1913

Z Wikipedii

rok 1913 / MCMXIII XIX wiek · XX wiek · XXI wiek
1911 « 1912 « 1913 » 1914 » 1915

Spis treści

1 Wydarzenia w Polsce
2 Wydarzenia na świecie
3 Urodzili się
4 Zmarli
5 Zdarzenia astronomiczne
6 Nagrody Nobla
7 Zobacz też
8 Święta ruchome

[edytuj] Wydarzenia w Polsce

23 października - oddano do użytku Ełcką Kolej Dojazdową (długość linii: 25 km, szerokość torów: 1000 mm, tabor: 4 lokomotywy 2-osiowe, 42 wagony).
Włodzimierz Lenin wygłosił w lokalu Uniwersytetu Ludowego w Krakowie, przy ul. Szewskiej 16, odczyt pt. "Ruch robotniczy w Rosji a socjalna demokracja".

[edytuj] Wydarzenia na świecie

23 stycznia - w Turcji armia dokonała zamachu stanu i obaliła koalicję Unii Liberalnej. Ustanowiono dyktaturę wojskową, na czele której stanął İsmail Enver.
30 stycznia - Izba Lordów odrzuciła projekt prawa pozwalającego Irlandii na ustanowienie swego własnego rządu (ang. Home Rule Act 1914).
1 lutego - w Nowym Jorku po przebudowie oddano do użytku Grand Central Terminal, największy dworzec kolejowy na świecie.
3 lutego
- 16 poprawka do konstytucji Stanów Zjednoczonych, pozwala Rządowi Federalnemu nakładanie podatku dochodowego i na zbieranie podatków dochodowych (income tax).
- rozpoczął się proces członków anarchistycznego gangu działającego w Belgii i Francji (Bonnot gang).
4 lutego - w Paryżu, na dużą skalę, uruchomiono pierwsze budki telefoniczne z ogólnie dostępnymi aparatami (pierwsza budka telefoniczna powstała w Londynie, w maju 1903 roku).
17 lutego - w Nowym Jorku w budynku zbrojowni Gwardii Narodowej odbyła się wystawa najbardziej wpływowych artystów początku XX wieku. Wystawiono 1250 prac malarzy i rzeźbiarzy awangardy z Europy i Ameryki (Armory Show).
marzec - obchodzono uroczyście 300-lecie panowania domu Romanowów, dynastii carów, potem cesarzy rządzących Rosją.
4 marca
- kończy się prezydentura Williama Howarda Tafta, 27 prezydenta Stanów Zjednoczonych, urzędowanie rozpoczyna Woodrow Wilson.
- Departament Handlu i Department Pracy zostają wydzielone z Departamentu Handlu i Pracy (istniejącego 10 lat), jako osobne agencje rządowe w USA.
- pierwsze prawo regulujące polowania na ptaki wędrujące zostaje uchwalone w USA.
10 marca - aktywistka walcząca o wolność niewolników Harriet Tubman zmarła na zapalenie płuc.
12 marca - w Australii rozpoczęto budowę miasta stolicy Canberra.
13 marca - Rewolucja meksykańska: Pancho Villa powraca do Meksyku z USA, gdzie przebywał na dobrowolnym wygnaniu.
18 marca - król Grecji Jerzy I zginął w zamachu.
20 marca - Song Jiaoren założyciel partii Guomindang w Chinach został ranny w zamachu i zmarł dwa dni później.
25 marca
- Venustiano Carranza ogłosił swój plan (Plan of Guadaloupe) i zaczął rebelię przeciw rządowi Victoriano Huerta, jako przywódca „Konstytucjonalistów” w Meksyku.
- dwa dni deszczu w Miami Valley spowodowało powódź, był to najgorsza naturalna katastrofa w historii stanu Ohio. Miasto Dayton było najbardziej zdewastowane w czasie powodzi.
26 marca - I wojna bałkańska: Wojska Bułgarskie zajmują miasto Edirne.
8 kwietnia - 17 poprawka do konstytucji Stanów Zjednoczonych, nakazuje bezpośrednie wybory senatorów.
24 kwietnia - odbyła się ceremonia otwarcia drapacza chmur Woolworth Building w Nowym Jorku.
maj - obraz „Wrześniowy poranek” (ang. September Morn) autorstwa francuskiego malarza Paula Émile Chabasa, wywołał sensacje w USA, rezultatem tego był proces sądowy.
13 maja - Igor Sikorski, rosyjski konstruktor samolotów i śmigłowców, był pierwszą osobą pilotującą czterosilnikowy samolot.
14 maja - gubernator stanu Nowy Jork, William Sulzer wyraził zgodę na założenie Fundacji Rockefellera, która rozpoczęła działalność od donacji 100 000 000 dolarów od Johna Davisona Rockefellera.
29 maja - w Paryżu odbyła się premiera baletu Święto wiosny z muzyką Igora Strawińskiego, w choreografii Wacława Niżyńskiego.
30 maja - podpisano traktat londyński, który zakończył I wojnę bałkańską. Pobita Turcja utraciła wszystkie posiadłości europejskie aż po Dardanele.
czerwiec - początek II wojny bałkańskiej.
4 czerwca - Emily Davison, brytyjska sufrażystka, wpadła pod konia prowadzonego przez króla Jerzego V podczas gonitwy Derby w Epsom. Zmarła w szpitalu, nie odzyskując świadomości, cztery dni po wypadku.
