Rosja

Z Wikipedii

Российская Федерация Federacja Rosyjska
Flaga Rosji Godło Rosji
Hymn: Hymn Państwowy Federacji Rosyjskiej
Język urzędowy	rosyjski, lokalnie także 27 innych języków
Język używany	rosyjski, lokalnie także ok. 100 innych
Stolica	Moskwa
Ustrój polityczny	republika federalna o semiprezydenckim (mieszanym) systemie rządów
Głowa państwa	prezydent Dmitrij Miedwiediew
Przewodniczący Dumy	Borys Gryzłow
Szef rządu	premier Władimir Putin
Powierzchnia  • całkowita  • wody śródlądowe	1. na świecie 17 075 400 km² 0,52%
Liczba ludności (2008)  • całkowita   • gęstość zaludnienia	8. na świecie 142,0 mln.1▼ 8 osób/km²
PKB (2008)  • całkowite   • na osobę	1699,6 mld. USD2▲ 12 012 USD▲
PKB (PPP) (2008)  • całkowite   • na osobę	2274,6 mld. USD▲ 16 085 USD▲
Jednostka monetarna	1 rubel rosyjski = 100 kopiejek (RUB)
Istnieje po rozwiązaniu:	ZSRR 26 grudnia 1991
Religia dominująca	Prawosławie
Strefa czasowa	UTC +2 do +12 - zima UTC +3 do +13 - lato
Kod ISO 3166	RU
Domena internetowa	.ru, .su
Kod samochodowy	RUS
Kod telefoniczny	+7
1  Dane szacunkowe na 1 stycznia 2008 podane za Федеральная служба государственной статистики [1], CIA The World Factbook szacuje liczbę ludności Rosji w lipcu 2008 na ok. 140 702 000 [2] 2  Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2008 (źródło: IMF)

Rosja, Federacja Rosyjska (ros. Росси́я, Rossija; Российская Федерация, Rossijskaja Fiedieracyja) posłuchaj po rosyjsku ^* – państwo rozciągające się od wschodniej Europy poprzez północną część Azji aż po Ocean Spokojny. Rosja jest największym państwem na świecie według powierzchni, jej terytorium jest większe od kontynentu: Europy, Australii i Antarktydy. Pod względem liczby ludności zajmuje 8. miejsce (po Chinach, Indiach, USA, Indonezji, Brazylii, Pakistanie i Bangladeszu).

W ZSRR Rosja (czyli Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka, w skrócie RFSRR) pełniła rolę dominującą, od 1991 roku jest samodzielnym państwem. Widać różnicę między obecną pozycją Rosji, a czasami zimnej wojny, kiedy ZSRR był jednym z dwóch światowych supermocarstw. Obecnie Rosja jest uważana za światowe mocarstwo, a przez niektórych nawet za supermocarstwo, posiadające argumenty w postaci dużych sił zbrojnych i zasobów ropy naftowej oraz gazu, a także relatywnie wielkiego PKB, co wykorzystuje do kształtowania polityki w państwach w obrębie Wspólnoty Niepodległych Państw, Unii Europejskiej oraz całego świata.

Spis treści 1 Pochodzenie nazwy kraju 2 Polityka 2.1 Rola w polityce światowej 2.2 Ustrój polityczny 2.3 Partie polityczne 2.4 Przestrzeganie praw i swobód 3 Geografia 3.1 Położenie 3.2 Podział terytorialny 3.3 Strefy czasowe 3.4 Klimat 3.5 Ukształtowanie powierzchni 3.6 Największe miasta Rosji 4 Demografia 4.1 Statystyki demograficzne 4.2 Struktura etniczna 4.3 Religia 5 Historia 5.1 Początki państwowości 5.2 Rozbicie dzielnicowe Rusi 5.2.1 Jarzmo tatarskie 5.2.2 Księstwo Moskiewskie 5.3 Zjednoczenie ziem ruskich 5.4 Spadkobiercy Piotra I Wielkiego 5.5 Upadek caratu 6 Gospodarka 6.1 PKB, inflacja, bezrobocie 6.2 Import, eksport 6.3 Komunikacja 6.4 Inne informacje 7 Siły zbrojne 8 Język urzędowy 9 Kultura 9.1 Literatura 9.2 Sztuki piękne 9.3 Święta państwowe 10 Przypisy 11 Zobacz też 12 Linki zewnętrzne

Pochodzenie nazwy kraju

Nazwa Rosja, którą zaczęto używać w XV wieku, pochodzi od greckiej nazwy Rusi Rhōs. Zatem Rosja znaczy tyle co "Ruś". O ile etymologia słowa Rosja wydaje się oczywista, o tyle pochodzenie słowa Ruś wzbudza wiele kontrowersji. W historii wywodzono ją od nazwy starożytnego plemienia Roksolanów (hipoteza stworzona przez Sz. Zimorowica), albo od słowa "rossieja" co oznacza "po ziemi, daleko" (hipoteza autorstwa M. Stryjkowskiego). Współcześni lingwiści wywodzą najczęściej nazwę Ruś od ugrofińskiego słowa "Ruotsi", które oznacza "wojownik, mieszkaniec wybrzeża", być może "wiking". Finowie do dzisiaj nazywają tak również Szwedów.^[1]

Polityka

Rola w polityce światowej

Ponieważ Federacja Rosyjska jest prawnym sukcesorem ZSRR, a większość terytorium, ludności i produkcji przemysłowej ZSRR była w Rosji, po upadku ZSRR Rosja nadal pełni ważną rolę w polityce światowej. Kraj ten należy do G8, pomimo że ze swoim nominalnym produktem krajowym brutto zajmuje 9. miejsce na świecie. Rosja została oficjalnie włączona do G7 w roku 1998 nie ze względu na znaczenie ekonomiczne, lecz z przyczyn politycznych. Był to wyraz wdzięczności dla prezydenta Jelcyna za przeprowadzenie reform gospodarczych w Rosji i za jego neutralną postawę wobec rozszerzenia NATO na wschód, co dało G7 + Rosję. G8 utworzono już za rządów Władimira Putina wraz z polepszaniem się w tym czasie sytuacji ekonomicznej w Rosji.

Rosja jest pełnoprawnym członkiem następujących organizacji międzynarodowych: APEC, ARF, BIS, BSEC, CE, EAPC, Euroazjatycka Wspólnota Gospodarcza, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju, G8, GCTU, IAEA, IBRD, ICAO, ICC, Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca, IDA, IFC, IFRCS, Międzynarodowa Organizacja Hydrograficzna, ILO, IMF, IMO, Inmarsat, Interpol, IOC, IPU, ISO, ITSO, ITU, ITUC, Klub Paryski, MIGA, MINURSO, NSG, OPCW, Organizacja Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym, OSCE, PCA, PFP, Powszechny Związek Pocztowy, Rada Arktyczna, Rada Bezpieczeństwa ONZ, Rada Państw Morza Bałtyckiego, SCO, UN, UNCTAD, UNESCO, UNHCR, UNIDO, UNITAR, UNMEE, UNMIL, UNMIS, UNOCI, UNOMIG, UNTSO, UNWTO, WCO, WFTU, WHO, WIPO, WMO, Wspólnota Niepodległych Państw, ZC, Związek Białorusi i Rosji oraz posiada status obserwatora w organizacjach: CERN, Międzynarodowa Organizacja ds. Migracji, Stowarzyszenie Integracji Latynoamerykańskiej, OAS, OIC i WTO. Rosja jest także sygnotariuszem Międzynarodowego Trybunału Karnego, partnerem w rozmowach ASEAN i gościem NAMu.

