Monarchia

Z Wikipedii

Ten artykuł wymaga dopracowania zgodnie z zaleceniami edycyjnymi.
Należy w nim poprawić: patrz dyskusja.
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdziesz na stronie dyskusji tego artykułu.
Po naprawieniu wszystkich błędów można usunąć tę wiadomość.

Portal:
Monarchia

Monarchia (gr. μοναρχία monarchía – jedynowładztwo) to ustrój polityczny lub forma rządów, gdzie suwerenem jest jeden człowiek, nazywany monarchą. Monarcha sprawuje władzę zazwyczaj dożywotnio, jego funkcja jest często dziedziczna i zwykle jego stanowisko jest nieusuwalne. Obecnie w wielu monarchiach monarcha pełni często jedynie funkcje reprezentacyjne i nie sprawuje realnej władzy.

[edytuj] Historia ustroju

Pierwsze wspólnoty plemienne charakteryzowały się hierarchią. Na czele grupy stał wódz, którego można nazwać pierwszym monarchą. W starożytności monarcha zyskał praktycznie nieograniczoną władzę (zob. despotyzm), w niektórych krajach był uznawany za boga lub półboga (faraon, august), niekiedy pozostawał w łączności z bóstwami.

W średniowieczu europejskim powstała monarchia feudalna. Monarcha był najwyższym suwerenem, jednak nie zawsze miał realną władzę nad swoimi wasalami. Przyczyną tej sytuacji był brak możliwości wyegzekwowania przez władcę swojej władzy (musiałby zdobyć zamek krnąbrnego wasala). Najlepszym przykładem tego stanu jest wojna stuletnia, gdzie król Francji nie zdołał przez długi czas zapobiec wzrostowi w siłę swojego normańskiego wasala. Taka sytuacja doprowadziła do ograniczenia władzy monarszej, do powstania pierwszych parlamentów i kodyfikacji praw.

Wynalazek działa sprawił (XV wiek), że monarcha ponownie uzyskał możliwość karania niepokornych wasali. Doprowadziło to do ponownego wzrostu znaczenia monarchy, o władzy praktycznie nieograniczonej, czyli absolutnej. Monarchia absolutna Ludwika XIV była wzorem dla innych monarchów Europy, szczególnie Prus, Rosji i Szwecji.

Według panujących w średniowieczu w Europie poglądów, monarcha sprawował swoją władze z woli Boga, a więc jego pozycja była niepodważalna.

Rozwój przemysłu i handlu, wzrost burżuazji i klasy średniej, rewolucja francuska doprowadziły do upadku absolutyzmu. Okazało się, że król nie zawsze jest nieomylny, co więcej, po wydarzeniach rewolucji w Anglii (Oliver Cromwell) i Francji okazało się, że lud ma prawo do buntu przeciw swojemu władcy.

Ta sytuacja, wsparta przez powstanie Stanów Zjednoczonych, wymusiła ograniczenia praw monarchy. Doprowadziło to do powstania monarchii konstytucyjnej, gdzie król był swego rodzaju urzędnikiem administracji, o nieco większych prawach niż pozostali ludzie.

Nieco inna sytuacja miała miejsce w Anglii, a następnie w Wielkiej Brytanii. Ustrój panujący w tym kraju określa się mianem monarchii parlamentarnej.

Upadek wielu monarchii nastąpił po I wojnie światowej. Nowo powstałe państwa (Czechosłowacja, Polska itd.) stały się republikami, w wielu przegranych krajach obalano monarchie zastępując je republikami (Rosja, Niemcy, Austro-Węgry, Turcja).

Chrześcijańskie monarchie są cesarstwami, królestwami lub księstwami. Monarchiami są również państwa niechrześcijańskie: sułtanaty, emiraty, szejkanaty, choć również zapożyczające nazwy europejskie, np. Królestwo Maroko. Na Dalekim Wschodzie najważniejszymi monarchiami były cesarstwa w Indiach, Chinach i istniejące do dziś Cesarstwo Japonii.

[edytuj] Sprawa sukcesji

Zazwyczaj monarchie są dziedziczne, tzn. że po śmierci władcy tron obejmuje jedno z jego dzieci. W Europie początkowo był to najstarszy syn monarchy, później dopuszczano również córki (por. Jadwiga Andegaweńska, sankcja pragmatyczna). Czasem jednak zdarzało się, że monarcha umierał bezdzietnie, wówczas władzę mógł objąć brat monarchy lub inna osoba spokrewniona. Czasem osobę mógł wskazać w testamencie monarcha.

Często jednak zdarzało się, że sprawa sukcesji (czyli określenia, kto powinien objąć tron), była niejasna. Monarchowie byli ze sobą spokrewnieni i wielu z nich mogło mieć równe prawa do tronu. Często z tego powodu wybuchały wojny, np. wojna o sukcesję austriacką, wojna o sukcesję hiszpańską, wojna o sukcesję polską.

Niektóre państwa były monarchiami elekcyjnymi, tzn. takimi, gdzie monarchą zostawała osoba wybrana przez elektorów. Przykładem historycznych monarchii elekcyjnych mogą być takie państwa jak Państwo Kościelne, Polska i Litwa, Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego.

[edytuj] Obecne monarchie

Monarchie na świecie

Obecnymi (2008) monarchiami są:

Andora – księstwo
Antigua i Barbuda* – królestwo
Arabia Saudyjska – królestwo
Australia* – królestwo
Bahamy* – królestwo
Bahrajn – królestwo
Barbados* – królestwo
Belgia – królestwo
Belize* – królestwo
Bhutan – królestwo
Brunei – sułtanat
Dania, Grenlandia i Wyspy Owcze – królestwo
Grenada* – królestwo
Hiszpania – królestwo
Holandia – królestwo
Jamajka* – królestwo
Japonia – cesarstwo
Jordania – królestwo
Kambodża – królestwo
Kanada* – królestwo
Katar – emirat
Kuwejt – emirat
Lesotho – królestwo
Liechtenstein – księstwo
Luksemburg – wielkie księstwo
Malezja – królestwo
Maroko – królestwo
Monako – księstwo
Norwegia – królestwo
Nowa Zelandia* – królestwo
Oman – sułtanat
Papua-Nowa Gwinea* – królestwo
Saint Kitts i Nevis* – królestwo
Saint Lucia* – królestwo
Saint Vincent i Grenadyny* – królestwo
Samoa – królestwo
Suazi – królestwo
Szwecja – królestwo
Tajlandia – królestwo
Tonga – królestwa
Tuvalu* – królestwo
Watykan – monarchia (teokracja)
Wielka Brytania – królestwo
Wyspy Salomona* – królestwo
Zjednoczone Emiraty Arabskie – federacja emiratów

Obecnie istniejące rodzaje monarchii – liczba

królestwa – 36 (*14)
księstwa – 4
emiraty – 3 (w tym jedna federacja emiratów)
sułtanaty – 2
teokracje – 1
cesarstwa – 1
wielkie księstwa – 1

Państwa oznaczone gwiazdką (*) to "Commonwealth realms" - niepodległe, ale w unii personalnej ze Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej.