Łódź

Z Wikipedii

Łódź-nawigacja:  Portal  |  Projekt  |  Kategoria

Współrzędne: 51°47' N 19°28' E51.7833333 19.4666667 (Łódź)

Łódź
Herb Łodzi Flaga Łodzi
Dewiza: Ex navicula navis
Województwo	łódzkie
Powiat	miasto na prawach powiatu
Gmina  - rodzaj	Łódź miejska
Prawa miejskie	1423
Prezydent miasta	Jerzy Kropiwnicki (e-mail)
Powierzchnia	293,25 km²
Położenie	51° 47' N 19° 28' E
Wysokość	161,8-278,5 m n.p.m.
Liczba mieszkańców (2007)  - liczba ludności  - gęstość  - aglomeracja	760 251 [1] 2593 [1] os./km² 1 428 600 (2004)
Strefa numeracyjna (do 2005)	(+48) 42
Kod pocztowy	90-001 do 94-413
Tablice rejestracyjne	EL
Położenie na mapie Polski Łódź
Urząd miejski3 ul. Piotrkowska 104 90-926 Łódź tel. (+48 42) 638-40-00; faks (+48 42) 638-40-04 (e-mail)
Wiadomości w Wikinews
Strona internetowa miasta

Łódź – miasto wojewódzkie w środkowej Polsce, położone na Wysoczyźnie Łódzkiej, na dziale wodnym I rzędu Wisły i Odry. Przejściowa siedziba władz państwowych w 1945. Siedziba władz województwa łódzkiego.

Ważny ośrodek akademicki (6 uczelni państwowych oraz 19 prywatnych), a także kulturalny. Sześć kilometrów od centrum Łodzi znajduje się Międzynarodowy Port Lotniczy Łódź im. Władysława Reymonta.

Pochodzenie nazwy miasta (a przedtem wsi) nie jest wyjaśnione. Poprzednie hipotezy, że miała się ona wywodzić od nazwiska rodowego Łodzic, od "łozy" (wierzby), od nazwy rzeki "Łódka", od "łódki" (środka komunikacji) czy wreszcie od imienia Włodzisław w świetle nowych badań okazały się nieprawdziwe.

Według ostatniego corocznego zestawienia GUS-u m.in. wszystkich miast Polski^[1], Łódź jest drugim miastem w kraju pod względem liczby ludności (760 251 osób) i czwartym pod względem powierzchni (293 km²)^[1].

Spis treści 1 Geografia 2 Demografia 2.1 Rozwój demograficzny 3 Historia 3.1 Łódź rolnicza 3.2 Łódź przemysłowa 3.3 Łódź wielkoprzemysłowa 3.4 Status Łodzi 4 Podział administracyjny 5 Turystyka 5.1 Zabytki 5.1.1 Założenia urbanistyczne 5.1.2 Architektura sakralna 5.1.3 Architektura rezydencjonalna 5.1.4 Architektura przemysłowa 5.1.5 Budynki użyteczności publicznej 5.1.6 Cmentarze 5.1.7 Parki 5.1.8 Pomniki 5.2 Inne atrakcje 5.3 Informacja turystyczna 5.4 Organizacje społeczne 6 Komunikacja 7 Gospodarka 8 Kultura 8.1 Festiwale i przeglądy 8.2 Kina 8.3 Teatry 8.4 Chóry 8.5 Muzea 9 Sport 10 Edukacja i Nauka 10.1 Wyższe uczelnie w Łodzi 10.1.1 Uczelnie publiczne 10.1.2 Uczelnie niepaństwowe 11 Kościoły i związki wyznaniowe 12 Łodzianie 12.1 Honorowi Obywatele Łodzi 12.2 Laureaci plebiscytu "Łodzianin Roku" 12.3 Zobacz też 13 Miasta partnerskie 14 Ciekawostki 15 Przypisy 16 Bibliografia 17 Zobacz też 18 Linki zewnętrzne 18.1 Instytucje, strony oficjalne 18.2 Historia i zabytki 18.3 Inne

Geografia

Położenie geograficzne Łodzi
Najdalej wysunięte granice miasta
na północ	51°51'40"
na południe	51°41'11"
na zachód	19°20'41"
na wschód	19°38'30"
Rozciągłość miasta
równoleżnikowa (na równoleżniku 51°)	17'49"
południkowa (na południku 19°)	10'29"

Łódź leży na wysokości od 161,8 m n.p.m. (dolina Neru poniżej Grupowej Oczyszczalni Ścieków) do 278,5 m n.p.m. (w rejonie ulic Nad Niemnem i Marmurowej przy północnej granicy miasta). Teren zamknięty granicami administracyjnymi miasta opada w kierunku z północnego wschodu na południowy zachód, zgodnie z nachyleniem zachodniego stoku Garbu Łódzkiego.

Przez Łódź przepływa 18 większych lub mniejszych rzek i strumieni: Ner, Łódka (dawniej nazywała się Ostroga) i jej dopływ Bałutka, Dobrzynka, Gadka, Jasień i jej dopływ Karolewka, Olechówka i jej dopływ Augustówka, Jasieniec – dopływy Neru, źródłowy odcinek Bzury i jej pierwszy prawobrzeżny dopływ Łagiewniczanka, Sokołówka i jej dopływy Brzoza, Aniołówka i Wrząca, Zimna Woda (dopływ Aniołówki) – dopływy Bzury, oraz (po włączeniu Nowosolnej) Miazga (dopływ Wolbórki). Są to niewielkie cieki i w centrum miasta w większości płyną ukryte w podziemnych kanałach (zobacz też: rzeki w Łodzi).

Łódź graniczy z miastami: Aleksandrów Łódzki, Konstantynów Łódzki, Zgierz, Pabianice, oraz z gminami: Aleksandrów Łódzki, Andrespol, Brójce, Nowosolna, Pabianice, Rzgów, Stryków, Zgierz. Aglomeracja łódzka liczy około 1 100 000 mieszkańców.

Krzyżują się tu linie kolejowe z Warszawy i Koluszek, Torunia i Kutna, Poznania i Ostrowa Wielkopolskiego, oraz drogi krajowe z Gdańska i Torunia, z Konina, Wrocławia, Piotrkowa Trybunalskiego i Częstochowy oraz z Warszawy. W najbliższym czasie krzyżować się też będą (ok. 10 km od miasta) dwie transeuropejskie autostrady – A1 i A2.

W 2003 r. zlokalizowano geograficzny środek Łodzi.

