II Rzeczpospolita
Z Wikipedii
II Rzeczpospolita – terminem tym określa się w naukach historycznych państwo polskie odrodzone w 1918 r. po 123 latach zaborów. Nazwą tą posługujemy się głównie dla podkreślenia ciągłości z I Rzecząpospolitą (1454-1795) oraz wspólnotą średniowieczną (966-1454). I Rzeczpospolita była określana mianem szlacheckiej. System władzy w II Rzeczypospolitej Polskiej (1918-1939) określony został do 1926 r. jako republika demokratyczna z wielopartyjnym systemem parlamentarno-gabinetowym. Po zamachu stanu, zw. również przewrotem majowym, który miał miejsce 12-15 maja 1926 ustrój uległ poważnej modyfikacji, w wyniku czego został przekształcony w system prezydencko-autorytarny (zw. sanacją). Urzędowym językiem II Rzeczypospolitej był polski, a walutą złoty polski.
Za jej formalny początek przyjmuje się 11 listopada 1918 r., kiedy to Józef Piłsudski objął władzę wojskową w Warszawie. Trzy dni później (14. 11. 1918 r.) również cywilną. Za jej koniec można uznać przekazanie władzy przez prezydenta Ignacego Mościckiego Polskiemu Rządowi na Uchodźstwie, które miało miejsce 25 września 1939 r. lub też przekroczenie granicy kraju przez Rząd Rzeczypospolitej 17 września 1939 r.
W roku 1921 w następstwie trzech powstań śląskich do Polski przyłączono wschodnią część Górnego Śląska . Zachodnia pozostała niemiecka . Ustanowiono autonomiczne województwo śląskie z własnym parlamentem (Sejm Śląski) i stolicą w Katowicach.
Po 1939 r. terytorium II Rzeczypospolitej zostało podzielone wg umowy niemiecko-radzieckiej zwanej paktem Ribbentrop-Mołotow na dwie części tj. tereny okupowane przez III Rzeszę Niemiecką oraz tereny okupowane przez ZSRR. Część terenów zajętych przez hitlerowców została bezpośrednio włączona do Rzeszy, a z części wydzielono Generalne Gubernatorstwo. Natomiast tereny zajęte przez Armię Czerwoną zostały włączone do białoruskiej oraz ukraińskiej republiki rad. W wyniku przegranej ofensywy wschodniej Wehrmachtu i udanej kontrofensywy Armii Czerwonej została utworzona po zakończeniu II wojny światowej, Polska Ludowa (1945-1989), która objęła głównie centralną i zachodnią część terytorium II Rzeczypospolitej.
Spis treści |
[edytuj] Kalendarium wydarzeń politycznych w okresie II Rzeczypospolitej
- 11 listopada 1918 – objęcie władzy wojskowej w Warszawie przez Józefa Piłsudskiego
- 1918-1921 – sześć wojen i konfliktów granicznych:
- wojna polsko-radziecka
- wojna polsko-ukraińska
- konflikt polsko-litewski
- polsko-czechosłowackie konflikty graniczne
- 27 grudnia 1918 – powstanie wielkopolskie
- 17 sierpnia 1919 – wybuch I powstania śląskiego (następne: 19/20 VIII 1920 i 3 maja 1921).
Zobacz też artykuł: kształtowanie się granic II Rzeczypospolitej.
