Czarnogóra
Z Wikipedii
Czarnogóra (czarnogórski Црна Гора / Crna Gora, języki niesłowiańskie: Montenegro)[1] – państwo w Europie Południowej. Leży na wybrzeżu Morza Adriatyckiego i graniczy z Serbią, Kosowem, Chorwacją, Bośnią i Hercegowiną oraz Albanią. W wyniku przeprowadzonego 21 maja 2006 referendum niepodległościowego zadeklarowano zerwanie dotychczas istniejącej federacji z Serbią (Serbia i Czarnogóra). Ostatecznie parlament kraju proklamował niepodległość 3 czerwca 2006. Zgodnie z umową związkową sukcesorem dotychczas istniejącego państwa Serbii i Czarnogóry została Serbia, natomiast Czarnogóra od nowa rozpoczęła procesy akcesyjne do organizacji międzynarodowych. 28 czerwca 2006 roku Czarnogóra została przyjęta do Organizacji Narodów Zjednoczonych, jako 192. członek tej organizacji, a od 11 maja 2007 roku jest 47. państwem członkowskim Rady Europy[2].
Spis treści |
[edytuj] Geografia
Długość granic Czarnogóry wynosi 614 km. 293,5 km przypada na granicę morską (linia wybrzeża Morza Adriatyckiego). Graniczy z następującymi państwami:
- od zachodu z Chorwacją (14 km) i Bośnią i Hercegowiną (225 km)
- od wschodu z Serbią, Kosowem (razem 203 km) i Albanią (172 km),
- od północy z Bośnią i Hercegowiną oraz Serbią
Czarnogóra zajmuje:
- względem powierzchni: 39. miejsce w Europie i 152. miejsce na świecie
- względem ludności: 38. miejsce w Europie i 164. miejsce na świecie
W wymiarze północ-południe Czarnogóra rozciąga się na długości ok. 78 km, to jest 0° i 42'. Powoduje to różnicę w długości trwania dnia między północną i południową częścią Czarnogóry. Latem na północy dzień jest dłuższy o niewiele 10 minut niż na południu, zimą – odwrotnie. W wymiarze wschód-zachód rozpiętość Czarnogóry wynosi ok. 155 km, co w mierze kątowej daje 1° 55'.
Czarnogóra leży w strefie czasu środkowoeuropejskiego, jest to czas słoneczny południka 15°, czyli w tej samej strefie co Polska.
Współrzędne geograficzne skrajnych punktów Czarnogóry:
- 42°50' szer. geogr. N – Malda ada, Gmina Ulcinj
- 43°32' szer. geogr. N – Mocevici, Gmina Pljevlja
- 20°21' dług. geogr. E – Jablanica, Gmina Rožaje
- 18°26' dług. geogr. E – Prijevor, Gmina Herceg Novi
W Czarnogórze przeważającą część powierzchni zajmują tereny górzyste m.in. Durmitor i Lovćen. W tym pierwszym znajduje się najwyższy szczyt państwa - Bobotov Kuk o wysokości 2522 m.n.p.m. Niewielkie skrawki terenów nizinnych są u wybrzeży i nad Jeziorem Szkoderskim. Jednak najniższym punktem Czarnogóry jest wybrzeże Adriatyku 0 m.
W tym nadmorskim państwie znajduje się kilka parków narodowych:
- Nacionalni Park Durmitor - 39 tys. ha
- Nacionalni Park Lovćen - 6,4 tys. ha
- Nacionalni Park Biogradska gora - 5,4 tys. ha
- Nacionalni Park Skadarsko jezero (Jezioro Szkoderskie) - 40 tys. ha
W wnętrzu Czarnogóry występuje klimat podzwrotnikowy kontynentalny. Na wybrzeżach klimat śródziemnomorski przez co rocznie pada tu 5300 mm opadów (najwięcej w Europie).
Ze względu na górzystość terenu pola orne zajmują zaledwie 5% powierzchni.
Liczba mieszkańców w czarnogórskich miastach nie jest duża. Na przykład stolicę Podgoricę zamieszkuje niecałe 137 tys. mieszkańców.