Demografia

Rozwój demograficzny

Liczba ludności	Przyrost naturalny
Ruch naturalny	Prognoza liczby ludności

Wraz z rozwojem przemysłu w mieście, rozwijała się także liczba mieszkańców Łodzi. Z małej osady jeszcze na początku XIX wieku, Łódź stała się w 1850 roku drugim po Warszawie miastem, pod względem liczby mieszkańców w Królestwie Polskim. W przeciągu stulecia liczba ludności zwiększyła się w Łodzi 600-krotnie, z niecałego tysiąca w 1815 do 600 tys. w 1915 roku. Tak szybki wzrost demograficzny w XIX wieku, jest nieporównywalny w skali całej Europy.

Według ostatniego corocznego zestawienia GUS-u m.in. wszystkich miast Polski^[1], Łódź jest drugim miastem w kraju pod względem liczby ludności (760 251 osób) i czwartym pod względem powierzchni (293 km²)^[1].

Liczba ludności Łodzi w ostatnim czasie wykazuje tendencję spadkową (w II kwartale 2007 mieszkało tu 758 343 osób^[2]), jak ogólnie miasta Polski nieprzerwanie od 2002, jednak Łódź traci więcej ludzi od innych miast: w 2006 w Łodzi odnotowano spadek liczby ludności o 7 377 osób (57 862 osób we wszystkich miastach; 11 347 osób w województwie łódzkim)^[1]. Dane nie wykazują jeszcze większego rzeczywistego wyludnienia na skutek wyjazdów zarobkowych poza granice kraju; jak gdzie indziej w Polsce, osoby faktycznie nie mieszkające w Łodzi nadal figurują w spisie.

Historia

Łódź rolnicza

Pierwsza wzmianka w dokumencie z 1332 r. (wieś Łodzia); prawa miejskie nadane w Przedborzu nad Pilicą w 1423 r., a wraz z nimi pozwolenie na organizowanie targów. Do końca XVII w.

Łódź rozwijała się jako małe miasteczko rolnicze, będące własnością biskupstwa włocławskiego. Stała się ona wtedy lokalnym ośrodkiem handlowym oraz rzemieślniczym. Mieściło się tu osiem młynów oraz warsztaty kołodziejów, bednarzy, szewców, cieśli i rzeźników. W szczytowym okresie rozwoju "Łodzi rolniczej" na początku XVI w., miasteczko liczy ok. 700 mieszkańców.

Okres najazdów szwedzkich w połowie XVII w. doprowadził do upadku i częściowego wyludnienia. W 1739 r. w Łodzi mieszkało raptem 97 rodzin. W 1777 r. Łódź liczyła 265 mieszkańców, a w mieście stało 66 domów.

Po II rozbiorze Polski w 1793 r. Łódź trafia do zaboru pruskiego. W tym czasie liczy jedynie 250 mieszkańców, a obszar zabudowany obejmuje obecne Stare Miasto. W 1798 r., wskutek sekularyzacji dóbr kościelnych, stała się miastem rządowym. Od 1807 r. należała do Księstwa Warszawskiego, od 1815 do Królestwa Polskiego.

Łódź przemysłowa

W 1820 r. decyzją władz rządowych nastąpił włączenie Łodzi do grona osad przemysłowych i przeznaczenie jej roli ośrodka tkackiego i sukienniczego. Przemawawiały za tym warunki naturalne i prawne:

• państwowa własność ziemi – możliwość wydzielania działek osadnikom,
• duże zalesienie – drewno jako materiał budowlany i opałowy,
• liczne drobne rzeczki o dużym spadku (m.in. Ostroga/Łódka, Jasień, Olechówka) – energia do napędu maszyn.

Decyzja ta była początkiem okresu rozwoju "Łodzi przemysłowej". Do Łodzi przybyli przedsiębiorcy i robotnicy m.in. z Wielkopolski i Śląska, ale głównie z Brandenburgii, Saksonii, Czech i Moraw.

Aby sprostać potrzebom producentów tkanin i dzianin oraz rzeszy zatrudnionych u nich pracowników, władze miejskie – w latach 1821-1823 – rozplanowały i wytyczyły osadę sukienniczą Nowe Miasto. Ulokowano ją na południe od istniejącego Starego Miasta, a najważniejszym jej elementem był centralnie położony, ośmioboczny rynek, z czterema wylotowymi ulicami na jego osiach (dzisiejszy Plac Wolności).

W latach 1824-1827 wytyczono kolejną osadę – Łódka, położoną na południe od Nowego Miasta, wzdłuż osi, którą stanowiła ulica Piotrkowska. Nastąpił gwałtowny rozwój Łodzi i przeobrażenie jej w ciągu kilkudziesięciu lat z małej mieściny (liczącej w 1830 r. 4 tys., a w 1865 r. 40 tys.) w przemysłową metropolię z 300 tys. mieszkańców w 1900 r. i 500 tys. w ;1914 r.

Łódź wielkoprzemysłowa

Na początku okresu "Łodzi wielkoprzemysłowej" powstały wielkie manufaktury, m.in. kompleks fabryczny Ludwika Geyera, rozwijający się od 1828 r. – z pierwszą na terenach Królestwa Polskiego maszyną parową (1839 – znany dziś jako Biała Fabryka. W latach 30. XIX w. było to to największe przedsiębiorstwo przemysłowe w Królestwie Polskim. Łódź eksportowała swoje wyroby głównie do Rosji i Chin.

Okres po upadku powstania listopadowego (1831) przyniósł bariery celne i pewną stagnację. Kolejny okres koniunktury napędził w drugiej połowie XIX w. rozwój rynku wewnętrznego, otwarcie w 1865 r. linii kolejowej Fabryczno-Łódzkiej do Koluszek na trasie kolei Warszawsko-Wiedeńskiej, napływ taniej siły roboczej (po uwłaszczeniu chłopstwa) i ponowne otwarcie eksportu po zniesieniu przez Rosję granicy celnej w 1851 r., oraz wprowadzenie w 1877 r. tzw. złotych ceł na granicy Cesarstwa Rosyjskiego.

W tym czasie rosły fortuny przemysłowe Scheiblerów, Grohmanów, Poznańskich. Powstały pierwsze miejscowe banki (w 1872 r. z inicjatywy Karola Scheiblera – Bank Handlowy w Łodzi oraz Towarzystwo Kredytowe Miejskie w Łodzi), udzielające głównie kredytów handlowych. Rósł też udział lokalnego kapitału w bankach warszawskich. Łódź stała się miejscem wielkich szans, głównie dla Żydów, Niemców, Polaków i Rosjan – przysłowiową Ziemią Obiecaną (jest to publicystyczne określenie Łodzi, będące tytułem powieści W. Reymonta). Ich ślady są ciągle czytelne w dzisiejszym mieście w postaci zespołów pofabrycznych, zabytków architektonicznych, świątyń czy cmentarzy.

Podczas okupacji w l. 1939-1945 Niemcy nadali miastu ahistoryczną nazwę Litzmannstadt, na cześć Karla Litzmanna, zwycięzcy bitwy pod Łodzią w 1914. Stworzono również całkowicie nowe, niemieckie nazewnictwo ulic i dzielnic.

