Azerbejdżan

Z Wikipedii

Azərbaycan Respublikası Republika Azerbejdżanu
Flaga Azerbejdżanu Godło Azerbejdżanu
Hymn: Hymn Azerbejdżanu
Język urzędowy	azerski
Stolica	Baku
Ustrój polityczny	republika
Głowa państwa	prezydent İlham Əliyev
Szef rządu	premier Artur Rasizadə
Powierzchnia  • całkowita  • wody śródlądowe	111. na świecie 86 6001 km² 500 km² (0,58%)
Liczba ludności (2008)  • całkowita   • gęstość zaludnienia	93. na świecie 8 178 0002▲ 94 osób/km²
Jednostka monetarna	manat azerski (AZM)
Niepodległość	od ZSRR 30 sierpnia 1991
Strefa czasowa	UTC +4 - zima UTC +5 - lato
Kod ISO 3166	AZ
Domena internetowa	.az
Kod samochodowy	AZ
Kod telefoniczny	+994
1  Dane podane za CIA The World Factbook (źródło:CIA) (en) 2  Dane szacunkowe na lipiec 2008 roku, podane za CIA The World Factbook (źródło:CIA) (en)

Azerbejdżan, Republika Azerbejdżanu – państwo w Azji nad Morzem Kaspijskim, graniczące z Rosją, Gruzją, Armenią, Iranem oraz Turcją.

Spis treści 1 Pochodzenie nazwy 2 Ustrój polityczny 3 Historia 4 Demografia 5 Podział administracyjny Azerbejdżanu 6 Edukacja 7 Kultura 7.1 Muzyka 8 Armia 8.1 Problem broni w Azerbejdżanie 9 Gospodarka 10 Linki zewnętrzne 11 Bibliografia

[edytuj] Pochodzenie nazwy

Sufiks -an w perskim znaczy "kraj". Atropates (w staroperskim "strzeżony przez ogień") był satrapą Medii za czasów perskiej dynastii Achemenidów oraz Aleksandra Wielkiego, po śmierci którego się uniezależnił. Od tej pory ta część Medii była znana Grekom jako Media Atropatene, albo po prostu Atropatene, stąd średnioperskie Āturpātakān, później Ādurbādagān, a w końcu nowoperskie Ādarbāyjān, czyli Azerbejdżan, po ormiańsku Atrpatakan. Arabska wersja nazwy to Adharbayjān (أذربيجان). W czasach klasycznych określano go również Kaukaską Albanią, a jego część Kaukaską Iberią (dzisiejsze tereny Gruzji). Istnieje także teoria, że Azerbejdżan to sturczona forma zarabizowanej wersji perskiej nazwy Âzarâbâdagân (âzar=ogień; âbâdag=miejsce kultu; ân=sufiks liczby mnogiej), czyli "kraina wiecznego ognia", co może mieć związek z zoroastriańskimi świątyniami ognia w tych okolicach.

[edytuj] Ustrój polityczny

Azerbejdżan jest republiką prezydencką. Głową państwa jest prezydent wybierany w wyborach powszechnych na pięcioletnią kadencję. Do jego uprawnień należy m.in. nominowanie ministrów. Ciałem ustawodawczym jest pięćdziesięciomiejscowy parlament, również wybierany w wyborach powszechnych. Prawo wyborcze przysługuje każdemu obywatelowi kraju, który ukończył osiemnaście lat.

Zob. Prezydenci Azerbejdżanu.

[edytuj] Historia

Najdawniejszymi znanymi mieszkańcami terytorium dzisiejszego Azerbejdżanu byli Kaukascy Albańczycy, przynależący do kaukaskiej grupy językowej. Teren ten w ciągu późniejszych stuleciu zamieszkiwało wiele różnych nacji: Persowie, Rzymianie, Grecy, Ormianie, Arabowie, Turcy, Mongołowie i Rosjanie. Pierwszym królestwem, które pojawiło się na omawianym terenie, było królestwo Mannae - ok. IX w. p.n.e. w. p.n.e. Przetrwało ono do początku VII w. p.n.e., później zaś weszło w skład Imperium Perskiego. Islam na terenie dzisiejszego Azerbejdżanu rozprzestrzenił się gwałtownie po jego podboju przez Arabów w VII-VIII w. Po upadku władzy arabskiej powstało kilka częściowo niepodległych państewek. W XI w. nastąpiło podbicie regionu poprzez Turków Seldżuckich – zdominowali oni Azerbejdżan i stali się przodkami dzisiejszych Azerów. W XII-XIV w. kraj stawił czoła najazdowi Mongołów. Azerbejdżan od XV do XVIII w. był częścią Imperium Perskiego Safawidów. Na skutek przegranych przez nie wojen z Rosją na mocy traktatu z Gulistanu (1813) oraz traktatu turkmenczajskiego (1828) Azerbejdżan został przyłączony do Rosji carskiej. W 1873 w Baku odkryto ropę naftową. Odkrycie to zapoczątkowało ekspansywny rozwój tego miasta.