Ustrój polityczny

Rosja jest państwem federacyjnym o semiprezydenckim (mieszanym) systemie rządów. Od 17 kwietnia 1992 roku używa 2 równorzędnych nazw Rosja i Federacja Rosyjska. Zgodnie z konstytucją, zaaprobowaną w referendum z 12 grudnia 1993 roku, głową państwa jest prezydent wybierany w wyborach powszechnych na 4-letnią kadencję. Prezydent ma szerokie uprawnienia w zakresie władzy ustawodawczej (prawo wydawania dekretów z mocą ustawy) i władzy wykonawczej (jest m.in. gwarantem konstytucji, praw i swobód obywatelskich, naczelnym dowódcą sił zbrojnych oraz arbitrem w sprawach między władzą centralną i regionalną).

Organem władzy ustawodawczej jest dwuizbowy parlament — Zgromadzenie Federalne, składające się z izby wyższej: Rady Federacji oraz izby niższej: Dumy Państwowej. W skład Rady Federacji wchodzi 178 członków (po 2 przedstawicieli z każdego z 89 podmiotów federacji: po 1 reprezentancie władzy ustawodawczej i wykonawczej). Duma Państwowa składa się z 450 deputowanych wybieranych na 4-letnią kadencję w wyborach powszechnych (225 mandatów zostaje obsadzonych w okręgu federalnym na podstawie systemu proporcjonalnego z list partyjnych, 225 — w okręgach 1-mandatowych).

Organem władzy wykonawczej jest rząd, na którego czele stoi przewodniczący (premier) powoływany przez prezydenta w uzgodnieniu z Dumą Państw. Członków rządu mianuje prezydent na wniosek premiera. Republiki wchodzące w skład Federacji Rosyjskiej mają własne konstytucje i organy władzy ustawodawczej oraz wykonawczej.

Partie polityczne

Przestrzeganie praw i swobód

• W rankingu Press Freedom Index 2004 organizacji Reporterzy bez Granic, Rosja jest na 138 miejscu na 167^[2].

Ta sekcja wymaga uzupełnienia źródeł podanych informacji. Aby uczynić ją weryfikowalną, należy podać przypisy do materiałów opublikowanych w wiarygodnych źródłach.

System penitencjarny
Rosyjskie Gławnoje Uprawlienie Ispołnienija Nakazanii (GUIN) - Główny Zarząd Wykonania Kar - jest drugą co do wielkości (po amerykańskiej) machiną penitencjarną na świecie. W więzieniach przetrzymywanych jest ponad osiemset tysięcy osób, GIUN składa się [dane z 2005 roku] z 765 obozów, 598 zakładów przemysłowych i 70 gospodarstw rolnych, z roczną produkcją o wartości 16 miliardów rubli. System penitencjarny w Rosji zatrudnia 350 tysięcy osób. Ponad 38% skazańców to recydywiści. Ponad 150 tysięcy więźniów choruje na gruźlicę i AIDS, w latach 2003-2004 zmarło lub popełniło samobójstwo ok. 1600 osób.

Geografia

Położenie

Rosja położona jest na dwóch kontynentach: Europie i Azji. Rozciąga się od Europy Wschodniej przez północno-środkową Azję, aż do Oceanu Spokojnego. Rosja graniczy z Norwegią, Finlandią, Estonią, Łotwą, Białorusią, Ukrainą, Gruzją, Azerbejdżanem, Kazachstanem, Chinami, Mongolią, Koreą Północną oraz Litwą i Polską (z dwiema ostatnimi poprzez obwód kaliningradzki). Graniczy także z kilkoma państwami poprzez Morze Bałtyckie, Morze Czarne, Morze Kaspijskie, Morze Ochockie z Japonią oraz poprzez Morze Beringa (Cieśnina Beringa) z USA. Długość granic lądowych wynosi 20,3 tys km, morskich - 38 tys km. Rozciągłość południkowa Rosji wynosi do 4000 km, natomiast rozciągłość równoleżnikowa - 9000 km.

Podział terytorialny

W skład Federacji Rosyjskiej wchodzą 83 równoprawne podmioty:

• 46 obwodów: amurski, archangielski, astrachański, biełgorodzki, briański, czelabiński, irkucki, iwanowski, jarosławski, kaliningradzki, kałuski, kemerowski, kirowski, kostromski, kurgański, kurski, leningradzki, lipiecki, magadański, moskiewski, murmański, niżegorodzki, nowogrodzki, nowosybirski, omski, orenburski, orłowski, penzeński, pskowski, riazański, rostowski, sachaliński, samarski, saratowski, smoleński, swierdłowski, tambowski, tiumeński, tomski, tulski, twerski, uljanowski, włodzimierski, wołgogradzki, wołogodzki, woroneski
• 21 republik: Adygeja, Ałtaj, Baszkiria, Buriacja, Chakasja, Czeczenia, Czuwaszja, Dagestan, Inguszetia, Jakucja, Kabardo-Bałkaria, Kałmucja, Karaczajo-Czerkiesja, Karelia, Komi, Mari Eł, Mordwa, Osetia Północna-Alania, Tatarstan, Tuwa, Udmurcja
• 9 krajów: Ałtajski, Chabarowski, Kamczacki, Krasnodarski, Krasnojarski, Nadmorski, Permski, Stawropolski, Zabajkalski
• 2 miasta wydzielone: Moskwa, Sankt Petersburg
• 1 obwód autonomiczny: Żydowski
• 4 okręgi autonomiczne: Chanty-Mansyjski - Jugra, Czukocki, Jamalsko-Nieniecki, Nieniecki

Strefy czasowe

Nr strefy	Czas moskiewski	UTC (czas zimowy)	UTC (czas letni)	Przykładowe miasto
1	-1	+2:00	+3:00	Królewiec
2	-	+3:00	+4:00	Moskwa
3	+1	+4:00	+5:00	Samara
4	+2	+5:00	+6:00	Perm
5	+3	+6:00	+7:00	Nowosybirsk
6	+4	+7:00	+8:00	Krasnojarsk
7	+5	+8:00	+9:00	Irkuck
8	+6	+9:00	+10:00	Jakuck
9	+7	+10:00	+11:00	Władywostok
10	+8	+11:00	+12:00	Magadan
11	+9	+12:00	+13:00	Pietropawłowsk Kamczacki

Klimat

Klimat przeważnie kontynentalny strefy umiarkowanej i podbiegunowej, na niewielkim obszarze wschodniego wybrzeża klimat monsunowy, a nad Morzem Czarnym klimat podzwrotnikowy typu śródziemnomorskiego. Średnia temperatura lipca od 2°C na północnym wybrzeżu i 15°C na wschodzie do 25°C na południu Niziny Wschodnioeuropejskiej. Średnia temperatura stycznia od 1°C nad Morzem Czarnym i -6°C na zachodzie do -20°C na wschodnim wybrzeżu i poniżej -30°C w Syberii Wschodniej (w rejonie Ojmiakonu ok. -50°C). Roczna suma opadów od ponad 600 mm na krańcu zachodnim i wschodnim do około 200 mm na Syberii Środkowej i Wschodniej oraz poniżej 200 mm na Nizinie Nadkaspijskiej. W wysokich górach do 1000 mm. Pokrywa śnieżna utrzymuje się od 1 miesiąca nad Morzem Czarnym do 9 miesięcy na wybrzeżach Morza Arktycznego.

