rok 1914 / MCMXIV
XIX wiek · XX wiek · XXI wiek
1912 « 1913 « 1914 » 1915 » 1916
[edytuj] Wydarzenia w Polsce
[edytuj] Wydarzenia na świecie
- 1 stycznia - otwarto pierwszą linię lotniczą regularnie przewożącą pasażerów (Floryda).
- 5 stycznia - Ford Motor Company wprowadził ośmiogodzinny dzień pracy w swych fabrykach oraz minimalną stawkę 5 dolarów za dzień pracy.
- 7 stycznia - pierwszy statek przepłynął Kanał Panamski.
- 10 stycznia - Rewolucja meksykańska: Oddziały Pancho Villi zajęły miasto Ojinaga w stanie Chihuahua.
- 13 lutego - w Nowym Jorku powstało Stowarzyszenie Kompozytorów Autorów i Edytorów, (ang. American Society of Composers, Authors and Publishers - ASCAP) celem którego jest ochrona praw autorskich (ang. copyright, symbol: © ) jego członków.
- 1 marca - Republika Chińska przystąpiła do Powszechnego Związku Pocztowego.
- 7 marca
- Wilhelm zu Wied przybył do Albanii by rozpocząć panowanie.
- Departament Policji w Petersburgu zawiadomił swoją agenturę w Paryżu, że „znany działacz PPS, Józef Piłsudski przebywający obecnie w Paryżu, przygotowuje wspólnie z Wacławem Sieroszewskim i innymi członkami partii zamach na życie cesarza podczas ewentualnego jego pobytu w Paryżu”.
- 10 marca
- 16 marca - żona francuskiego ministra Josepha Caillauxa zastrzeliła dziennikarza, wydawcę gazety Le Figaro Gastona Calmette, ponieważ ten groził jej publikacją miłosnych listów z pierwszego małżeństwa (została w późniejszym procesie uniewinniona).
- 27 marca - belgijski chirurg Albert Hustin dokonał pierwszej udanej niebezpośredniej transfuzji krwi, używając środków przeciwzakrzepowych.
- 29 marca - Katherine Routledge i jej mąż przybyli na Wyspę Wielkanocną w celu pierwszych prawdziwych badań naukowych (wyspę opuścili w sierpniu 1915).
- 9 kwietnia - w Tampico doszło do pomniejszego incydentu międzynarodowego pomiędzy marynarzami amerykańskimi i siłami lądowymi Meksyku. W wyniku tego meksykański port Veracruz był okupowany przez Amerykanów przez przeszło pół roku (ang. Tampico Affair).
- 14 kwietnia - Irving nabywa praw miejskich w stanie Teksas.
- 20 kwietnia - w stanie Kolorado, Gwardia Narodowa Stanów Zjednoczonych dokonała masakry strajkujących górników, 24 osoby zostały zabite (ang. Ludlow massacre).
- 21 kwietnia - 3000 żołnierzy Korpusu Piechoty Morskiej Stanów Zjednoczonych wylądowało w porcie Vera Cruz w Meksyku.
- 1 maja - Gdańsk - otwarto linię kolejową Wrzeszcz - Stara Piła przez Kokoszki, zniszczoną później w 1945.
- 14 maja - Woodrow Wilson podpisał proklamację Kongresu Stanów Zjednoczonych ustanawiającą Dzień Matki świętem państwowym w USA.
- 25 maja - w Zjednoczonym Królestwie Wielkiej Brytanii i Irlandii, Izba Gmin przegłosowała prawo pozwalające Irlandii na ustanowienie swego własnego rządu (ang. Home Rule Act 1914).
- 29 maja - liniowiec kanadyjski „Empress of Ireland” zatonął w Zatoce Świętego Wawrzyńca, 1024 osoby poniosły śmierć.
- 1 czerwca - wysłannik prezydenta Woodrow Wilsona Edward Mandell House, spotyka się z cesarzem Niemiec Wilhelmem II Hohenzollernem.
- 7 czerwca - manifestacje robotnicze w Ankonie (Włochy).
- 18 czerwca - Rewolucja meksykańska: Konstytucjonaliści zajmują stan San Luis Potosí – Venustiano Carranza domaga się poddania sił rządowych podległych prezydentowi Victoriano Huercie.
