Fiodor Dostojewski

Z Wikipedii

Fiodor Michajłowicz Dostojewski (ros. Фёдор Миха́йлович Достое́вский; ur. 30 października 1821 (11 listopada ns.) w Moskwie, zm. 28 stycznia 1881 (9 lutego ns.) w Sankt Petersburgu) – pisarz rosyjski. Uważany za mistrza prozy psychologicznej i jednego z najważniejszych powieściopisarzy, nie tylko literatury rosyjskiej, ale i światowej.

[edytuj] Biografia

Fiodor Dostojewski urodził się jako drugi syn ordynatora wojskowego szpitala w Moskwie. Miał sześcioro rodzeństwa: Michała, Barbarę, Andrzeja, Wierę, Mikołaja i Aleksandrę. Ojciec Dostojewskiego był również właścicielem dwóch wiosek: Darowoje i Czeremosziny. W tej ostatniej został przez swoich chłopów zamordowany (1839). W lutym 1837 umarła matka pisarza, a w styczniu 1838 pod wpływem ojca Dostojewski wstąpił do Wojskowej Szkoły Inżynieryjnej mieszczącej się w Zamku Michajłowskim w Petersburgu. Szkołę ukończył w 1843 roku, a następnie służył w wojsku jako inżynier-podporucznik. Zaledwie po roku zdecydował się jednak porzucić armię i rozpocząć karierę pisarską. Opuszcza armię w randze inżyniera-porucznika. Pierwsza jego książka Biedni ludzie (1846, niektóre wydawnictwa podają datę 1845, ale jest to data napisania, a nie wydania książki), wzruszyła samego Bielińskiego, jednego z bardziej znanych krytyków, co ułatwiło pisarzowi postawienie pierwszych kroków na scenie literackiej. Dostojewski wydawał kolejne książki: Sobowtóra, Białe noce, Nietoczkę Niezwanową, Gracza. Uważa się, że większość książek z pierwszego okresu twórczości Dostojewskiego nie dorównuje jego późniejszym dziełom. Wymienione wyżej książki zapewniły mu oczywiście pewną sławę i opinię dobrego pisarza, ale to nie dzięki nim przeszedł do historii literatury.

Do 1849 roku Fiodor Dostojewski należał do tzw. Koła Pietraszewskiego, którego poglądy określano jako zapadniczelstwo (ros. zapad - zachód). Krytykowali oni samodzierżawie carskie i zacofanie kulturowe, społeczne i ekonomiczne państwa. Reformy w Rosji powinny przebiegać tak, aby zbliżać ustrój społeczny i warunki życia do panujących w Europie Zachodniej. Członkowie tej organizacji zostali w kwietniu 1849 aresztowani przez funkcjonariuszy III Oddziału Ochrany. Dostojewski został osadzony w twierdzy aleksiejewskiej. Komisja Sądu Wojskowego 16 listopada 1849 skazała piętnastu spiskowców na karę śmierci. Wśród skazanych znalazł się Dostojewski. Dnia 22 grudnia 1849 tuż przed wykonaniem egzekucji car zamienił ich kary na zesłanie oraz służbę wojskową w stopniu szeregowca. Dostojewskiego osadzono w katordze w Omsku w styczniu 1850, z której zwolniono go po czterech latach. Następnie został wcielony do 7 batalionu liniowego w Semipałatyńsku w Kazachstanie. Czas katorgi Dostojewski opisał w Wspomnieniach z domu umarłych. W Siempałatyńsku poznaje Marię Isajewą, która po śmierci męża zostaje 6 lutego 1857 żoną pisarza. W 1859 dostaje zezwolenie na powrót z zesłania. Udaje się najpierw do Tweru, a potem uzyskuje zezwolenie na osiedlenie się w Petersburgu. Od stycznia 1861 Dostojewski redaguje Wremia, pismo założone przez jego brata, Michała, które zostaje w 1863 zamknięte przez cenzurę za rzekome propolskie sympatie. U Dostojewskiego w tym okresie nastąpiła znacząca przemiana, przestał być przeciwnikiem ustroju panującego w Rosji i coraz mniej dobrego widział w Europie Zachodniej. Po powrocie z zesłania i odbyciu służby wojskowej udało mu się uzyskać pozwolenie na wyjazd na zachód. W następnych latach wyjeżdżał wiele razy i z każdej wyprawy powracał z coraz mocniejszym przeświadczeniem o rozkładzie moralnym i religijnym Zachodu. Teraz Dostojewski uważał, że to Rosja i prawosławie są jedynym ratunkiem dla Słowian. Sądził, że Słowianie powinni się zjednoczyć i to zjednoczenie powinno odbyć się pod przewodnictwem Rosji, jako najsilniejszego państwa słowiańskiego. W tym duchu napisane są też kolejne książki Dostojewskiego. Wzrósł także ich poziom literacki, a przede wszystkim głębia psychologiczna. W napisanych niewiele po powrocie z Rosji Wschodniej Skrzywdzonych i poniżonych widać już zupełnie innego autora niż w jego wcześniejszych książkach.

Większy rozgłos przyniosła Dostojewskiemu powieść Zbrodnia i kara. Powieść charakteryzuje się nowatorstwem formalnym i konstrukcyjnym, mistrzostwem ukazania całej złożoności ludzkiej świadomości, a także głębią analizy psychologicznej.