Wraz ze zmniejszeniem się wpływu Oceanu Atlantyckiego maleje ilość opadów atmosferycznych i rośnie roczna amplituda temperatury powietrza. W okolicach Wierchojańska odnotowano największe na Ziemi, wynoszące powyżej 60°C, roczne amplitudy temperatury powietrza.

Ukształtowanie powierzchni

Europejską część Rosji zajmuje Nizina Wschodnioeuropejska. W jej części północnej dominuje krajobraz polodowcowy. Najwyższymi wzniesieniami niziny są wzgórza Wałdaj, gdzie znajdują się źródła Wołgi - najdłuższej rzeki Europy oraz Dniepru i Dźwiny. Europejską część Rosji od azjatyckiej oddzielają góry Ural. Na wschód od Uralu rozciąga się Nizina Zachodniosyberyjska o powierzchni około 3 mln km², która stopniowo przechodzi w Wyżynę Środkowosyberyjską (wraz z górami Putorana) o powierzchni około 3,5 mln km². Na północ od Wyżyny Środkowosyberyjskiej rozciąga się Nizina Północnosyberyjska, natomiast na wschód rozpoczyna się Nizina Środkowojakucka. Na wschód od tej niziny rozpoczynają się wschodnio-syberyjskie pasma górskie na które składają się: Góry Wierchojańskie, Góry Czerskiego, Góry Anadyrskie, Góry Koriackie oraz Góry Środkowe na półwyspie Kamczatka. Na południu Niziny Zachodniosyberyjskiej ku wschodowi rozciągają się południowo-syberyjskie pasma górskie na które składają się: Ałtaj, Sajany, Góry Jabłonowe, Góry Borszczowoczne, Góry Stanowe, Pasmo Stanowe, Góry Ałdańskie, Dżugdżur oraz Sichote Aliń.

Najwyższym szczytem Rosji jest Elbrus o wysokości 5642 m n.p.m. znajdujący się w górach Kaukaz, najdłuższą rzeką jest Ob o długości 4338 km lub 5410 km (od źródeł Irtyszu). W Rosji znajduje się też najdłuższa rzeka Europy - Wołga o długości 3690 km. Największym jeziorem Rosji (i Świata) jest Morze Kaspijskie. W Rosji znajduje się też najgłębsze jezioro na świecie - Bajkał (około 1/5 światowych zasobów wody słodkiej). Ma on głębokość 1637 m, natomiast dno jeziora jest 1285 metrów pod poziomem morza, co tworzy największą na świecie kryptodepresję.

Największe miasta Rosji

Miasto	Ludność	Powierzchnia
Moskwa	10 415 400	1081 km²
Sankt Petersburg	4 600 000	605 km²
Nowosybirsk	1 405 600	447 km²
Niżny Nowogród	1 297 600	673 km²
Jekaterynburg	1 287 007	490 km²
Samara	1 157 880	311 km²
Omsk	1 134 016	572 km²
Kazań	1 105 289	425 km²
Czelabińsk	1 077 174	486 km²
Rostów nad Donem	1 062 144	354 km²
Ufa	1 042 437	753,7 km²
Wołgograd	1 011 417	565 km²
Perm	1 001 653	798 km²

Demografia

(2008)
Liczba ludności	140 702 094
Ludność według wieku
0 - 14 lat	14,6 % (mężcz. 10 577 858; kobiety 10 033 254)
15 - 64 lat	71,2 % (mężcz. 48 187 807; kobiety 52 045 102)
ponad 64 lata	14,1 % (mężcz. 6 162 400; kobiety 13 695 673)
Średnia wieku
całej populacji	38,3 lat
mężczyźni	35,1 lat
kobiety	41,4 lat
Przyrost naturalny	-4,74‰
Współczynnik urodzeń	11,03 urodzeń/1000 mieszkańców
Współczynnik zgonów	16,06 zgonów/1000 mieszkańców
Współczynnik migracji	0,28 migrantów/1000 mieszkańców
Ludność według płci
przy narodzeniu	1,06 mężczyzn/kobiet
poniżej 15 lat	1,05 mężczyzn/kobiet
15 - 64 lat	0,93 mężczyzn/kobiet
powyżej 64 lat	0,46 mężczyzn/kobiet
Umieralność noworodków
w całej populacji	10,81 śmiertelnych/1000 żywych
płci męskiej	12,34 śmiertelnych/1000 żywych
płci żeńskiej	9,18 śmiertelnych/1000 żywych
Oczekiwana długość życia
w całej populacji	65,94 lat
mężczyzn	59,19 lat
kobiet	73,1 lat
Rozrodczość	1,4 urodzeń/kobietę
Współczynnik dorosłych z HIV/AIDS	1,1% (2001)
Liczba osób żyjących z HIV/AIDS	860 000 (2001) [3]
Liczba zmarłych na HIV/AIDS	9 000 (2001)

Statystyki demograficzne

Według Światowej Organizacji Zdrowia (ang. World Health Organisation, WHO), 2003:

• Oczekiwana długość życia w chwili urodzenia: Rosja zajmuje 48 miejsce w Europie (na 52, łącznie z azjatyckimi państwami b. ZSRR). W całej populacji: 65 lat, w tym: mężczyźni 58 lat, kobiety 75 lat. Polska: 28., odpowiednio: 75, 71, 79 lat^[4].
• Pod względem oczekiwanej długości życia mężczyzn, Rosja jest na 50 miejscu w Europie (na 52). Polska: 28^[5]
• Śmiertelność poniżej 5 roku życia: 15 miejsce w Europie (18 na 1000; dziewczynki 14 na 1000). Polska 25., odpowiednio: 7 i 9 na 1000^[6].
• Śmiertelność dorosłych(15-59 lat): 1 miejsce w Europie (480 na 1000; kobiety 182 na 1000). Polska: 20., 202 na 1000; kobiety 81 na 1000^[7].
• Oczekiwane dalsze trwanie życia w zdrowiu osób w wieku 60 lat (2002): 48 miejsce w Europie na 52. Mężczyźni: 10,1 lat, kobiety 14,2 lat. Polska: 28., mężczyźni: 17,3 lat, kobiety: 22,17 lat^[8]

Struktura etniczna

Zgodnie ze spisem ludności przeprowadzonym w 2002 roku Rosjanie stanowią 79,8% populacji kraju, 3,8% to Tatarzy, 2% Ukraińcy, 1,2% Baszkirzy, 1,1% Czuwasze, 0,9% Czeczeni, 0,8% Ormianie.

Religia

57% Rosjan to chrześcijanie (54% prawosławni, 2% katolicy, 1% protestanci), 33% to agnostycy lub ateiści, 7-8% to muzułmanie.

Historia

Tu została zamieszczona Historia Rosji do roku 1991

Początki państwowości

Dorzecze Dniepru było zasiedlone przez Słowian już w V w. n. e.^[9] Niektóre ziemie późniejszego Wielkiego Księstwa Moskiewskiego, zwłaszcza obszary północno-wschodnie, zostały zasiedlone przez ludność słowiańską po 1000 r.

Przez terytoria ruskie przebiegały szlaki handlowe łączące kraje Morza Bałtyckiego z Bizancjum i Bliskim Wschodem. Wyprawy handlowe Dźwiną, Dnieprem, Wołgą i Donem zetknęły podróżujących tędy kupców i Waregów z plemionami słowiańskimi.

Pierwszymi historycznymi władcami ruskimi byli prawdopodobnie Waregowie (książę Ruryk wraz z braćmi Syneusem i Truworem), którzy zgodnie z istniejącymi przekazami przybyli na ziemie ruskie przed 860. Przybycie Ruryka do Nowogrodu Wielkiego w 862 uważa się za początek historii Rosji. Ruryk zdołał skupić pod swymi rządami część Waregów, plemion wschodniosłowiańskich oraz plemion ugrofińskich i utworzył pierwsze znane państwo ruskie - Ruś Nowogrodzką^[10]. Ruryk był także założycielem dynastii Rurykowiczów, która sprawowała rządy w Rosji do 1598 roku.