Status Łodzi

Przynależność polityczno-administracyjna miasta Łodzi

Okres		Państwo	Zwierzchność	Jednostka administracyjna	Status miasta
XIV w.-1423		Królestwo Polskie		ziemia łęczycka	Wieś Łodzia
1423-1569		Królestwo Polskie		ziemia łęczycka	Miasto Łódź
1569-1793		Rzeczpospolita Obojga Narodów		województwo łęczyckie, powiat brzeziński	Miasto Łódź
1793-1795		Królestwo Prus (po II rozbiorze Polski)		departament łęczycki/piotrkowski, powiat zgierski	Miasto Łódź
1795-1807		Królestwo Prus (po III rozbiorze Polski)		departament warszawski, powiat zgierski	Miasto Łódź
1807-1815		Księstwo Warszawskie	I Cesarstwo Francuskie	departament warszawski, powiat zgierski	Miasto Łódź
1815-1844		Królestwo Polskie	Imperium Rosyjskie	województwo/gubernia mazowiecka, powiat zgierski	Miasto Łódź
1844-1867		Królestwo Polskie	Imperium Rosyjskie	gubernia warszawska, powiat łęczycki	Miasto Łódź
1867-1916		Królestwo Polskie	Imperium Rosyjskie	gubernia piotrkowska, powiat łódzki	Miasto Łódź
1916-1918		Królestwo Polskie	II Rzesza Niemiecka, Austro-Węgry	gubernia piotrkowska, powiat łódzki	Miasto Łódź
1918-1939		II Rzeczpospolita Polska		województwo łódzkie	Łódź (powiat grodzki)
1939-1945		III Rzesza Niemiecka		Kraj Warty, rejencja kaliska	Litzmannstadt (od 1940)
1945-1952		Rzeczpospolita Polska (Polska Ludowa)		województwo łódzkie	Łódź (miasto wydzielone)
1952-1975		Polska Rzeczpospolita Ludowa		województwo łódzkie	Łódź (miasto wydzielone)
1975-1989		Polska Rzeczpospolita Ludowa		województwo łódzkie	Łódź (gmina miejska)
1989-1998		III Rzeczpospolita Polska		województwo łódzkie	Łódź (gmina miejska)
od 1999		III Rzeczpospolita Polska		województwo łódzkie	Łódź (powiat grodzki)

Podział administracyjny

Łódź pod względem administracyjnym jest jednolitą gminą miejską na prawach powiatu. Dla celów administracyjnej obsługi ludności istnieje podział na 5 rejonów działania Delegatur Urzędu Miasta Łodzi, który w zasadzie pokrywa się z istniejącym w latach 1960 - 1992 podziałem na 5 dzielnic administracyjnych – ich powierzchnie przedstawia tabela (stan na 31 grudnia 2003).

Dzielnica	Powierzchnia
	km²	%
Bałuty	78,9	26,8
Górna	71,9	24,4
Polesie	46,0	15,6
Śródmieście	6,8	2,3
Widzew	90,8	30,9
Razem	294,4	100,0

Obecnie na obszarze Łodzi istnieje 37 osiedli administracyjnych stanowiących jednostki pomocnicze gminy, nieposiadające osobowości prawnej.

Turystyka

Pałac Izraela Poznańskiego przy ul. Ogrodowej

Rynek Starego Miasta

Biała Fabryka Geyera przy ul. Piotrkowskiej

Pałac Juliusza Heinzla – obecnie Urząd Miasta Łódź

Pałac Roberta Schweikerta, ob. Instytut Europejski w Łodzi

Cerkiew św. Aleksandra Newskiego przy ul. Kilińskiego

Remiza strażacka na Księżym Młynie

Ławeczka Tuwima

Manufaktura

Rekordowe graffiti przy Piotrkowskiej

Zabytki

Założenia urbanistyczne

• Nowe Miasto z l. 20. XIX w. z centralnie położonym Placem Wolności w kształcie ośmiokąta foremnego i otaczającymi go z 4 stron ulicami - Północną, Zachodnią, Południową (dziś ul. Rewolucji 1905 r. i ul. A. Próchnika) oraz Wschodnią
• Ulica Piotrkowska – jeden z najdłuższych deptaków Europy, a wzdłuż niego eklektyczne i modernistyczne kamienice z XIX i XX w.
• Pasaż Meyera – prywatna ulica z eklektycznymi rezydencjami z 1886 r. (obecnie ul. St. Moniuszki)

Architektura sakralna

• Kościół rzymskokatolicki św. Doroty w Mileszkach, wzniesiony po 1543 r., przebudowany w 1766 r., drewniany - ul. Pomorska 445
• Zespół kaplic drewnianych - ul. Wycieczkowa 75:
  • Kaplica św. Antoniego, 1676 r.
  • Kaplica św. Rocha, początek XVIII w.
• Zespół klasztorny oo. franciszkanów - ul. Okólna 185:
  • Kościół św. Antoniego, 1723 r., barokowy
  • Klasztor oo. Franciszkanów, 1746 r., barokowy
• Kościół rzymskokatolicki św. Józefa, 1768 r., drewniany - ul. Ogrodowa 22 (w 1888 r. przeniesiony ze Starego Miasta)
• Kościół rzymskokatolicki Podwyższenia Świętego Krzyża, 1880 r., neoromański - ul. Sienkiewicza 38
• Cerkiew Archikatedralna (prawosławna) św. Aleksandra Newskiego, 1884 r., neobizantyjska - ul. Kilińskiego 56
• Kościół rzymskokatolicki Najświętszego Imienia Jezus oo. jezuitów (do 1945 r. kościół luterański św. Jana), 1884 r., neoromański - ul. Sienkiewicza 60
• Kościół rzymskokatolicki Zesłania Ducha Świętego (do 1945 r. kościół luterański Świętej Trójcy), 1891 r., neorenesansowy - Pl. Wolności
• Kościół rzymskokatolicki Wniebowzięcia NMP, 1897 r., neogotycki - Pl. Kościelny
• Rzymskokatolicka Archikatedra św. Stanisława Kostki, 1901-1912 r. (wieża 1927 r.), neogotycka - ul. Piotrkowska 265
• Kościół ewangelicko-augsburski św. Mateusza, 1909-1928 r., neoromański - ul. Piotrkowska 283
• Kościół rzymskokatolicki św. Kazimierza, 1925-1936 r. (fasady 2001-2005 r.), neoklasycystyczny - ul. Niciarniana 7
• Kościół rzymskokatolicki Matki Boskiej Zwycięskiej, 1926-1938 r. (wieża 1950 r.), modernistyczno-neoklasycystyczny - ul. Łąkowa 42
• Kościół rzymskokatolicki św. Teresy, 1950-1963 r., modernistyczno-neoklasycystyczny - ul. Kopcińskiego 1/3

