Agresja ZSRR na Polskę 1939
Z Wikipedii
Agresja ZSRR na Polskę 17.09.1939 r. – zbrojna napaść dokonana w dniu 17 września 1939 przez ZSRR (bez określonego w prawie międzynarodowym wypowiedzenia wojny) na Polskę, będącą od dnia 1 września 1939 w stanie wojny z niemiecką III Rzeszą w wyniku agresji Niemiec na Polskę. Element działań wojennych pierwszej kampanii II wojny światowej.
Na mocy tajnego protokołu do paktu Ribbentrop-Mołotow, ZSRR zobowiązał się do zbrojnego wystąpienia przeciw Polsce w sytuacji, gdyby III Rzesza znalazła się w stanie wojny z Polską, co było eufemistycznym określeniem przewidywanego jeszcze przed wybuchem II wojny światowej najazdu Niemiec na Polskę (po roku 1945 zarówno ZSRR jak i władze PRL oficjalnie zaprzeczały istnieniu tego załącznika aż do roku 1989, choć w niektórych podręcznikach historii wydanych w PRL można jednak było – mimo cenzury – przeczytać enigmatyczne informacje na ten temat).
Sowiecka agresja rozpoczęła się bezzwłocznie po zawarciu w dniu 16 września 1939 r. w Moskwie układu rozejmowego pomiędzy ZSRR a Japonią, kończącego nieformalną wojnę sowiecko-japońską na pograniczu Mandżukuo i Mongolii - serię starć pomiędzy japońską Armią Kwantuńską a Armią Czerwoną rozpoczętych 15 maja 1939, których kulminacyjnym momentem była bitwa nad Chałchyn-Goł (inaczej - Nomonhan). Żelazną zasadą strategii Stalina było prowadzenie działań wojennych wyłącznie na jednym froncie.
Oficjalny pretekst agresji był zawarty w przekazanej o godzinie 3.00 w nocy 17 września przez zastępcę Ludowego Komisarza (ministra) Spraw Zagranicznych Potiomkina ambasadorowi Grzybowskiemu nocie dyplomatycznej: zamieszczono tam niezgodne z prawdą oświadczenie o rozpadzie państwa polskiego, ucieczce rządu polskiego, konieczności ochrony mienia i życia zamieszkujących wschodnie tereny polskie Ukraińców i Białorusinów oraz uwalnianiu ludu polskiego od wojny. W konsekwencji ZSRR uznał wszystkie układy zawarte uprzednio z Polską (w tym traktat ryski z 1921 r. i układ o nieagresji z 1932 r.) za nieobowiązujące – zawarte z nieistniejącym państwem. Dlatego też odmawiano np wziętym do niewoli polskim żołnierzom statusu jeńców wojennych.
Potiomkin przedstawił notę ambasadorowi RP w chwili rozpoczęcia działań wojennych przez Armię Czerwoną. Ambasador odmówił przyjęcia noty i zażądał wiz wyjazdowych dla dyplomatów polskich.
Władze ZSRR próbowały tymczasem wbrew prawu międzynarodowemu (konwencja genewska dyplomatyczna) uniemożliwić opuszczenie kraju polskim dyplomatom i aresztować ich (stwierdzając utratę statusu dyplomatycznego). Polaków uratował dziekan korpusu dyplomatycznego w Moskwie, ambasador Rzeszy hr. Friedrich Werner von der Schulenburg osobiście wymuszając na rządzie ZSRR zgodę na wyjazd dyplomatów. Sowiecki ambasador w Polsce Nikołaj Szaronow wyjechał zaś z terenu RP (wraz z attaché wojskowym Pawłem Rybałko - późniejszym marszałkiem ZSRR ) już 11 września pod pretekstem nawiązania łączności z Moskwą.[1] Konsul generalny RP w Kijowie Jerzy Matusiński wezwany 30 września 1939 r. przez władze sowieckie zaginął (po aresztowaniu został zamordowany przez NKWD).
Warto przy tym podkreślić, że legalny rząd II Rzeczypospolitej opuścił granice Polski dopiero późnym wieczorem 17 września, po otrzymaniu wiadomości o wkroczeniu Armii Czerwonej ranem tego dnia i potwierdzonej informacji o zbliżaniu się sowieckich oddziałów pancernych do miejsca przebywania władz RP. Prezydent Ignacy Mościcki w wydanym w Kosowie orędziu do narodu określił jednoznacznie działania wojskowe sowieckie jako akt agresji.
