Argentyna

Z Wikipedii

República Argentina Republika Argentyńska
Flaga Argentyny
Dewiza: (hiszp.) En Unión y Libertad (W zjednoczeniu i wolności)
Hymn: Oíd, mortales (Usłyszcie śmiertelni)
Język urzędowy	hiszpański
Stolica	Buenos Aires
Ustrój polityczny	republika
Głowa państwa	prezydent Cristina Fernández de Kirchner
Szef rządu	prezydent Cristina Fernández de Kirchner
Powierzchnia  • całkowita  • wody śródlądowe	8. na świecie 2 766 8901 km² 30 200 km² (1,09%)
Liczba ludności (2008)  • całkowita   • gęstość zaludnienia	29. na świecie 40 677 0002▲ 15 osób/km²
Jednostka monetarna	peso argentyńskie (ARS)
Niepodległość	od Hiszpanii 9 lipca 1816
Strefa czasowa	UTC -3
Kod ISO 3166	AR
Domena internetowa	.ar
Kod samochodowy	RA
Kod telefoniczny	+54
1  Dane podane za CIA The World Factbook (źródło:CIA) (en), statystyka argentyńska podaje obszar wraz z Falklandami (2 780 092 km²) i z terytorium antarktycznym (3 618 000 km²) 2  Dane szacunkowe na lipiec 2008 roku, podane za CIA The World Factbook (źródło:CIA) (en)

Argentyna (Argentina, Republika Argentyńska – República Argentina) – państwo w Ameryce Południowej, nad południowym Atlantykiem. Graniczy z Chile na zachodzie, Boliwią i Paragwajem na północy, Brazylią i Urugwajem na północnym-wschodzie. Argentyna rości pretensje do archipelagu Falklandów oraz części Antarktydy. Nazwa pochodzi od łacińskiego argentum (srebro), którym Indianie obdarowali hiszpańskich rozbitków Juana Díaza de Solís. Argentyna jest członkiem organizacji gospodarczej Mercosur.

Spis treści 1 Pochodzenie nazwy 2 Geografia 3 Klimat 4 Historia 5 Ustrój polityczny 6 Podział administracyjny 7 Ludność 8 Gospodarka 9 Urbanizacja 10 Przypisy 11 Linki zewnętrzne

[edytuj] Pochodzenie nazwy

Pochodzenie nazwy Argentyna jest związane z legendą o Sierra del Plata (Srebrne Góry), rozpowszechnioną pomiędzy portugalskimi konkwistadorami, którzy z Brazylii prowadzili ekspansję w kierunku południowym i zachodnim, w poszukiwaniu srebra, łamiąc Traktat z Tordesillas. Oni to właśnie nazwali wielkie estuarium Río de la Plata, choć wcześniej Juan Díaz de Solís w 1516 nazwał je Mar Dulce (Morze Świeżej Wody, Morze Rześkie).

Termin Argentyna, z łaciny argentum (srebro) pojawia się pierwszy raz na mapie wenecjańskiej z 1536. Nazwa Argentyna stała się popularna również z powodu wiersza opublikowanego w 1602 roku przez Hiszpana Martina del Barco Centenera, zatytułowanego La Argentina, w którym opisany jest region Río de la Plata i założenie miasta Buenos Aires. Nazwa ta pojawia się ponownie w 1612 w dziele La Argentina manuscrita Kreola Ruya Díaza de Guzmán.

Jeszcze pod koniec XVIII wieku słowo to było używane powszechnie, aby określić wszystko związane z Río de la Plata, jego doliną, terytorium i ludnością (Dolina la Platy) . Na początku odnosiło się do mieszkańców pochodzenia europejskiego urodzonymi w tym regionie, później rozszerzyło swe znaczenie na Hiszpanów osiadłych tutaj na stałe.

Primera Junta rządu użyła nazwy Provincias Unidas del Río de la Plata (Zjednoczone Prowincje Río de la Plata), co zostało przyjęte także przez następne rządy, aż do Kongresu z Tucumán (Congreso de Tucumán), który proklamował niepodległość Provincias Unidas en Sud América (Zjednoczone Prowincje w Ameryce Południowej), nazwa ta została utrzymana w Konstytucji z 1819.

Konstytucja z 24 grudnia 1826 użyła nazwy República Argentina (Republika Argentyńska).

Podczas rządów Juana Manuela de Rosas pozostawały w użyciu między innymi następujące nazwy: Confederación Argentina (Konfederacja Argentyńska), Estados Unidos de la República Argentina (Stany Zjednoczone Republiki Argentyńskiej), República de la Confederación Argentina (Republika Konfederacji Argentyńskiej) i Federación Argentina (Federacja Argentyńska).