- 28 czerwca - w Sarajewie w Bośni serbski nacjonalista Gawriło Princip dokonuje zamachu na austriackiego następcę tronu arcyksięcia Franciszka Ferdynanda. Zabicie arcyksięcia stało się pretekstem do rozpoczęcia I wojny światowej.
- 2 lipca - oficjalnie ogłoszono, że cesarz Niemiec Wilhelm II Hohenzollern, nie będzie uczestniczył w pogrzebie austriackiego następcy tronu arcyksięcia Franciszka Ferdynanda i jego żony Zofii von Chotek.
- 3 lipca
- na mocy porozumień w Szimli Tybet pod zwierzchnictwem Chin uzyskał prawo do szerokiej autonomii.
- uruchomienie łączności telefonicznej Nowy Jork-San Francisco.
- 4 lipca - w Artstetten, około 60 km na zachód od Wiednia, odbył się pogrzeb austriackiego następcy tronu arcyksięcia Franciszka Ferdynanda i jego żony Zofii von Chotek.
- 7 lipca - narada ministrów rządu austrowęgierskiego z udziałem między innymi, ministra spraw zagranicznych i wojny oraz głównodowodzącego armią i głównodowodzącego marynarką wojenną (trwała od 11:30 do 18:15).
- 9 lipca
- 10 lipca - rosyjski dyplomata przy rządzie serbskim, zmarł niespodziewanie w niewyjaśnionych okolicznościach, w austrowęgierskim poselstwie w Belgradzie.
- 11 lipca - legenda baseballu w USA, Babe Ruth debiutuje w zespole Boston Red Sox.
- 12 lipca - odbyły się demonstracje w prowincji Irlandii Ulster, zapowiadające wojnę domową.
- 13 lipca - władze w Wiedniu otrzymały raport o prawdopodobnym ataku sił serbskich nacjonalistów na placówkę dyplomatyczną monarchii w Belgradzie.
- 14 lipca - rząd Irlandii, nowelizuje ustawę przegłosowaną przez brytyjską Izbę Lordów w sprawie samostanowieniu Irlandii (ang. Home Rule Act 1914).
- 15 lipca
- w Alpach Berneńskich został oddany do użytku najdłuższy tunel kolejowy Lotschberg o długości ponad 14 km.
- Rewolucja meksykańska: Victoriano Huerta zrezygnował z prezydentury i opuścił Meksyk.
- premier István Tisza oświadcza w węgierskim parlamencie że stosunki z Serbią muszą być oczyszczone.
- 19 lipca - prasa austrowęgierska przestrzega przed domniemaną konspiracją w sprawie idei „Wielkiej Serbii”.
- 27 lipca - Felix Manalo zarejestrował organizację religijną „Iglesia ni Cristo” w Filipinach.
- 28 lipca - I wojna światowa: Austro-Węgry wypowiadają wojnę Serbii.
- 30 lipca - w Rosji zostaje ogłoszona powszechna mobilizacja.
- 31 lipca
- Niemcy wysuwają ultimatum wobec Francji.
- zamach na J.Jaurèsa (Paryż).
- sierpień
- 1 sierpnia - Niemcy wypowiadają wojnę Rosji.
- 2 sierpnia
- 3 sierpnia
- 4 sierpnia - Wielka Brytania wypowiada Niemcom wojnę. Rozpoczyna się blokada morska Niemiec.
- 5 sierpnia - Stany Zjednoczone ogłaszają neutralność w wojnie.
- 5-16 sierpnia - I wojna światowa: Bitwa o miasto Liège.
- 8 sierpnia
- ostrzał Dar es Salam przez marynarkę brytyjską.
- niemieckie siły kolonialne dokonały egzekucji w Kamerunie na oficerze Martin-Paul Samba - za zdradę stanu.
- 12 sierpnia - I wojna światowa: Bitwa pod Haelen, zwana także „bitwą srebrnych hełmów”.
- 15 sierpnia
- 16-19 sierpnia - w bitwie pod górą Cer, około 100 km od Belgradu w Serbii, siły serbskie odniosły zwycięstwo nad siłami Austro-Węgier, było to pierwsze zwycięstwo sił ententy w pierwszej wojnie światowej.
