Zimna wojna
Z Wikipedii
Zimna wojna trwała od roku 1946 - rozpadu koalicji antyhitlerowskiej lat 1941-1945 i ustanowienia w Europie środkowej wyłącznej strefy wpływów ZSRR, do rozpadu systemu państw satelitarnych ZSRR (Jesień Ludów) w 1989 i rozpadu samego ZSRR w sierpniu - grudniu 1991 roku. Rozpad bloku sowieckiego wyeliminował układ dwubiegunowy w polityce międzynarodowej i zakończył epokę zimnej wojny.
W całym tym okresie konfrontacja między dwoma supermocarstwami toczyła się na płaszczyźnie: wojskowej, ideologicznej, psychologicznej, gospodarczej. Najistotniejszym elementem był technologiczny wyścig zbrojeń (w tym zbrojenia kosmiczne i rozwój technologii kosmicznych).
Za początek "zimnej wojny" uważa się wystąpienie Winstona Churchilla w Fulton (USA) 5 marca 1946.W wystąpieniu Churchill stwierdził:
Cytat: |
Od Szczecina nad Bałtykiem do Triestu nad Adriatykiem zapadła żelazna kurtyna dzieląc nasz Kontynent. Poza tą linią pozostały stolice tego, co dawniej było Europą Środkową i Wschodnią. Warszawa, Berlin, Praga, Wiedeń, Budapeszt, Belgrad, Bukareszt i Sofia, wszystkie te miasta i wszyscy ich mieszkańcy leżą w czymś, co trzeba nazwać strefą sowiecką, są one wszystkie poddane, w takiej czy innej formie, wpływowi sowieckiemu, ale także - w wysokiej i rosnącej mierze - kontroli ze strony Moskwy.[1]
|
Termin "zimna wojna" został wprowadzony w 1947 przez Amerykanina Bernarda Barucha, by opisać pojawiające się napięcia między dwoma byłymi sojusznikami z II wojny światowej.
Popularność zyskał dzięki książce znanego publicysty amerykańskiego Walta Lippmana. Miała ona tytuł "Zimna wojna". Stwierdził on w niej, że zakończył się okres koalicji antyhitlerowskiej, a rozpoczął się okres konfrontacji między mocarstwami zachodnimi a ZSRR. Kolejnym sygnałem rozpoczęcia tego okresu była wypowiedź amerykańskiego sekretarza stanu Jamesa Byrnesa z 6 września 1946 r. ze Stuttgartu. Przedstawił on zasady polityki USA wobec Niemiec. Mówił o stałej obecności USA w Niemczech, którym stopniowo miała być przyznawana suwerenność. Poruszył także problem granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej, którą określił jako tymczasową.
Uważał też, że o jej przebiegu powinna zadecydować konferencja pokojowa. 12 marca 1947 r. prezydent USA Harry Truman podczas przemówienia w Kongresie zwrócił się do niego o przyznanie 400 mln USD na pomoc dla Grecji i Turcji, które były zagrożone przez komunizm.
W maju 1947 r. podczas przemówienia w Princeton przedstawił on zasady "doktryny powstrzymywania", zwanej jako Doktryna Trumana. Bazowała ona na tezie o podziale świata na strefę amerykańską i strefę radziecką oraz odpowiedzialności USA za utrzymanie zasad kapitalistycznych na skalę światową. Założenia tej doktryny sformułował amerykański dyplomata George Kennan, radca ambasady USA w Moskwie w tamtym okresie. Według niego ekspansję ZSRR mogło powstrzymać "długotrwałe, cierpliwe - lecz zdecydowane i czujne - powstrzymywanie tendencji ekspansywnych".
Konkretne działania podjęte przez USA w ramach realizacji tej doktryny to:
- wykorzystywanie propagandowe monopolu atomowego,
- organizowanie paktów militarnych (NATO, ANZUS),
- budowa sieci amerykańskich baz wojskowych wokół granic ZSRR i państw satelickich,
- pomoc wojskowa i ekonomiczna dla państw zagrożonych przez komunizm,
- pomoc w odbudowie Europy Zachodniej w postaci Planu Marshalla,
- bezpośrednie zaangażowanie w konflikty (wojna koreańska).