Wyprawa następcy Ruryka, księcia nowogrodzkiego Olega Mądrego na Kijów (882) doprowadziła do zjednoczenia północnych i południowych księstw oraz powstania Rusi Kijowskiej. Była ona początkowo luźnym związkiem księstw, które do ok. 2. poł. XI w. zachowały szeroką autonomię. Książęta kijowscy Oleg (panujący do 912 lub 922) i Igor Rurykowicz (panujący w latach 912/922-945) podpisali z Bizancjum układy handlowe, które gwarantowały krajowi zyskowny handel.

Rządząca w latach 945-957 księżna Olga scentralizowała państwo, stworzyła podstawy trwałego porządku administracyjnego. Kolejny władca, syn Olgi, Światosław I podejmował odległe wyprawy wojenne, docierając na Krym i Kaukaz oraz na Bałkany. Ożeniony z siostrą cesarza bizantyjskiego Anną książę Włodzimierz I w 988 przyjął chrzest i uczynił z chrześcijaństwa oficjalną religię państwową.

Panujący w latach 1019-1054 Jarosław Mądry umocnił pozycję Cerkwi prawosławnej na Rusi Kijowskiej. Ustanowione przez niego zasady dziedziczenia tronu książęcego w oparciu o regułę senioratu nie zapobiegły rozbiciu jednosci politycznej kraju.

Rozbicie dzielnicowe Rusi

W XII w. Ruś Kijowska podzieliła się na konkurujące ze sobą dzielnice. Na północy powstała Republika Nowogrodzka, na północnym zachodzie Księstwo Połockie, na południowym zachodzie księstwa Halickie i Wołyńskie. W centralnej części powstały księstwa: Kijowskie, Turowskie i Smoleńskie, na północnym wschodzie księstwa Rostowsko-Suzdalskie i Riazańskie, na południowym wschodzie Czernihowskie i Perejasławskie. Z czasem podział ten uległ jeszcze większemu rozdrobnieniu, przy czym książęta, którym udało się zawładnąć Kijowem byli w hierarchi feudalnej wyżej postawieni od pozostałych książąt i posługiwali się tytułem wielkiego księcia.

1169 książę włodzimiersko-suzdalski Andrzej I Bogolubski opanował Kijów uzyskując tym samym tytuł wielkiego księcia. Odmiennie od większości swoich poprzedników, nie przeniósł do tego miasta swej stolicy lecz po opanowaniu Kijowa osadzał tam podległych sobie książąt. Centrum swego państwa pozostawił Włodzimierz nad Klaźmą, który odtąd stał się stolicą wielkiego księstwa i przejął dominującą rolę Kijowa.

Jarzmo tatarskie

W XIII i XIV w. niektóre z zachodnich, mniejszych księstw ruskich przeszły w strefę wpływów nabierającej znaczenia Litwy. Rosło zagrożenie księstw ruskich ze strony Tatarów. Po klęsce sił rusko-połowieckich w bitwie nad Kałką (1223) Batu-chan podbił wszystkie ziemie ruskie z wyjątkiem księstw Połockiego i Pińskiego oraz Republiki Nowogrodzkiej, która jednak zmuszona była uznać zwierzchność Mongołów i opłacać trybut. Tatarzy nie przejęli bezpośrednich rządów w podbitych księstwach, zadowolili się każdorazowym zatwierdzaniem kandydata do tronu książęcego we Włodzimierzu, który z kolei pełnił funkcje zwierzchnie nad resztą książąt i miał prawo zwracania się o pomoc do chana.

W okresie panowania mongolskiego wodzem dużej rangi i zręcznym politykiem okazał się książę nowogrodzki Aleksander Newski. 1240 pokonał Szwedów, 1242 wojska Zakonu kawalerów mieczowych (bitwa na zamarzniętym jeziorze Pejpus), 1252 otrzymał od chana księstwo włodzimiersko-suzdalskie, a wraz z nim zwierzchnictwo nad wszystkimi księstwami ruskimi.

Księstwo Moskiewskie

Z walk o sukcesję po Aleksandrze Newskim zwycięsko wyszło niewielkie wówczas Księstwo Moskiewskie, w którym od 1283 rządy sprawował najmłodszy syn Aleksandra, Daniel, założyciel moskiewskiej linii Rurykowiczów.

W 1325 metropolita Piotr przeniósł swą siedzibę z Włodzimierza nad Klaźmą do Moskwy. Syn Daniela Iwan I Kalita pokonał w 1328 przy pomocy Tatarów najgroźniejszego z konkurentów, księcia twerskiego i w tym samym roku uzyskał tytuł wielkiego księcia włodzimierskiego. W 1328 Kalita przeniósł stolicę swego państwa z Włodzimierza nad Klaźmą do rodzimej Moskwy, co dało początek Wielkiemu Księstwu Moskiewskiemu. Nadal jednak wielcy książęta moskiewscy (do końca XIV wieku) najpierw obejmowali władzę we Włodzimierzu i tytułowali się wielkimi książętami włodzimierskimi.

Wnuk Kality Dymitr Doński w bitwie na Kulikowym Polu nad Donem (1380) pokonał Tatarów, co stało się początkiem upadku Złotej Ordy na Rusi. Wraz z osłabieniem pozycji Tatarów znaczenia nabrały zjednoczeniowe dążenia książąt moskiewskich. Na przeszkodzie ich realizacji stanęła rozwijająca się potęga Wielkiego Księstwa Litewskiego (pozostającego od 1386 w unii personalnej z Polską), pod którego wpływami znalazły się dawne zachodnie ziemie Rusi Kijowskiej (m.in. od 1362 sam Kijów).

Zjednoczenie ziem ruskich

1462 tron moskiewski objął Iwan III Srogi, który w znacznej mierze zjednoczył kraj, wcielając do rządzonego przez siebie państwa Jarosław (1463), Rostów (1474), Nowogród Wielki (1478), Twer (1485). Korzystając z rozkładu Złotej Ordy Iwan III wstrzymał całkowicie wypłacanie daniny i odparłszy tatarskie ataki odwetowe (1472 i 1480), ostatecznie uwolnił ziemie ruskie spod panowania Mongołów.

Po upadku Konstantynopola (1453) Moskwa zyskała na znaczeniu jako spadkobierczyni Bizancjum, co podkreślić miało małżeństwo Iwana III z Zofią Paleolog, bratanicą ostatniego cesarza bizantyjskiego Konstantyna XI Dragazesa, a także przejęcie bizantyjskiego dwugłowego orła jako herbu państwa oraz bizantyjskiego ceremoniału dworskiego. Aspiracje księstwa moskiewskiego sformułowano w tezie o Moskwie jako "trzeci Rzym". Sprawujący od 1505 roku rządy Wasyl III dokończył dzieło jednoczenia kraju, przyłąłczając do swego państwa: Psków (1510), Smoleńsk (1514) i Riazań (1521). Wielkie Księstwo Moskiewskie stało się wówczas jedynym istniejącym państwem ruskim (zachodnie księstwa ruskie zostały wcześniej zajęte przez Litwę i Polskę), a wielcy książęta moskiewscy zaczęli tytułować się władcami "całej Rusi".