Zobacz więcej w osobnym artykule: Miasta Czarnogóry.[edytuj] Hydrografia
Rzeki
Sieć rzeczna Czarnogóry należy do zlewisk dwóch mórz – Adriatyckiego i Czarnego. Główny dział wodny tworzą wysokie grzbiety Gór Dynarskich. Tara, Piva, Lim oraz ich dopływy spływają do Morza Czarnego. Do Adriatyku wody swe kierują Morača, Zeta (przez Jezioro Szkoderskie i rzekę Bunë) oraz wiele krótkich i górskich rzek zasilanych przeważnie ze źródeł podziemnych. Najdłuższą przepływającą przez Czarnogórę rzeką jest Tara, która zmierza w kierunku północno-zachodnim, niemal równolegle do brzegu morskiego oraz grzbietów Gór Dynarskich. Płynące głębokimi kanionami Tara i Piva łączą się, dając początek Drinie. Odmienny bieg mają Morača i Zeta, dwie główne rzeki czarnogórskiego zlewiska Adriatyku. Zeta wpadająca do Moračy, w przeciwieństwie do Tary i Pivy, spływa na południowy wschód. Dolina Moračy położona jest prostopadle do linii brzegowej Adriatyku. Wpadająca do Jeziora Szkoderskiego Morača ma w górnym biegu bardzo duży spadek. Miejscami na odcinku 1 km poziom wód obniża się aż o 19,7%. Do Adriatyku wpływa też wiele potoków, które są końcowymi odcinkami tzw. ponornic – rzek, które na znacznej długości płyną podziemnymi korytarzami.
Jeziora
Największym zbiornikiem wodnym w Czarnogórze jest Jezioro Szkoderskie (Skadarsko jezero). Powstałe w wyniku procesów krasowych zajmuje dno wielkiego polja. Wiosną, gdy okalające je niziny ulegają zalewaniu, jezioro osiąga maksymalną powierzchnię 530 km². Jezioro to jest kryptodepresją, co oznacza, że jego dno znajduje się poniżej poziomu morza. W Durmitorze, Bjelasicy, Prokletijach spotyka się liczne, małe jeziora polodowcowe, z których największe, Plavsko jezero, ma powierzchnię 1,99 km². Próbując wykorzystać potencjał energetyczny górskich rzek, utworzono także kilka jezior zaporowych. Największe z nich, Pivsko jezero, ma powierzchnię 112 km².
[edytuj] Historia
|
- Ziemie Czarnogóry wchodziły w skład imperium rzymskiego; po podziale cesarstwa w 395 Czarnogóra znalazła się w jego wschodniej części (późniejsze Bizancjum). Zamieszkana była przez plemiona ilyrijskie
- w VI wieku w Czarnogórze osiedlili się Słowianie, kraj, zwany najpierw Duklja, potem Zeta pozostawał jednak w zależności od Bizancjum
- od 1170 w składzie państwa serbskiego
- w latach 1498-1499 Turcy Osmańscy podbili prawie całą Czarnogórę, z wyjątkiem trudno dostępnych, wysokogórskich terenów, gdzie powstało autonomiczne państewko pod władzą władyków, a później od XVII wieku prawosławnych, dziedzicznych biskupów z rodu Petrović-Njegoš
- za rządów Petara I Njegosza (1782 - 1830) Czarnogóra została uznana przez Turcję i powiększyła dwukrotnie swe terytorium
- za rządów władyki Petara II (1830 - 1851) nastąpił wielki rozwój kultury
- w 1851 Daniło II Petrović-Njegoš za zgodą Rosji i Austrii został świeckim księciem Czarnogóry i rozpoczął walkę o wolną i niepodległą Czarnogórę (rozważał ścisły związek z Serbią). Stolicą było miasteczko Cetynia.