Jeszcze w czasie wojny i po niej pojawiły się próby usprawiedliwienia agresji sowieckiej koniecznością ochrony terytorium ZSRR w przewidywaniu przyszłej napaści niemieckiej na ten kraj, jednak w świetle wyników obecnych badań historycznych próby te są pozbawione jakichkolwiek podstaw. W oficjalnej historiografii ZSRR, wydarzenia te przedstawiano jako wyzwoleńczy pochód na tereny Zachodniej Ukrainy i Zachodniej Białorusi. Z kolei w oficjalnej historiografii polskiej okresu PRL wydarzeń tych nie eksponowano, ewentualnie przedstawiano eufemistycznie jako pokojowe "wkroczenie" wojsk radzieckich w celu "ochrony" ludności na wschodnich terenach. Z punktu widzenia prawa międzynarodowego wejście Armii Czerwonej stanowiło agresję, łamiącą przy tym postanowienia polsko-sowieckiego układu o nieagresji i wyczerpującą definicję obowiązującej Polskę i ZSRR konwencji o określeniu napaści (1933) .
- W ZSRR agresję usprawiedliwiano za pomocą ideologicznej retoryki o sprawiedliwości dziejowej wobec burżuazyjnego państwa polskiego i wymuszonego traktatu ryskiego oraz o wyzwoleniu uciskanych i rozdzielonych narodów.
- Obecnie w Polsce niektórzy politycy uważają agresję za faktyczny IV rozbiór Polski, większość historyków - za agresję wojskową "w cieniu" agresji hitlerowskich Niemiec, i to podjętą – tak jak niemiecka – bez wypowiedzenia wojny. Wszyscy są przy tym zgodni, że dla Stalina i jego współpracowników i generałów była to również osobista zemsta za niepowodzenie najazdu na Polskę w sierpniu 1920 r.. 17 września 1939 ZSRR stał się faktycznie uczestnikiem II wojny światowej jako sojusznik III Rzeszy.
Napaść doprowadziła do masowych prześladowań narodowościowych na przyłączonych do ZSRR (w wyniku Paktu o granicach i przyjaźni pomiędzy III Rzeszą a ZSRR z 28 września 1939 r. i jego tajnego protokołu) terenach wschodnich II Rzeczypospolitej – aresztowań i osadzeń w obozach koncentracyjnych, egzekucji, morderstw i powszechnych deportacji.
Marszałek Edward Rydz-Śmigły wydał 17 września w Kutach tzw. dyrektywę ogólną treści:
| Cytat: |
|
Sowiety wkroczyły. Nakazuję ogólne wycofanie na Rumunię i Węgry najkrótszymi drogami. Z bolszewikami nie walczyć, chyba w razie natarcia z ich strony lub próby rozbrojenia oddziałów. Zadanie Warszawy i miast, które miały się bronić przed Niemcami - bez zmian. Miasta do których podejdą bolszewicy, powinny z nimi pertraktować w sprawie wyjścia garnizonów do Węgier lub Rumunii.
|
Brak publicznego formalnego ogłoszenia przez Prezydenta i rząd RP faktu istnienia stanu wojny pomiędzy ZSRR a Polską i brak jednoznacznego rozkazu Naczelnego Wodza stawiania oporu najeźdźcy doprowadził do dezorientacji[2] dowódców i żołnierzy (p. Obrona Lwowa 1939) a konsekwencji do wzięcia do niewoli [3] około 250 tysięcy żołnierzy i oficerów, w większości nie stawiających oporu i pośrednio do zbrodni katyńskiej na kilkunastu tysiącach oficerów Wojska Polskiego.