- 26 stycznia 1919 – wybory do Sejmu Ustawodawczego
- 20 lutego 1919 – Mała Konstytucja
- 28 czerwca 1919 – podpisanie Traktatu Wersalskiego z Niemcami (zob. też. Mały traktat wersalski)
- 13-19 sierpnia 1920 – bitwa warszawska
- 2 lutego 1921 – układ sojuszniczy z Francją
- 2 marca 1921 – układ z Rumunią
- 17 marca 1921 – konstytucja marcowa
- 18 marca 1921 – traktat ryski z Rosją radziecką
- 16 grudnia 1922 – zabójstwo prezydenta Narutowicza
- 15 marca 1923 – Rada Ambasadorów zatwierdza przebieg wschodniej granicy II RP
- 28 kwietnia 1924 – powołanie Banku Polskiego, początek reformy walutowej Grabskiego
- 12-14 maja 1926 – zamach majowy (stanu) Piłsudskiego (początek sanacji)
- 4 grudnia 1926 – powstaje Obóz Wielkiej Polski w poznańskim "Hotelu Bazar", inicjatorem był Roman Dmowski
- 16 listopada 1930 – tzw. "wybory brzeskie"
- 14 czerwca 1932 - kryzys gdański, ORP Wicher wymusza respektowanie prawa RP do obecności zbrojnej w porcie Wolnego Miasta Gdańska
- 25 lipca 1932 – pakt o nieagresji ze Związkiem Radzieckim
- 26 stycznia 1934 – deklaracja o niestosowaniu przemocy z Niemcami
- 14 kwietnia 1934 – powstaje Obóz Narodowo-Radykalny, organizacja polityczna studentów i młodej inteligencji prawicowej
- 23 kwietnia 1935 – ustanowienie konstytucji kwietniowej
- 12 maja 1935 – śmierć Józefa Piłsudskiego
- 1936 – utworzenie Centralnego Okręgu Przemysłowego
- 2 lutego 1937 – utworzenie Obozu Zjednoczenia Narodowego
- 1 października 1938 - wkroczenie wojsk polskich na Zaolzie i przyłączenie go do Polski
- 2 stycznia 1939 – śmierć Romana Dmowskiego
- 31 marca 1939 – gwarancje Wielkiej Brytanii i Francji dla Polski (deklaracja udzielenia pomocy w razie zagrożenia militarnego)
- 23 sierpnia 1939 – pakt Związku Radzieckiego z hitlerowskimi Niemcami (tzw. Pakt Ribbentrop-Mołotow)
- 25 sierpnia 1939 – układ sojuszniczy między Polską i Wielką Brytanią
- 1 września 1939 - najazd III Rzeszy, początek kampanii wrześniowej, początek II wojny światowej
- 17 września 1939 (rano) - najazd ZSRR
- 17 września 1939 (wieczorem) - ewakuacja rządu II Rzeczypospolitej przez Kuty do Rumunii
- 28 września 1939 - kapitulacja Warszawy
- 2 października 1939 - dekret o rozwiązaniu Sejmu i Senatu
- 5 października 1939 - kapitulacja ostatniego oddziału polskiego, Samodzielnej Grupy Operacyjnej Polesie (weszła w życie następnego dnia)
[edytuj] Władze
[edytuj] Naczelnik państwa
[edytuj] Prezydenci
L.p. | Imię i nazwisko | Okres sprawowania urzędu |
---|---|---|
Józef Piłsudski - pełnił obowiązki głowy państwa jako Naczelnik Państwa (początkowo Tymczasowy Naczelnik Państwa) | 14 listopada 1918 - 11 grudnia 1922 | |
1. | Gabriel Narutowicz | 11 grudnia 1922 - 16 grudnia 1922 |
Maciej Rataj - pełnił obowiązki prezydenta RP jako marszałek Sejmu | 16 grudnia 1922 - 22 grudnia 1922 | |
2. | Stanisław Wojciechowski | 22 grudnia 1922 - 14 maja 1926 |
Maciej Rataj - pełnił obowiązki prezydenta RP jako marszałek Sejmu | 15 maja 1926 - 4 czerwca 1926 | |
Józef Piłsudski - wybrany 31 maja 1926 przez Zgromadzenie Narodowe na urząd prezydenta RP, nie przyjął urzędu | ||
3. | Ignacy Mościcki | 4 czerwca 1926 - 30 września 1939 |
Po przewrocie majowym w 1926 faktycznie najwyższą władzę w państwie posiadał Józef Piłsudski, który piastował urząd Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych.