[edytuj] Geografia

Argentyna z północy na południe ma 3 700 km, ze wschodu na zachód 1 400 w najszerszym miejscu. Środkową i północno-zachodnią część Argentyny stanowi nizinna i żyzna Pampa, która od południa sąsiaduje z miejscami pofałdowanym, bogatym w ropę, płaskowyżem Patagonii. Dalej na południe jest subpolarna Ziemia Ognista. Zachodnia część kraju to przedgórza oraz rozbudowany system górski Andów z najwyższym szczytem Ameryk - Aconcagua. Środkowa część tego pogórza to Cuyo. Na północy są subtropikalne równiny Gran Chaco. Na północnym-zachodzie Mezopotamia - międzyrzecze Parany i Urugwaju.

• Długość granic lądowych: 9 665 km
  • Boliwia 832 km
  • Brazylia 1 224 km
  • Chile 5 150 km
  • Paragwaj 1 880 km
  • Urugwaj 579 km
• Długość wybrzeża: 4 989 km
• Najwyższy punkt: Aconcagua 6 962 m n.p.m.
• Najniższy punkt: Laguna del Carbón w Santa Cruz, 105 m p.p.m. ^[1]
• Największą rzeką jest Parana, która z Urugwajem tworzy estuarium La Platy.

[edytuj] Klimat

Na północy lata są bardzo gorące i wilgotne z umiarkowanie suchszymi zimami oraz z okresowymi suszami. W centrum kraju lata są gorące i chłodne zimy. Na południu lata są ciepłe, a zimy zimne z dużymi opadami śniegu. Ekstrema temperaturowe Ameryki Południowej odnotowano właśnie w Argentynie: 48,8°C w Rivadavia w prowincji Salta i −32,7°C w Sarmiento w prowincji Chubut.

[edytuj] Historia

Przed przybyciem Europejczyków w 1516 terenami obecnej Argentyny władali Indianie. W 1536 Hiszpan Mendoza założył Buenos Aires. Od 1776 ziemie te weszły w skład wicekrólestwa Peru, a następnie wicekrólestwa La Platy ze stolicą w Buenos Aires. W 1806 Buenos Aires zostało zaatakowane przez flotę brytyjską. Najeźdźcy zdobyli miasto, jednakże wkrótce zostali pokonani przez armię obywatelską. W 1810 antyhiszpańskie powstanie Kreolów obaliło wicekróla. 25 maja jest odtąd świętem narodowym na cześć rewolucji z 1810. W walkach, w których w latach 1814-1815 siłami argentyńskimi dowodził generał José de San Martín, wojska hiszpańskie zostały wyparte z kraju. 9 lipca 1816 kongres przedstawicieli prowincji proklamował w San Miguel de Tucuman niepodległość Zjednoczonych Prowincji La Plata. Rocznice tego dnia są obchodzone jako święto niepodległości. 1835-1852 władzę dyktatorską w Argentynie sprawował generał Juan Manuel de Rosas, obalony w wyniku przewrotu generała Justo Urquizy, który, po wprowadzeniu w 1853 systemu federalnego, został w 1854 pierwszym prezydentem Konfederacji La Platy. Buenos Aires był tymczasową stolicą. 1878-1879 wojska argentyńskie dowodzone przez generała Julio Argentino Rokę włączyły do Argentyny pampasy, terytorium Indian i gauchos, dotychczas faktycznie niezależne.

W XX wieku liczne wojskowe zamachy stanu, permanentny kryzys polityczny i gospodarczy. Ważnym okresem były rządy prezydenta Juana Peróna. Po krwawych rządach junty w latach 1976-1982, skompromitowanej przegraną wojną z Wielką Brytanią o sporne Falklandy (wojna o Falklandy-Malwiny) w 1983 przywrócono demokrację i przestrzeganie praw człowieka (prezydent Raúl Alfonsín). W wyniku wyborów 1989 prezydentem został peronista Carlos Saúl Menem (reelekcja 1995), realizujący liberalny, wolnorynkowy program ekonomiczny, zmierzający do ustabilizowania gospodarki, oraz prowadzący politykę zbliżenia do USA i Wielkiej Brytanii, z którą 1990 Argentyna wznowiła stosunki dyplomatyczne. 1998 miała miejsce pierwsza od czasu kryzysu wizyta argentyńskiego prezydenta w Londynie. W 1991, po kolejnym buncie wojskowych, wszyscy skazani 5 lat wcześniej generałowie zostali ułaskawieni. W wyborach prezydenckich w październiku 1999 zwyciężył konserwatywny socjaldemokrata, Fernando de la Rua, który w grudniu tegoż roku zastąpił na stanowisku prezydenta Carlosa Menema, najdłużej rządzącego w historii Argentyny szefa państwa, zapowiadając zlikwidowanie deficytu budżetowego i wyplenienie korupcji. Zamieszki w 2001 roku spowodowały nową falą niestabilności. W końcu 2002 sytuacja ekonomiczna zaczęła się stabilizować.

