Wielkie Księstwo Poznańskie

Z Wikipedii

Wielkie Księstwo Poznańskie
Grossherzogtum Posen

1815-1848


Flaga Wielkiego Księstwa Poznańskiego	Godło Wielkiego Księstwa Poznańskiego

Położenie Wielkiego Księstwa Poznańskiego

autonomiczna monarchia w składzie Prus

Ostatnia głowa państwa

Wielki książę (ostatni)
cesarz Wilhelm II Hohenzollern

W jego imieniu

książę-namiestnik Antoni Radziwiłł (1815-1831)

Ostatni szef rządu

Kanclerz II Rzeszy (ostatni)
Friedrich Ebert

Powierzchnia
• całkowita

28 951¹ km²

Liczba ludności (1815)
• całkowita
• gęstość zaludnienia

776 000
26,8 osób/km²

Utworzenie i Upadek

Utworzenie - kongres wiedeński, 1815.Upadek - zniesienie autonomi i utworzenie Prowincji Poznańskiej

Strefa czasowa

UTC +1

Wielkie Księstwo Poznańskie 1815-1848 (dawniej Wielkie Xięstwo Poznańskie, niem. Grossherzogtum Posen, fr. Grand Duché de Posnanie) – autonomiczne księstwo wchodzące w skład Prus (pozostające poza Związkiem Niemieckim) powstałe na mocy kongresu wiedeńskiego, mające zaspokoić narodowe ambicje Polaków. Po powstaniu listopadowym w Królestwie Polskim, popartym przez Poznaniaków, autonomia Księstwa została organiczona w 1831, a po powstaniach wielkopolskich z 1846 i 1848 całkowicie zniesiona. Administracja pruska zmieniła nazwę na Prowicja Poznańska (Provinz Posen), ale w użyciu społeczeństwa nadal pozostawała nazwa Wielkie Księstwo Poznańskie (choć polskie elity polityczne również używały nowej nazwy), nazwa ta pozostała w pełnej tytulaturze królów Prus a następnie cesarzy niemieckich aż do abdykacji Wilhelma II

Spis treści

1 Terytorium i ludność
- 1.1 Podział administracyjny w latach 1819-1918
2 Ustrój
3 Historia
4 Polskie organizacje w Wielkim Księstwie Poznańskim
5 Sławni ludzie z Księstwa
6 Zobacz też
7 Bibliografia

[edytuj] Terytorium i ludność

Obszar wielkiego księstwa obejmował zachodnią część podzielonego między Prusy i Rosję Księstwa Warszawskiego (z części wschodniej utworzono Królestwo Polskie), czyli Wielkopolskę bez jej wschodniej części oraz Kujawy. Obszar księstwa obejmował 28 951 km², które zamieszkiwało w 1815 około 776 tys. osób, głównie Polaków, Niemców i Żydów. Siedzibą władz został Poznań.

[edytuj] Podział administracyjny w latach 1819-1918

Utworzona w 1815 roku prowincja odziedziczyła podział na powiaty dokonany w 1796 roku w Prusach Południowych i zachowany z niewielkimi zmianami w czasach Księstwa Warszawskiego. Po kilku zmianach w latach 1815 - 1819 powstał trwały podział na rejencje i powiaty, który utrzymał się do reformy z 1887, kiedy zwiększono liczbę powiatów z 26 do 42. Podział z 1887 r. przetrwał do roku 1918.

(W tym czasie nazwy powiatów pisano wielką literą.)