Architektura rezydencjonalna

• Pałace rodziny Poznańskich:
  • Pałac Izraela Poznańskiego, 1898 r., neobarokowy- ul. Ogrodowa 15 (obecnie Muzeum Historii Miasta Łodzi)
  • Pałac Maurycego Poznańskiego, 1896 r., neorenesansowy - ul. Więckowskiego 36 (obecnie Muzeum Sztuki w Łodzi)
  • Pałac Karola Poznańskiego, 1904 r., eklektyczny - ul. Gdańska 32 (obecnie Akademia Muzyczna w Łodzi)
• Pałac Maksymiliana Goldfedera, 1892 r., neorenesansowy - ul. Piotrkowska 77
• Pałac Juliusza Kindermanna, 1907 r., neorenesansowy - ul. Piotrkowska 135
• Pałac Gustawa Adolfa Kindermanna, 1910 r., neorenesansowy - ul. Piotrkowska 151
• Pałac Ewalda Kerna, 1896-1898 r., neorenesansowy - ul. Piotrkowska 179
• Pałac Juliusza Heinzla (obecnie siedziba władz miejskich), 1882 r., neorenesansowy - ul. Piotrkowska 104
• Pałac Roberta Schweikerta (obecnie siedziba Instytutu Europejskiego), 1913 r., neobarokowo-modernistyczny - ul. Piotrkowska 262/264
• Pałac Scheiblerów, wzniesiony w stylu klasycystycznym 1844 r., przebudowany w stylu neorenesansowym w l. 1891, 1894 i 1897 - ul. Piotrkowska 266/268
• Pałac braci Steinertów, 1896 r., neorenesansowy - ul. Piotrkowska 272
• Pałac Scheiblera z 1865 na pl. Zwycięstwa (obecnie Muzeum Kinematografii w Łodzi)
• Rezydencja Edwarda Herbsta z 1876 r. przy ul. Przędzalnianej 72 (obecnie filia Muzeum Sztuki w Łodzi)
• Pałac Roberta Biedermanna z 1878 r. przy ul. Kilińskiego 2
• Pałac biskupi, 1924 r., neoklasycystyczny - ul. ks. Skorupki 1
• Neorenesansowa willa Arnolda Stillera z 1893 r. przy ul. Jaracza 45 (obecnie w budynku mieści się restauracja, klub i pomieszczenia biurowe)
• Pałac J. Hertza z 1898 r. przy al. Kościuszki 4 (obecnie rektorat Uniwersytetu Medycznego)
• Pałac Rudolfa Kellera z 1890 r. przy ul. Gdańskiej 49/51
• Pałacyk Reinhardta Bennicha z 1904 r. przy ul. Gdańskiej 89
• Secesyjny pałacyk Elektrowni Łódzkiej przy ul. Gdańskiej 107
• Secesyjna willa Reinholda Richtera z 1904 r. przy ul. ks. Skorupki 6/8 (obecnie rektorat Politechniki Łódzkiej)
• Secesyjna willa Leopolda Kindermanna z 1903 r. przy ul. Wólczańskiej 31/33 (obecnie siedziba Miejskiej Galerii Sztuki Pod Jabłoniami)
• Neorenesansowa willa Henryka Grohmana z 1892 r. przy ul. Tymienieckiego 24/26 (obecnie Muzeum Książki Artystycznej w Łodzi)
• Secesyjna willa Leona Kaufmana z 1911 r. przy ul. Żeromskiego 96 (obecnie Fortis Bank Polska S.A.)
• Dworek Ludwika Geyera z 1833 r. przy ul. Piotrkowskiej 286

• Kamienica Scheiblerów - Piotrkowska 11
• Kamienica Dawida Sendrowicza - Piotrkowska 12
• Dom bankowy Wilhelma Landaua - Piotrkowska 19
• Kamienica Dawida Szmulewicza - Piotrkowska 37
• Kamienica Oszera Kohna - Piotrkowska 43
• Kamienica Hermana Konstadta - Piotrkowska 53
• Dom Towarzystwa Akcyjnego Ludwika Geyera - Piotrkowska 74
• kamienica Pod Gutenbergiem Jana Petersilgego, 1896 r., eklektyczna - ul. Piotrkowska 86
• Kamienica Teodora Steigerta - Piotrkowska 90
• Biurowiec Siemensa - Piotrkowska 96
• Magazyn Konfekcyjny Emila Schmechela - Piotrkowska 98
• Kamienica Szai Goldbluma - Piotrkowska 99
• Esplanada - Piotrkowska 100a
• Kamienica Schychtów - ul. Piotrkowska 128
• Dom firmy "Krusche - Ender" - ul. Piotrkowska 143
• Kamienica Schmidtów - ul. Piotrkowska 225
• Kamienica Karla Königa - ul. Piotrkowska 252/254
• Kamienica "Solidarności" - Piotrkowska 260
• Kamienica Jana Starowicza "Pod Góralem" - ul. Piotrkowska 292

Architektura przemysłowa

• Klasycystyczny budynek dawnego Bielnika Kopischa z 1826 r. przy ul. Tymienieckiego 5 (obecnie wydział Urzędu Miasta Łodzi)
• Klasycystyczna tkalnia Ludwika Geyera z lat 1835-1837, tzw. Biała Fabryka przy ul. Piotrkowskiej 282/284 (obecnie Centralne Muzeum Włókiennictwa)
• Eklektyczny zespół fabryczny Izraela Poznańskiego z lat 1872-1897 przy ul. Ogrodowej (obecnie centrum handlowe Manufaktura)
• Eklektyczne zespoły fabryczne Karola Scheiblera z lat 1855-1914 na pl. Zwycięstwa 2, przy ul. ks. W. Tymienieckiego oraz Kilińskiego - tzw. Księży Młyn
• Zespół osiedli robotniczych Karola Scheiblera z lat 1873-1900 tzw. Księży Młyn przy ul. Księży Młyn, Przędzalnianej, Fabrycznej, ks. W. Tymienieckiego
• Eklektyczna tkalnia Ludwika Grohmana z 1896 r. przy ul. Targowej
• Fabryka Markusa Silbersteina - ul. Piotrkowska 248/250

Budynki użyteczności publicznej

• Ratusz miejski z 1827 r., klasycystyczny (obecnie Archiwum Państwowe), Pl. Wolności 1
• Zespół budynków straży pożarnej z 1878 r. przy ul. ks. W. Tymienieckiego 30
• Lecznica "Pod koniem" - pierwsza placówka tego typu w Polsce, założona w 1891 roku przez Hugo Warrikoffa oraz Alberta Kwaśniewskiego
• Szkoła Zgromadzenia Kupców - jeden z pierwszych betonowych budynków w Polsce, wybudowany w latach 1907-1910
• Bank Państwa w Łodzi - zbudowany w latach 1906-1908 wg projektu Dawida Lande, obecnie należy do NBP

