rok 1913 / MCMXIII
XIX wiek · XX wiek · XXI wiek
1911 « 1912 « 1913 » 1914 » 1915
[edytuj] Wydarzenia w Polsce
[edytuj] Wydarzenia na świecie
- 23 stycznia - w Turcji armia dokonała zamachu stanu i obaliła koalicję Unii Liberalnej. Ustanowiono dyktaturę wojskową, na czele której stanął İsmail Enver.
- 30 stycznia - Izba Lordów odrzuciła projekt prawa pozwalającego Irlandii na ustanowienie swego własnego rządu (ang. Home Rule Act 1914).
- 1 lutego - w Nowym Jorku po przebudowie oddano do użytku Grand Central Terminal, największy dworzec kolejowy na świecie.
- 3 lutego
- 4 lutego - w Paryżu, na dużą skalę, uruchomiono pierwsze budki telefoniczne z ogólnie dostępnymi aparatami (pierwsza budka telefoniczna powstała w Londynie, w maju 1903 roku).
- 17 lutego - w Nowym Jorku w budynku zbrojowni Gwardii Narodowej odbyła się wystawa najbardziej wpływowych artystów początku XX wieku. Wystawiono 1250 prac malarzy i rzeźbiarzy awangardy z Europy i Ameryki (Armory Show).
- marzec - obchodzono uroczyście 300-lecie panowania domu Romanowów, dynastii carów, potem cesarzy rządzących Rosją.
- 4 marca
- 10 marca - aktywistka walcząca o wolność niewolników Harriet Tubman zmarła na zapalenie płuc.
- 12 marca - w Australii rozpoczęto budowę miasta stolicy Canberra.
- 13 marca - Rewolucja meksykańska: Pancho Villa powraca do Meksyku z USA, gdzie przebywał na dobrowolnym wygnaniu.
- 18 marca - król Grecji Jerzy I zginął w zamachu.
- 20 marca - Song Jiaoren założyciel partii Guomindang w Chinach został ranny w zamachu i zmarł dwa dni później.
- 25 marca
- Venustiano Carranza ogłosił swój plan (Plan of Guadaloupe) i zaczął rebelię przeciw rządowi Victoriano Huerta, jako przywódca „Konstytucjonalistów” w Meksyku.
- dwa dni deszczu w Miami Valley spowodowało powódź, był to najgorsza naturalna katastrofa w historii stanu Ohio. Miasto Dayton było najbardziej zdewastowane w czasie powodzi.
- 26 marca - I wojna bałkańska: Wojska Bułgarskie zajmują miasto Edirne.
- 8 kwietnia - 17 poprawka do konstytucji Stanów Zjednoczonych, nakazuje bezpośrednie wybory senatorów.
- 24 kwietnia - odbyła się ceremonia otwarcia drapacza chmur Woolworth Building w Nowym Jorku.
- maj - obraz „Wrześniowy poranek” (ang. September Morn) autorstwa francuskiego malarza Paula Émile Chabasa, wywołał sensacje w USA, rezultatem tego był proces sądowy.
- 13 maja - Igor Sikorski, rosyjski konstruktor samolotów i śmigłowców, był pierwszą osobą pilotującą czterosilnikowy samolot.
- 14 maja - gubernator stanu Nowy Jork, William Sulzer wyraził zgodę na założenie Fundacji Rockefellera, która rozpoczęła działalność od donacji 100 000 000 dolarów od Johna Davisona Rockefellera.
- 29 maja - w Paryżu odbyła się premiera baletu Święto wiosny z muzyką Igora Strawińskiego, w choreografii Wacława Niżyńskiego.
- 30 maja - podpisano traktat londyński, który zakończył I wojnę bałkańską. Pobita Turcja utraciła wszystkie posiadłości europejskie aż po Dardanele.
- czerwiec - początek II wojny bałkańskiej.
- 4 czerwca - Emily Davison, brytyjska sufrażystka, wpadła pod konia prowadzonego przez króla Jerzego V podczas gonitwy Derby w Epsom. Zmarła w szpitalu, nie odzyskując świadomości, cztery dni po wypadku.
- 15 czerwca - w czasie wojny filipińsko-amerykańskiej, amerykańskie odziały pod dowództwem generała Johna Pershinga zabiły około 2000 osób relatywnie bezbronnych (bitwa Bud Bagsak – ang. Battle of Bud Bagsak).
- 24 czerwca - Joseph Cook zostaje premierem Australii.