Ostrzeżenia napływające z polskich ataszatów wojskowych w końcu sierpnia i na początku września 1939 r o istnieniu tajnego porozumienia wojskowego pomiędzy III Rzeszą a ZSRR i przygotowaniach ZSRR do agresji na Polskę (tajna mobilizacja i koncentracja Armii Czerwonej nad granicą z Polską) i meldunek z 13 września 1939 o przecięciu zasieków po stronie sowieckiej na granicy z Polską co oznaczało ostateczne przygotowania do inwazji, zostały zlekceważone przez Naczelnego Wodza Edwarda Rydza-Śmigłego. [4]
[edytuj] Przebieg działań wojennych
Przygotowania do inwazji rozpoczęto pod koniec sierpnia 1939. Plan inwazji opracował szef Sztabu Generalnego Armii Czerwonej komandarm Borys Szaposznikow. 3 września Ludowy Komisarz Obrony Kliment Woroszyłow nakazał osiągnięcie gotowości oddziałom sąsiadujących z Polską okręgów wojskowych: Kijowskiego Specjalnego i Białoruskiego (przekształconych w dwa fronty), a 6 września rząd ZSRR zarządził mobilizację. Od 8 do 13 września Armia Czerwona koncentrowała się nad granicą polską. Wojska pierwszego rzutu uformowane były w dwa fronty, w skład których wchodziło 6 armii:
- Front Białoruski (dowódca komandarm Michaił Kowaliow)
- 3 Armia (dow. komkor Wasilij Kuzniecow)
- 11 Armia (dow. komkor Nikifor Miedwiediew)
- 4 Armia (dow. komdiw Wasilij Czujkow)
- Front Ukraiński (dowódca komandarm Siemion Timoszenko)
- 5 Armia (dow. komdiw Iwan Sowietnikow)
- 6 Armia (dow. komkor Filip Golikow)
- 12 Armia (dow. komandarm Iwan Tiulieniew)
Łącznie siły pierwszego rzutu obejmowały 9 korpusów i 1 dywizję piechoty, 4 (lub 5) korpusów i 1 dywizję kawalerii, 2 korpusy i 12 brygad czołgów. W sumie ok. 620 000 żołnierzy, 4700 czołgów i 3300 samolotów. Jednostki te posiadały zatem m.in. prawie dwa razy więcej czołgów niż Wehrmacht w dniu 1 września 1939 i dwa razy tyle samolotów bojowych co Luftwaffe na froncie polskim)[5]
Główne kierunki natarcia Frontu Białoruskiego objęły Wilno, Baranowicze – Wołkowysk – Grodno – Suwałki, Brześć nad Bugiem. Wilno, Grodno i Brześć zostały osiągnięte w dniach 20-22 września, Suwałki 24 września. Główne kierunki natarcia Frontu Ukraińskiego objęły Dubno – Łuck – Włodzimierz Wołyński – Chełm – Zamość – Lublin, Tarnopol – Lwów, Czortków – Stanisławów – Stryj – Sambor i Kołomyję. Pod Lwów jednostki sowieckie podeszły 19 września, Lublin osiągnęły 28 września. Jednostki Frontu Ukraińskiego dłużej brały udział w działaniach i zajmowały kolejne wyznaczone im obszary do początku października 1939. W awangardzie na kierunkach ataku Armii Czerwonej posuwały się na ogół jednostki pancerne. W pierwszej kolejności jednostki szybkie starały się dotrzeć do granic Rzeczypospolitej z Litwą, Węgrami i Rumunią, by uniemożliwić ewakuację jednostek Wojska Polskiego za granicę. Operacja została zaplanowana jako regularne działania wojenne z udziałem wojsk pancernych, lotnictwa (atakującego wojsko polskie z powietrza) i działań grup sabotażowo-dywersyjnych (Specnaz, OsNaz) przerzuconych lub zorganizowanych na terytorium Polski już w początku września 1939.
W dniach 18-19 września miała miejsce obrona Wilna przed nacierającymi wojskami sowieckimi.
W dniach 20-21 września trwały ciężkie walki o Grodno, gdzie na skutek zaciekłej obrony sowieckim czołgom nie udało się zdobyć miasta z marszu. Miasta broniły jedynie niewielkie oddziały garnizonu (większość w składzie 35 Dywizji Piechoty została kilka dni wcześniej przerzucona transportami kolejowymi dla obrony Lwowa przed Niemcami) i ochotnicy, w tym harcerze. Obrońcy butelkami z benzyną i ogniem działek przeciwpancernych zniszczyli kilkadziesiąt czołgów sowieckich. Agresor używał cywilów i jeńców jako żywych tarczy dla osłony natarcia czołgów (podobnie jak w roku 1944 Niemcy w powstaniu warszawskim).
Wkraczającym jednostkom Armii Czerwonej opór zbrojny stawiły związki taktyczne Korpusu Ochrony Pogranicza, Brygada Rezerwowa Kawalerii Wołkowysk i Samodzielna Grupa Operacyjna Polesie. W serii bitew na całym froncie, wojska polskie podjęły próbę opóźnienia marszu jednostek sowieckich. Przez trzy dni (17-20 września) trwała obrona przez KOP Rejonu Umocnionego Sarny. W dniach 29-30 września jednostki KOP pod dowództwem gen. Wilhelma Orlika-Rückemanna rozbiły 52 Dywizję Strzelecką Armii Czerwonej w bitwie pod Szackiem. 1 października zmuszone były się rozproszyć po bitwie pod Wytycznem; niewielka część zdołała się przyłączyć do SGO Polesie. Przedzierająca się na zachód SGO "Polesie" gen. Franciszka Kleeberga 29 - 30 września stoczyła zwycięskie walki z oddziałami sowieckimi pod Jabłonią i Milanowem.
