Zimna wojna

Z Wikipedii

Świat w 1980:

     NATO

     inni sojusznicy USA

     Układ Warszawski

     kraje sojusznicze sprzymierzone z ZSRR

     inni sojusznicy ZSRR

Niebieskie kropki to partyzantki antykomunistyczne, a czerwone – pro-komunistyczne

Zimna wojna trwała od roku 1946 - rozpadu koalicji antyhitlerowskiej lat 1941-1945 i ustanowienia w Europie środkowej wyłącznej strefy wpływów ZSRR, do rozpadu systemu państw satelitarnych ZSRR (Jesień Ludów) w 1989 i rozpadu samego ZSRR w sierpniu - grudniu 1991 roku. Rozpad bloku sowieckiego wyeliminował układ dwubiegunowy w polityce międzynarodowej i zakończył epokę zimnej wojny.

W całym tym okresie konfrontacja między dwoma supermocarstwami toczyła się na płaszczyźnie: wojskowej, ideologicznej, psychologicznej, gospodarczej. Najistotniejszym elementem był technologiczny wyścig zbrojeń (w tym zbrojenia kosmiczne i rozwój technologii kosmicznych).

Za początek "zimnej wojny" uważa się wystąpienie Winstona Churchilla w Fulton (USA) 5 marca 1946.W wystąpieniu Churchill stwierdził:

Termin "zimna wojna" został wprowadzony w 1947 przez Amerykanina Bernarda Barucha, by opisać pojawiające się napięcia między dwoma byłymi sojusznikami z II wojny światowej.

Popularność zyskał dzięki książce znanego publicysty amerykańskiego Walta Lippmana. Miała ona tytuł "Zimna wojna". Stwierdził on w niej, że zakończył się okres koalicji antyhitlerowskiej, a rozpoczął się okres konfrontacji między mocarstwami zachodnimi a ZSRR. Kolejnym sygnałem rozpoczęcia tego okresu była wypowiedź amerykańskiego sekretarza stanu Jamesa Byrnesa z 6 września 1946 r. ze Stuttgartu. Przedstawił on zasady polityki USA wobec Niemiec. Mówił o stałej obecności USA w Niemczech, którym stopniowo miała być przyznawana suwerenność. Poruszył także problem granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej, którą określił jako tymczasową.

Uważał też, że o jej przebiegu powinna zadecydować konferencja pokojowa. 12 marca 1947 r. prezydent USA Harry Truman podczas przemówienia w Kongresie zwrócił się do niego o przyznanie 400 mln USD na pomoc dla Grecji i Turcji, które były zagrożone przez komunizm.

W maju 1947 r. podczas przemówienia w Princeton przedstawił on zasady "doktryny powstrzymywania", zwanej jako Doktryna Trumana. Bazowała ona na tezie o podziale świata na strefę amerykańską i strefę radziecką oraz odpowiedzialności USA za utrzymanie zasad kapitalistycznych na skalę światową. Założenia tej doktryny sformułował amerykański dyplomata George Kennan, radca ambasady USA w Moskwie w tamtym okresie. Według niego ekspansję ZSRR mogło powstrzymać "długotrwałe, cierpliwe - lecz zdecydowane i czujne - powstrzymywanie tendencji ekspansywnych".

Konkretne działania podjęte przez USA w ramach realizacji tej doktryny to:

• wykorzystywanie propagandowe monopolu atomowego,
• organizowanie paktów militarnych (NATO, ANZUS),
• budowa sieci amerykańskich baz wojskowych wokół granic ZSRR i państw satelickich,
• pomoc wojskowa i ekonomiczna dla państw zagrożonych przez komunizm,
• pomoc w odbudowie Europy Zachodniej w postaci Planu Marshalla,
• bezpośrednie zaangażowanie w konflikty (wojna koreańska).