Cmentarze

• Zespół cmentarzy (katolicki, ewangelicki, prawosławny) z zabytkowymi grobowcami, założony w 1856 r. przy ulicy Ogrodowej 39/43 (tzw. Stary Cmentarz)
• Cmentarz żydowski na Bałutach przy ul. Brackiej 40, założony w 1892 r.; największa nekropolia żydowska w Europie (42 ha, ponad 200 tys. pochowanych), z największą na świecie żydowską budowlą cmentarną (grób Izraela Poznańskiego)

Parki

• Park Źródliska - najstarszy łódzki park o powierzchni 17,2 ha, założony w 1840 roku
• Park im. Józefa Piłsudskiego (Park na Zdrowiu) - monumentalne założenie o powierzchni 172 ha, urządzone na regularnym planie w l. 20. i 30. XX w.
• Park im. księcia Józefa Poniatowskiego - założony w 1910 roku na terenach dawnych lasów miejskich, o powierzchni 41,6 ha. Łączy w sobie elementy naturalnego parku angielskiego i kształtowanego ręką ogrodnika parku francuskiego

Pomniki

• Grób Nieznanego Żołnierza w Łodzi nieopodal katedry

Inne atrakcje

• Łódzkie ZOO – przy ul. Konstantynowskiej, założone w 1938 r. na terenach będących pozostałością Puszczy Łódzkiej
• Łódzki Ogród Botaniczny – przy ul. Krzemienieckiej, gdzie na powierzchni 64 ha rosną gatunki flory rodzimej oraz liczne rośliny obcego pochodzenia, zebrane w 9 działach tematycznych: flora polska, ogród japoński, systematyka roślin zielonych, alpinarium, arboretum, rośliny ozdobne, rośliny lecznicze i przemysłowe, biologia roślin i dział zieleni parkowej
• Palmiarnia Łódzka – w najstarszym parku miejskim w Łodzi Źródliska przy ul. Piłsudskiego, spadkobierczyni kolekcji roślin – przede wszystkim palm – z oranżerii fabrykantów i carskich urzędników
• Las Łagiewnicki – będący największym miejskim kompleksem leśnym w Europie, z wydzielonym fragmentem jako rezerwat, z ośrodkiem rekreacyjno-wypoczynkowym Arturówek i szlakami dla turystów
• Parki w Łodzi – w Łodzi znajduje się ponad 30 parków, które pełnią wiele niezwykle ważnych funkcji ekologicznych i społecznych i są nieocenionym elementem struktury miasta
• Rudzka Góra – przy ul. Starorudzkiej, z trasami dla rowerów górskich, 800-metrowym torem saneczkowym i znajdującą się u jej podnóża stylową bacówką
• Uliczna Galeria Wielkich Łodzian – jedyna chyba tego typu w Europie, tak oryginalna w formie i lokalizacji, ze znaną w całej Polsce Ławeczką Tuwima przy ulicy Piotrkowskiej
• Największe graffiti na świecie – umieszczone na ścianie o powierzchni ponad 900 m² przy ul. Piotrkowskiej 152; rekord wpisany został do Księgi Rekordów Guinnessa
• Linia tramwajowa 0, obsługiwana zabytkowym składem 5N+5ND w każdą letnią niedzielę.
• Centrum Manufaktura, największy obiekt handlowo-usługowo-rozrywkowy w Polsce przy ulicy Karskiego 5.

Informacja turystyczna

Ta sekcja wymaga dopracowania zgodnie z zaleceniami edycyjnymi. Należy w niej poprawić: sekcja nie jest zgodna z zasadami wikipedii WP:CWNJ#WYKAZ oraz pkt 2. WP:NIEŁAD. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdziesz na stronie dyskusji tego artykułu. Po naprawieniu wszystkich błędów można usunąć tę wiadomość.

• Centrum Informacji Turystycznej, ul. Piotrkowska 87 (wcześniej przy al. Kościuszki 88)
• Izba Turystyki Ziemi Łódzkiej, ul. Kopcińskiego 31/33
• PTTK Oddział Łódzki, ul. Wigury 12a
• Biuro Promocji, Turystyki i Współpracy z Zagranicą, ul. Piotrkowska 104a
• Muzeum Historii Miasta Łodzi, ul. Ogrodowa 15

Organizacje społeczne

Ta sekcja wymaga dopracowania zgodnie z zaleceniami edycyjnymi. Należy w niej poprawić: sekcja nie jest zgodna z zasadami wikipedii WP:CWNJ#WYKAZ oraz pkt 2. WP:NIEŁAD. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdziesz na stronie dyskusji tego artykułu. Po naprawieniu wszystkich błędów można usunąć tę wiadomość.

• Towarzystwo Przyjaciół Łodzi, ul. Łagiewnicka 54/56
• Stowarzyszenie Przyjaciół Starego Miasta w Łodzi, ul. Stary Rynek 1
• Towarzystwo Opieki Nad Zabytkami Oddział w Łodzi, ul. Wigury 12a
• Fundacja Ulicy Piotrkowskiej
• Stowarzyszenie Łódka – ulica Księży Młyn 1

Komunikacja

Łódź stanowi ważny węzeł komunikacyjny. Przez miasto i w jego pobliżu przebiegają drogi krajowe i międzynarodowe:

• DK1, E75, Gdańsk – Toruń – Łódź – Częstochowa – Cieszyn – granica państwa
• A2, E30, Nowy Tomyśl – Poznań – Łódź
• DK14, Łowicz – Stryków – Łódź – Zduńska Wola – Sieradz – Złoczew – Walichnowy
• DK72, Konin – Turek – Uniejów – Łódź – Brzeziny – Rawa Mazowiecka.

Miasto posiada międzynarodowy port lotniczy Łódź im. Władysława Reymonta, dworce kolejowe: Łódź Fabryczna, Łódź Kaliska, dworce autobusowe: Łódź Centralna, Łódź Północna.

Komunikację miejską stanowią 75 linii autobusowych (w tym 8 nocnych) i 19 linii tramwajowych (w tym 4 podmiejskie). Obsługują je nowoczesne pojazdy: ponad 70% taboru autobusowego stanowią niskopodłogowce. Po ulicach Łodzi jeździ także 15 całkowicie niskopodłogowych tramwajów typu Cityrunner.

W najbliższym czasie powstanie Łódzki Tramwaj Regionalny, który będzie jeździł pomiędzy Zgierzem, Łodzią a Pabianicami. Całkowity koszt może przekroczyć 265 mln zł. Połowę tej sumy wyłoży Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego.