W 2003 roku prezydentem został wybrany Néstor Kirchner. Jego mandat kończy się w 2007 roku. Podczas jego prezydencji znacjonalizowano niektóre prywatne przedsiębiorstwa i pojawił się znaczący wzrost PKB ze spadającym bezrobociem. Nowe miejsca pracy powstawały w rolnictwie, przemyśle i budownictwie. Ograniczono subsydia i wydatki socjalne.

[edytuj] Ustrój polityczny

Prezydencka republika federacyjna.
Prezydent wybierany na 4-letnią kadencję jest głową państwa i szefem rządu. Co dwa lata wybierana jest 1/3 z 72 senatorów, a co 2 lata połowa z 257 członków Izby Deputowanych. W polityce dominuje peronistyczna Partia Sprawiedliwości, lewicowa Radykalna Unia Obywatelska i inne.
Święto narodowe: 25 maja Dzień Rewolucji (1810).

[edytuj] Podział administracyjny

[edytuj] Ludność

Ludność Argentyny ukształtowała się w wyniku masowych migracji z Europy i kolonizacji prawie bezludnych terenów zamieszkałych przez nieliczne plemiona indiańskie - w czasach przedkolumbijskich zamieszkiwało tam około 300 tys. Indian. Ponad 98% ludności stanowią biali pochodzenia europejskiego (głównie włoskiego, hiszpańskiego, niemieckiego, ukraińskiego, portugalskiego i polskiego), resztę Metysi, nieliczni Indianie (mniej niż 150 tys.). Argentynę cechuje bardzo wysoki odsetek ludności miejskiej. Tylko 12% ludności mieszka na obszarach wiejskich - głównie w izolowanych osiedlach hodowlanych i latyfundiach. Miejska ludność koncentruje się w dużych miastach. Ciężki kryzys gospodarczy spowodował, że ambitne plany przeniesienia stolicy do Viedmy (700 km na południe od Buenos Aires) nie zostały, jak dotąd zrealizowane. W latach 90. XX wieku wiele osad zostało opuszczonych, gdy kolej zmniejszyła sieć połączeń, a lokalne wyroby produkowane w na małą skalę zostały zastąpione masowym importem tanich produktów.

• Języki w użyciu: hiszpański, włoski, francuski
• Religie: katolicy 92%, protestanci 2%, judaizm 2%, pozostali 4%

Największe aglomeracje
Miejsce	Główne miasto	Prowincja	Ludność (tys.)	Region
1	Buenos Aires	(miasto i prowincja)	19 251	Pampa
2	Córdoba	Córdoba	1 513	Pampa
3	Rosario	Santa Fe	1 295	Pampa
4	Mendoza	Mendoza	1 009	Cuyo
5	La Plata	Buenos Aires	858	Pampa
6	San Miguel de Tucumán	Tucumán	833	Północny-Zachód
7	Mar del Plata	Buenos Aires	700	Pampa
8	Salta	Salta	531	Północny-Zachód
9	Santa Fe	Santa Fe	524	Pampa
10	San Juan	San Juan	456	Cuyo
11	Resistencia	Chaco	400	Gran Chaco
12	Neuquén	Neuquén	392	Patagonia
13	Santiago del Estero	Santiago del Estero	389	Gran Chaco
14	Corrientes	Corrientes	332	Mezopotamia
15	Bahía Blanca	Buenos Aires	310	Pampa