W świetle zwycięstwa komunistów w Chinach doktryna powstrzymywania została uznana za zbyt pasywną i nieskuteczną. Zastąpiła ją opracowana przez J. F. Dullesa "doktryna odpychania" (roll-back), czyli odepchnięcia komunizmu do granic ZSRR. Głównym elementem tej doktryny była "polityka balansowania na krawędzi wojny" poprzez groźbę zastosowania zmasowanego odwetu nuklearnego w wypadku lokalnego konfliktu. W międzyczasie doszło do złamania przez ZSRR amerykańskiej przewagi nuklearnej i środków jej przenoszenia. W związku z tym nie mogła ona przynosić spodziewanych efektów. Doktryna zmasowanego odwetu była militarnym odpowiednikiem doktryny odpychania (wyzwalania).

Amerykanie skoncentrowali uwagę na rozbudowie broni jądrowej, środków jej przenoszenia (samolotów) z baz wybudowanych wokół granic ZSRR. Pobudziło to wyścig zbrojeń nuklearnych oraz wybuch szeregu napięć w stosunkach międzynarodowych. Punktem szczytowym "zimnej wojny" był konflikt koreański. Zarówno w USA, jak i w ZSRR od 1953 r. zmienili się przywódcy. Prezydent Dwight D. Eisenhower obiecywał w kampanii wyborczej zakończenie konfliktu. Nikita Chruszczow, nowy przywódca partii KPZR od września 1953 r. stał się symbolem destalinizacji. Zmienił stosunek do Jugosławii, zawarł układ w sprawie Austrii. W 1955 r. doprowadził do spotkania w Genewie przywódców: USA, Wielkiej Brytanii, Francji i ZSRR. Zmienił swe stanowisko w kwestii rywalizacji dwóch bloków, a nowością było stwierdzenie, że rywalizacja między nimi nie musi prowadzić do wojny światowej. W praktyce był to koniec "zimnej wojny", chociaż aż do 1990 r. trwała rywalizacja i wyścig zbrojeń między dwoma blokami, przedzielana fazami współpracy i ostrych konfliktów, takich jak: Wojna wietnamska, Kuba, Berlin, Płd. Afryka czy Afganistan.

[edytuj] Geneza zimnej wojny

• rozpad Wielkiej Koalicji po zakończeniu II wojny światowej;
• dążenia Stalina do wywołania rewolucji komunistycznej na całym świecie;
• podział świata wskutek konferencji 1943 i 1945 roku;
• teoria o nieuniknionej wojnie wschód - zachód;
• zaniepokojenie wolnego świata rozprzestrzenianiem się sympatii do komunizmu w Europie Zachodniej;
• ekspansja radziecka na terenie Europy Środkowo-Wschodniej;
• poparcie dla partyzantki komunistycznej w Grecji i kurdyjskiej w Turcji oraz Iranie;

[edytuj] Świat w czasie zimnej wojny

[edytuj] Konflikt w sprawie Niemiec

• różnice w traktowaniu stref okupacyjnych
• Sekretarz Stanu James F. Byrnes optował w Stuttgarcie 6 września 1946 r. za zniesieniem granic stref okupacyjnych Niemiec i udzieleniem pomocy w odbudowie przemysłu niemieckiego, określił granicę na Odrze i Nysie Łużyckiej jako "rozwiązanie tymczasowe".

[edytuj] Wojna domowa w Grecji

• utworzono Rząd Jedności Narodowej z udziałem komunistów
• jesienią 1944 r. wylądowały w Grecji wojska brytyjskie popierające siły monarchistyczne
• początek terroru komunistycznego,
• w 1946 r. w wyborach zwyciężyła prawica
• na północy Grecji rozwinęła się komunistyczna partyzantka grecka (ELAS - Grecka Armia Ludowowyzwoleńcza)
• uzyskała pomoc sąsiednich państw komunistycznych
• 3 marca 1947 r. Grecja zwraca się o pomoc militarną do USA
• Truman przeznacza 250 milionów dolarów dla Grecji
• ogłosiła detronizację króla Jerzego II
• wojna domowa trwała do października 1949 r.
• z udziałem wojsk brytyjskich i amerykańskich pokonano komunistów

[edytuj] Doktryna Trumana, 12 marca 1947 r.

• polityka USA mająca na celu pomoc dla wolnych narodów, które przeciwstawiają się próbom podporządkowania zbrojnym mniejszościom (o proweniencji komunistycznej) lub agresji z zewnątrz
• Doktryna powstrzymywania komunizmu odnosiła się pierwotnie do Turcji i Grecji - 22.05.1947 Truman przekazał 400 mln $ na ekonomiczną i wojskową pomoc dla tych krajów

[edytuj] Plan Marshalla ( 22 czerwca 1947 r.)