Nastąpiło spotkanie wojsk sowieckich z wojskami niemieckimi, po czym na części obszarów Niemcy wycofali się do ustalonej wcześniej linii demarkacyjnej i oddali zajęty obszar wojskom sowieckim. Miało to miejsce m.in. pod Lwowem 20 września, gdy Niemcy oblegający to miasto wycofali się. Sam Lwów z silnym i dobrze uzbrojonym garnizonem został po krótkim oporze w dniu 22 września poddany Armii Czerwonej przez gen. Langnera na honorowych warunkach, natychmiast przez władze sowieckie złamanych [2]. Oficerom zagwarantowano w układzie kapitulacyjnym swobodny przemarsz na Węgry i do Rumunii - zostali na granicy linii oddziałów Armii Czerwonej aresztowani, wywiezieni do obozu w Starobielsku i zamordowani wiosną 1940 r. w Charkowie. (por.Obrona Lwowa 1939). Wśród ofiar katyńskich znajdowali się oficerowie wzięci do niewoli w całym pasie natarcia Armii Czerwonej (np. w okolicach Lublina, Chełma, Tomaszowa Lubelskiego które po pierwotnej okupacji sowieckiej zostały po pakcie moskiewskim z 28 września 1939 ewakuowane z kolei przez ZSRR na rzecz Niemców).
Walkę z Sowietami kontynuowały oddziały partyzanckie, np. nad Biebrzą utrzymały się do lata 1941 - do wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej.[6]
[edytuj] Działania radzieckich sił specjalnych
Wraz z oddziałami Specjalnych Okręgów Wojskowych Białoruskiego i Kijowskiego polską granicę przekroczyły grupy operacyjno-czekistowskie utworzone zgodnie z rozkazem NKWD ZSRR z 8 września 1939. W ich skład weszli oficerowie operacyjnych centralnych i terenowych organów NKWD oraz operacyjno-polityczni funkcjonariusze wojsk pogranicznych, wsparci dwoma batalionami wojsk Białoruskiego i Kijowskiego Okręgów Pogranicznych. W celu koordynacji działań grup operacyjno-czekistowskich z dowództwem wojskowym, oddelegowano na Ukrainę zastępcę ludowego komisarza spraw wewnętrznych Wsiewołoda Mierkułowa, a na Białoruś Wiktora Boczkowa, naczelnika Oddziału Specjalnego NKWD ZSRR.
Do zadań grup operacyjnych należało rozbicie struktur administracji II RP na kresach wschodnich oraz zorganizowanie w ich miejsce nowych organów władzy w postaci zarządów tymczasowych. Grupy te opanowywały w pierwszej kolejności newralgiczne węzły infrastruktury państwa polskiego. Zajmowały budynki urzędów państwowych, banki, drukarnie, redakcje gazet, konfiskowały papiery wartościowe i archiwa. Dokonywały aresztowań i zatrzymań na podstawie przygotowanych uprzednio list proskrypcyjnych i bieżących donosów przedwojennej i pozyskanej agentury sowieckiej, wykrywały i ewidencjonowały współpracowników polskich służb specjalnych, funkcjonariuszy polskiej administracji, działaczy partii, ugrupowań politycznych i społecznych. [7]
[edytuj] Zbrodnie wojenne
Od momentu uderzenia na Polskę Armia Czerwona dokonywała wielu zbrodni wojennych, mordując jeńców i masakrując ludność cywilną. Ocenia się że ich ofiarą padło ok. 2500 żołnierzy polskich i policjantów oraz kilkuset cywilów[8]. Jednocześnie radzieccy dowódcy wojskowi wzywali ludność cywilną do mordów i przemocy, dowódca Frontu Ukraińskiego Armii Czerwonej w jednej z odezw napisał : "Bronią, kosami, widłami i siekierami bij swoich odwiecznych wrogów - polskich panów" [8]. Największe zbrodnie popełniono w Rohatynie[9][10][11][12], gdzie dokonano rzezi na żołnierzach polskich i ludności cywilnej, Grodnie, Nowogródku, Sarnach, i Tarnopolu[11][12] oraz w Wołkowysku, Oszmianie, Świsłoczy[13], Mołodecznie i Kosowie Poleskim[14][13]. Według niektórych relacji w Grodnie doszło do wiązania polskich jeńców i ciągnięcia ich czołgami po bruku.[15] Do dramatycznych wydarzeń doszło także w Chodorowie, Złoczowie i Stryju[13]. W pobliżu Wilna żołnierze Armii Czerwonej rozstrzeliwali wziętych do niewoli żołnierzy Wojska Polskiego[11][12]. Mszcząc się za opór stawiany w Grodnie poddających się żołnierzy WP masowo rozstrzeliwano[16]. Przedstawiciele Armii Czerwonej łamali także postanowienia umów dotyczących złożenia broni, 22 września 1939 dowódca obrony Lwowa gen. Władysław Langner podpisał z dowództwem radzieckim kapitulację, przewidującą m.in. bezpieczny wymarsz wojska, policji i oficerów w kierunku granicy z Rumunią, po uprzednim złożeniu broni - umowę tę złamano wywożąc wszystkich w głąb ZSRR[17]. Podobnie postąpiono z obrońcami Brześcia i zgrupowaniem KOP (po rozbiciu w dniu 1 października 1939 w bitwie pod Wólką Wytycką ), natomiast wszystkich pojmanych żołnierzy 135. pułku KOP Armia Czerwona rozstrzelała na miejscu[12].