- 17 sierpnia - I wojna światowa: Niemcy zajmują miasto Liège.
- 17 sierpnia-2 września - I wojna światowa: Bitwa pod Tannenbergiem (pod Grunwaldem) między wojskami niemieckimi i rosyjskimi.
- 18 sierpnia - I wojna światowa: Rozpoczyna się niemiecka ofensywa w Francji.
- 20 sierpnia - I wojna światowa: Niemcy zdobywają Brukselę.
- 23 sierpnia - Japonia wypowiada wojnę Niemcom.
- 25 sierpnia-13 września - pierwsze w świecie loty polarne nad Arktyką na samolocie Maurice Farman M.F.11, Polaka por. Jana Nagórskiego, oficera armii rosyjskiej, w poszukiwaniu zaginionej wyprawy polarnej Gieorgija Siedowa.
- 25 sierpnia - I wojna światowa: Bitwa austriacko-rosyjska pod Kraśnikiem.
- 26 sierpnia - kapitulacja niemieckich sił kolonialnych w Togo wobec wojsk angielskich i francuskich.
- 26-27 sierpnia - I wojna światowa: Bitwa obronna w pobliżu miejscowości Le Cateau-Cambrésis we Francji.
- 28 sierpnia - I wojna światowa: Zwycięska dla floty brytyjskiej bitwa morska pod Helgolandem z flotą niemiecką.
- 29-30 sierpnia - I wojna światowa: Bitwa obronna w pobliżu miejscowości Saint-Quentin we Francji.
- wrzesień - ostrzał niemieckiej artylerii zniszczył zabytkową katedrę w Reims.
- 1 września
- 2 września
- I wojna światowa: opuszczenie Lwowa przez Austriaków.
- I wojna światowa: Niemcy okupują miejscowość Moronvilliers, położoną około 15 km od Reims.
- 3 września
- 5 września - w Londynie podpisano porozumienie, zgodnie z którym żaden członek potrójnej ententy (Anglia, Francja, Rosja) nie mógł osobno zawierać układów pokojowych z państwami centralnymi.
- 5-9 września - I wojna światowa: Pierwsza bitwa nad rzeką Marną, siły francusko-angielskie powstrzymały marsz Niemców na zachód (ok. 513 tys. zabitych).
- 6-12 września - I wojna światowa: Bitwa niemiecko-rosyjska nad jeziorami mazurskimi.
- 13 września - I wojna światowa: Siły Republiki Południowej Afryki rozpoczynają działania zbrojne przeciw Niemcom w niemieckiej południowo-zachodniej Afryce (dzisiejsza Namibia).
- 13-28 września - I wojna światowa: Pierwsza bitwa we francuskim departamencie Aisne.
- 17 września - po raz trzeci Andrew Fisher zostaje premierem Australii.
- 26 września - w USA zostaje powołana niezależna agencja rządowa (ang. Federal Trade Commission - FTC), której celem jest ochrona klientów oraz eliminacja i zapobieganie nieuczciwej konkurencji.
- 30 września - w USA powstaje organizacja do walki z alkoholizmem (ang. Flying Squadron).
- październik
- 9 października - I wojna światowa: Antwerpia zostaje zdobyta przez siły niemieckie.
- 13 października - zespół Boston Braves pokonał Philadelphia Athletics 3:1 i zdobył trofeum baseballowe World Series.
- 15 października - debiut sceniczny Bieniamino Gigli w roli Enza w operze Amilcare Ponchiellego Gioconda.
- 21 października - Turcja zamknęła dla żeglugi cieśniny Bosfor i Dardanele.
- 29 października - I wojna światowa: Atak floty tureckiej na wybrzeża Rosji.
- listopad - na froncie zachodnim utrwala się pozycyjny charakter wojny.
- 1 listopada - I wojna światowa: Bitwa pod Coronelem.
- 2-5 listopada - Rosja oraz Francja i Anglia wypowiadają wojnę Turcji.
- 3 listopada - Niemcy zwyciężyli Brytyjczyków w bitwie pod Tanga (Niemiecka Afryka Wschodnia).
- 5 listopada
- I wojna światowa: Wielka Brytania anektuje Cypr.
- państwa Ententy wypowiedziały wojnę Turcji.