rejencja poznańska, Poznań - w 1819 roku 17 powiatów, od 1887 roku 28 powiatów, w tym 1 miejski
- Powiat babimojski, Babimost
- Powiat gostyński, Gostyń - w 1887 wydzielony ze zlikwidowanego powiatu krobskiego
- Powiat grodziski, Grodzisk Wielkopolski (pierwotnie powiat bukowski, Buk, następnie z siedzibą w Grodzisku)
- Powiat jarociński, Jarocin - w 1887 wydzielony z powiatu pleszewskiego
- Powiat kępiński, Kępno - w 1887 wydzielony z powiatu ostrzeszowskiego
- Powiat kościański, Kościan
- Powiat koźmiński, Koźmin - w 1887 wydzielony z powiatu krotoszyńskiego
- Powiat krobski, Krobia - w 1887 zlikwidowany i podzielony na powiaty gostyński i rawicki
- Powiat krotoszyński, Krotoszyn
- Powiat leszczyński, Leszno - w 1887 wydzielony z powiatu wschowskiego
- Powiat międzychodzki, Międzychód
- Powiat międzyrzecki, Międzyrzecz
- Powiat nowotomyski, Nowy Tomyśl - w 1887 wydzielony z powiatu grodziskiego
- Powiat obornicki, Oborniki Wielkopolskie
- Powiat odolanowski, Odolanów
- Powiat ostrowski, Ostrów Wielkopolski - w 1887 wydzielony z powiatu odolanowskiego
- Powiat ostrzeszowski, Ostrzeszów
- Powiat pleszewski, Pleszew
- Miasto Poznań - w 1887 wydzielone jako powiat miejski ze zlikwidowanego powiatu poznańskiego
- Powiat poznański, Poznań - w 1887 zlikwidowany i podzielony na 3 powiaty: poznański wschodni, poznański zachodni i miejski powiat Poznań
- Powiat poznański wschodni, Poznań - w 1887 wydzielony ze zlikwidowanego powiatu poznańskiego
- Powiat poznański zachodni, Poznań - w 1887 wydzielony ze zlikwidowanego powiatu poznańskiego
- Powiat rawicki, Rawicz - w 1887 wydzielony ze zlikwidowanego powiatu krobskiego
- Powiat skwierzyński, Skwierzyna - w 1887 wydzielony z powiatu międzychodzkiego
- Powiat szamotulski, Szamotuły
- Powiat śmigielski, Śmigiel - w 1887 wydzielony z powiatu kościańskiego
- Powiat śremski, Śrem
- Powiat średzki, Środa Wielkopolska
- Powiat wrzesiński, Września
- Powiat wschowski, Wschowa
rejencja bydgoska, Bydgoszcz - w 1819 roku 9 powiatów, od 1887 roku 14 powiatów, w tym 1 miejski
- Miasto Bydgoszcz - w 1887 wydzielone jako powiat miejski z powiatu bydgoskiego
- Powiat bydgoski, Bydgoszcz
- Powiat chodzieski, Chodzież
- Powiat czarnkowski, Czarnków
- Powiat gnieźnieński, Gniezno
- Powiat inowrocławski, Inowrocław
- Powiat mogileński, Mogilno
- Powiat strzelneński, Strzelno - w 1887 wydzielony z powiatu inowrocławskiego
- Powiat szubiński, Szubin
- Powiat wągrowiecki, Wągrowiec
- Powiat wieleński, Wieleń - w 1887 wydzielony z powiatu czarnkowskiego
- Powiat witkowski, Witkowo - w 1887 wydzielony z powiatu gnieźnieńskiego
- Powiat wyrzyski, Wyrzysk
- Powiat żniński, Żnin - w 1887 wydzielony z powiatu szubińskiego oraz częściowo wągrowieckiego i mogileńskiego

[edytuj] Ustrój

Władcą wielkiego księstwa był król pruski, reprezentowany przez księcia-namiestnika (przez cały okres istnienia tego urzędu był nim Antoni Henryk Radziwiłł). Pełnił on przede wszystkim funkcje reprezentacyjne i honorowe. Nadzór nad administracją państwową sprawował mianowany przez rząd w Berlinie naczelny prezes Wielkiego Księstwa. W 1824 powołano dodatkowo Sejm Wielkiego Księstwa Poznańskiego, który miał jednak jedynie charakter doradczy. W jego skład wchodzili posłowie wybrani przez właścicieli dóbr ziemskich (było ich 22), posłowie wybierani przez właścicieli dóbr miejskich (16) oraz posłowie wybierani pośrednio przez mieszkańców gmin wiejskich (8). Oprócz tego w skład sejmu wchodzili nieliczni członkowie dziedziczni.

Administracyjnie Wielkie Księstwo podzielono na Rejencje: Poznańską i Bydgoską, te zaś na 26 powiatów w których władzę sprawowali landraci.

[edytuj] Historia

Utworzona w 1815 autonomia miała, w zamierzeniu mocarstw, pozwolić Polakom na utrzymanie swojej narodowej odrębności, jednak poparcie przez społeczeństwo powstania listopadowego dało Prusom pretekst do jej likwidacji. W 1831 zlikwidowano urząd księcia-namiestnika podporządkowując Wielkie Księstwo mianowanemu z Berlina naczelnemu prezesowi. Rozpoczął się wówczas trwający do wybuchu I wojny światowej proces germanizacji.