Odkrycie przez Richarda Chancellora (1553) północnej drogi morskiej (Północno-Wschodnie Przejście) dało Rosji po raz pierwszy w historii możliwość bezpośredniego kontaktu z państwami zachodnimi. Podbój zachodniej Syberii przez Kozaków pod dowództwem Jermaka Timofiejewicza (1582) zapoczątkował ekspansję rosyjską na wschód, która ostatecznie sięgnęła wybrzeży Pacyfiku, granic chińskich i objęła nawet część kontynentu północnoamerykańskiego. Rządy Iwana IV Groźnego (1533-1584), mimo wielu pozytywnych reform wewnętrznych, wyniszczyły kraj. Szczególną rolę odegrała wprowadzona dla złamania opozycji bojarskiej tzw. oprycznina - spowodowała ona ruinę gospodarczą znacznych obszarów Rosji. Porażką zakończyła się toczona 1558-1582 walka o Inflanty i dostęp do Bałtyku.

Po śmierci Iwana IV regentem w imieniu niezdolnego jeszcze do sprawowania rządów Fiodora I Iwanowicza został szwagier cara, Borys Godunow, który po śmierci Fiodora (1598) sam koronował się na cara. Sprawne rządy Borysa Godunowa nie zdołały jednak odtworzyć zrujnowanej gospodarki kraju. Po jego śmierci (1605) zjawiska kryzysowe nasiliły się, wybuchła wojna domowa, nastał okres tzw. Wielkiej Smuty.

Panujący szybko zmieniali się na tronie, kraj najeżdżany był często przez obce wojska, m.in. w 1610 wojska polskie Władysława IV Wazy zajęły i okupowały do 1612 Moskwę. Okres walki o władzę zakończył w 1613 wybór na tron carski Michała Fiodorowicza, założyciela dynastii Romanowów.

Kolejni władcy umacniali swoją pozycję, wprowadzając rządy autokratyczne. Stale rosnące obciążenia nakładane na poddanych carskich prowadziły do częstych wybuchów niezadowolenia społecznego (powstania - 1648 w Moskwie, 1650 w Nowogrodzie, 1670-1671 powstanie chłopskie pod wodzą Stieńki Razina).

Panujący w latach 1645-1676 Aleksy I Michajłowicz ograniczył prawa bojarów na rzecz nowej szlachty (tzw. dworianstwa) oraz mieszczan, jednocześnie ustanowił prawne przywiązanie chłopów do ziemi (1649). Reformy patriarchy Nikona stały się jedną z przyczyn rozłamu w Cerkwi prawosławnej i powstania nowej grupy wyznaniowej tzw. staroobrzędowców.

W polityce zagranicznej Romanowowie kierowali się zasadą zjednoczenia całości ziem ruskich. Dzięki decyzjom rady perejasławskiej i długoletniej wojnie z Rzeczpospolitą (1654-1667) Rosja uzyskała panowanie nad Lewobrzeżną Ukrainą z Kijowem. Trwałe włączenie się Rosji w dzieje europejskie przyniosła wielka wojna północna (1700-1721), która zakończyła dominację Szwedów w basenie Morza Bałtyckiego, a zarazem otworzyła Rosjanom możliwość nieskrępowanych kontaktów z Zachodem.

W czasie panowania Piotra I Wielkiego 1703 przeniesiono stolicę kraju do nowo zbudowanego Petersburga, nad Bałtyk. 1710 Piotr I zajął Rygę i Rewel, a poprzez pokój nysztadzki (1721) zagwarantował krajowi szeroki dostęp do wybrzeża bałtyckiego. Na mocy tego układu Ingria, Karelia, Estonia i Inflanty zostały przyłączone do Rosji. Piotr I prowadził politykę merkantylistyczną, opiekował się miastami i mieszczaństwem, popierał rozwój manufaktur. Szybko rozwijał się wówczas przemysł metalurgiczny, wzrastała liczba manufaktur tkackich. W latach 1718-1722 wprowadzono scentralizowany system administracji państwowej. Zreformowano Kościół, patriarchów zastąpił Święty Synod, tj. kontrolowany przez państwo, kolegialny organ władzy. Poprzez wprowadzenie tzw. czynu, tj. 14-stopniowej tabeli rang urzędniczych, hierarchię społeczną oparto na pozycji w służbie państwowej.

Od czasów Piotra I pogłębił się dualizm rosyjskiej struktury społecznej - obok chłopów, warstwy dźwigającej wszelkie ciężary, występowała warstwa uprzywilejowanej szlachty. Modernizacja Rosji zapoczątkowana przez Piotra I w dużej mierze uzależniona była od dopływu fachowców z zagranicy. Na otwartej w 1725 w Petersburgu Akademi Nauk większość wykładowców stanowili specjaliści z zagranicy.

Spadkobiercy Piotra I Wielkiego

Śmierć Piotra I (1725) na długie lata osłabiła kraj. Dopiero panująca w latach 1762-1796 Katarzyna II Wielka przywróciła Rosji rolę mocarstwa. Zwycięskie wojny z Turkami (1768-1774, 1787-1792) otworzyły szeroki dostęp do Morza Czarnego, 1783 Rosja anektowała Krym, poprzez uczestnictwo w rozbiorach (1772, 1793, 1795) zyskała wschodnie ziemie Rzeczpospolitej.

Panujący w latach 1796-1801 syn Katarzyny II Paweł I kontynuował politykę ekspansji, anektując w 1801 Gruzję. Aleksander I, który w wyniku rewolucji pałacowej przejął władzę po niepopularnym wśród szlachty ojcu, dzięki pokonaniu Wielkiej Armii Napoleona pod Moskwą (1812) zapewnił Rosji dominującą pozycję na kontynencie europejskim. Poszerzył granice kraju o Wielkie Księstwo Finlandii (1809), Besarabię (1812), Dagestan i Azerbejdżan (1813).

Na kongresie wiedeńskim (1815) Rosja zainicjowała powstanie Świętego Przymierza, którego celem miało być zachowanie istniejącego porządku europejskiego, w szczególności tłumienie ruchów liberalnych.

Za panowania Mikołaja I (1825-1855), po pacyfikacji powstania dekabrystów (1825), powstania listopadowego w Polsce (1830), powstania węgierskiego (1849), Rosja zyskała przydomek "żandarma Europy". Porażka w wojnie krymskiej (1853-1856) przyniosła utratę przez Rosję pozycji hegemona w Europie.

Aleksander II (panujący w latach 1855-1881) przeprowadził w 1864 uwłaszczenie chłopów. Za jego rządów wprowadzono ponadto samorząd terytorialny (ziemski), samorząd miejski, uregulowano sprawy sądownictwa i tryb pełnienia służby wojskowej, złagodzono cenzurę.

W polityce zagranicznej Rosja kontynuowała ekspansję na wschód (1860 - założenie Władywostoku, uznanie przez Chiny granic na Amurze i Ussuri). W Azji środkowej Rosja zajęła tereny do granicy z Persją i Afganistanem. Na Kaukazie trwający od wielu dziesiątków lat opór przeciwko Rosjanom został ostatecznie złamany w 1859, wraz ze stłumieniem powstania pod wodzą Imama Szamila.

Wojna francusko-pruska (1870-1871) dała Rosji możliwość wyzwolenia się z klauzul traktatu paryskiego (1856), krępujących jej swobodę na Morzu Czarnym. Rosnące tendencje panslawistyczne skierowały w latach 70. XIX w. zainteresowanie Rosji w kierunku Bałkanów, co w rezultacie doprowadziło do wybuchu wojny rosyjsko-tureckiej (1877-1878).