• 17 mld dolarów pomocy finansowej dla zniszczonej wojną Europy, wg pierwotnych planów nakierowanej głównie na państwa znajdujące pod okupacją Związku Radzieckiego. Plany te zostały zniweczone, przez odrzucenie - pod naciskiem Moskwy - pomocy amerykańskiej przez jej adresatów ze wschodniej Europy
• 4 kwietnia 1947 r. Truman podpisał Europejski Program Odbudowy (ERP)
• plan czteroletni objął 16 państw, które odbudowały przemysł, handel, powstrzymały inflację i rozwój konfliktów społecznych
• początek współpracy ekonomicznej i politycznej
• Polska (9 VII) i Czechosłowacja wstępnie zaakceptowały plan, ale pod wpływem Stalina musiały go odrzucić
• państwa uczestniczące w planie założyły Organizację Europejskiej Współpracy Gospodarczej

[edytuj] Traktat brukselski

1947 r. utworzenie przez państwa komunistyczne Biura Informacyjnego Partii Komunistycznych (Kominform). W odpowiedzi, państwa zachodnie podpisały w 1948 r. pakt brukselski powołujący Unię Zachodnią, zacieśniając współpracę między narodami.

• izolacja ZSRR na arenie międzynarodowej
• wyścig zbrojeń, produkcja broni atomowej
• ZSRR wszedł w posiadanie broni atomowej w 1949 r., łamiąc monopol USA

Wkrótce jednak po wprowadzeniu planu Marshalla stało się jasne, że sama odbudowa gospodarcza nie wystarczy, i niezbędnym warunkiem dla przywrócenia równowagi w Europie jest również zapewnienie jej bezpieczeństwa militarnego. Stało się to szczególnie widoczne z powodu wybuchu I kryzysu berlińskiego w czerwcu 1948 roku. Im bliższe realizacji były plany połączenia stref zachodnich i utworzenia państwa zachodnioniemieckiego, tym silniej Moskwa akcentowała poparcie dla utworzenia jednolitego państwa i demokratycznego rządu. Jej propozycje były przez USA stanowczo odrzucane. Zerwanie współpracy dwóch mocarstw wywołało dramatyczne konsekwencje w Berlinie, podzielonym tak jak Niemcy na część wschodnią i zachodnią. Część zachodnia leżała na terytorium należącym do ZSRR. Była otoczona przez radzieckie dywizje i niezabezpieczona przed atakiem, dlatego stanowiła łatwy cel dla Stalina, który przez wprowadzenie blokady mógł wzmóc presję na mocarstwa zachodnie i zmusić je do współpracy . Gdyby blokada powiodła się i udałoby się zmusić Amerykanów do wycofania się ze strefy zachodniej i przejąć ją, wzrósłby prestiż i siła ZSRR, natomiast zmalałaby wiara państw europejskich, głównie Niemiec, w potęgę USA. I kryzys berliński był więc swoistą próbą sił.

Bezpośrednią przyczyną nałożenia blokady było przeprowadzenie w strefach zachodnich reformy walutowej i wprowadzenie nowej waluty: marki niemieckiej. Reforma ta miała objąć także sektory zachodniego Berlina. 24 czerwca Związek Radziecki wstrzymał ruch kolejowy i dostawy żywności do zachodnich sektorów Berlina. Postawione przed tym faktem, Stany Zjednoczone mogły wybrać z trzech możliwych rozwiązań: mogły poddać się i pozwolić na włączenie całego Berlina do strefy sowieckiej, wysłać pancerne pociągi z rozkazem przebicia się do miasta (była to możliwość ryzykowna, ponieważ Rosjanie, postawieni przed groźbą wojny, mogliby nie wycofać się i podjąć atak, ale dawała szanse na szybkie zwycięstwo) lub uruchomić most powietrzny. Ostatnia możliwość oznaczała mniejsze zagrożenie i zacieśnianie współdziałania sojuszników, ale jednocześnie miesiące mozolnej harówki, a na dodatek istniało ryzyko, że zawiedzie. Prezydent Truman podjął decyzję pozostania w Berlinie oraz uruchomienia mostu powietrznego.