W świetle zwycięstwa komunistów w Chinach doktryna powstrzymywania została uznana za zbyt pasywną i nieskuteczną. Zastąpiła ją opracowana przez J. F. Dullesa "doktryna odpychania" (roll-back), czyli odepchnięcia komunizmu do granic ZSRR. Głównym elementem tej doktryny była "polityka balansowania na krawędzi wojny" poprzez groźbę zastosowania zmasowanego odwetu nuklearnego w wypadku lokalnego konfliktu. W międzyczasie doszło do złamania przez ZSRR amerykańskiej przewagi nuklearnej i środków jej przenoszenia. W związku z tym nie mogła ona przynosić spodziewanych efektów. Doktryna zmasowanego odwetu była militarnym odpowiednikiem doktryny odpychania (wyzwalania).
Amerykanie skoncentrowali uwagę na rozbudowie broni jądrowej, środków jej przenoszenia (samolotów) z baz wybudowanych wokół granic ZSRR. Pobudziło to wyścig zbrojeń nuklearnych oraz wybuch szeregu napięć w stosunkach międzynarodowych. Punktem szczytowym "zimnej wojny" był konflikt koreański. Zarówno w USA, jak i w ZSRR od 1953 r. zmienili się przywódcy. Prezydent Dwight D. Eisenhower obiecywał w kampanii wyborczej zakończenie konfliktu. Nikita Chruszczow, nowy przywódca partii KPZR od września 1953 r. stał się symbolem destalinizacji. Zmienił stosunek do Jugosławii, zawarł układ w sprawie Austrii. W 1955 r. doprowadził do spotkania w Genewie przywódców: USA, Wielkiej Brytanii, Francji i ZSRR. Zmienił swe stanowisko w kwestii rywalizacji dwóch bloków, a nowością było stwierdzenie, że rywalizacja między nimi nie musi prowadzić do wojny światowej. W praktyce był to koniec "zimnej wojny", chociaż aż do 1990 r. trwała rywalizacja i wyścig zbrojeń między dwoma blokami, przedzielana fazami współpracy i ostrych konfliktów, takich jak: Wojna wietnamska, Kuba, Berlin, Płd. Afryka czy Afganistan.
[edytuj] Geneza zimnej wojny
- rozpad Wielkiej Koalicji po zakończeniu II wojny światowej;
- dążenia Stalina do wywołania rewolucji komunistycznej na całym świecie;
- podział świata wskutek konferencji 1943 i 1945 roku;
- teoria o nieuniknionej wojnie wschód - zachód;
- zaniepokojenie wolnego świata rozprzestrzenianiem się sympatii do komunizmu w Europie Zachodniej;
- ekspansja radziecka na terenie Europy Środkowo-Wschodniej;
- poparcie dla partyzantki komunistycznej w Grecji i kurdyjskiej w Turcji oraz Iranie;
[edytuj] Świat w czasie zimnej wojny
[edytuj] Konflikt w sprawie Niemiec
- różnice w traktowaniu stref okupacyjnych
- Sekretarz Stanu James F. Byrnes optował w Stuttgarcie 6 września 1946 r. za zniesieniem granic stref okupacyjnych Niemiec i udzieleniem pomocy w odbudowie przemysłu niemieckiego, określił granicę na Odrze i Nysie Łużyckiej jako "rozwiązanie tymczasowe".
[edytuj] Wojna domowa w Grecji
- utworzono Rząd Jedności Narodowej z udziałem komunistów
- jesienią 1944 r. wylądowały w Grecji wojska brytyjskie popierające siły monarchistyczne
- początek terroru komunistycznego,
- w 1946 r. w wyborach zwyciężyła prawica
- na północy Grecji rozwinęła się komunistyczna partyzantka grecka (ELAS - Grecka Armia Ludowowyzwoleńcza)
- uzyskała pomoc sąsiednich państw komunistycznych
- 3 marca 1947 r. Grecja zwraca się o pomoc militarną do USA
- Truman przeznacza 250 milionów dolarów dla Grecji
- ogłosiła detronizację króla Jerzego II
- wojna domowa trwała do października 1949 r.
- z udziałem wojsk brytyjskich i amerykańskich pokonano komunistów
[edytuj] Doktryna Trumana, 12 marca 1947 r.