Gospodarka

Przemysł włókienniczy, który stworzył potęgę Łodzi, ma coraz mniejsze znaczenie. Z liczących się w tej branży, pozostały m.in. Próchnik, Redan S.A. i Zakłady Tekstylno-Konfekcyjne Teofilów.

Obecnie szczególne znaczenie dla miasta mają rozwój nowych technologii, infrastruktury oraz pozyskiwanie inwestorów w trzech branżach: centra zaplecza biznesowego (tzw. BPO – Business Process Offshoring), logistyka i AGD.

Swoje siedziby w Łodzi mają mBank i Multibank, a centra usług biurowych GE Money Bank i Philips (jego Europejskie Centrum Księgowości powstałe w Łodzi obsługuje 115 oddziałów z 20 krajów). W Łodzi powstała Grupa Atlas, a siedzibę ma polski przewoźnik lotniczy – Centralwings.

Łódzką domeną stała się produkcja sprzętu AGD, w Łodzi zainwestowali m.in. Merloni Indesit i Bosch/Siemens oraz ich poddostawcy. Dzięki temu Łódź stała się jednym z dominujących w Europie ośrodków produkcji tego sprzętu.

W ciągu ostatnich lat w Łodzi zainwestowali też: Gillette (największa na świecie fabryka tej firmy jest w Łodzi), VF Corporation, ABB, Polska Grupa Farmaceutyczna, Hutchinson, Ericpol Telecom, TP SA czy ComArch. Accenture tworzy tzw. informatyczne centrum Demo, a centrum księgowe tworzy CitiBank. W 2006 r., amerykański potentat informatyczny Dell, zdecydował wybudować w mieście swoją fabrykę.

Powstały też duże centra handlowo-rekreacyjne, m.in. Galeria Łódzka i Manufaktura (zajmująca powierzchnię aż 27 ha).

• Łódzka Specjalna Strefa Ekonomiczna
• ŁOP – Łódzki Okręg Przemysłowy

Kultura

Łódź to również ośrodek kulturalny, pełen różnego rodzaju imprez muzycznych, teatralnych, literackich, plastycznych i filmowych. Tu rokrocznie odbywa się kilkadziesiąt festiwali i przeglądów (m.in. Explorers Festiwal czy Festiwal Nauki, Techniki i Sztuki).

W mieście funkcjonuje 20 placówek muzealnych, z unikalnym w Europie Centralnym Muzeum Włókiennictwa, oraz Muzeum Sztuki – posiadającym najbogatsze w Polsce zbiory sztuki współczesnej. Działa też wiele teatrów (m.in. Teatr Wielki, Teatr Muzyczny, teatry dramatyczne, teatry dla dzieci), Filharmonia (w niedawno przebudowanym futurystycznym gmachu nawiązującym jednak frontonem do dawnej fasady filharmonii), kina i galerie.

Od roku 1886 do dziś funkcjonuje Stowarzyszenie Śpiewacze "Harmonia", które reprezentuje Łódź na wielu koncertach w Polsce, jak i na świecie (np. w czerwcu b.r. wyjechali na koncerty do Austrii.

Licznie odwiedzanym przez publiczność wydarzeniem artystycznym są Łódzkie Spotkania Baletowe. Co dwa lata – na scenie łódzkiego Teatru Wielkiego – prezentowane są najnowsze trendy w światowym balecie.

Miasto, nie bez powodu określane jest mianem "HollyŁódź", stanowi przecież największy w Polsce ośrodek produkcji filmowej. W Wytwórni Filmów Fabularnych zrealizowano w drugiej połowie XX w. większość polskich filmów fabularnych. Tradycje, tej zlikwidowanej wytwórni, z powodzeniem kontynuuje studio Opus Film. W Wytwórni Filmów Oświatowych powstają filmy edukacyjne i znakomite dokumenty np. nagrodzony Europejską Nagrodą Filmową Felix Usłyszcie mój krzyk Macieja Drygasa. W słynnym Studio Małych Form Filmowych Se-ma-for powstawały znakomite animowane seriale dla dzieci Miś Uszatek, Colargol, Zaczarowany ołówek, Kot Filemon. W Se-ma-forze Zbigniew Rybczyński zrealizował film Tango, za który otrzymał Oscara. Po likwidacji państwowego Semafora, jego tradycje przejęła spółka realizatorów Se-ma-for Produkcja Filmowa. Powstał tu między innymi znakomicie przyjęty na całym świecie lalkowy film Piotruś i wilk. Film ten zdobył Oscara w kategorii animowanego krótkiego metrażu za rok 2007.

Tu istnieje Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna, gdzie pierwsze swoje zawodowe kroki stawiali m.in. Andrzej Wajda, Roman Polański czy Krzysztof Kieślowski. Tu także od 2000 r. odbywa się prestiżowy Festiwal Camerimage – impreza, na którą przyjeżdżają najwybitniejsi operatorzy i reżyserzy z całego świata.

Łódź ma także szczęście do sukcesów grup muzycznych oraz wykonawców – O.S.T.R., Trubadurzy, Varius Manx, Ich Troje, Blue Cafe, Cool Kids of Death, Coma, Mikrowafle, zdobywają grono wiernych słuchaczy w całym kraju, a nawet poza jego granicami.

Centrum kulturalnym miasta jest linia ulic Piłsudskiego – Piotrkowska – Kościuszki/Zachodnia, aż do Pałacu Poznańskiego i usytuowanej tuż za nim – na terenach dawnego imperium włókienniczego fabrykanta Izraela Poznańskiego – Manufaktury, która stała się swoistym miastem w mieście. W tych starych budynkach z czerwonej cegły powstało ogromne centrum handlu, usług, biznesu, nauki, mody, kultury i sztuki.

Na Piotrkowskiej, wraz z przecinającymi ją ulicami, obok najlepszego w Polsce wyboru małych pubów i restauracji, a latem ogródków piwnych, których tradycje sięgają XIX w., znajdują się salony mody, kina, teatry, filharmonia, galerie sztuki, muzea. Coraz więcej jest także luksusowych sklepów i banków. Tu można przyjść, usiąść i popatrzeć na tętniące życiem miasto.

Od 2007 Łódź walczy o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury 2016.

Galeria Wschodnia prezentująca sztukę różnych dyscyplin, m.in. sztukę akcji, performance, instalacje, sztukę wideo, multimedia, fotografie, film, sztukę obiektu.