Pod rozpadzie Zakaukaskiej DRF w maju 1918 roku Azerbejdżan uzyskał niepodległość (Demokratyczna Republika Azerbejdżanu). W kwietniu 1920 Azerbejdżan został zajęty przez Armię Czerwoną.

Azerbejdżańska Socjalistyczna Republika Radziecka w latach 1920-1922 była częścią państwa radzieckiego przed powstaniem ZSRR, w latach 1922-1936 razem z Gruzją i Armenią wchodziła w skład ZSRR jako część Zakaukaskiej Federacyjnej SRR, w 1936 weszła w skład ZSRR bezpośrednio. Dnia 30 sierpnia 1991 r. Azerbejdżan ogłosił suwerenność, ale formalnie stał się państwem niepodległym 18 września 1991 r., po czym przystąpił, podobnie jak 11 innych republik byłego ZSRR do WNP. Od ogłoszenia niepodległości nierozstrzygnięty konflikt z Armenią o Górski (Górny) Karabach.

[edytuj] Demografia

Zobacz też: Miasta Azerbejdżanu

Azerbejdżan jest najludniejszym państwem Zakaukazia, mieszka tutaj 7,401 mln mieszkańców, z czego Azerowie stanowią 78,1%. Wśród mniejszości narodowych największą grupę stanowią Rosjanie. Północną część kraju zamieszkują liczne, głównie kaukaskojęzyczne narody, takie jak np. Rutulowie, Cachurzy, Lezgini, ale także Tatowie, Tałyszowie, Kurdowie, itp.

W Azerbejdżanie przebywa mała grupa Polaków licząca ponad 100 osób. Wśród wybitnych przedstawicieli mniejszości polskiej w Azerbejdżanie byli:

• Józef Gosławski – architekt
• Józef Płoszko – architekt
• Paweł Potocki – inżynier
• Witold Zglenicki – inżynier, geolog, ojciec nafty bakijskiej, Polski Nobel

Wśród wierzących dominującą religią jest islam szyicki, sunnici są w mniejszości. Poza tym istnieje pewna liczba wiernych Apostolskiego Kościoła Ormiańskiego oraz prawosławni Rosjanie. Istnieje też kościół katolicki składający się z dwóch parafii.

Zgodnie z konstytucją obowiązuje rozdział religii od państwa, zaś wszystkie religie są wobec prawa równe.

[edytuj] Podział administracyjny Azerbejdżanu

Kraj jest podzielony na:

• 59 rejonów (az. rayon, l.mn. rayonlar),
• 11 miast wydzielonych (az. şəhər, l.mn. şəhərlər).

Wydzieloną częścią Azerbejdżanu pozostaje eksklawa Nachiczewan, mająca status republiki autonomicznej (az. muxtar respublikası).

[edytuj] Edukacja

W Azerbejdżanie działają następujące uczelnie:

• Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyası
• Azərbaycan Texniki Universiteti
• Azərbaycan Texnologiya Universiteti (Gandża)
• Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universiteti
• Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti
• Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti
• Azərbaycan Dillər Universiteti
• Azərbaycan Respublikası Prezidenti Yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyası
• Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti
• Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Universiteti
• Azərbaycan Dövlət Bədən Tərbiyəsi və İdman Akademiyası
• Azərbaycan Kooperasiya Universiteti
• Azərbaycan Tibb Universiteti
• Azərbaycan Dillər Universiteti
• Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu
• Azərbaycan Milli Konservatoriyası
• Azərbaycan Dəniz Akademiyası
• Azərbaycan Kənd Təsərrüfatı Akademiyası (Gandża)
• Bakı Dövlət Universiteti
• Bakı Slavyan Universiteti
• Bakı Musiqi Akademiyası
• Sumqayıt Dövlət Universiteti
• Milli Aviasiya Akademiyası
• Mingəçevir Politexnik İnstitutu
• Naxçıvan Dövlət Universiteti
• Naxçıvan Müəllimlər Universiteti
• Gəncə Dövlət Universiteti
• Lənkəran Dövlət Universiteti