- 1852 D. Petrović-Njegoš zaangażował się w nieudane powstanie w Hercegowinie, ale to go nie zniechęciło i przyłączył się do kolejnego (zwycięstwo w roku 1858 w bitwie w Grahov)
- w 1855 powstała pierwsza konstytucja Czarnogóry
- w 1860 po próbach ustalenia granic państwa i reformy jego praw, Daniło Petrović-Njegoš został zamordowany przez członka opozycji
- nowym władcą został Mikołaj I Petrowić-Niegosz
- w wyniku pokoju w San Stefano w 1878 do księstwa Czarnogóry przyłączono część ziem Wielkiej Bułgarii
- w latach 1912-1913 Czarnogóra stanęła po stronie Grecji, Serbii i Bułgarii przeciw Turkom i przez to znacznie powiększyła swoje terytorium
- w I wojnie światowej (1914-1918) brała udział po stronie Ententy, była okupowana przez wojska Austro-Węgier i Niemiec
- w 1918 weszła w skład Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców
- w 1919 w Czarnogórze wybuchło powstanie niepodległościowe, ostatecznie stłumione w 1924
- w 1929 po przekształceniu Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców w Królestwo Jugosławii tereny Czarnogóry stały się częścią nowej prowincji Zeta
- podczas II wojny światowej (1941-1944) okupowana najpierw przez Włochy a następnie przez Niemcy (Niezależne Państwo Czarnogórskie)
- w wyniku głosowania w 1949 roku weszła w skład Federacyjnej Republiki Jugosławii
Zobacz więcej w osobnym artykule: Socjalistyczna Republika Czarnogóry. Zobacz więcej w osobnym artykule: Rozpad Jugosławii.- w 1989 wystąpienia proniepodległościowe
- w 1992 referendum niepodległościowe, 95.96% głosujących opowiedziało się za pozostaniem w związku z Serbią, z którą to Czarnogóra utworzyła wówczas nową Związkową Republikę Jugosławii
- w 1999 z powodu hiperinflacji jaka dotknęła jugosłowiańskiego dinara władze Czarnogóry wprowadziły niemiecką markę jako drugą oficjalną walutę, w roku 2000 marka stała się jedyną oficjalną walutą na terytorium Czarnogóry
- w 2002 marka niemiecka została zastąpiona przez euro
- w 2003 Związkowa Republika Jugosławii przekształcona została w luźniejszy związek pod nazwą Serbia i Czarnogóra. Ustalono że po trzech latach każda z republik związkowych będzie miała prawo rozpisać referendum w sprawie niepodległości.
- 21 maja 2006 odbyło się referendum niepodległościowe. Według Państwowej Komisji Wyborczej, 55,5% głosujących opowiedziało się za niepodległością Czarnogóry. Liczba głosów za secesją spełniła tym samym podwyższone wymogi stawiane przez Unię Europejską, konieczne dla uznania niepodległości państwa (próg 55%).
- 23 maja 2006 prezydent i premier Serbii uznali wynik referendum niepodległościowego. W kolejnych dniach akceptację deklaracji niepodległości zapowiedziały w specjalnych oświadczeniach Unia Europejska oraz m. in. Albania, Bośnia i Hercegowina, Bułgaria, Chorwacja, Macedonia, Rosja i Stany Zjednoczone.
- 3 czerwca 2006 parlament kraju proklamował niepodległość
- 28 czerwca 2006 Czarnogóra stała się 192 członkiem ONZ
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Rząd i politycy
Obecnie w skład rządu Czarnogóry (Vlada Crne Gore) wchodzą: premier, wicepremier oraz ministrowie. Premierem i szefem rządu Czarnogóry jest Željko Šturanović. Rządzące stronnictwo to tkwiąca korzeniami w dawnej partii komunistycznej Demokratyczna Partia Socjalistów Czarnogóry (Demokratska Partija Socialista Crna Gore), która pod koniec l. 90 zmieniła orientację z proserbskiej na niepodległościową. Największą siłą opozycyjną jest Ruch dla Zmian (Pokret za Promjene)- ugrupowanie liberalnej centroprawicy, powstałe po ogłoszeniu niepodległości w 2006 r. z przekształcenia istniejącej wcześniej proniepodległościowej, ale zarazem niechętnej postkomunistom organizacji skupiającej uczonych, ekonomistów,intelektualistów i polityków- Grupy dla Zmian (Grupa za Promjene). Istnieją także partie mniejszości narodowych- serbskiej, albańskiej i bośniackiej, ugrupowania wyrosłe ze sprzeciwiającego się czarnogórskiej niepodległości ruchu unionistycznego oraz marginalna dziś (dysponuje jednym mandatem w parlamencie) Liberalna Partia Czarnogóry (Liberalna Partija Crne Gore), będąca pozostałością po Liberalnym Związku Czarnogóry ( Liberalni Savez Crne Gore)- antykomunistycznej, proniepodległościowej i sprzeciwiającej się wojnie bałkańskiej formacji założonej przez grupę dysydentów w 1990 r. i istniejącej do 2005 r.