15 czerwca - w czasie wojny filipińsko-amerykańskiej, amerykańskie odziały pod dowództwem generała Johna Pershinga zabiły około 2000 osób relatywnie bezbronnych (bitwa Bud Bagsak – ang. Battle of Bud Bagsak).
24 czerwca - Joseph Cook zostaje premierem Australii.
3 lipca - uroczyste obchody 50 rocznicy bitwy pod Gettysburgiem zgromadziły tysiące weteranów wojny secesyjnej i ich rodzin w Gettysburgu w stanie Pensylwania.
10 lipca - w Dolinie Śmierci w Kalifornii odnotowano najwyższą temperaturę 56,7 °C (134 °F) w USA (dane do roku 2004).
4 sierpnia - chińska prowincja Chongqing ogłosiła niezależność. W ciągu dwóch tygodni siły rządowe stłumiły rebelię.
10 sierpnia - po drugiej wojnie bałkańskiej podpisano w Bukareszcie traktat pokojowy, w myśl którego Rumunia przejmowała południową Dobrudżę, Serbia dotychczasową część Macedonii bułgarskiej, Grecja utrzymała Macedonię południową.
13 sierpnia - w Sheffield, Harry Brearley wynalazł stal nierdzewną.
15 sierpnia - wybuchł strajk w Dublinie, w którym udział wzięło około 20 tys. robotników. Celem strajku było uzyskanie prawa do zakładania związków zawodowych.
23 września - francuski pilot Roland Garros dokonał pierwszego przelotu nad Morzem Śródziemnym.
29 września
- układ zawarły Turcja i Bułgaria, która utraciła zajęte w pierwszej wojnie bałkańskiej obszary Tracji i Macedonii. Turcja odzyskała m.in. Adrianopol (Edirne).
- Rudolf Diesel, niemiecki konstruktor, twórca silnika wysokoprężnego, zaginął w czasie podróży do Anglii.
- Pancho Villa zostaje wybrany dowódcą „Północnej Dewizji” Stronnictwa Konstytucjonalistów w Meksyku.
1 października - oddziały generała Pancho Villa po trzy dniowej bitwie zajęły miasto Torreón, oddziały rządowe wycofały się.
10 października - otwarcie Kanału Panamskiego.
19 października - w Niemczech powstaje organizacja Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego (niem. Deutsche Lebens-Rettungs-Gesellschaft - DLRG).
1 listopada - odnotowano 56 654 pracowników zatrudnionych w Strefie Kanału Panamskiego, był to rekord od momentu rozpoczęcia budowy w roku 1904.
5 listopada - chory psychicznie król Bawarii Otto, zostaje na mocy parlamentarnej ustawy usunięty, królem zostaje jego kuzyn Ludwik III.
6 listopada - Mahatma Gandhi zostaje aresztowany za przywództwo w marszu protestacyjnym indyjskich górników w Republice Południowej Afryki.
7-11 listopada - sztorm na Wielkich Jeziorach Północnoamerykańskich pozbawił życia ponad 250 osób.
1 grudnia
- wprowadzenie ruchomej taśmy montażowej w amerykańskiej fabryce samochodów Ford Motor Company w Highland Park w stanie Michigan.
- Kreta, która po pierwszej wojnie bałkańskiej uzyskała samostanowienie od Turków, została zaanektowana przez Grecję.
12 grudnia
- w Addis Abebie, zmarł Menelik II cesarz etiopski, na tron wstąpił jego wnuk Lij Yasu V.
- Vincenzo Perugia próbuje sprzedać we Florencji obraz Mona Lisa, wcześniej skradziony z Luwru w roku 1911 – zostaje aresztowany.
21 grudnia - Arthur Wynne publikuje pierwszą krzyżówkę w nowojorskiej gazecie New York World.
23 grudnia - Woodrow Wilson stworzył bank centralny dla Stanów Zjednoczonych – Bank Rezerwy Federalnej (ang. Federal Reserve).
30 grudnia - Włochy zwracają Francji obraz Mona Lisa.
Kobiety uzyskują prawa wyborcze w Norwegii.
Ogłoszenie niepodległości Tybetu. Dalajlama XIII powraca do Tybetu z Indii.
Przedsiębiorstwo R.J. Reynolds Tobacco rozpoczęła produkcję papierosów marki Camel.
Został założony Związek Piłki Nożnej w USA (ang. United States Soccer Federation).
Brytyjski statek Calvadas zaginął na Morzu Marmara z 200 osobową załogą.
Brytyjski geolog Arthur Holmes opublikował pracę naukową „Wiek Ziemi” (ang. The Age of the Earth), w której określał szacunkowy wiek ziemi na 1,6 bilionów lat, w badaniach swych użył metody datowania izotopowego.
Willem de Sitter, duński matematyk, fizyk i astronom wykazał że prędkość światła jest niezależna od prędkości jego źródła.
Georges Sagnac, francuski fizyk zbudował interferometr dwuwiązkowy przy pomocy którego można precyzyjnie wyznaczać kierunek poruszania się obiektów (Interferometr Sagnaca).
Boris Andriejewicz Wilkicki odkrył archipelag Ziemia Północna.
Zakończyła się emigracja Portugalczyków na Wyspy Hawajskie (1878-1913).
Wynaleziono zamek błyskawiczny.