Krym

Z Wikipedii

Ten artykuł dotyczy Krymu jako półwyspu. Zobacz też: Krym - autonomiczna republika na Ukrainie.

Krym (ukr. Крим, Półwysep Krymski) – półwysep na południu Ukrainy, zwany czasem półwyspem Taurydzkim, a w starożytności Chersonezem Taurydzkim bądź Taurydą, połączony jest z lądem tylko wąskim Przesmykiem Perekopskim, pomiędzy Morzem Czarnym i Azowskim, a od Rosji oddzielony Cieśniną Kerczeńską. Długość linii brzegowej 1000 km, powierzchnia 25 700 km².

Spis treści

1 Przynależność polityczno-administracyjna
2 Geografia
3 Gospodarka
4 Ludność
- 4.1 Miasta
5 Historia
6 Przypisy
7 Bibliografia
8 Zobacz też
9 Linki zewnętrzne

[edytuj] Przynależność polityczno-administracyjna

Politycznie Krym należy do Ukrainy. Niemal cały obszar półwyspu wchodzi w skład Autonomicznej Republiki Krymu; jedynie miasto wydzielone Sewastopol wchodzi bezpośrednio w skład Ukrainy.

Południowe wybrzeże Krymu. Jaskółcze Gniazdo

[edytuj] Geografia

W części wschodniej, obok Cieśniny Kerczeńskiej, wznoszą się góry Jaiłu, otaczające cały brzeg południowy i ku północy rozdzielające na kilka równoległych łańcuchów gór, pokrytych gęstym lasem. Na północy przechodzą w step, zajmujący większą część półwyspu. Najwyższym szczytem Gór Krymskich jest Roman-Kosz o wysokości 1545 m n.p.m., drugim szczytem - Czatyrdah (starożytne Mons Trapezus, 1527 m n.p.m.).

Na południu Krymu znajduje się dużo malowniczych miejscowości, warowni, ruin starożytnych gmachów, klasztorów, meczetów tatarskich, pięknych ogrodów i gajów oliwnych, natomiast w części północnej Krymu się ich prawie nie spotyka. Klimat łagodny umożliwia rozwój roślinności o charakterze podzwrotnikowym. Doliny, poprzecinane strumieniami i zatokami, są żyzne i urodzajne.

Krym dzieli się na trzy rejony:

Krym Górski - obejmujący południową część półwyspu
Krym Stepowy - obejmujący równinną część północną
Półwysep Kerczeński - we wschodniej części

Z ogólnej ilości 1657 rzek na Krymie tylko 150 ma ponad 10 km długości. Najdłuższą jest Sałhir, a w dalszej kolejności Alma, Kacza, Belbek, Bułhanak i Czernaja. Większość rzek to rzeki okresowe - wysychają latem, nie dopływając do morza, a woda pojawia się w nich dopiero na przełomie lutego i marca.

W tym okresie zwiększają aktywność także znane krymskie wodospady. Najwyższy wodospad Krymu - Uczan-Su (z tat. "padająca woda") ma 98,5 m wysokości, ale latem prawie zanika. Natomiast największy wodospad Krymu Dżur-Dżur, który ma tylko 15 m wysokości, jest aktywny cały rok.

[edytuj] Gospodarka

Zobacz więcej w osobnym artykule: Autonomiczna Republika Krymu.

[edytuj] Ludność

Obecnie większość ludności (58,32%) stanowią Rosjanie. Oprócz nich żyją tu Ukraińcy (24,32%) i Tatarzy (12,10%). Ci ostatni stanowili większość ludności półwyspu do końca II wojny światowej, tj. do czasu gdy w ramach stalinowskich represji za domniemaną kolaborację z Niemcami zostali wysiedleni i zesłani w odległe części Związku Radzieckiego. Obecnie część tatarskich wysiedleńców i ich potomków powraca na Krym (m.in. z Uzbekistanu), gdzie jednak napotykają liczne problemy natury ekonomicznej i formalno-prawnej, np. utrudnienia w uzyskaniu prawa pobytu i obywatelstwa. Dawniej na Krymie żyła również spora społeczność karaimska, której śladami są ogromne karaimskie nekropole, m.in. pod skalnym miastami Czufut Kale i Mangup. Jednak obecnie Krym zamieszkuje zaledwie kilkuset Karaimów, z tego nieco ponad 300 w Teodozji.

[edytuj] Miasta

Główne miasta półwyspu to: Symferopol, Sewastopol, Bakczysaraj (dawniej stolica Chanatu krymskiego), Eupatoria, Bałakława, Jałta, Sudak, Kaffa (Teodozja) i Kercz (z twierdzą Jenikale).

miejscowość	nazwa rosyjska	nazwa ukraińska	nazwa tatarska	uwagi
Symferopol	Симферополь	Сімферополь	Aqmescit
Sewastopol	Севастополь	Севастополь	Aqyar
Bakczysaraj	Бахчисарай	Бахчисарай	Bağçasaray
Eupatoria	Евпатория	Євпаторія	Kezlev	pol. Kozłów
Bałakława	Балаклава	Балаклава	Balıqlava
Jałta	Ялта	Ялта	Yalta
Sudak	Судак	Судак	Sudaq
Teodozja	Феодосия	Феодосія	Kefe
Kercz	Керчь	Керч	Kerç
Armiańsk	Армянск	Армянськ	Ermeni Bazar
Ałupka	Алупка	Алупка	Alupka
Ałuszta	Алушта	Алушта	Aluşta
Biłohirsk	Белогорск	Білогі́рськ	Qarasuvbazar
Dżankoj	Джанкой	Джанкой	Canköy
Krasnoperekopsk	Красноперекопск	Красноперекопськ	Krasnoperekopsk
Perekop	Перекоп	Перекоп	Or Qapı
Saki	Саки	Саки	Saq
Stary Krym	Старый Крым	Старий Крим	Eski Qırım