[edytuj] Kultura

[edytuj] Muzyka

Klasyczną muzyką Azerbejdżanu jest mugam (az. muğam). Tradycyjne instrumenty to: kamancza, balaban, tar i nagara. Znana jest także postać wędrownego barda - aszyga, który gra na sazie, rodzaju lutni.

Ciekawą aktualnością był występ mistrza śpiewu mugam, Alima Quasimova ze swoim zespołem w sobotę 7 lipca 2007 w teatrze Capitol na festiwalu "Brave" we Wrocławiu Śpiewak, wyróżniony przez UNESCO, wystąpił z zespołem składającym się z kaukaskich skrzypiec, kaukaskiej mandoliny, klarnetu i perkusji (perkusista używał 4 różnych bębnów, grając najczęściej na dwóch), oraz z młodą śpiewaczką towarzyszącą mu najczęściej w odśpiewie, rzadziej w duecie. Oboje śpiewacy siedzieli środkowo na dywanach mając po swoich bokach mandolinistę i skrzypka, a perkusista i klarnecista umieszczeni byli z tyłu na krzesłach. Śpiewacy towarzyszyli sobie na płaskich dużych bębnach, przy czym śpiewak używał znanej techniki wspomagania dłonią dotykając ucha, podczas gdy śpiewaczka, szczelnie ubrana w kolorowy strój pokazujący wyłącznie jej twarz, posługiwała się tu właśnie swoim bębnem. Według objaśnień towarzyszących, modalny śpiew mugam jest wspólną tradycją ludów Kaukazu i (szczególnie tureckojęzycznych) ludów Azji Środkowej. Alim Quasimov uważany jest za wybitnego żyjącego mistrza śpiewu mugam.

Kraj ma także tradycje jazzowe. Vaqif Mustafazadə był najsłynniejszym jazzmanem azerbejdżańskim - łączył on mugam ze swingiem. Tę tradycję kontynuuje jego córka – Əzizə Mustafazadə. Co roku odbywa się "Baku Jazz Festival"[1].

W muzyce poważnej najbardziej znaną postacią jest kompozytor i dyrygent Üzeyir Hacibəyov.

Święta państwowe

Data	Polska nazwa	Oryginalna nazwa
1 stycznia	Nowy Rok	Yeni il
20 stycznia	Dzień Męczenników	Şəhidlər günü
8 marca	Dzień Kobiet	Qadınlar günü
20-21 marca	Święto Wiosny	Novruz bayramı
9 maja	Dzień Zwycięstwa nad Faszyzmem	Faşizm üzərində qələbə
28 maja	Dzień Republiki	Respublika günü
15 czerwca	Dzień Ocalenia Narodowego	Milli qurtuluş günü
26 czerwca	Dzień Wojska	Silahlı qüvvələr günü
18 października	Dzień Niepodległości	Milli müstəqillik günü
12 listopada	Dzień Konstytucji	Konstitusiya günü
17 listopada	Dzień Odrodzenia Narodowego	Milli dirçəliş günü
31 grudnia	Dzień Jedności Azerów na Świecie	Ümumdünya azərbaycanlılarının həmrəylik günü

[edytuj] Armia

Podstawowe informacje dotyczące armii Azerbejdżanu.

[edytuj] Problem broni w Azerbejdżanie

Po rozpadzie ZSRR radziecka broń została w Azerbejdżanie. W czasie wojny afgańskiej przez Azerbejdżan przebiegał jeden ze szlaków przemytu broni. W lasach do dziś można znaleźć zakopaną i ukrytą broń, którą porzucili szmuglerzy w czasie ucieczki przed Sowietami. Wielu mieszkańców Azerbejdżanu swój dochód czerpie w znajdywaniu i sprzedawaniu broni (najczęściej są to kałasznikowy, pepesze pamiętające czasy II wojny światowej oraz SS-X-14 Scapegoat). Wielu Azerów trzyma w swoim domu broń myśliwską, gdyż ten sport od czasu przybycia tu Europejczyków jest bardzo popularny (azerska reprezentacja w strzelectwie zdobyła 5. miejsce na igrzyskach olimpijskich w Berlinie w łącznej klasyfikacji medalowej tej dyscypliny). Rząd Azerbejdżanu podejmuje usilne zabiegi, by zlikwidować nielegalne składy broni.