- 7 listopada - I wojna światowa: Japonia zajmuje kolonię niemiecką Kiauczou w Chinach, miejsce stacjonowania wschodnioazjatyckiej eskadry krążowników marynarki wojennej Cesarstwa Niemieckiego.
- 16 listopada
- w rok po uchwaleniu prawa (ang. Federal Reserve Act of 1913) zakładającego Bank Rezerwy Federalnej, instytucja ta rozpoczyna swą działalność w USA.
- I wojna światowa: Rozpoczęła się bitwa na froncie bałkańskim nad rzeką Kolubara, między armią Austro-Węgier a siłami serbskimi.
- 23 listopada - siły USA opuszczają Veracruz w Meksyku. Oddziały Venustiano Carranzy po zajęciu miasta ustanawiają tam kwaterę główną swych sił.
- 24 listopada - Benito Mussolini zostaje wydalony z Włoskiej Partii Socjalistycznej.
- 28 listopada - Nowojorska Giełda Papierów Wartościowych zamknięta w lipcu ze względu na toczącą się wojnę w Europie, zostaje otwarta tylko dla handlu obligacjami.
- 30 listopada/1 grudnia - I wojna światowa: Po nocnej bitwie pod Krakowem siły austrowęgierskie powstrzymały marsz Rosjan na zachód.
- grudzień - Wielka Brytania ogłosiła protektorat nad Egiptem.
- 6 grudnia - I wojna światowa: Armia niemiecka wkracza do Łodzi.
- 8 grudnia - I wojna światowa: Brytyjsko-niemiecka bitwa morska koło Falklandów zakończoną druzgocącą klęską Niemców.
- 10 grudnia - pożar w fabryce Edisona w Nowym Jorku.
- 15 grudnia - eksplozja gazu w kopalni węgla konglomeratu Mitsubishi Hojyo w Kiusiu w Japonii, spowodowała śmierć 687 osób. Najtragiczniejszy wypadek w dziejach kopalnictwa w Japonii.
- 17 grudnia - I wojna światowa: Rosjanie zostają zatrzymani pod Limanową.
- 19 grudnia - I wojna światowa: Bitwa nad rzeką Kolubara w Serbii, zakończyła się stanowczym zwycięstwem Serbów.
- 24 grudnia - I wojna światowa: W okolicach miasta Ypres doszło do rozejmu bożonarodzeniowego - angielscy i niemieccy żołnierze przerywają walki.
- 28 grudnia - Włochy zajęły albański port Valona.
- 31 grudnia - I wojna światowa: Pierwszy raz w czasach nowożytnych, armia niemiecka użyła broni chemicznej na froncie wschodnim, na linii rzek Bzura i Rawka, pod Bolimowem - przeciw oddziałom rosyjskim.
- Blaise Diagne z Senegalu stał się pierwszym czarnym afrykańczykiem wybranym do parlamentu we Francji.
- Po raz pierwszy można spotkać artykuły powszechnego użytku wykonane ze stali nierdzewnej.
- Mahatma Gandhi wraca do Indii z Republiki Południowej Afryki i staje się czołowym działaczem ruchu na rzecz niezależności Indii.
- Stolica regionu autonomicznego Kuangsi w Chinach, zostaje przeniesiona z miasta Guilin do miasta Nanning.
- Port w miejscowości Orange w stanie Teksas zostaje pogłębiony i przygotowany do budowy okrętów dla Marynarki Wojennej Stanów Zjednoczonych.
- W USA powstaje cywilna niedochodowa organizacja (ang. United States Power Squadrons - USPS), której celem jest bezpieczeństwo cywilnych jednostek na morzu oraz szkolenie ludzi związanych z morzem.