[edytuj] Historia

[edytuj] Starożytność i średniowiecze

Pierwszymi mieszkańcami byli Taurowie, potem Kimerowie. W VII w. p.n.e. stepy czarnomorskie zaludnili Scytowie (pochodzenia irańskiego) tworząc potężne państwo, które przetrwało do II w. p.n.e. W VII w. p.n.e. i VI w. p.n.e. pojawiają się miasta - kolonie i państwa greckie, m.in. Chersonez Taurydzki (w okolicach obecnego Sewastopola), Pantikapajon (dzisiejszy Kercz). W początkach V w. p.n.e. wokół Pantikapajonu tworzy się silne państwo Bosporańskie. Walki Scytów z kolonistami greckimi spowodowały interwencję pontyjskiego władcy Mitrydata. W I w. p.n.e. na Krymie zjawiają się Rzymianie, jest to okres ponownego rozkwitu Chersonezu. Niszczycielskie najazdy Gotów i Hunów w IV i VII w. n.e. doprowadzają do upadku późnoscytyjskiego państwa i kolonii rzymskich. Przetrwał tylko Chersonez.

Pod koniec X w. wielki książę Włodzimierz - pokonawszy Pieczyngów i Kumanów, rozszerzył granice swego państwa aż do Krymu, który w XIII w. popadł pod panowanie Tatarów do 1441 i należał do chanatu Kipczak; wówczas też zatarły się ostatnie ślady kolonii greckich. Wkrótce jednak półwysep rozkwitł ponownie, głównie dzięki koloniom genueńskich, z których najważniejszą była Kaffa.

[edytuj] Chanat Krymski

Po rozbiciu przez Tamerlana hordy Kipczackiej, założone zostało na Krymie na początku XV w. niepodległe chanat tatarski. Pierwszym chanem był Edyga, potem godność chańska była dziedziczna w rodzie Girejów. Chanowie krymscy wkrótce doszli do wielkiej potęgi, najeżdżając Polskę i państwo moskiewskie. Podczas walk kozackich wystawiali niejednokrotnie do 200 tys. wojska. Chanowie krymscy od 1475 byli wasalami sułtanów tureckich. W 1774 ostatni chan Sahin Girej przyjął zwierzchnictwo Rosji, ale w roku 1783 godność złożył i wtedy cały Krym przeszedł pod władanie Rosji.

Zobacz więcej w osobnym artykule: Chanat Krymski.

[edytuj] Panowanie rosyjskie

Po przyłączeniu Krymu do Rosji zmniejszała się populacja mieszkańców, rosła też bieda. Pod koniec XVIII w. w ludność Krymu nie wynosiła więcej niż 60 tysięcy osób (dla porównania: sama Kaffa liczyła w czasach rozkwitu przeszło 80 tysięcy). W XIX w. jednak znowu zaczęła się podnosić. W latach 1854 - 1855 Krym stał się polem walki między Rosją a mocarstwami sprzymierzonymi w wojnie krymskiej.

W czasie II wojny światowej półwysep zajęły wojska niemieckie. Po wyzwoleniu władze uznały, iż w czasie okupacji ludność tatarska kolaborowała z najeźdźcami i zadecydowała o wysiedleniu Tatarów z Krymu. Główną akcję wysiedleńczą przeprowadzono 18 maja 1944. Wtedy też przeprowadzono wielką akcję zmiany nazw miejscowości na rosyjskie. W ich miejsce przybyli osadnicy rosyjscy. W 1954 roku, w trzechsetną rocznicę ugody perejasławskiej Krym został włączony w granice Ukraińskiej SRR.

[edytuj] Współczesność

W wyniku masowych przesiedleń dokonywanych jeszcze przed przyłączeniem Krymu do Rosji przez Aleksandra Suworowa, a później deportacji ludności tatarskiej (1944/45) do Azji Środkowej, większość ludności stanowią Rosjanie.

W obliczu rozpadu ZSRR Rosjanie zaczęli zgłaszać postulaty powrotu do Rosji. Autonomia była ceną, jaką rząd ukraiński zgodził się zapłacić za pozostanie Krymu w składzie państwa ukraińskiego i w 1991r. zamieszkująca półwysep większość rosyjska uzyskała od komunistycznych władza zgodę na utworzenie Krymskiej ASRR, obejmującej obszar obwodu krymskiego, z wyjątkiem miasta Sewastopola, które pozostało bezpośrednio w granicach Ukrainy. Po rozpadzie ZSRR, 5 maja 1992 Rosjanie zamieszkujący półwysep proklamowali powstanie Republiki Krymu.

Ostatecznie osiągnięto kompromis - Krym zrezygnował z niepodległości, a władze niepodległej Ukrainy zgodziły się na status republiki autonomicznej. Sewastopol, niegdyś stanowiący część obwodu krymskiego został dodatkowym miastem wydzielonym jako siedziba rosyjskiej Floty Czarnomorskiej, mającej stacjonować tu na podstawie umowy między Rosją a Ukrainą do 2012. Oprócz tego Rosjanie zajmują nielegalnie na terenie Krymu około 4000 obiektów, w tym 10 latarni morskich^[1].

Przypisy

↑ Gazeta Wyborcza z 19 września 2007

[edytuj] Bibliografia

1. Światosław Spalle, KRYM-KAUKAZ. Mały przewodnik turystyczny, Warszawa, Krajowa Agencja Wydawnicza, 1977

[edytuj] Zobacz też

Zobacz galerię na Wikimedia Commons:
Krym

[edytuj] Linki zewnętrzne

Kategoria: Krym