Formalnie autonomia przestałą istnieć w 1848, gdy Frankfurckie Zgromadzenie Narodowe przemianowało Wielkie Księstwo Poznańskie na Prowincję Poznańską (aczkolwiek nie miało do tego prawa). Zaś jako twór polityczny Wielkie Księstwo zniknęło, gdy w konstytucji Prus z 5 grudnia 1848 nie znalazł się zapis o jego istnieniu.

[edytuj] Polskie organizacje w Wielkim Księstwie Poznańskim

Towarzystwo Naukowej Pomocy dla Młodzieży Wielkiego Księstwa Poznańskiego (TPN, zał.1841), stypendia dla zdolnej, biednej młodzieży
Centralne Towarzystwo Gospodarcze dla Wielkiego Księstwa Poznańskiego (CTG, zał. 1861), promocja nowoczesnego rolnictwa
Towarzystwo Czytelni Ludowych (TLC, zał.1880, polska oświata pośród ludu
Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk (PTPN zał 1857), promowanie nauki i sztuki

[edytuj] Sławni ludzie z Księstwa

(w porządku alfabetycznym)

Stanisław Adamski (1875-1967), ksiądz, działacz społeczny i polityczny, m.in Związku Katolickich Towarzystw Robotników Polskich, załozyciel i redaktor tygodnika 'Robotnik'
Tomasz K. Bartkiewicz (1865-1931), kompozytor i organista, współzałożyciel Związku Kół Śpiewackich
Józef Brzeziński
Hipolit Cegielski (1815-1868), przemysłowiec, działacz społeczny i kulturalny
Dezydery Chłapowski (1788-1879), generał, działacz gospodarczy i polityczny
Bernard Chrzanowski (1861-1944), działacz społeczny i polityczny, prezes Związku Sokołów Wielkopolskich
August Cieszkowski (1814-1894), filozof, działacz społeczny i polityczny, jeden z założycieli Ligi Polskiej, współtwórca i prezes PTPN
Czesław Czypicki (1855-1926), mecenas z Koźmina, działacz towarzystw śpiewaczych
Bolesław Dembiński (1833-1914), kompozytor i organista, działacz towarzystw śpiewaczych
Franciszek Dobrowolski (1830-1896), dyrektor teatru, redaktor "Dziennika Poznańskiego"
Tytus Działyński (1796-1861), działacz polityczny, mecenas sztuki
Ewaryst Estkowski (1820-1856), pedagog, działacz oświatowy, redaktor "Szkoły Polskiej"
Edward H. Flotwell (1786-1865), polityk pruski, naczelny prezes Wielkiego Księstwa Poznańskiego
Maksymilian Jackowski (1815-1905), sekretarz generalny Centralnego Towarzystwa Gospodarczego, patron kółek rolniczych
Kazimierz Jarochowski (1828-1888), historyk, publicysta "Dziennika Poznańskiego", współzałożyciel PTPN
Ferdinand Hansemann (1861-1900), współzałożyciel Hakaty
Hermann Kennemann (1815-1910), współzałożyciel Hakaty
Józef Kościelski (1845-1911), poseł i działacz polityczny, współtwórca stowarzyszenia Straż
Konstanty Kościński, autor Przewodnika pod Poznaniu i Wielkim Księstwie Poznańskiem (Poznań 1909)
Antoni Kraszewski (1797-1870), polityk ziemiański i poseł
Józef Krzymiński (1858-1940), lekarz, działacz społeczny i polityczny, poseł do parlamentu z ramienia ludowców
Karol Libelt (1807-1875), filozof, działacz polityczny i społeczny, prezes PTPN
Jan Maciaszek (1876-1932), adwokat, działacz narodowy, członek Komisariatu Naczelnej Rady Ludowej w Poznaniu, jeden z przywódców powstania wielkopolskiego, pierwszy polski prezydent Bydgoszczy
Karol Marcinkowski (1800-1848), lekarz, działacz społeczny, inicjator budowy Bazaru w Poznaniu
Władysław Marcinkowski (1858-1947), rzeźbiarz, twórca pomnika J.Słowackiego w Miłosławiu oraz rzeźb w konkatedrze św. Stanisława Biskupa w Ostrowie Wielkopolskim