Funkcjonował on przez okres ponad roku. Dzięki niemu mocarstwom zachodnim udało się dostarczać jedzenie i niezbędne surowce dla około 2,5 miliona mieszkańców zablokowanej strefy. Dziennie samoloty przewoziły około 13 tysięcy ton jedzenia i paliwa . Samoloty latały tak często i przewoziły tak wiele produktów, że w końcu transport powietrzny okazał się skuteczniejszy nawet od transportu ziemnego, stosowanego przed blokadą. W obliczu tak przytłaczającego sukcesu USA, Związek Radziecki był zmuszony uznać, że dalsze utrzymywanie blokady jest bezsensowne. Została ona odwołana w maju 1949 roku. Zniesiono wtedy wszystkie ograniczenia w dziedzinie transportu, łączności i handlu. I kryzys berliński uznać można za zwycięstwo Ameryki, która wykazała się determinacją i cierpliwością, i nie pozwoliła na dalszą ekspansję ZSRR.

[edytuj] NATO

• USA
• Wielka Brytania
• Francja
• Belgia
• Holandia
• Luksemburg
• Dania
• Norwegia
• Islandia
• Kanada
• Portugalia
• Włochy

[edytuj] Układ Warszawski.

• Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich
• Polska Rzeczpospolita Ludowa
• Niemiecka Republika Demokratyczna
• Czechosłowacka Republika Socjalistyczna
• Albańska Republika Ludowa(zawiesiła współprace w 1962,wystąpiła z układu w 1968)
• Bułgarska Republika Ludowa
• Socjalistyczna Republika Rumunii
• Węgierska Republika Ludowa

[edytuj] Radio Wolna Europa

• lipiec 1950 r., audycje Radia "Wolna Europa" informowały, bez ingerencji cenzury, o rzeczywistej sytuacji w krajach "demokracji ludowych".

[edytuj] Wojna koreańska 1950-1953

• zimna wojna przekształciła się w "gorącą" podczas wojny koreańskiej latach 1950-1953
• kontynuacja polityki antykomunistycznej przez nowego prezydenta USA Dwighta Eisenhowera
• Od zakończenia wojny w Korei podejmowano próby odprężenia

[edytuj] Wzniesienie muru berlińskiego 1961

• Wskutek wyraźnej presji sowietów rząd Niemieckiej Republiki Demokratycznej wznosi mur berliński 13 sierpnia 1961, odgradzając się od Berlina Zachodniego.

[edytuj] Kubański kryzys rakietowy 1962

Wobec nieugiętej postawy Johna Kennedy'ego Rosjanie zmuszeni są wycofać swoje pociski nuklearne z Kuby.

[edytuj] Integracja Europy Zachodniej

• 1949 r. - powołanie Rady Europy z siedzibą w Strasburgu
• 1952 r. - wszedł w życie układu o powstaniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, która przekształciła się w 1993 r. w Unię Europejską
• 1959 r. - w Sztokholmie powstało Stowarzyszenie Wolnego Handlu (EFTA)

[edytuj] Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (KBWE)

• rozpoczęła obrady w 1975 r. w Helsinkach z udziałem wszystkich państw Europy (z wyjątkiem Albanii).
• na konferencji omawiano tematy zebrane w tzw. "koszykach":
  • politycznym
  • gospodarczym
  • spraw humanitarnych i społecznych (prawa człowieka)
• w listopadzie 1990 r. na konferencji w Paryżu przyjęto "Paryską Kartę dla Nowej Europy", deklarującą koniec zimnej wojny.
• w 1994 r. podjęto decyzję o przekształceniu KBWE w Organizację Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE)

Przypisy

[edytuj] Ludzie zimnej wojny (ważniejsze postacie)

[edytuj] Zobacz też

Zobacz w Wikicytatach kolekcję cytatów
związanych z zimną wojną

• akustyczny kotek
• czerwona panika
• doktryna Hallsteina
• doktryna Trumana
• maccartyzm
• wyścig kosmiczny
• wyścig zbrojeń