[edytuj] Parlament
Parlament Czarnogóry (Skupština Crne Gore) uchwala wszystkie ustawy, ratyfikuje umowy międzynarodowe, mianuje premiera, ministrów oraz sędziów wszystkich sądów, zatwierdza budżet i wykonuje wszystkie inne zadania ustalone przez konstytucję. Parlament może udzielić wotum nieufności rządowi większością głosów. Każdy poseł jest wybierany ponad 6 tysiącami głosów; od osiągnięcia tego wyniku zależy liczba posłów w parlamencie Czarnogóry (aktualnie zgromadzenie liczy 78 posłów, natomiast poprzednie liczyło 71). Obecnie przewodniczącym parlamentu jest Ranko Krivokapić.
[edytuj] Prezydent
Prezydent Czarnogóry (Predsjednik Crne Gore) jest wybierany na okres pięciu lat w bezpośrednich i tajnych wyborach. Prezydent:
- reprezentuje Czarnogórę w kraju i zagranicą
- ogłasza ustawy
- zwołuje wybory parlamentarne
- przedstawia parlamentowi kandydata na premiera, a także kandydatów na prezesa i sędziów trybunału konstytucyjnego
- proponuje teren referendum
- ułaskawia więźniów
- rozpoczyna wojnę
[edytuj] Symbole
Nowa, oficjalna flaga Czarnogóry została przyjęta 12 lipca 2004 roku przez czarnogórskich prawodawców. Nowa flaga powstała na kanwie osobistego sztandaru króla Czarnogóry Mikołaja I. Był on czerwony, miał złote obramowanie, złotą farbę na ramionach krzyża oraz inicjały „HI” napisane cyrylicą (odpowiadające „NI” w alfabecie łacińskim) reprezentujące króla Mikołaja (Nikolę) I. Te inicjały zostały pominięte na współczesnej fladze.
Świętem narodowym w Czarnogórze jest dzień 12 lipca, upamiętniający kongres berliński z 1878 roku, podczas którego uznano Czarnogórę za dwudzieste siódme niepodległe państwo na świecie. Również tego dnia, w roku 1941, w Czarnogórze, rozpoczęto pierwsze, powszechne, europejskie powstanie przeciwko państwom osi.
W 2004 roku, czarnogórscy prawodawcy wybrali popularną ludową pieśń Oj, svijetla majska zoro na hymn narodowy. Oficjalnym hymnem Czarnogóry podczas panowania Mikołaja I była pieśń Ubavoj nam Crnoj Gori (Do naszej, pięknej Czarnogóry). Muzykę do niego skomponował syn króla ks. Mirko Czarnogórski (1879 - 1918), ojciec ostatniego tytularnego króla, Michała. Popularnym czarnogórskim hymnem jest napisana przez króla Mikołaja I w latach sześćdziesiątych XIX wieku pieśń „Onamo, 'namo!”.
[edytuj] Gospodarka
- rolnictwo (uprawa oliwek, fig, winorośli, cytrusów; hodowla zwierząt)
- rybołówstwo
- przemysł spożywczy
- górnictwo rud cynku, ołowiu i boksytów
- turystyka
[edytuj] Demografia
Skład etniczny wg Spisu Powszechnego z 2003
- Czarnogórcy: 267 669 (43,16%)
- Serbowie: 198 414 (31,99%)
- Bośniacy: 48 184 (7,77%)
- Albańczycy: 31 163 (5,03%)
- Muzułmanie: 24 625 (3,97%)
- Chorwaci: 6 811 (1,10%)
- Romowie : 2 826 (0,46%)
- pozostali: 4 261 (0,69%)
- bez narodowości: 34 332 (5,83%)
Języki wg Spisu Powszechnego z 2003:
- serbski: 63,49%
- czarnogórski: 21,96%
- albański: 5,26%
- pozostałe : 9,39%
Religie wg Spisu Powszechnego z 2003:
- Prawosławni: 460 383 (74,24%) - Serbska i Czarnogórska Cerkiew Prawosławna
- Sunnici: 110 034 (17,74%)
- Katolicy: 21 972 (3,54%)
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Rząd Czarnogóry (Vlada Crne Gore)
- Prezydent Czarnogóry (Predsjednik Crne Gore)
- Parlament Czarnogóry (Skupština Crne Gore)
Grafiki i media na Wikimedia Commons
Wiadomości na Wikinews
|
|
||
| Państwa |