[edytuj] Gospodarka

Największym bogactwem naturalnym tego kraju jest ropa naftowa, której wydobycie stanowi 70% produkcji całego kraju. Ponadto wydobywa się również miedź oraz sól kamienną. 90% energii elektrycznej pochodzi z elektrowni cieplnych, wśród których największa znajduje się w Ali Bajramły o mocy 1080 MW.

Dużą rolę w gospodarce Azerbejdżanu odgrywa też rolnictwo.

Dochód narodowy brutto wynosi 3,800 USD na 1 mieszkańca (2004). Inflacja: 4,6% (2004). Zadłużenie 1,8 mld USD (2004). Rozkład zatrudnienia przedstawia się następująco: usługi – 40,2%, rolnictwo – 14,1%, przemysł – 45,7%. Azerbejdżan eksportuje przede wszystkim żywność (32%), tekstylia (19%), maszyny (18%). Natomiast importuje żywność (26%), maszyny (18%), produkty metalurgiczne (12%).

Głównymi partnerami handlowymi są: kraje byłego ZSRR (Rosja, Ukraina, Kazachstan, Turkmenistan), Turcja i Włochy. Obroty handlowe z zagranicą – eksport: 3,2 mld USD, import: 3,6 mld USD (2004).

Azerbejdżan należy do najszybciej rozwijających się krajów świata.

[edytuj] Linki zewnętrzne

• http://www.azerbaijan.az/ (en) (az) (ru)
• O azerbejdżańskiej literaturze i języku azerskim
• Strona prezydenta Azerbejdżanu
• Strona azerskiego parlamentu
• Strona azerskiego Ministerstwa Rozwoju Gospodarczego
• Strona azerskiego Ministerstwa Młodości, Sportu i Turystyki
• Strona azerskiego Ministerstwa Pracy oraz Ochrony Socjalnej
• Strona Polonii azerskiej w Baku

[edytuj] Bibliografia

• Achundov, Nazim: Azerbaycanda dövri metbuat (1832-1920). Bibliographie, Baku 1965.
• Chodubski, Andrzej: Witold Zglenicki "Polski Nobel" 1850-1904, Płock 1984
• Həsənov, Cəmil: Azərbaycan beynəlxalq münasibətlər sistemində 1918-1920-ci illər, Baku 1993.
• La première république musulmane : l’Azerbeidjan, Paris 1919.
• La République de l’Azerbeidjan du Caucase, Paris 1919.
• Munschi, Hilal: Die Republik Aserbaidschan. Eine geschichtliche und politische Skizze, Berlin 1930.
• Mustafazade, Raxman: Dve respubliki. Azerbaijano-rossijskie otnoshenija 1918-1920 gg., Moskwa 2006.
• Nesibzade, Nesib: Azerbaycan demokratik respublikasi. Meqaleler ve senedler, Baku 1990.
• Sanders, A. (Nikuradse): Kaukasien. Nordkaukasien, Aserbaidschan, Armenien, Georgien. Geschichtlicher Umriss, München 1944.
• Sürmeli, Serpil: Türk-Gürcü iliskileri (1918-21), Ankara 2001.
• Swietochowski, Tadeusz: Russian Azerbaijan, 1905-1920. The Shaping of National Identity in a muslim community, Cambridge University Press 1985.
• Świętochowski, Tadeusz, Azerbejdżan i Rosja. Kolonializm, islam i narodowość w podzielonym kraju, Warszawa 1998.
• Zeynalov, Rizvan: Voennoe strotel’stvo v Azerbaijanskoi respublike 1920-ijun’ 1941 g., Baku 1990.
• Zürrer, Werner: Kaukasien 1918-1921. Der Kampf der Großmächte um die Landbrücke zwischen Schwarzem und Kaspischem Meer, Düsseldorf 1978.