- polityka USA mająca na celu pomoc dla wolnych narodów, które przeciwstawiają się próbom podporządkowania zbrojnym mniejszościom (o proweniencji komunistycznej) lub agresji z zewnątrz
- Doktryna powstrzymywania komunizmu odnosiła się pierwotnie do Turcji i Grecji - 22.05.1947 Truman przekazał 400 mln $ na ekonomiczną i wojskową pomoc dla tych krajów
[edytuj] Plan Marshalla ( 22 czerwca 1947 r.)
- 17 mld dolarów pomocy finansowej dla zniszczonej wojną Europy, wg pierwotnych planów nakierowanej głównie na państwa znajdujące pod okupacją Związku Radzieckiego. Plany te zostały zniweczone, przez odrzucenie - pod naciskiem Moskwy - pomocy amerykańskiej przez jej adresatów ze wschodniej Europy
- 4 kwietnia 1947 r. Truman podpisał Europejski Program Odbudowy (ERP)
- plan czteroletni objął 16 państw, które odbudowały przemysł, handel, powstrzymały inflację i rozwój konfliktów społecznych
- początek współpracy ekonomicznej i politycznej
- Polska (9 VII) i Czechosłowacja wstępnie zaakceptowały plan, ale pod wpływem Stalina musiały go odrzucić
- państwa uczestniczące w planie założyły Organizację Europejskiej Współpracy Gospodarczej
[edytuj] Traktat brukselski
1947 r. utworzenie przez państwa komunistyczne Biura Informacyjnego Partii Komunistycznych (Kominform). W odpowiedzi, państwa zachodnie podpisały w 1948 r. pakt brukselski powołujący Unię Zachodnią, zacieśniając współpracę między narodami.
- izolacja ZSRR na arenie międzynarodowej
- wyścig zbrojeń, produkcja broni atomowej
- ZSRR wszedł w posiadanie broni atomowej w 1949 r., łamiąc monopol USA
Wkrótce jednak po wprowadzeniu planu Marshalla stało się jasne, że sama odbudowa gospodarcza nie wystarczy, i niezbędnym warunkiem dla przywrócenia równowagi w Europie jest również zapewnienie jej bezpieczeństwa militarnego. Stało się to szczególnie widoczne z powodu wybuchu I kryzysu berlińskiego w czerwcu 1948 roku. Im bliższe realizacji były plany połączenia stref zachodnich i utworzenia państwa zachodnioniemieckiego, tym silniej Moskwa akcentowała poparcie dla utworzenia jednolitego państwa i demokratycznego rządu. Jej propozycje były przez USA stanowczo odrzucane. Zerwanie współpracy dwóch mocarstw wywołało dramatyczne konsekwencje w Berlinie, podzielonym tak jak Niemcy na część wschodnią i zachodnią. Część zachodnia leżała na terytorium należącym do ZSRR. Była otoczona przez radzieckie dywizje i niezabezpieczona przed atakiem, dlatego stanowiła łatwy cel dla Stalina, który przez wprowadzenie blokady mógł wzmóc presję na mocarstwa zachodnie i zmusić je do współpracy . Gdyby blokada powiodła się i udałoby się zmusić Amerykanów do wycofania się ze strefy zachodniej i przejąć ją, wzrósłby prestiż i siła ZSRR, natomiast zmalałaby wiara państw europejskich, głównie Niemiec, w potęgę USA. I kryzys berliński był więc swoistą próbą sił.
Bezpośrednią przyczyną nałożenia blokady było przeprowadzenie w strefach zachodnich reformy walutowej i wprowadzenie nowej waluty: marki niemieckiej. Reforma ta miała objąć także sektory zachodniego Berlina. 24 czerwca Związek Radziecki wstrzymał ruch kolejowy i dostawy żywności do zachodnich sektorów Berlina. Postawione przed tym faktem, Stany Zjednoczone mogły wybrać z trzech możliwych rozwiązań: mogły poddać się i pozwolić na włączenie całego Berlina do strefy sowieckiej, wysłać pancerne pociągi z rozkazem przebicia się do miasta (była to możliwość ryzykowna, ponieważ Rosjanie, postawieni przed groźbą wojny, mogliby nie wycofać się i podjąć atak, ale dawała szanse na szybkie zwycięstwo) lub uruchomić most powietrzny. Ostatnia możliwość oznaczała mniejsze zagrożenie i zacieśnianie współdziałania sojuszników, ale jednocześnie miesiące mozolnej harówki, a na dodatek istniało ryzyko, że zawiedzie. Prezydent Truman podjął decyzję pozostania w Berlinie oraz uruchomienia mostu powietrznego.