- 3 lipca - uroczyste obchody 50 rocznicy bitwy pod Gettysburgiem zgromadziły tysiące weteranów wojny secesyjnej i ich rodzin w Gettysburgu w stanie Pensylwania.
- 10 lipca - w Dolinie Śmierci w Kalifornii odnotowano najwyższą temperaturę 56,7 °C (134 °F) w USA (dane do roku 2004).
- 4 sierpnia - chińska prowincja Chongqing ogłosiła niezależność. W ciągu dwóch tygodni siły rządowe stłumiły rebelię.
- 10 sierpnia - po drugiej wojnie bałkańskiej podpisano w Bukareszcie traktat pokojowy, w myśl którego Rumunia przejmowała południową Dobrudżę, Serbia dotychczasową część Macedonii bułgarskiej, Grecja utrzymała Macedonię południową.
- 13 sierpnia - w Sheffield, Harry Brearley wynalazł stal nierdzewną.
- 15 sierpnia - wybuchł strajk w Dublinie, w którym udział wzięło około 20 tys. robotników. Celem strajku było uzyskanie prawa do zakładania związków zawodowych.
- 23 września - francuski pilot Roland Garros dokonał pierwszego przelotu nad Morzem Śródziemnym.
- 29 września
- układ zawarły Turcja i Bułgaria, która utraciła zajęte w pierwszej wojnie bałkańskiej obszary Tracji i Macedonii. Turcja odzyskała m.in. Adrianopol (Edirne).
- Rudolf Diesel, niemiecki konstruktor, twórca silnika wysokoprężnego, zaginął w czasie podróży do Anglii.
- Pancho Villa zostaje wybrany dowódcą „Północnej Dewizji” Stronnictwa Konstytucjonalistów w Meksyku.
- 1 października - oddziały generała Pancho Villa po trzy dniowej bitwie zajęły miasto Torreón, oddziały rządowe wycofały się.
- 10 października - otwarcie Kanału Panamskiego.
- 19 października - w Niemczech powstaje organizacja Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego (niem. Deutsche Lebens-Rettungs-Gesellschaft - DLRG).
- 1 listopada - odnotowano 56 654 pracowników zatrudnionych w Strefie Kanału Panamskiego, był to rekord od momentu rozpoczęcia budowy w roku 1904.
- 5 listopada - chory psychicznie król Bawarii Otto, zostaje na mocy parlamentarnej ustawy usunięty, królem zostaje jego kuzyn Ludwik III.
- 6 listopada - Mahatma Gandhi zostaje aresztowany za przywództwo w marszu protestacyjnym indyjskich górników w Republice Południowej Afryki.
- 7-11 listopada - sztorm na Wielkich Jeziorach Północnoamerykańskich pozbawił życia ponad 250 osób.
- 1 grudnia
- 12 grudnia
- 21 grudnia - Arthur Wynne publikuje pierwszą krzyżówkę w nowojorskiej gazecie New York World.
- 23 grudnia - Woodrow Wilson stworzył bank centralny dla Stanów Zjednoczonych – Bank Rezerwy Federalnej (ang. Federal Reserve).
- 30 grudnia - Włochy zwracają Francji obraz Mona Lisa.
- Kobiety uzyskują prawa wyborcze w Norwegii.
- Ogłoszenie niepodległości Tybetu. Dalajlama XIII powraca do Tybetu z Indii.
- Przedsiębiorstwo R.J. Reynolds Tobacco rozpoczęła produkcję papierosów marki Camel.
- Został założony Związek Piłki Nożnej w USA (ang. United States Soccer Federation).
- Brytyjski statek Calvadas zaginął na Morzu Marmara z 200 osobową załogą.
- Brytyjski geolog Arthur Holmes opublikował pracę naukową „Wiek Ziemi” (ang. The Age of the Earth), w której określał szacunkowy wiek ziemi na 1,6 bilionów lat, w badaniach swych użył metody datowania izotopowego.
- Willem de Sitter, duński matematyk, fizyk i astronom wykazał że prędkość światła jest niezależna od prędkości jego źródła.
- Georges Sagnac, francuski fizyk zbudował interferometr dwuwiązkowy przy pomocy którego można precyzyjnie wyznaczać kierunek poruszania się obiektów (Interferometr Sagnaca).
- Boris Andriejewicz Wilkicki odkrył archipelag Ziemia Północna.
- Zakończyła się emigracja Portugalczyków na Wyspy Hawajskie (1878-1913).
- Wynaleziono zamek błyskawiczny.