Armia Czerwona wymordowała ogniem z karabinów maszynowych nieuzbrojonych kadetów ze Szkoły Oficerów Policji w Mostach Wielkich po zgromadzeniu kadetów na placu apelowym i odebraniu raportu od komendanta szkoły.
Z premedytacją zamordowano też dowódcę obrony Grodzieńszczyzny gen. Józefa Olszynę-Wilczyńskiego i jego adiutanta, dokonały tego oddziały Armii Czerwonej pod Sopoćkiniami[12]. W tym ostatnim przypadku we współczesnej literaturze rosyjskiej (autorstwa głównie J. Muchina) podawane jest stwierdzenie, że generała Olszynę-Wilczyńskiego zabito w czasie ucieczki z bagażem samochodem osobowym po porzuceniu podległych mu walczących jeszcze oddziałów. Tymczasem świadkami egzekucji generała i jego adiutanta strzałem w tył głowy była jego żona i kilkanaście towarzyszących jej osób[18].
W ślad za oddziałami Armii Czerwonej posuwały się wojska i oddziały specjalne NKWD, dokonujące natychmiast masowych aresztowań (lub egzekucji) elit lokalnych według przygotowanych uprzednio list proskrypcyjnych, przy pomocy lokalnej agentury komunistycznej i zorganizowanych bojówek (tzw. milicja ludowa).
[edytuj] Zakończenie i skutki
22 września w Brześciu kombrig Siemion Kriwoszein i niemiecki generał Heinz Guderian odebrali wspólną defiladę oddziałów pancernych niemieckich i radzieckich ( w związku z przekazaniem miasta przez Wehrmacht - Armii Czerwonej). Wkrótce po tym 28 września ZSRR i III Rzesza podpisały tzw. Traktat o granicach i przyjaźni, zwany też drugim paktem Ribbentrop-Mołotow, przypieczętowujący podział Polski, korygujący wcześniejsze ustalenia nt. przebiegu granicy niemiecko-radzieckiej (patrz mapa z 28 września 1939 r.) oraz podziału stref wpływów w krajach bałtyckich. W tym ostatnim przypadku doprowadziło to niezwłocznie do wprowadzenia sowieckich baz wojskowych na terytorium tych państw z zachowaniem do czasu ich niezależności państwowej, a następnie w czerwcu 1940 r. do inwazji Armii Czerwonej na te kraje, ich formalnej aneksji przez ZSRR (sierpień 1940) i prześladowań ludności państw bałtyckich - m.in. po aneksji Litwy wysiedlono (w okresie czerwiec 1940 - czerwiec 1941) 25 % ludności litewskiej - w oparciu o słynną ujawnioną później instrukcję deportacyjną Sierowa.[19]
Armia Czerwona wzięła do niewoli 250 tysięcy żołnierzy, w tym około 18 tysięcy oficerów, ok. 7 tysięcy żołnierzy poległo lub zginęło po wzięciu do niewoli. W walkach zginęło około 3 tysięcy żołnierzy, ok. 10 tysięcy było rannych.