W polityce wewnętrznej wyraźnie dały znać o sobie rosnące problemy społeczne. Pojawił się wpływowy, biorący w obronę chłopów ruch narodników - początkowo idealistyczno-reformatorski, od 1879, tj. od utworzenia Narodnej Woli, ewoluował w kierunku rewolucyjnego terroryzmu. Jego ofiarą padł w 1881 car Aleksander II.

Aleksander III (panujący w latach 1881-1894) wzmógł stosowane przez państwo środki represji. Prześladowania dotknęły nie tylko radykalnych rewolucjonistów, zaostrzyły się także m.in. formy rusyfikacji stosowane w Polsce, krajach bałtyckich i Finlandii. W polityce zagranicznej Rosja utrzymywała sojusz z Niemcami i Austro-Węgrami, wzmogła ekspansję gospodarczą na Daleki Wschód.

Rywalizacja o wpływy w Mandżurii i Korei doprowadziła do wybuchu wojny rosyjsko-japońskiej (1904-1905) i zaostrzenia stosunków z Wielką Brytanią. Na Bałkanach Rosja poniosła dyplomatyczną klęskę utraciwszy wpływy w Bułgarii, która związała się z Austro-Węgrami. Po zamordowaniu austriackiego następcy tronu arcyksięcia Franciszka Ferdynanda w Sarajewie (28 VI 1914), Niemcy wypowiedziały wojnę Rosji (1 VIII 1914), co było odpowiedzią na pochopnie ogłoszoną (31 VII 1914) mobilizację generalną.

Lokalny konflikt Austro-Węgier z Serbią zmienił się w I wojnę światową, która doprowadzić miała do upadku carskiej Rosji. Genezą przyszłego upadku były nawarstwiające się, nie rozwiązane konflikty społeczne.

Od lat 90. XIX w. przy pomocy pożyczek zagranicznych realizowano program przyspieszonej industrializacji kraju. W wielkich ośrodkach przemysłowych, w miastach stołecznych i na południu Ukrainy pojawiła się nowa klasa najemnych pracowników przemysłowych. Do 1913 liczebność proletariatu wzrosła do ok. 3 mln osób, tj. podwoiła się w stosunku do 1890, a jego nastroje coraz bardziej się radykalizowały.

W rolnictwie wytwarzającym przeszło połowę dochodu kraju i dostarczającym głównie towarów eksportowych (zboża, bydła, drewna) także wystąpiły zjawiska prowadzące do zaostrzenia sytuacji społecznej. Konieczny do finansowania wzrostu gospodarczego przyrost eksportu realizowano poprzez drastyczne ograniczenie konsumpcji wewnętrznej, co prowadziło do pogłębiania się ubóstwa szerokich rzesz chłopów. Rosnący niedostatek powodował masowe migracje biedoty wiejskiej do miast. Zapoczątkowana w 1906 przez premiera Piotra Stołypina reforma agrarna, wskutek zamachu na niego (1911) i wybuchu I wojny światowej, została przerwana.

Radykalizacja nastrojów społecznych sprzyjała tworzeniu się nielegalnych organizacji i struktur o charakterze rewolucyjnym. 1897 powstała w Rosji i na ziemiach polskich żydowska organizacja socjaldemokratyczna - Bund. 1898 w Mińsku powołano Socjaldemokratyczną Partię Robotniczą Rosji, w oparciu o tradycje narodnickie w 1901 powstała partia socjalistów-rewolucjonistów (eserowcy).

Agitacja działających w podziemiu grup rewolucyjnych, nabrzmiałe problemy społeczne spowodowały wybuch rewolucji 1905-1907. Wydany przez cesarza Mikołaja II pod wpływem strajku generalnego manifest (30 X 1905) zapowiadał zaprowadzenie podstawowych praw obywatelskich - prawa do zgromadzeń, wolności słowa, wolności prasy, prawa do zrzeszania się, obiecywał powołanie organu przedstawicielskiego (Dumy) o uprawnieniach ustawodawczych.

Przyrzeczenia cesarskie w pełni zaspokajały żądania rewolucyjnych liberałów (kadetów i oktiabrystów), późniejsze zamieszki wybuchły z inspiracji bolszewików (powstanie w Moskwie w grudniu 1905) bądź pojawiały się samorzutnie. Porewolucyjny okres rządów w oparciu o Dumę, która mimo bardzo ograniczonych uprawnień stwarzała pozory konstytucjonalizmu, rozwijał świadomość polityczną szerokich kręgów społecznych, tworząc przesłanki obalenia caratu.

Upadek caratu

Obciążenia gospodarcze i techniczne Rosji w związku z I wojną światową przerastały możliwości kraju. Poniesione w 1915 porażki zmusiły armię rosyjską do wycofania się z Polski, Litwy i Kurlandii. Grożąca katastrofa gospodarcza doprowadziła do upadku monarchii. Masowa demonstracja w Piotrogrodzie (8 III 1917) przerodziła się w ogólnonarodowe powstanie robotników i żołnierzy (rewolucja lutowa w Rosji 1917), które spowodowało abdykację Mikołaja II (15 III 1917). Na czele państwa stanął Rząd Tymczasowy pod przewodnictwem księcia Gieorgija Lwowa.

Możliwości działania rządu były ograniczone wskutek nacisków wywieranych przez Piotrogrodzką Radę Delegatów Robotniczych i Żołnierskich, rezultatem sporów stało się tzw. dwuwładztwo w kraju. W ogłoszonych przez Włodzimierza Lenina tzw. Tezach kwietniowych znalazł się m.in. postulat przekazania pełni władzy radom robotniczym i żołnierskim. Żądanie to przygotowało grunt pod rewolucję październikową, w wyniku której obalony został Rząd Tymczasowy, a całą władzę przejęli bolszewicy.

W 10 I 1918 na III Ogólnorosyjskim Zjeździe Rad uchwalono konstytucję Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej (RFSRR), w której rolę decydującej siły politycznej zagwarantowali sobie bolszewicy. Po połączeniu się RFSRR z radzieckimi republikami Ukrainy, Białorusi i Zakaukazia utworzono 30 grudnia 1922 ZSRR, który formalnie przestał istnieć 26 grudnia 1991.

Gospodarka

Ze względu na olbrzymie terytorium, liczbę ludności oraz ogromne zasoby naturalne Rosja należy do większych gospodarek świata. Pod względem całości PKB liczonego według parytetu siły nabywczej zajmuje siódme miejsce na świecie, a w cenach bezwzględnych dziewiąte.

PKB, inflacja, bezrobocie

• Produkt krajowy brutto (2007): 2,076 biliona USD (Polska: 624,6 miliardów USD)
• PKB na 1 mieszkańca (2007): 14 600 USD (Polska: 16 200 USD)
• Wzrost PKB (2007): 8,1% (Polska: 6,5%)
• Struktura PKB (2007)
  • rolnictwo: 4,6% (Polska: 4,1%)
  • przemysł: 39,1% (Polska: 31,9%)
  • usługi: 56,3% (Polska: 64%)
• Inflacja (2007): 11,9% (Polska: 4,1%)
• Bezrobocie (2007): 5,9% (Polska: 12,8%)
• Ludność poniżej minimum egzystencji (2007): 15,8% (Polska: 12,1%)

Źródło: CIA - The World Factbook

Import, eksport

Rosyjskimi towarami eksportowymi są: ropa naftowa, gaz ziemny, rudy żelaza i innych metali, drewno, węgiel kamienny, produkty rolnicze, stal i żelazo, broń, maszyny. Główne kierunki eksportu w 2006: Holandia 12.3%, Włochy 8.6%, Niemcy 8.4%, Chiny 5.4%, Ukraina 5.1%, Turcja 4.9%, Szwajcaria 4.1%. Partnerzy importowi: Niemcy 13,9%, Chiny 9,7%, Ukraina 7%, Japonia 5,9%, Korea Południowa 5,1%, USA 4,8%, Francja 4,4%, Włochy 4,3%. W 2007 wartość eksportu (365 mld USD) była 1,38 razy większa od importu (260.4 mld USD) ^[11][12]. Według SIPRI, Rosja jest największym na świecie eksporterem ciężkiej broni konwencjonalnej^[13]. Ropa, gaz, metale i drewno stanowią ponad 80% eksportu, co powoduje dużą wrażliwość rosyjskiej gospodarki na wahania światowych cen surowców ^[14].