[edytuj] Premierzy
L.p. | Imię i nazwisko | Objął urząd | Złożył urząd |
---|---|---|---|
1. | Jędrzej Moraczewski | 18 listopada 1918 | 16 stycznia 1919 |
2. | Ignacy Jan Paderewski | 18 stycznia 1919 | 27 listopada 1919 |
3. | Leopold Skulski | 13 grudnia 1919 | 9 czerwca 1920 |
4. | Wincenty Witos | 10 czerwca 1920 | 23 czerwca 1920 |
5. | Władysław Grabski | 27 czerwca 1920 | 24 lipca 1920 |
6. | Wincenty Witos | 24 lipca 1920 | 13 września 1921 |
7. 8. |
Antoni Ponikowski (dwukrotnie) |
19 września 1921 10 marca 1922 |
5 marca 1922 6 czerwca 1922 |
9. | Artur Śliwiński | 28 czerwca 1922 | 7 lipca 1922 |
10. | Wojciech Korfanty (desygnowany przez Sejm, nie rozpoczął misji formowania gabinetu, w obliczu sprzeciwu naczelnika państwa) | 14 lipca 1922 | 31 lipca 1922 |
11. | Julian Ignacy Nowak | 31 lipca 1922 | 14 grudnia 1922 |
12. | gen. Władysław Eugeniusz Sikorski | 16 grudnia 1922 | 26 maja 1923 |
13. | Wincenty Witos | 28 maja 1923 | 14 grudnia 1923 |
14. | Władysław Grabski | 19 grudnia 1923 | 14 listopada 1925 |
15. | Aleksander Józef hr. Skrzyński | 20 listopada 1925 | 5 maja 1926 |
16. | Wincenty Witos | 10 maja 1926 | 14 maja 1926 |
17. 18. 19. |
Kazimierz Bartel (trzykrotnie) |
15 maja 1926 8 czerwca 1926 27 września 1926 |
4 czerwca 1926 24 września 1926 30 września 1926 |
20. | marsz. Józef Klemens Piłsudski | 2 października 1926 | 27 czerwca 1928 |
21. | Kazimierz Bartel | 27 czerwca 1928 | 13 kwietnia 1929 |
22. | Kazimierz Świtalski | 14 kwietnia 1929 | 7 grudnia 1929 |
23. | Kazimierz Bartel | 29 grudnia 1929 | 15 marca 1930 |
24. | Walery Sławek | 29 marca 1930 | 23 sierpnia 1930 |
25. | marsz. Józef Klemens Piłsudski | 25 sierpnia 1930 | 4 grudnia 1930 |
26. | Walery Sławek | 4 grudnia 1930 | 26 maja 1931 |
27. | Aleksander Prystor | 27 maja 1931 | 9 maja 1933 |
28. | Janusz Jędrzejewicz | 10 maja 1933 | 13 maja 1934 |
29. | Leon Tadeusz Kozłowski | 15 maja 1934 | 28 marca 1935 |
30. | Walery Sławek | 28 marca 1935 | 12 października 1935 |
31. | Marian Zyndram-Kościałkowski | 13 października 1935 | 15 maja 1936 |
32. | gen. Felicjan Sławoj Składkowski | 15 maja 1936 | 30 września 1939 |
[edytuj] Geografia
[edytuj] Terytorium
388 634 km² (1 stycznia 1938), a po zajęciu Zaolzia w październiku 1938 - 389 720 km².
[edytuj] Podział administracyjny
Podział administracyjny II RP (1937) |
|||||
---|---|---|---|---|---|
Tablice rejestracyjne (1937) |
Województwo | Siedziba | Powierzchnia w 1000 km² (1930) |
Ludność w 1000 (1931) |
|
20-24 | białostockie | Białystok | 26,0 | 1263,3 | |
25-29 | kieleckie | Kielce | 22,2 | 2671,0 | |
30-34 | krakowskie | Kraków | 17,6 | 2300,1 | |
35-39 | lubelskie | Lublin | 26,6 | 2116,2 | |
40-44 | lwowskie | Lwów | 28,4 | 3126,3 | |
45-49 | łódzkie | Łódź | 20,4 | 2650,1 | |
50-54 | nowogródzkie | Nowogródek | 23,0 | 1057,2 | |
55-59 | poleskie | Brześć nad Bugiem | 36,7 | 1132,2 | |
60-64 | pomorskie | Toruń | 25,7 | 1884,4 | |
65-69 | poznańskie | Poznań | 28,1 | 2339,6 | |
70-74 | stanisławowskie | Stanisławów | 16,9 | 1480,3 | |
00-19 | Miasto Warszawa | Warszawa | 0,14 | 1179,5 | |
85-89 | warszawskie | Warszawa | 31,7 | 2460,9 | |
75-79 ? | śląskie | Katowice | 5,1 | 1533,5 | |