Funkcjonował on przez okres ponad roku. Dzięki niemu mocarstwom zachodnim udało się dostarczać jedzenie i niezbędne surowce dla około 2,5 miliona mieszkańców zablokowanej strefy. Dziennie samoloty przewoziły około 13 tysięcy ton jedzenia i paliwa . Samoloty latały tak często i przewoziły tak wiele produktów, że w końcu transport powietrzny okazał się skuteczniejszy nawet od transportu ziemnego, stosowanego przed blokadą. W obliczu tak przytłaczającego sukcesu USA, Związek Radziecki był zmuszony uznać, że dalsze utrzymywanie blokady jest bezsensowne. Została ona odwołana w maju 1949 roku. Zniesiono wtedy wszystkie ograniczenia w dziedzinie transportu, łączności i handlu. I kryzys berliński uznać można za zwycięstwo Ameryki, która wykazała się determinacją i cierpliwością, i nie pozwoliła na dalszą ekspansję ZSRR.
[edytuj] NATO
- USA
- Wielka Brytania
- Francja
- Belgia
- Holandia
- Luksemburg
- Dania
- Norwegia
- Islandia
- Kanada
- Portugalia
- Włochy
[edytuj] Układ Warszawski.
- Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich
- Polska Rzeczpospolita Ludowa
- Niemiecka Republika Demokratyczna
- Czechosłowacka Republika Socjalistyczna
- Albańska Republika Ludowa(zawiesiła współprace w 1962,wystąpiła z układu w 1968)
- Bułgarska Republika Ludowa
- Socjalistyczna Republika Rumunii
- Węgierska Republika Ludowa
[edytuj] Radio Wolna Europa
- lipiec 1950 r., audycje Radia "Wolna Europa" informowały, bez ingerencji cenzury, o rzeczywistej sytuacji w krajach "demokracji ludowych".
[edytuj] Wojna koreańska 1950-1953
- zimna wojna przekształciła się w "gorącą" podczas wojny koreańskiej latach 1950-1953
- kontynuacja polityki antykomunistycznej przez nowego prezydenta USA Dwighta Eisenhowera
- Od zakończenia wojny w Korei podejmowano próby odprężenia
[edytuj] Wzniesienie muru berlińskiego 1961
- Wskutek wyraźnej presji sowietów rząd Niemieckiej Republiki Demokratycznej wznosi mur berliński 13 sierpnia 1961, odgradzając się od Berlina Zachodniego.
[edytuj] Kubański kryzys rakietowy 1962
Wobec nieugiętej postawy Johna Kennedy'ego Rosjanie zmuszeni są wycofać swoje pociski nuklearne z Kuby.
[edytuj] Integracja Europy Zachodniej
- 1949 r. - powołanie Rady Europy z siedzibą w Strasburgu
- 1952 r. - wszedł w życie układu o powstaniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, która przekształciła się w 1993 r. w Unię Europejską
- 1959 r. - w Sztokholmie powstało Stowarzyszenie Wolnego Handlu (EFTA)
[edytuj] Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (KBWE)
- rozpoczęła obrady w 1975 r. w Helsinkach z udziałem wszystkich państw Europy (z wyjątkiem Albanii).
- na konferencji omawiano tematy zebrane w tzw. "koszykach":
- politycznym
- gospodarczym
- spraw humanitarnych i społecznych (prawa człowieka)
- w listopadzie 1990 r. na konferencji w Paryżu przyjęto "Paryską Kartę dla Nowej Europy", deklarującą koniec zimnej wojny.
- w 1994 r. podjęto decyzję o przekształceniu KBWE w Organizację Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE)
Przypisy
[edytuj] Ludzie zimnej wojny (ważniejsze postacie)
[edytuj] Zobacz też
- akustyczny kotek
- czerwona panika
- doktryna Hallsteina
- doktryna Trumana
- maccartyzm
- wyścig kosmiczny
- wyścig zbrojeń