Dalszymi konsekwencjami agresji ZSRR na Polskę były masowe represje wobec ludności polskiej pozostających na wschodnich terenach Rzeczypospolitej, grabież polskiego majątku narodowego i dóbr prywatnych - w głąb ZSRR wywożono całe zakłady przemysłowe, maszyny i instalacje fabryczne, lokomotywy, wagony, samochody[13] oraz inwentarz żywy i martwy. Obrabowano polskie muzea, biblioteki oraz archiwa i prywatne zbiory dzieł sztuki[13]. Mimo czterokrotnej różnicy w sile nabywczej rubla w stosunku do złotego polskiego (faktycznie rubel był zaś fikcyjnym pieniądzem komunistycznej gospodarki niedoboru), obie waluty zostały we wrześniu 1939 zrównane przez władze sowieckie w kursie wymiany - co spowodowało natychmiastowe zniknięcie wszystkich towarów z rynku (przy masowym ich wykupywaniu przez żołnierzy sowieckich i ukrywaniu reszty przez sprzedawców wobec bezwartościowości sowieckiej waluty). Zablokowanie wszystkich kont bankowych i kas oszczędnościowych spowodowało gwałtowną pauperyzację ogromnych grup ludności, upadek instytucji dobroczynnych, kulturalnych i naukowych. 12 grudnia 1939 r. nastąpiło oficjalne wycofanie z obiegu złotego i zastąpienie go rublem przy likwidacji oszczędności bankowych i braku wymiany walut. W konsekwencji złote polskie były szmuglowane celem wymiany do Generalnego Gubernatorstwa, gdzie były wymieniane na młynarki. Zlikwidowano także wiele[13] kościołów trzech głównych wyznań (w większości katolickich), które zamieniano na magazyny, składy, kina lub ośrodki radzieckiej Ligi Bezbożników - organizacji powstałej w 1925, która atakowała ateistyczną propagandą wiarę w Boga i uczucia religijne różnych grup wyznaniowych. Zastosowano także deportacje innych grup etnicznych i represje w stosunku do ukraińskich i białoruskich działaczy narodowych. Ocenia się, że w latach 1939-1945 doszło, według różnych źródeł, do przymusowego wywiezienia od 550 000-1 500 000[20] obywateli polskich w głąb ZSRR.
18 grudnia 1939 rząd RP na uchodźstwie uznał, że zaistniał de facto stan wojny pomiędzy Rzeczpospolitą Polską a Związkiem Radzieckim.[potrzebne źródło]
[edytuj] Recepcja
Aneksja zdobytych w 1939 terenów wschodniej Polski świętowana była w ZSRR i jest nadal w niepodległej Białorusi jako "Zjednoczenie zachodniej Białorusi z Białoruską SRR". Oficjalna nazwa napaści na Polskę brzmiała: "Kampania wyzwoleńcza Armii Czerwonej".
Przypisy
- ↑ Potiomkin odmówił ambasadorowi Grzybowskiemu prawa wyjazdu pierwotnie pod pretekstem konieczności powrotu do ZSRR dyplomatów sowieckich w Polsce, którzy od tygodnia znajdowali się już na terenie ZSRR.
- ↑ Bohaterem sowieckim stawał się w tych tragicznych dla Polski dniach dowódca 29. Brygady Pancernej Armii Czerwonej kombryg Siemion Kriwoszein. Jego oddziały w Brześciu nad Bugiem wzięły bowiem do niewoli 1030 polskich oficerów, 1220 podoficerów i 34 tys. szeregowych żołnierzy. Jak wzięły? W jakiej bitwie? Otóż w żadnej bitwie. Na dworzec kolejowy w Brześciu w bałaganie odwrotu ku bezpiecznym granicom przybyło kilkadziesiąt polskich transportów wojskowych z żołnierzami i ze sprzętem. Wysiadali z wagonów wprost w sowieckie ręce jeszcze 25 września 1939 r. (Dariusz Baliszewski: Tajemnica generała Olszyny).
- ↑ Niejednokrotnie żołnierzy do niewoli brano podstępem - oficerowie Armii Czerwonej przedstawiali się jako sojusznicy w wojnie z Niemcami, czołgi sowieckie były udekorowane czerwonymi i polskimi flagami (m.in. w Zaleszczykach), zawierano z Polakami fikcyjne porozumienia o zgodzie na ewakuację, a następnie otaczano, rozbrajano i transportowano do obozów jenieckich itd.
- ↑ Andrzej Pepłoński "Wywiad a dyplomacja II Rzeczypospolitej" Toruń 2004, ISBN 83-85228-23-3
- ↑ Paweł Piotr Wieczorkiewicz "Kampania 1939 roku". Krajowa Agencja Wydawnicza, Warszawa, 2001. ISBN 83-88072-53-6
- ↑ Tomasz Strzembosz Antysowiecka partyzantka i konspiracja nad Biebrzą X 1939 - VI 1941, Neriton, Warszawa 2004, ISBN 83-88973-78-9
- ↑ Polskie Podziemie na terenach zachodniej Ukrainy i Zachodniej Białorusi w latach 1939 - 1941. Oficyna Wydawnicza RYTM, Warszawa 2001
- ↑ 8,0 8,1 Andrzej Friszke: Polska. Losy państwa i narodu 1939-1989. Warszawa: Wydawnictwo Iskry, 2003, s. 25. ISBN 83-207-1711-6.