[edytuj] Urodzili się
- 1 stycznia - Najib Salem, libański pierwszy kaznodzieja pełnoczasowy Świadków Jehowy na Bliskim Wschodzie.
- 6 stycznia - Edward Gierek, polski polityk komunistyczny, I sekretarz KC PZPR (zm. 2001)
- 6 stycznia - Loretta Young, amerykańska aktorka (zm. 2000)
- 9 stycznia - Richard Nixon, amerykański prezydent (zm. 1994)
- 10 stycznia - Gustav Husak, czechosłowacki działacz komunistyczny, prezydent Czechosłowacji (zm. 1991)
- 25 stycznia - Witold Lutosławski, polski kompozytor i dyrygent (zm. 1994)
- 7 lutego - Maciej Kazimierz Święcicki - Profesor prawa pracy, autor wielu publikacji o prawie pracy
- 9 lutego - Adam Ochocki, polski dziennikarz prasowy, pisarz, satyryk i autor scenariuszy do filmów animowanych (zm. 1991)
- 27 lutego - Kazimierz Sabbat, polski polityk, premier i prezydent Polski na uchodźstwie (zm. 1989)
- 27 lutego - Irwin Shaw, amerykański pisarz (zm. 1984)
- 13 marca - Witold Rudziński, polski kompozytor, historyk muzyki, pedagog (zm. 2004)
- 10 kwietnia - Stefan Heym, niemiecki pisarz żydowskiego pochodzenia (zm. 2001)
- 26 maja - Peter Cushing, brytyjski aktor (zm. 1994)
- 31 maja - Jerzy Wasowski, współtwórca Kabaretu Starszych Panów (zm. 1984)
- 4 czerwca - Edward Kossoy, polski prawnik, publicysta, obrońca w sprawach sądowych ofiar nazizmu, mieszkający w Szwajcarii
- 18 czerwca - Stanisław Marusarz, polski narciarz i trener narciarski (zm. 1993)
- 22 czerwca - Hans Bay, niemiecki polityk
- 7 lipca - Włodzimierz Pietrzak, poeta i krytyk literacki (zm. 1944)
- 14 lipca - Gerald Ford, amerykański polityk, 38. Prezydent USA (zm. 2006)
- 29 lipca - Hermann Barche, niemiecki polityk (zm. 2001)
- 15 sierpnia - Maria Kwaśniewska, polska lekkoatletka, medalistka olimpijska w rzucie oszczepem (zm. 2007)
- 31 sierpnia - Zbigniew Bieńkowski, poeta i krytyk literacki (zm. 1994)
- 6 września - Leonidas da Silva, brazylijski piłkarz (zm. 2004)
- 12 września - Jesse Owens, amerykański lekkoatleta, czterokrotny mistrz olimpijski, rekordzista świata (zm. 1980)
- 2 października - Mieczysław Jerzy Gamski, polski kardiolog (zm. 1989)
- 27 października - Kornel Filipowicz, polski pisarz (zm. 1990)
- 29 października - Andrzej Bobkowski, polski pisarz (zm. 1961)
- 2 listopada - Burt Lancaster, amerykański aktor (zm. 1994)
- 5 listopada - Vivien Leigh, angielska aktorka (zm. 1967)
- 7 listopada - Albert Camus, francuski pisarz, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (zm. 1960)
- 9 listopada - Hedy Lamarr, amerykańska aktorka i wynalazczyni austriackiego pochodzenia (zm. 2000)
- 16 listopada - Bolesław Wierzbiański, dziennikarz, działacz polonijny, wydawca (zm. 2003)
- 17 listopada - Aleksander Bardini, polski reżyser, aktor i pedagog (zm. 1995)
- 29 listopada - Elżbieta Barszczewska, polska aktorka (zm. 1987)
- 11 grudnia - Jean Marais, francuski aktor (zm. 1998)
- 14 grudnia - Artur Sandauer, polski krytyk literacki i publicysta (zm. 1989)
- 18 grudnia - Alfred Bester, amerykański pisarz science fiction (zm. 1987)
- 18 grudnia - Willy Brandt, kanclerz Niemiec (zm. 1992)
- 31 grudnia - Wincenty Broniwój-Orliński, prawnik, polityk, działacz emigracyjny (zm. 2006)
[edytuj] Zdarzenia astronomiczne
- W tym roku Słońce osiągnęło lokalne maksimum aktywności.
[edytuj] Nagrody Nobla
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Święta ruchome
|
|