Albania • Andora • Austria • Belgia • Białoruś • Bośnia i Hercegowina • Bułgaria • Chorwacja • Czarnogóra • Czechy • Dania • Estonia • Finlandia • Francja • Grecja • Hiszpania • Holandia • Irlandia • Islandia • Kazachstan • Kosowo¹ • Liechtenstein • Litwa • Luksemburg • Łotwa • Macedonia • Malta • Mołdawia • Monako • Niemcy • Norwegia • Polska • Portugalia • Rosja • Rumunia • San Marino • Serbia • Słowacja • Słowenia • Szwajcaria • Szwecja • Turcja • Ukraina • Watykan • Węgry • Wielka Brytania • Włochy |
 |
| Terytoria zależne: |
Gibraltar (Wielka Brytania) • Guernsey (Wielka Brytania) • Jan Mayen (Norwegia) • Jersey (Wielka Brytania) • Svalbard (Norwegia) • Wyspa Man (Wielka Brytania) • Wyspy Owcze (Dania) |
|
| Terytoria autonomiczne (stanowią integralną część państw): |
Athos (Grecja) • Azory (Portugalia) • Baszkiria (Rosja) • Czuwaszja (Rosja) • Gagauzja (Mołdawia) • Irlandia Północna (Wielka Brytania) • Kałmucja (Rosja) • Karelia (Rosja) • Komi (Rosja) • Krym (Ukraina) • Mari Eł (Rosja) • Mordwa (Rosja) • Nieniecki Okręg Autonomiczny (Rosja) • Szkocja (Wielka Brytania) • Tatarstan (Rosja) • Udmurcja (Rosja) • Walia (Wielka Brytania) • Wojwodina (Serbia) • Wyspy Alandzkie (Finlandia) |
|
| Państwo nieuznawane na arenie międzynarodowej: | ||
|
¹ Republika Kosowa nie jest uznawana przez ONZ i większość państw niepodległych, uznawana jest natomiast przez większość państw europejskich, w tym Polskę. |
||
| państwa członkowskie |
Albania • Andora • Armenia • Austria • Azerbejdżan • Belgia • Bośnia i Hercegowina • Bułgaria • Chorwacja • Cypr • Czarnogóra • Czechy • Dania • Estonia • Finlandia • Francja • Grecja • Gruzja • Hiszpania • Holandia • Irlandia • Islandia • Liechtenstein • Litwa • Luksemburg • Łotwa • Macedonia • Malta • Mołdawia • Monako • Niemcy • Norwegia • Polska • Portugalia • Rosja • Rumunia • San Marino • Serbia • Słowacja • Słowenia • Szwajcaria • Szwecja • Turcja • Ukraina • Węgry • Wielka Brytania • Włochy |
  |
| kandydaci | ||
| obserwatorzy |
Izrael • Japonia • Kanada • Meksyk • Stany Zjednoczone • Stolica Apostolska |
|
| chęć przystąpienia do EKPC |
| Członkowie UGiW i UE |
Austria • Belgia • Cypr • Finlandia • Francja • Grecja • Hiszpania • Holandia • Irlandia • Malta • Portugalia • Luksemburg • Niemcy • Słowenia • Włochy |
 |
| Członkowie UGiW spoza UE |
Monako • San Marino • Watykan |
|
| Pozostałe państwa spoza UE |
Albania · Andora · Armenia · Austria · Azerbejdżan · Białoruś · Belgia · Bośnia i Hercegowina · Bułgaria · Chorwacja · Cypr · Czechy · Czarnogóra · Dania · Estonia · Finlandia · Francja · Gruzja · Grecja · Holandia · Hiszpania · Irlandia · Islandia · Kanada · Kazachstan · Kirgistan · Liechtenstein · Litwa · Luksemburg · Łotwa · Macedonia · Malta · Mołdawia · Monako · Niemcy ·Norwegia · Polska · Portugalia · Rosja · Rumunia · San Marino · Serbia · Słowacja · Słowenia · Stany Zjednoczone · Szwajcaria ·Szwecja · Tadżykistan · Turcja · Turkmenistan · Ukraina · Uzbekistan · Węgry · Wielka Brytania · Włochy
Przypisy
- ↑ Konstytucja Czarnogóry wymienia jedynie nazwę Crna Gora, nie jest jednak pewne, czy oznacza to, że nazwa Republika Crna Gora nie obowiązuje (w przypadku kilku państw, np. Austrii, konstytucje nie wymieniają nazwy długiej); prezydent i rząd w dalszym ciągu używają nazwy Republika Crna Gora
- ↑ http://www.coe.int/T/E/Com/About_Coe/Member_states/default.asp