80-84 | tarnopolskie | Tarnopol | 16,5 | 1600,4 | |
90-94 | wileńskie | Wilno | 29,0 | 1276,0 | |
95-99 | wołyńskie | Łuck | 35,7 | 2085,6 |
[edytuj] Granice
[edytuj] Sąsiedzi
- Niemcy - centralne i Prusy Wschodnie,
- Czechosłowacja od 1938 do Niemiec,
- Słowacja od 1939 zależna od Niemiec,
- ZSRR - republiki (graniczące) Ukraińska SRR i Białoruska SRR,
- Litwa,
- Łotwa,
- Rumunia,
- Węgry - od 1938 (Ruś Zakarpacka / Podkarpacka)
[edytuj] Terytoria zależne i autonomiczne
- autonomia Śląska - polska część Górnego Śląska,
- autonomia Małopolski Wschodniej - autonomia ukraińska (1922-24)
- Wolne Miasto Gdańsk - Gdańsk i okolice
[edytuj] Demografia
Data spisu | Ludność | Procent ludności wiejskiej | Gęstość zaludnienia (osób na 1 km²) |
---|---|---|---|
30 września 1921 | 27 177 000 | 75,4% | 69,9 |
9 grudnia 1931 | 32 107 000 | 72,6% | 82,6 |
31 grudnia 1938 | 34 849 000 | 70% | 89,7 |
[edytuj] Narodowości
Polska w okresie międzywojennym była krajem wielonarodowościowym, w którym Polacy stanowili od 64% do 69% populacji. W pewnych rejonach Polacy stanowili mniejszość, na przykład na Kresach Wschodnich, gdzie przewagę mieli Ukraińcy (identyfikowani wówczas z Rusinami), Białorusini lub Litwini. Polacy przeważali jednak na Wileńszczyźnie i w ówczesnym województwie lwowskim. Na zachodzie przeważali w niektórych okolicach Niemcy. W wielu miejscowościach dominowała ludność żydowska. Wśród mieszkańców ziem litewsko-białoruskich Polacy stanowili ok. 32-35% ludności, natomiast na terytorium ukraińskim 22-23%.
[edytuj] Narodowości według spisu z 1931 r. (samookreślenie według używanego języka)
- Polacy – 68,9%.
- Ukraińcy – 10,1%.
- Żydzi – 8,6%.
- Rusini – 3,8%.
- Białorusini – 3,1%.
- Niemcy – 2,3%.
- Poleszucy – 1,8%.
- Rosjanie – 0,4%.
- inni – 1%.
Dane z tego spisu zostały zniekształcone. Sztucznie podzielono Ukraińców na grupy mówiące po "rusku" i po ukraińsku, oraz zarejestrowano nieprawdopodobnie wysokie liczby Polaków wyznania greckokatolickiego, prawosławnego i mojżeszowego. Do tego mieszkańców Polesia (Poleszczuków) oddzielono od Białorusinów, z którymi łączył ich język i wyznanie. Najbardziej prawdopodobne wydaje się następne ustalenie:
- Polacy – 65,5%.
- Ukraińcy – 16%.
- Żydzi – 9,4%.
- Białorusini – 5,5%.
- Niemcy – 2,6%.
- inni – 1%.
[edytuj] Ludność największych miast w 1939 r.
miasto | liczba mieszkańców (tys.) | województwo | |
---|---|---|---|
1 | Warszawa | 1289 | warszawskie |
2 | Łódź | 672 | łódzkie |
3 | Lwów | 340 | lwowskie |
4 | Poznań | 272 | poznańskie |
5 | Kraków | 259 | krakowskie |
6 | Wilno | 215 | wileńskie |
7 | Bydgoszcz | 141 | poznańskie |
8 | Częstochowa | 138 | kieleckie |
9 | Chorzów | 137 * | śląskie |
10 | Katowice | 133 | śląskie |
11 | Sosnowiec | 130 | kieleckie |
12 | Lublin | 122 | lubelskie |
13 | Gdynia | 120 | pomorskie |
14 | Białystok | 107 | białostockie |
15 | Kalisz | 91 | łódzkie |
- po przyłączeniu Hajduków Wielkich 1.05.1939r.
[edytuj] Zobacz też
- dwudziestolecie międzywojenne w Polsce
- położenie międzynarodowe II Rzeczypospolitej
- polscy generałowie
- Polska
- prasa II Rzeczypospolitej
- sądownictwo II Rzeczypospolitej
- ziemiaństwo