- ↑ "W niejednokrotnym wypadku - po wkroczeniu do miasteczka czy osiedla - dokonywano masowych rzezi, nie oszczędzając kobiet i dzieci. W Rohatynie (Stanisławowskie) rzeź taka trwała cały dzień. Masowych gwałtów i morderstw, zbliżonych do rzezi, dokonano w Grodnie, Wołkowysku, Świsłoczy, Oszmianie i Mołodecznie": Władysław Pobóg-Malinowski "Najnowsza historia polityczna Polski. 1939-1945" Wydawnictwo Platan, Kraków, 2004, ISBN 83-89711-10-9, tom 3, s. 107
- ↑ Zbrodnia katyńska w świetle dokumentów, Londyn, 1975, s. 9-11
- ↑ 11,0 11,1 11,2 Witold Pronobis: Świat i Polska w XX wieku. Warszawa: Editions Spotkania, 1996, s. 196. ISBN 83-86802-11-1.
- ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 Wojciech Roszkowski: Najnowsza historia Polski 1914-1945. Warszawa: Świat Książki, 2003, ss. 410-412. ISBN 83-7311-991-4.
- ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 13,4 13,5 Władysław Pobóg-Malinowski: Najnowsza historia polityczna Polski. 1939-1945. Kraków: Wydawnictwo Platan, 2004, ss. 106-110 (tom 3). ISBN 83-89711-10-9.
- ↑ Wojciech Roszkowski "Najnowsza historia Polski 1914-1945", Świat Książki, Warszawa, 2003, ISBN 83-7311-991-4 s. 410 - autor wymienia "dramatyczne sceny maltretowania jeńców polskich" które "rozegrały się w Grodnie, Wołkowysku, Oszmianie, Mołodecznie, Nowogródku, Sarnach, Kosowie Poleskim i Tarnopolu"
- ↑ [...] Terror i mordowanie przyjęły większe rozmiary w Grodnie, gdzie wymordowano 130 uczniów i podchorążych, dobijano rannych i obrońców. 12-letniego Tadzika Jasińskiego przywiązano do czołgu i ciągnięto po bruku. Po opanowaniu Grodna nastąpiły represje; rozstrzeliwano aresztowanych na tzw. Psiej Górze i w lasku "Sekret". Na placu pod Farą leżał wał zamordowanych [...]": Julian Siedlecki "Losy Polaków w ZSRR w latach 1939-1986", Londyn, 1988, s. 32-34
- ↑ Karol Liszewski: Wojna polsko-sowiecka 1939. London: Polska Fundacja Kulturalna, 1986. ISBN 0-85065-170-0. "(Monografia zawiera najbardziej szczegółowy opis walk na całym froncie polsko - sowieckim i relacje świadków o sowieckich zbrodniach wojennych we wrześniu 1939 r)".
- ↑ 22 IX w Winnikach przedstawiciele Armii Czerwonej przyjęli bez dyskusji warunki wysunięte przez gen. Langnera. Przyjęto protokół o przekazaniu miasta Lwowa Armii Czerwonej, w którym m. in. stwierdzono, że Wojsko Polskie opuści poszczególne sektory. O dalszych losach wojska była mowa w pkt. 6 i 8, które głosiły: „6. Jeńcy szeregowi i młodsi oficerowie kolumnami pieszymi, starsi oficerowie autami opuszczą miasto wzdłuż szosy Lwów—Kurowice [...] 8. Oficerom Wojsk Polskich gwarantuje się osobistą swobodę i nietykalność ich osobistej własności. Przy przejazdach do Państw Obcych rozstrzyga Władza Miejska wraz z przedstawicielami władz dyplomatycznych danego Państwa". Protokół ten podpisali przedstawiciele Armii Czerwonej: kombryg Kuroczkin, kombryg Jakowlew, płk Diedow, płk Fotczenkow i komisarz pułkowy Makarow; ze strony Wojska Polskiego gen. Langner i płk dypl. Rakowski[1]por. też. Wojciech Roszkowski "Najnowsza historia Polski 1914-1945", Świat Książki, Warszawa, 2003, ISBN 83-7311-991-4 s. 411
- ↑ Dariusz Baliszewski, Tajemnica generała Olszyny, "Wprost", nr 1243, 8 października 2006; dostępne w Internecie, dostęp 2007-11-07, 17:05
- ↑ Norman Davies "Boże Igrzysko. Historia Polski", Wydawnictwo ZNAK, Kraków, 2001, ISBN 83-240-0020-8, s. 962
- ↑ Niektóre szacunki podają liczbę nawet od 1,8 do 2 mln, głównie z uwagi na przymusowe nadanie obywatelstwa ZSRR wielu obywatelom polskim którzy także w większości zostali deportowani - jednak w dokumentach NKWD dotyczących deportacji nie byli oni wymieniani jako Polacy
[edytuj] Zobacz też
- Armia Czerwona 17 września 1939
- Wybory do Zgromadzeń Ludowych Zachodniej Ukrainy i Zachodniej Białorusi 1939
- Represje ZSRR wobec Polaków i obywateli polskich 1939-1946
- Jeńcy polscy w niewoli radzieckiej (od 1939 roku)
- Zbrodnia katyńska
[edytuj] Bibliografia, Linki
- Sławomir Dębski Między Berlinem a Moskwą. Stosunki niemiecko-sowieckie 1939-1941, Warszawa 2007 ( wyd II poprawione) Wyd. Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, ISBN 9788389607089.