[edytuj] Gospodarka

W latach 1890-1930 Argentyna należała do dziesięciu najbogatszych krajów świata. Rozwój, oparty głównie o kapitał brytyjski, dotyczył głównie rolnictwa i infrastruktury. Ludność kraju w tym okresie rosła o 4% rocznie. Dochody rosły jeszcze szybciej. Na przełomie lat 20. i 30. Argentyna, podobnie jak inne kraje świata, wpadła w wielki kryzys gospodarczy. Na ów kryzys nałożył się dodatkowo duży napływ emigrantów, co spowodowało, że Argentynie trudniej niż innym krajom było powrócić do poziomu dochodów na 1 mieszkańca z lat 20. W kraju liberalizm gospodarczy został zastąpiony interwencjonizmem i protekcjonizmem. W latach 50. ówczesny prezydent tego kraju, Juan Domingo Peron, uczynił Argentynę państwem socjalnym na wzór zachodnich państw. Niestety, wydatki socjalne były zbyt duże i już w połowie lat 50., po usunięciu Perona, zaczęły się czasy ostrych oszczędności w celu zmniejszenia olbrzymiego zadłużenia państwa. Po ich przeprowadzeniu nastały dobre czasy lat 60. odznaczające się wyjątkowo niską inflacją. Dobra koniunktura zaczęła jednak się kończyć w latach 70. Podobnie jak na Zachodzie, doszło do zjawiska stagflacji, czyli współwystępowania wysokiej inflacji i niskiego wzrostu gospodarczego. Aby przezwyciężyć ten stan, tworzono kolejne nieudane plany stabilizacyjne, finansowane przez zagraniczne banki. Powiększało to zadłużenie państwa, co w połączeniu z destabilizacją polityczną nie dawało pozytywnych efektów. Rezultatem były natomiast katastrofa gospodarcza lat 80., przejawiająca się niewypłacalnością państwa, hiperinflacją i spadkiem realnych dochodów i PKB. Stan ten przezwyciężono dopiero na początku lat 90., kiedy wprowadzono stabilizację waluty i powiązano ją z dolarem. Wtedy też przeprowadzono takie reformy jak prywatyzacja i liberalizacja handlu zagranicznego. Średni wzrost PKB w latach 1991-1998 wynosił 6% i był podobny do tego, jaki odnotowywano już w latach 80. w Chile (dwa latynoskie tygrysy). Inflacja w ciągu 5 lat spadła z 4000% do 0%. Niestety pozwolono także na wzrost zadłużenia państwa, a szczególnie samorządów. Jednocześnie w latach 1999 i 2000 dał się odczuć spadek PKB, spowodowany głównie zachwianiem konkurencyjności produktów argentyńskich w wyniku dewaluacji waluty brazylijskiej i odpływem tam, wcześniej napływającego do Argentyny, kapitału zagranicznego. Kryzys silnie się pogłębił w latach 2001-2002, kiedy znacznie wzrosło bezrobocie i zamrożono depozyty krajowe. Nastąpiło ogłoszenie stanu niewypłacalności państwa oraz zniesienie powiązania argentyńskiego peso z dolarem. Spowodowało to silną deprecjację kursu argentyńskiej waluty. W latach 2003-2005 kryzys został opanowany, odmrożono depozyty, a po spadku PKB w 2002 roku o 11%, lata następne przyniosły średni wzrost PKB o 8-9% rocznie.

[edytuj] Urbanizacja

W 1869 11% ludności Argentyny zamieszkiwało aglomeracje powyżej 100 000 mieszkańców, była to koncentracja pięć razy większa od średniej światowej, podobna do Stanów Zjednoczonych i w przybliżeniu dwa razy większa od koncentracji ludności europejskiej. W 1914 po raz pierwszy liczba ludności miejskiej przewyższyła liczbę ludności wiejskiej. Jednym z ważniejszych czynników szybkiego rozwoju obszarów miejskich była wielka fala imigracji, głównie europejskiej, do miast. W szczególności do Buenos Aires, Córdoby i Rosario. W 1960 piętnaście miast przekraczało 100 000 mieszkańców, żyło w nich 71% ludności miejskiej. Spośród nich wyróżniało się Buenos Aires, jedyne, które przekraczało 100 000 mieszkańców w 1869. Ludność miejska stanowiła 59% ogółu ludności, podobnie jak w Stanach Zjednoczonych, nieco więcej niż w Oceanii (53%) i mniej niż w Wielkiej Brytanii, kraju, który posiadał najwyższy odsetek ludności miejskiej od początków XIX wieku - 69%. W 1970 osiągnęła 78,5% ludności miejskiej, a w 1975 wskaźnik urbanizacji wyniósł 80,7%.W 1990 86,9% ludności żyło w miastach. Głównym czynnikiem tych zmian były, podobnie jak w całej Ameryce Łacińskiej, migracje wewnętrzne, z obszarów wiejskich do miast. Główne przyczyny tej migracji to skrajnie niekorzystne warunki ekonomiczne i społeczne. W 2001 wartość wskaźnika urbanizacji osiągnęła 89,3%.

Przypisy

[edytuj] Linki zewnętrzne

• El Águila Blanca (Biały orzeł) - Polska wspólnota w Argentynie.
• Zarys historii Argentyny i tanga na tle wydarzeń światowych
• Tierra del Fuego (i nie tylko) - niekomercyjne informacje praktyczne o Argentynie