Festiwale i przeglądy

Rokrocznie w Łodzi odbywa się kilkadziesiąt festiwali i przeglądów. Dzięki nim oraz bogatej ofercie kulturalnej łódzkich teatrów, muzeów i galerii, miasto coraz bardziej jest kojarzone z miejscem o interesujących przedsięwzięciach artystycznych. Z roku na rok powiększa się też liczba festiwali rozpoznawalnych nie tylko w Polsce, ale i na świecie (m.in. Camerimage, Festiwal Dialogu Czterech Kultur, Międzynarodowy Festiwal Fotografii, Festiwal Fiesta Libre), przyciągając coraz większe grono turystów oraz miłośników teatru, filmu czy muzyki.

Kina

• Cinema City (14 sal) i IMAX
• Silver Screen (10 sal)
• Kino Bałtyk
• Kino Charlie
• Kino Cytryna
• Kino Kinematograf
• Kino Polesie
• Kino Polonia
• Kino Przedwiośnie
• ŁDK Duże Kino
• ŁDK Kameralne Kino

Teatry

W Łodzi w wielu miejscach można obcować ze sztuką teatralną. Działa tu m.in. Teatr im. Stefana Jaracza w Łodzi, Teatr Muzyczny, teatry dramatyczne, teatry dla dzieci. Znajduje się tu także Teatr Wielki, będący drugim pod względem wielkości gmachem operowym w kraju i jednym z największych w Europie – ponad 1300 miejsc na widowni. Zainaugurował on swoją działalność w 1967 r. i do tej pory przygotował ponad 240 premier. W bieżącym repertuarze Teatru Wielkiego znajduje się kilkanaście oper, baletów, operetek – od klasyki po dzieła współczesne.

Chóry

• Akademicki Chór Politechniki Łódzkiej
• Chór Uniwersytetu Medycznego
• Chór Żydowski CLIL
• Mały Chór Wielkich Serc
• Stowarzyszenie Śpiewacze "Harmonia"
• Stowarzyszenie Śpiewacze im. Stanisława Moniuszki w Łodzi

Muzea

Wśród licznych placówek muzealnych, które znajdują się w Łodzi, jest m.in. Narodowe Muzeum Sztuki – z unikatową w skali Europy, gromadzoną od lat 30. XX w., kolekcją sztuki nowoczesnej, Centralne Muzeum Włókiennictwa – posiadające (w zabytkowym gmachu Białej Fabryki Ludwika Geyera) największą w Polsce kolekcję tkaniny artystycznej, Muzeum Historii Miasta Łodzi (w pałacu Izraela Poznańskiego, jednego ze współtwórców XIX-wiecznej potęgi przemysłowej miasta), Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne – z zabytkami regionu łódzkiego oraz wspaniałą kolekcją numizmatyczną – z monetami, wśród których wiele prezentowanych ocalało tylko w kilku lub kilkunastu egzemplarzach na świecie, czy jedyne w Polsce Muzeum Kinematografii, w którym znajduje się zabytkowy sprzęt filmowy, rekwizyty ze słynnych filmów i lalki z Se-ma-fora.

Sport

Łódzkie kluby sportowe (opisane):

• Anilana Łódź - piłka ręczna
• AZS Łódź – lekkoatletyka
• Budowlani Łódź – rugby, zapasy
• Klub Rowerowy Adventure Łódź – kolarstwo górskie
• ŁKS Łódź – koszykówka, piłka nożna, siatkówka, tenis ziemny
• Łódzki Klub Jeździecki – jeździectwo
• Orzeł Łódź – sport żużlowy
• UKS SMS Łódź - piłka nożna, piłka siatkowa
• Start Łódź – siatkówka, piłka nożna
• Widzew Łódź – piłka nożna

Edukacja i Nauka

rektorat UŁ

Pałac Jakuba Hertza – obecnie rektorat UM

Pałac Karola Poznańskiego – obecnie rektorat AM

Willa Reinholda Richtera – obecnie rektorat PŁ

Studenci szkół wyższych (cywilnych) w Łodzi w latach 1975-2005

• Centrum Badań Molekularnych i Makromolekularnych PAN
• Centrum Badań Mikrobiologicznych PAN
• Europejskie Regionalne Centrum Ekohydrologii UNESCO

Wyższe uczelnie w Łodzi

W Łodzi istnieje obecnie 25 uczelni wyższych (6 państwowych i 19 niepaństwowych).

Uczelnie publiczne

• Akademia Muzyczna im. Grażyny i Kiejstuta Bacewiczów
• Akademia Sztuk Pięknych im. Władysława Strzemińskiego
• Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera
• Politechnika Łódzka
• Uniwersytet Łódzki
  • Wydział zamiejscowy m.in. w Sieradzu
• Uniwersytet Medyczny
  • Wydział zamiejscowy w Piotrkowie Tryb.

Uczelnie niepaństwowe

• Salezjańska Wyższa Szkoła Ekonomii i Zarządzania
• Społeczna Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania
  • Wydziały zamiejscowe w Brodnicy, Ostrowie Wlkp., Warszawie, Garwolinie, Kołobrzegu
• "Wschód - Zachód" Wyższa Szkoła Humanistyczna
• Wyższe Seminarium Duchowne w Łodzi
• Wyższe Seminarium Duchowne Towarzystwa Salezjańskiego
• Wyższe Seminarium Duchowne oo. Franciszkanów
• Wyższa Szkoła Administracji Publicznej
• Wyższa Szkoła Biznesu i Nauk o Zdrowiu
• Wyższa Szkoła Edukacji Zdrowotnej
• Wyższa Szkoła Finansów i Informatyki im. prof. J. Chechlińskiego
  • Wydział zamiejscowy w Kaliszu
• Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna
  • Wydziały zamiejscowe w Bydgoszczy i Koninie
• Wyższa Szkoła Informatyki
  • Wydziały zamiejscowe w Bydgoszczy, Włocławku i Opatówku
• Wyższa Szkoła Kupiecka
  • Wydziały zamiejscowe w Piotrkowie Tryb., Sieradzu, Koninie i Szczecinku
• Wyższa Szkoła Marketingu i Biznesu
• Wyższa Szkoła Pedagogiczna
• Wyższa Szkoła Studiów Międzynarodowych
• Wyższa Szkoła Sztuki i Projektowania
• Wyższa Szkoła Turystyki i Hotelarstwa
• Wyższa Szkoła Zawodowa Łódzkiej Korporacji Oświatowej

Kościoły i związki wyznaniowe

Kościół rzymskokatolicki
Kościoły starokatolickie:

• Kościół Starokatolicki Mariawitów pw. św. Franciszka z Asyżu przy ul. Franciszkańskiej 27.
• Katedra Starokatolicka pw. Podwyższenia Krzyża Świętego przy ul. Aleksandra 9.