[edytuj] Urodzili się
- 4 stycznia - Jean-Pierre Vernant, francuski historyk i antropolog (zm. 2007)
- 5 stycznia - George Reeves, amerykański aktor (zm. 1959)
- 5 lutego - William S. Burroughs, pisarz i poeta amerykański (zm. 1997)
- 5 lutego - Alan Lloyd Hodgkin, angielski biochemik, laureat nagrody Nobla (zm. 1998)
- 22 lutego - Renato Dulbecco, amerykański wirusolog pochodzenia włoskiego
- 23 lutego - Theofiel Middelkamp, holenderski kolarz szosowy (zm. 2005)
- 8 marca - Jacob Bakema, holenderski architekt (zm. 1981)
- 15 marca - Bazyli (Doroszkiewicz), polski arcybiskup prawosławny, metropolita warszawski i całej Polski (zm. 1998)
- 22 marca - Władysław Niedoba, polski reżyser, scenarzysta i aktor teatralny, działacz społeczny i kulturalny na Zaolziu (zm. 1999)
- 26 marca - William Westmoreland, amerykański generał (zm. 2005)
- 28 marca - Bohumil Hrabal, czeski pisarz (zm. 1997)
- 28 marca - Edmund Muskie, amerykański polityk polskiego pochodzenia (zm. 1996)
- 28 marca - Jan Mulak, polski trener lekkoatletyczny, twórca Wunderteam (zm. 2005)
- 31 marca - Octavio Paz, meksykański poeta, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (zm. 1998)
- 2 kwietnia - Alec Guinness, brytyjski aktor filmowy i teatralny (zm. 2000)
- 4 kwietnia - Marguerite Duras, francuska pisarka (zm. 1996)
- 26 kwietnia - Bernard Malamud, amerykański pisarz, prozaik i autor sztuk teatralnych (zm. 1986)
- 6 czerwca - Antonina Gordon-Górecka, polska aktorka (zm. 1993)
- 15 czerwca - Jurij Andropow, radziecki działacz partyjny i państwowy (zm. 1984)
- 27 lipca - Giuseppe Baldo, włoski piłkarz (zm. 2007)
- 31 lipca - Louis de Funes, francuski komik (zm. 1983)
- 9 sierpnia - Tove Jansson, fińska pisarka pisząca po szwedzku i malarka (zm. 2001)
- 18 sierpnia - Ryszard Matuszewski, polski eseista, krytyk literacki, autor podręczników szkolnych, tłumacz
- 24 września - Andrzej Panufnik polski kompozytor i dyrygent (zm. 1991)
- 2 października - Jan Nowak-Jeziorański polski polityk i dziennikarz (zm. 2005)
- 5 grudnia - Stanisław Dygat, polski prozaik i felietonista (zm. 1978)
- 5 grudnia - Hans Hellmut Kirst, niemiecki pisarz (zm. 1989)
- 6 grudnia - Thor Heyerdahl, norweski badacz i podróżnik, na tratwie Kon-Tiki przepłynął Ocean Spokojny (zm. 2002)
- 14 grudnia - Karl Carstens, prezydent Niemiec (zm. 1992)
- 16 grudnia - Władysław Miziołek, polski biskup katolicki, ekumenista (zm. 2000)
- 1 marca - Gilbert Elliot-Murray-Kynynmound (znany jako lord Melgund), brytyjski wojskowy, polityk (ur. 1845)
- 6 kwietnia - Józef Chełmoński, polski malarz realista (ur. 1849)
- 21 czerwca - Bertha von Suttner, austriacka pacyfistka, laureatka Pokojowej Nagrody Nobla (ur. 1843)
- 31 lipca - Jean Jaurès, francuski przywódca socjalistyczny (ur. 1859)
- 6 sierpnia - Ellen Wilson, pierwsza żona prezydenta USA Woodrowa Wilsona (ur. 1860)
- 20 sierpnia - Pius X, (właściwie Giuseppe Sarto), papież od 1903, święty (ur. 1835)
- 29 sierpnia - Aleksander Samsonow, generał rosyjski, dowódca wojskowy w czasie I wojny światowej (ur. 1859)
- 6 września - Maksym Gorlicki, święty męczennik prawosławny, rozstrzelany na dziedzińcu więzienia w Gorlicach (ur. 1886)
- 27 września lub 10 października - Karol I Hohenzollern-Sigmaringen, król Rumunii (ur. 1839)
- 3 listopada - Georg Trakl, austriacki poeta (ur. 1887)
- 14 listopada - Frederick Roberts, brytyjski wojskowy - marszałek polny (ur. 1832)
[edytuj] Zdarzenia astronomiczne
[edytuj] Nagrody Nobla
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Święta ruchome
|
|