Wartość eksportu niektórych towarów
(mld USD, WTO 2002)

Kategoria	Rosja	Polska
Surowce mineralne	53	8,1
Żywność	5,4	2,7
Produkty chemiczne	8,95	2,7
Maszyny, urządzenia, środki transportu	17,0	12,9
Wyroby włókiennicze, obuwie	2,6	nie sklasyfikowano (b. mało)
Drewno, wyroby papiernicze	5,8	nie sklasyfikowano (b. mało)

Porównanie gospodarek
kilku państw w 2007 (mld USD)

Państwo	PKB	Wzrost PKB (%)	Eksport	Import	Dług zagraniczny	Rezerwy finansowe
USA	13840	2,2	1149	1965	12250	70,5
Chiny	6991	11,4	1217	901,3	363	1534
Indie	2989	9,2	150,8	230,2	148,1	275
Niemcy	2810	2,5	1334	1089	4489	136,2
Rosja	2088	8,1	365	260,4	343,1	476,4
Francja	2047	1,9	548	600	4396	98,2
Brazylia	1836	5,4	160,6	120,6	223,9	180,3
Włochy	1786	1,5	501,4	498,6	2345	94,3
Kanada	1266	2,7	433,1	386,9	758,6	39,1
Polska	620	6,5	144,6	160,2	169,5	65,7
Dodatkowe informacje można znaleźć na stronach: 1) Światowej Organizacji Handlu 2) UNDP 3) Banku Światowego 4) prezydenta Rosji 5) Federalnej Służby Statystyki Państwowej Rosji 6) Polskiej strony o Rosji

Komunikacja

Kategoria	Rosja	Polska
Nadajniki telewizyjne	7306 (1998)	40 (2006)
Rozgłośnie radiowe	AM 323, FM ok. 1500, fale krótkie 62 (2004)	AM 14, FM 777, fale krótkie 1 (1998)
Liczba użytkowników internetu	25,689 mln. (2006)	11 mln. (2006)
Linie telefoniczne w użyciu	40,1 mln. (2005)	11,475 mln. (2006)
Telefony komórkowe	150 mln. (2006)	36,746 mln. (2006)
Źródło:CIA - The World Factbook 2008

Inne informacje

Wyjątkowo wysokie ceny surowców w 2004 (np. cena ropy marki Urals w styczniu 2005 była prawie 2,5-krotnie wyższa, niż przed trzema laty) spowodowały wzrost dochodów budżetu. Powstała nadwyżka budżetowa (ponad 4% PKB; planowano 0,5%). Dzięki temu środki zgromadzone w Funduszu Stabilizacyjnym przekroczyły na koniec 2004 r. 18 mld USD, co pozwoliło na przedterminową spłatę długu wobec Międzynarodowego Funduszu Walutowego. Trwają rozmowy o przedterminowej spłacie długu wobec Klubu Paryskiego^[15]. W 2005 w przetargach o koncesje na wydobywanie nośników energii i metali strategicznych mogą uczestniczyć jedynie firmy, w których przynajmniej 51% będzie stanowił kapitał rosyjski. W 2007 rezerwy w walutach zagranicznych i złocie sięgnęły 476.4 mld USD ^[16].

Siły zbrojne

Siły Zbrojne Federacji Rosyjskiej (ros. Вооружённые Си́лы Росси́йской Федера́ции) zostały utworzone na bazie Armii Radzieckiej po rozwiązaniu ZSRR. W dniu 7 maja 1992 na mocy ustawy prezydenta Borysa Jelcyna utworzone zostało rosyjskie Ministerstwo Obrony dla wszystkich oddziałów armii wchodzących w skład Rosji. Federacja Rosyjska należy do mocarstw nuklearnych.

Głównodowodzącym Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej jest prezydent Rosji (obecnie Dmitrij Miedwiediew), któremu podporządkowany jest Minister Obrony. Obecnie wojsko rosyjskie liczy ok. 900 tys. żołnierzy, oraz 2 mln rezerwistów. Wojska rosyjskie dzielą się na 6 rodzajów: Strategiczne Wojska Rakietowe (sztab we Włodzimierzu), Siły Kosmiczne (sztab w Bajkonurze), Wojska Powietrzno-Desantowe, Siły Powietrzne (sztab w Kubince), Marynarkę Wojenną (sztab w Moskwie) oraz Wojska Lądowe (sztab w Moskwie).

Siły zbrojne podzielone są na 7 okręgów wojskowych tj.: Leningradzki Okręg Wojskowy, Moskiewski, Północnokaukaski, Nadwołżańsko-Uralski, Syberyjski, Dalekowschodni, Kaliningradzki Okręg Specjalny oraz Zakaukaską Grupę Armijną stacjonującą w Armenii i częściowo podległą Północnokaukaskiemu OW. W skład marynarki wojennej wchodzą 4 Floty: Bałtycka (dowództwo w Bałtijsku), Północna (dowództwo w Siewieromorsku), Pacifiku (dowództwo we Władywostoku) i Czarnomorska (dowództwo w Sewastopolu) oraz Flotylla Kaspijska (dowództwo w Astrachaniu).

Język urzędowy

Językiem urzędowym Rosji jest język rosyjski (русский язык, russkij jazik) - największy język z rodziny języków słowiańskich. Posługuje się nim jako pierwszym językiem około 145 mln ludzi, ogółem (wg różnych źródeł) 250-300 mln. Oprócz samej Rosji język rosyjski jest także językiem urzędowym na Białorusi, w Kazachstanie, Kirgistanie, na Krymie, w Naddniestrzu, Gagauzji, Abchazji i Osetii Południowej. Jest jednym z pięciu języków oficjalnych Organizacji Narodów Zjednoczonych. Posługuje się pismem zwanym grażdanką, odmianą cyrylicy powstałą na skutek jej uproszczenia. Język literacki rozwinął się bezpośrednio z języka staroruskiego w XV wieku i ukształtował się ostatecznie na przełomie wieku XVIII i XIX.

Zgodnie z art. 68 p. 2 rosyjskiej konstytucji republiki mogą wprowadzać na swoim terytorium dodatkowe języki urzędowe. Obecnie status języka urzędowego posiada oprócz rosyjskiego 27 innych języków: abazyński, adygejski, ałtajski, baszkirski, buriacki, czeczeński, czukocki, czuwaski, erzja, inguski, jakucki, jidysz, kabardyjski, kałmucki, karaczajo-bałkarski, chakaski, chantyjski, komi, mansyjski, maryjski, moksza, nieniecki, nogajski, osetyjski, tatarski, tuwiński i udmurcki^[17][18][19].