Kościoły ewangelickie:

• Kościół Ewangelicko-Augsburski pw. św. Mateusza - ul. Piotrkowska 283
• Kościół Ewangelicko-Reformowany - ul. Radwańska 37
• Kościół Ewangelicko-Metodystyczny - ul Organizacji WiN 2A

Kościoły ewangelikalne:

• Kościół Ewangelicznych Chrześcijan
  • I zbór w Łodzi przy ul. Grunwaldzkiej 1
  • zbór "Woda życia" przy ul. Celnej 8
  • zbór ""Soli Deo Gloria"
• Kościół Chrześcijan Baptystów
• Kościół Adwentystów Dnia Siódmego
  • zbór przy ul. Kopcińskiego 67
  • zbór przy ul. Płockiej 28
  • zbór przy ul. Sterlinga 17/3

Gmina Wyznaniowa Żydowska w Łodzi

• Synagoga Reicherów
• Synagoga przy Pomorskiej 18
  

Inne:

• Świecki Ruch Misyjny "Epifania" - zbór przy ul. Radwańskiej 63.

Łodzianie

Honorowi Obywatele Łodzi

Laureaci plebiscytu "Łodzianin Roku"

• 1992 – Jaromir Jedliński, Andrzej Ostoja-Owsiany i Andrzej Pawelec
• 1993 – Marek Markiewicz
• 1994 – Jerzy Kropiwnicki
• 1995 – Wacław Dec
• 1998 – Jan Machulski
• 1999 – Marek Edelman
• 2000 – Marcel Szytenchelm
• 2001 – ks. Piotr Turek
• 2002 – Piotr Dzięcioł
• 2003 – Tadeusz Robak
• 2004 – Marek Belka
• 2005 – Andrzej Niemczyk
• 2006 - Leszek Markuszewski
• 2007 - Krzysztof Candrowicz

Zobacz też

Miasta partnerskie

Miasto	Kraj	Data podpisania umowy
Barreiro	Portugalia	03.09. 1996
Chemnitz	Niemcy	1972
Iwanowo	Rosja	21.01. 1992
Kaliningrad	Rosja	1992
Lyon	Francja	1991
Mińsk	Białoruś	25.02. 1993
Murcja	Hiszpania	14.10. 1999
Odessa	Ukraina	07.05. 1993
Örebro	Szwecja	25.08. 2001
Puebla	Meksyk	1997
Rustawi	Gruzja	27.06. 1995
Stuttgart	Niemcy	26.09. 1988
Segedyn	Węgry	2004
Tampere	Finlandia	1996
Tel Awiw	Izrael	1994
Tianjin	Chińska Republika Ludowa	11.10. 1994
Wilno	Litwa	22.01. 1991

Ciekawostki

Łódź bywa nazywana polskim Manchesterem z racji kwitnącego tu niegdyś przemysłu tekstylnego.

Przypisy

Bibliografia

• Łódź. Dzieje miasta, red. R. Rosin, t. 1: do roku 1918, red. B. Baranowski, J. Fijałek, Łódź-Warszawa 1980, wyd. 2 1988.
• Parki Łodzi, red. Jakub Mowszowicz, Łódź 1962.
• Dorota Berbelska, Willa Herbsta w Łodzi - odtworzenie rezydencji przemysłowca z przełomu XIX/XX wieku [w:] Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo, z. 29 (326), 1998, s. 157-170 [2]
• Waldemar Bieżanowski, Łódka i inne rzeki łódzkie, Łódź ZORA 2004.
• Waldemar Bieżanowski, Z dziejów kanalizacji i wodociągów łódzkich, Łódź ZORA 2006.
• Archiwum Państwowe w Łodzi zespół nr 39\520\0 obejmujący lata 1938-1944.
• Mirosław Jaskulski, Stare fabryki Łodzi, Łódź 1995 ISBN 83-86699-01-9.
• Grażyna Kobojek, Księży Młyn, Łódź 1998 ISBN 83-86699-11-6.
• Małgorzata Laurentowicz-Granas, Joanna Manzett-Kubiak, Pałace Ziemi Obiecanej, Łódź 1997 ISBN 83-86699-10-8.
• Stanisław Łukawski, Łódzka secesja, Łódź 1997 ISBN 83-86699-02-7 ISBN 83-86699-02-7.
• Leszek Skrzydło, Rody fabrykanckie, Łódź 1999.
• Leszek Skrzydło, Rody fabrykanckie II, Łódź 2000 ISBN 83-87522-23-6.
• Krzysztof Stefański, Gmachy użyteczności publicznej dawnej Łodzi, Łódź 2000 ISBN 83-86699-45-0.
• Mirosław Zbigniew Wojalski, Działo się w Łodzi..., wyd. II' Łódź 1996 ISBN 83-86699-00-0.
• Mirosław Zbigniew Wojalski, Cmentarz Żydowski w Łodzi, Łódź 1999, wyd III 2002.
• Mirosław Zbigniew Wojalski, Kieszonkowa kronika dziejów Łodzi, Łódź 1998 ISBN 83-86699-42-6, wyd V 2006.
• Mirosław Zbigniew Wojalski 575 lat Miasta Łodzi, Łódź 1998 ISBN 83-8669-13-2, wyd V 2006.
• Praca zbiorowa, Łódź – Księży Młyn. Historia ludzi, miejsca i kultury, Łódź 1998.
• Praca zbiorowa, Łódź 2000. W drodze do przyszłości, Łódź 1995.

Zobacz też

• Administratorzy Łodzi
• Herb Łodzi
• Hejnał Łodzi
• Vicky Leandros "Theo, wir fahr'n nach Lodz"
• Gwara łódzka
• Ulica Piotrkowska w Łodzi
• Księży Młyn
• Rozwój demograficzny Łodzi
• Pałac Izraela Poznańskiego
• Teatr Wielki
• Łódzkie wieżowce
• Filharmonia Łódzka
• Stowarzyszenie Śpiewacze "Harmonia" - najstarszy chór z Łodzi
• Port lotniczy Łódź im. Władysława Reymonta
• Ring autostradowy wokół Łodzi
• Las Łagiewnicki w Łodzi
• Palmiarnia Łódzka
• Tramwaje w Łodzi
• Ruda Pabianicka
• Nowosolna
• Powiat łódzki
• Synagogi Łodzi
• Cmentarz ewangelicko-reformowany w Łodzi

Linki zewnętrzne

Instytucje, strony oficjalne

• Oficjalna strona miasta
• Urząd Miasta Łodzi
• Plan miasta udostępniany przez Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej w Łodzi

Historia i zabytki

• Stara Łódź
• Zabytki Łodzi
• Łódzka secesja
• Historia Łodzi – Polskie Towarzystwo Historyczne
• Łódź – zimą równie ciekawa
• Cmentarz Żydowski w Łodzi

Inne

• Łódź w katalogu Open Directory Project

• Mapy: Autopilot • Google Maps • Szukacz • Targeo • Zumi

• Zdjęcia satelitarne: Google Maps • Wikimapia • Zumi