[edytuj] Stosunek do Polaków

Ta sekcja wymaga dopracowania zgodnie z zaleceniami edycyjnymi. Należy w niej poprawić: styl - bardziej neutralny. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdziesz na stronie dyskusji tego artykułu. Po naprawieniu wszystkich błędów można usunąć tę wiadomość.

Dostojewski żywił do Polaków uczucia ambiwalentne - ani do końca negatywne, ani pozytywne. Widać to w większości utworów tego twórcy - zwłaszcza, że właśnie Polacy byli wówczas represjonowani przez Rosjan pod zaborami, byli dla Rosji więc tematem drażliwym, trudnym. Dostojewski spotkał się po raz pierwszy z Polakami na katordze (opisane we 'Wspomnieniach z domu umarłych') i był pod wrażeniem ich patriotycznej niezłomności, często zastanawiającego heroizmu:

Wspomniałem o T-kim. To on, gdy przeprowadzono ich z miejsca pierwszego ich zesłania do naszej katorgi, przez całą prawie drogę niósł B-kiego na rękach, ponieważ B-ki, człowiek wątły i słabego zdrowia, opadał z sił już od połowy każdego etapu. (Wspomnienia z domu umarłych, przekł. Czesław Jastrzębiec-Kozłowski).

We 'Wspomnieniach z domu umarłych' grupa Polaków na katordze ukazana jest jako zbiór jednostek wyniosłych i nigdy nie integrujących się z rosyjską większością. Jest też przytoczona historia starszego Polaka osadzonego na katordze za Powstanie Listopadowe 1831. Polak ten opisany jest przez Dostojewskiego ciepło i z szacunkiem, potem bohatera ogarnia więc 'tym większy smutek' gdy spotyka Polaka w szpitalu po jakimś czasie ponownie - tym razem jednak już jako zaawansowanego wariata z oddziału psychiatrycznego.

Z kolei w 'Braciach Karamazow' Polacy odmalowani są pogardliwie. W utworze pojawia się dwóch Polaków - 'oficer' i pan Wróblewski. W 'oficerze' zakochana była niegdyś piękna Grusza, po pięciu latach spotykają się znów ('oficer' przyjechał po Gruszę, by się z nią ożenić) przy szampanie i kartach (na spotkaniu są też Kalganow, Maksymow i Dymitr Karamazow). Po pięciu latach jednak 'oficer' zmienił się nie do poznania - jest odpychającym, małodusznym człowiekiem. Obydwaj Polacy są wyniośli i pogardliwi, znudzeni spotkaniem. Przekręcają jakby celowo język rosyjski. Oburzają i obrażają się o byle co, jakby tylko szukali pretekstu do irytacji i konfliktu. Dymitr Karamazow proponuje w końcu, by wszyscy wypili pojednawczo za Polskę. Panowie piją z zadowoleniem. Za Rosję już jednak wypić nie chcą - chyba że za Rosję sprzed zaborów. Pada komentarz: 'cymbały z was, pany - wyrwało się nagle Miti.' Panowie są oburzeni. Wróblewski: 'ale nie można mieć słabość do swego kraju?' Dostojewski pisze o Polakach - 'pany' w cudzysłowie - jakby drwiąc z bezpodstawnego dla Dostojewskiego poczucia wyższości obydwu Polaków. Na końcu okazuje się, że obydwaj 'panowie' oszukiwali w karty - ogrywając pozostałych - używali podstawionej talii. Dostojewski opisuje więc paradoks - obydwaj Polacy przez cały czas unosili się honorem, którego w istocie w ogóle nie mieli. Panowie zostają wyrzuceni, a 'wygranych' przez nich pieniędzy nikt nie chce im odbierać. 'Niech im na pociechę zostaną' - mówi Dymitr.

Poza tym w 'Braciach Karamazow' znajdziemy też 'kontrowersyjne' zdania o innych narodowościach. Pogardliwie bohaterowie książki mówią o Żydach ('Żydki'), Niemcach ('Szwabisko') i Francuzach ('nie ma głupszego niż głupi Francuz').

Znany z fanatycznego nacjonalizmu pisarz oskarżał Polaków o hołdowanie zachodnim wartościom, co w jego mniemaniu równało się moralnej zdradzie Słowiańszczyzny.

[edytuj] Najważniejsze dzieła

• Biedni ludzie, powieść epistolarna (1846, wyd. polskie 1929)
• Sobowtór: poemat petersburski (1846)
• Gospodyni (1847)
• Białe noce (1848, wyd. polskie 1903)
• Nietoczka Niezwanowa (1849)
• Wspomnienia z domu umarłych (1860-1862, wyd. polskie 1897)
• Skrzywdzeni i poniżeni (1861)
• Notatki z podziemia (1864, wyd. polskie 1929)
• Zbrodnia i kara (1866, wyd. polskie 1887-1888)
• Gracz (1866)
• Idiota (1868, wyd. polskie 1909)
• Biesy (1872, wyd. polskie 1908)
• Młodzik (1875)
• Dziennik pisarza (1876-1877 i 1880-1881)
• Łagodna
• Bracia Karamazow (1879-1880, wyd. polskie 1913)