Kultura

Początki rosyjskiej (ruskiej) kultury sięgają IX wieku. Wielki wpływ na kulturę rosyjską wywarło przyjęcie chrześcijaństwa na Rusi, tysiąclecie którego było obchodzone w 1988 roku. Od tych czasów Rosja stała się spadkobierczynią bizantyjskiej kultury, w monasterach i cerkwiach zaczęły się gromadzić literatury i sztuki, a one same po stuleciach przekształciły się w pomniki architektury.

Literatura

Rosyjska (ruska) literatura, powstała na przełomie X-XI w. w związku z rozwojem piśmiennictwa i kultury feudalnej Rusi. Jej fundamentem stała się ustna twórczość ludowa - tzw. byliny, skazy, pieśni, legendy i inne przejawy folkloru.

W rozwoju staroruskiej literatury XI-XIII w. znaczną rolę odegrały integralne związki Rusi z Bizancjum i kulturą południowosłowiańską, skąd przeniesione zostały na Ruś m.in. wzorce literatury religijnej. Do najważniejszych świeckich zabytków literackich tego okresu należą Powieść minionych lat autorstwa Nestora, Słowo o wyprawie Igora oraz Kodeks Nowogrodzki.

W XV w. najbardziej wyróżniającą się osobowością w literaturze rosyjskiej był Afanasy Nikitin, autor dzieła, pdt. Podróż za trzy morza (1466-1472). W XVII w. do najznaczniejszych pisarzy należał Awwakum Pietrow, autor pierwszego dzieła autobiograficznego w jęzku rosyjskim, pdt. Żywot protopopa Awwakuma.

Dynamiczny rozwój literatury rosyjskiej nastąpił pod koniec XVIII wieku. Do najważniejszych pisarzy tego okresu należą m.in. Antioch Kantemir, Michaił Łomonosow, Aleksander Radiszczew, Gawriła Dierżawin i Iwan Kryłow.

Wiek XIX nazywany jest często "złotym" w literaturze rosyjskiej. W okresie tym pisali swe dzieła m.in. Aleksander Puszkin, Fiodor Dostojewski, Michaił Lermontow, Lew Tołstoj, Mikołaj Gogol, Iwan Turgieniew i Taras Szewczenko (piszący także po ukraińsku).

Okres od 1880 do 1917 roku jest nazywany "srebrnym". Ważni pisarze i poeci rosyjscy to m.in.: Anton Czechow, Leonid Andrejew, Aleksander Błok, Andriej Bieły, Walerij Briusow, Marina Cwietajewa, Siergiej Jesienin, Mikołaj Gumilow, Anna Achmatowa, Welimir Chlebnikow, Dymitr Mereżkowski, Zinaida Gippius i Fiodor Sołogub.

Od 1917 roku zaczyna dominować literatura o tematyce rewolucyjnej, z której następnie rozwinęła się rosyjska literatura radziecka. Do najsławniejszych pisarzy okresu radzieckiego należeli m.in.: Włodzimierz Majakowski, Ilja Erenburg, Izaak Babel, Michaił Bułhakow, Maksim Gorki, Michaił Szołochow, Borys Pasternak, Władimir Nabokow i Włodzimierz Wysocki.

Po zniesieniu cenzury i rozwiązaniu ZSRR, zaczęły być wydawane teksty do tej pory nieopublikowane w Rosji, m.in. niektóre utwory Aleksandra Sołżenicyna czy Wieniedikta Jerofiejewa. Do obecnie tworzących pisarzy należą m.in. Aleksander Sołżenicyn, Władimir Sorokin, Wiktor Pielewin, Siergiej Łukjanienko i Wiktor Jerofiejew.

Sztuki piękne

Rosyjska sztuka, najstarsze zabytki na terenach Rosji pochodzą z paleolitu (statuetki, posążki zwierząt, rysunki naskalne itd.). Do epoki neolitu zaliczają się wyroby ceramiczne, rzeźba ornamentalna w kamieniu i kości. Z II-I tysiąclecia p.n.e. pochodzą wyroby artystyczne z metalu. Główną bazę sztuki rosyjskiej stanowiła kultura plemion południowo- i wschodniosłowiańskich, a także sztuka bizantyjska i grecka.

Najważniejszymi zabytkami architektury są: twierdza i fortyfikacje obronne w Derbencie (rozbudowywane od VIII w. p.n.e.), średniowieczna zabudowa Nowogrodu Wielkiego i okolic (VIII-XV wiek), kreml w Kazaniu (rozbudowywany od X w.), zabytkowe centrum Jarosławia (XI-XVII w.), architektura miast Włodzimierza i Suzdalu (XII-XVI w.), Kreml moskiewski i Plac Czerwony w Moskwie (rozbudowywane od 1147), Cerkiew Borysa i Gleba w Kidekszy (ufundowana w 1152), Siergijew Posad - zespół architektoniczny Ławry Troicko-Siergiejewskiej (XIV wiek), Monaster Terapontowski (ufundowany w 1398), monastery sołowieckie (najstarsze z XV w.), Klasztor Nowodziewiczy pod Moskwą (ufundowany w 1524), cerkwie na wyspie Kiży na jeziorze Onega (najstarsze z XVI w.), Cerkiew Wniebowstąpienia w Kołomieńskie (ufundowana w 1535), historyczne centrum Sankt Petersburga oraz powiązane z nim obiekty w miejscowościach: Carskie Sioło, Peterhof, Pawłowsk, Strelna, Gatczyna, Oranienbaum, Ropsza, Pułkowo, Szlisselburg, Kronsztadt (XVIII-XX w.) - wszystkie na Liście światowego dziedzictwa UNESCO.

Ważni architekci rosyjscy to m.in. Michaił Eisenstein, Iwan Leonidow, El Lissitzky, Konstantin Mielnikow i Władimir Szuchow. Do najważniejszych rzeźbiarzy należą: Wiera Muchina, Jewgienij Wuczeticz, Dmitrij Prigow, Zurab Cereteli. Malarstwo i grafikę reprezentują: Wasilij Kandinskij, Andrej Rublow, Ilja Riepin, Aleksander Rodczenko, Wasilij Surikow, Iwan Szyszkin, Kazimierz Malewicz, Natalia Gonczarowa i Michaił Wrubel.

Do najważniejszych rosyjskich muzeów sztuki należą: Ermitaż, Galeria Trietiakowska i Muzeum Rosyjskie w Sankt Petersburgu. Najbogatsze zbiory twórczości ludów pierwotnych posiada Muzeum Antropologii i Etnografii przy Akademii Sztuk w Sankt Petersburgu.

Święta państwowe

Święta państwowe

Data	Polska nazwa	Oryginalna nazwa
1 stycznia-5 stycznia	Nowy Rok	Новый год
7 stycznia	prawosławne Boże Narodzenie	Рождество Христово
23 lutego	Dzień Obrońcy Ojczyzny	День защитника Отечества
8 marca	Międzynarodowy Dzień Kobiet	Международный женский день
1 maja	Święto Wiosny i Pracy	Праздник весны и труда
9 maja	Dzień Zwycięstwa	День Победы
12 czerwca	Dzień Rosji	День России
4 listopada	Dzień Jedności Narodowej	День народного единства

Przypisy

Zobacz też

• Rosyjska kolonizacja Ameryki Północnej
• Kolonizacja Syberii i rosyjskiego Dalekiego Wschodu
• Ministerstwo Spraw Zagranicznych Federacji Rosyjskiej
• Reprezentacja Rosji w piłce nożnej

Linki zewnętrzne

• (pl) RosjaPL.info - portal o Rosji, Ukrainie i krajach b. ZSRR
• (pl) Rossia.pl - portal o Rosji
• (pl) galeria zdjęć z Rosji