- Karol Liszewski (Ryszard Szawłowski) Wojna polsko-sowiecka 1939, London 1986, wyd. Polska Fundacja Kulturalna ISBN 0-85065-170-0
- Jerzy Łojek Agresja 17 września 1939. Studium aspektów politycznych, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa, 1990 ISBN 83-211-1410-5
- Andrzej Friszke Polska. Losy państwa i narodu 1939-1989, Wydawnictwo Iskry, Warszawa 2003, ISBN 83-207-1711-6
- Witold Pronobis Świat i Polska w XX wieku, Editions Spotkania, Warszawa, 1996, ISBN 83-86802-11-1
- Czesław Grzelak Kresy w czerwieni: agresja Związku Sowieckiego na Polskę w 1939 roku, Wojskowy Instytut Historyczny Akademii Obrony Narodowej, Wydawnictwo Neriton, Warszawa, 1998, ISBN 83-86842-30-X
- Rajmund Szubański Plan operacyjny "Wschód", Wydawnictwo Bellona, Warszawa, 1993, ISBN 83-11-08220-0
- Norman Davies Boże Igrzysko. Historia Polski, Wydawnictwo ZNAK, Kraków, 2001, ISBN 83-240-0020-8
- Stanisław Ostrowski Dnie pohańbienia, fragment w wersji elektronicznej[3]
- dokumenty do stosunków sowiecko - niemieckich 1939 - 1941 (korespondencja dyplomatyczna i wszystkie tajne dokumenty), strona Yale University
- Dokumenty dotyczące agresji sowieckiej
- Biblioteka kresowa. "Wolność" ze Wschodu. Portal Kresy24.pl
- Tomasz Strzembosz Antysowiecka partyzantka i konspiracja nad Biebrzą X 1939 - VI 1941, Neriton, Warszawa 2004, ISBN 83-88973-78-9
- Instrukcja deportacyjna Iwana Sierowa nr 001223 z 10 października 1939 - w języku angielskim
- Instytut Pamięci Narodowej "Agresja ZSRR na Polskę, 17 września 1939 r." - zdjęcia
- IPN "17 września 1939 roku - agresja sowiecka na Polskę" - fotografie
[edytuj] Galeria - plakaty i ulotki sowieckie - wrzesień 1939
 Sowiecki plakat propagandowy z września 1939 – Armia Czerwona wyzwala chłopów z pańskiego polskiego jarzma |
 Sowiecki plakat antyszpiegowski – tu cień szpiega w polskim mundurze |
 Sowiecki plakat propagandowy z jesieni 1939 - "Tak było – Tak Jest!" |
 Sowiecki plakat propagandowy - żołnierz Armii Czerwonej dobija Białego Orła |
 Sowiecki plakat propagandowy - "Nasza armia to armia która wyzwala robotników", podpisano "Józef Stalin" |
 Sowiecka ulotka do żołnierzy polskich, 17 września 1939 - Dowódca Frontu Ukraińskiego Siemion Timoszenko |
 Sowiecka ulotka do żołnierzy polskich, 17 września 1939 - Dowódca Frontu Białoruskiego Michaił Kowalow |
 Sowiecka ulotka do żołnierzy polskich, 17 września 1939 - Dowódca Frontu Białoruskiego Michaił Kowalow |
[edytuj] Recepcja - karykatury sowieckie w pierwszą rocznicę agresji - wrzesień 1940
Wojna litewsko-moskiewska 1512-1522 z udziałem Polski • Wojna litewsko-moskiewska 1534-1537 z udziałem Polski • Wojna litewsko-rosyjska 1558-1570 z udziałem Polski • I (pskowska) • II (moskiewska) • III (smoleńska) • IV (ukraińska) • V (sukcesyjna)• VI (barska) • VII (targowicka) • VIII (kościuszkowska) • IX (listopadowa) • X (powstanie styczniowe) • XI (przeciw bolszewikom) • XII (kampania wrześniowa)