Teofil Matecki (1810-1886), lekarz, działacz społeczny, członek PTPN, inicjator wystawienia pomnika Mickiewicza w Poznaniu
Maciej Mielżyński (1799-1870), działacz społeczny, inicjator budowy Bazaru w Poznaniu
Ludwik Mycielski (1854-1926), prezes Rady Narodowej w 1913
Andrzej Niegolewski (1787-1857), pułkownik, uczestnik kampanii napoleońskich, poseł, udziałowiec spółki Bazar w Poznaniu
Władysław Niegolewski (1819-1885), liberalny polityk i poseł, powstaniec z lat 1848, 1848 i 1863, współzałożyciel TCL i CTG
Władysław Oleszczyński (1808-1866), rzeźbiarz, twórca pomnika Mickiewicza w Poznaniu
Władysław Piórek (1852-1926), lekarz, działacz narodowy i społeczny w Bydgoszczy
Gustaw Potworowski (1800-1860), założyciel Kasyna w Gostyniu, działacz Ligi Polskiej
Edward Raczyński (1786-1845), konserwatywny polityk, mecenas sztuki, fundator biblioteki
Antoni Radziwiłł (1775-1833), książę, namiestnik Wielkiego Księstwa Poznańskiego
Karol Rzepecki (1865-1931), księgarz, działacz społeczny i polityczny, redaktor "Sokoła"
Emilia Sczaniecka (1804-1896), działaczka społeczna i narodowościowa, organizatorka kobiet w Księstwie
Walenty Stefański (1813-1877), księgarz, działacz polityczny, jeden z organizatorów Ligi Polskiej
Florian Stablewski (1841-1906), arcybiskup poznańsko-gnieźnieński, poseł do sejmu pruskiego
Antoni Stychel (1859-1935), ksiądz i poseł, prezes Związku Katolickich Towarzystw Robotników Polskich
Augustyn Szamarzewski (1832 – 1891), działacz społeczny, patron polskich spółek zarobkowych
Roman Szymański (1840-1908), działacz polityczny, publicysta, redaktor "Orędownika"
Walenty Śmigielski (1849-1906), ksiądz, działacz niepodległościowy i gospodarczy, budowniczy konkatedry w Ostrowie Wielkopolskim, autor "Wspomnień z Kulturkampfu 1875-1878"
Heinrich Tiedemann (1840-1922), współzałożyciel Hakaty
Aniela Tułodziecka (1853-1932), działaczka oświatowa Towarzystwa Warta
Emil Warmiński (1881-1909), lekarz, założyciel i animator polskich organizacji patriotycznych i gospodarczych w Bydgoszczy
Piotr Wawrzyniak (1849-1910), ksiądz, działacz gospodarczy i oświatowy, patron Związku Spółek Zarobkowych i Gospodarczych
Leon Wegner (1824-1873), ekonomista, historyk, jeden z twórców PTPN
Richard Witting, nadburmistrz Poznania w latach 1891-1902
Teofil Wolicki

[edytuj] Zobacz też

[edytuj] Bibliografia

Konstanty Kościński, Przewodnik pod Poznaniu i Wielkim Księstwie Poznańskiem, Poznań 1909
Jerzy Kozłowski, Administracja Wielkopolski pod pruskim zaborem 1793-1918, Wyższa Szkoła Zarządzania i Bankowości w Poznaniu, Wydawnictwo Terra, Poznań, 2000

p • d • e

Prowincje pruskie 1815-1939

1815: Brandenburgia • Wielkie Księstwo Nadrenii • Jülich-Kleve-Berg • Prusy Wschodnie • Pomorze • Wielkie Księstwo Poznańskie • Saksonia • Śląsk • Westfalia • Prusy Zachodnie • 1822: Nadrenia • 1829: Prusy • 1846: Poznańska 1850: Kraj Hohenzollernów • 1867: Hanower • Hesja-Nassau • Szlezwik-Holsztyn • 1920: Prusy Wschodnie • Brandenburgia • Pomorze • Dolny Śląsk • Górny Śląsk • Saksonia • Szlezwik-Holsztyn • Hanower • Westfalia • Nadrenia • Hesja-Nassau • Waldeck • 1922: Marchia Graniczna Poznańsko-Zachodniopruska