Zamość

Z Wikipedii

Współrzędne: 50°43'14" N 23°15'31" E50.7205556 23.2586111 (Zamość)

Zamość
Herb Zamościa Flaga Zamościa
Województwo	lubelskie
Powiat	miasto na prawach powiatu
Gmina  - rodzaj	Zamość miejska
Założono	1580
Prawa miejskie	1580
Prezydent miasta	Marcin Zamoyski (e-mail)
Powierzchnia	30,34 km²
Położenie	50° 43'14'' N 23° 15'31'' E
Wysokość	212 m n.p.m.
Liczba mieszkańców (2006)  - liczba ludności  - gęstość  - aglomeracja	66 507 2 192 os./km² 140 638
Strefa numeracyjna (do 2005)	(+48) 84
Kod pocztowy	22-400 do 22-410
Tablice rejestracyjne	LZ
Położenie na mapie Polski Zamość
Miasta partnerskie	Bardejov Loughborough Schwäbisch Hall Sighisoara Sumy Żółkiew
Urząd miejski3 Rynek Wielki 13 22-400 Zamość tel. 84 639-20-84; faks 84 638-42-96
Galeria zdjęć w Wikimedia Commons
Strona internetowa miasta

Zamość (łac. Zamoscia) - miasto na prawach powiatu, położone w południowej części województwa lubelskiego. Jest jednym z ważniejszych ośrodków kulturalnych, edukacyjnych i turystycznych tego województwa, zwłaszcza na Zamojszczyźnie. Nazywany także "Perłą Renesansu", "Miastem Arkad" i "Padwą Północy" za sprawą unikalnego zespołu architektoniczno-urbanistycznego Starego Miasta. Pod względem liczby ludności zajmuje tu trzecią pozycję (66 507^[1] mieszkańców), natomiast powierzchnia plasuje miasto na siódmym miejscu.

Spis treści 1 Geografia 1.1 Położenie i topografia 1.2 Wody 1.3 Klimat 1.4 Przyroda 1.5 Struktura powierzchni 1.6 Układ przestrzenny 2 Historia 2.1 XVI wiek 2.2 XVII wiek 2.3 XVIII wiek 2.4 XIX wiek 2.5 XX wiek 3 Historia Żydów w Zamościu 4 Osoby związane z Zamościem 4.1 Urodzeni w Zamościu 4.2 Honorowi Obywatele Zamościa 5 Zabytki 5.1 Stare Miasto 5.1.1 Budynki świeckie 5.1.2 Kościoły i dawne budynki sakralne 5.1.3 Twierdza Zamość 5.1.4 Budynki dawnej ludności żydowskiej 5.2 Poza Starym Miastem 5.3 Pomniki 6 Turystyka 6.1 Hotele, noclegi 7 Kultura i sztuka 7.1 Ośrodki kultury 7.2 Muzea 7.3 Galerie 7.4 Kina 7.5 Biblioteki 8 Obiekty wyznaniowe i religijne 8.1 Kościoły i związki wyznaniowe 8.2 Cmentarze 9 Administracja i samorząd 9.1 Ważniejsze urzędy i instytucje 9.2 Samorząd 10 Dzielnice i osiedla Zamościa 11 Demografia 12 Gospodarka 12.1 Przemysł 12.2 Handel i usługi 12.3 Gospodarka komunalna 12.4 Służba zdrowia 13 Transport i komunikacja 13.1 Drogi 13.2 Kolej 13.3 Komunikacja 14 Sport 14.1 Obiekty sportowe 14.2 Kluby sportowe 15 Media 15.1 Ogólnopolskie 15.2 Lokalne 16 Edukacja 17 Ciekawostki 18 Bibliografia 19 Przypisy 20 Zobacz też 21 Linki zewnętrzne

[edytuj] Geografia

[edytuj] Położenie i topografia

W podziale fizycznogeograficznym Polski J. Kondrackiego, Zamość leży w obniżonym Padole Zamojskim, mezoregionie stanowiącym południowy fragment Wyżyny Lubelskiej (makroregion). Na północ i południe od miasta znajdują się tereny o nieco większej wysokości – Działy Grabowieckie i Roztocze.

Miasto położone jest na wysokości od ok. 210 do 220 m n.p.m., przy czym wysokości najniższych punktów to ok. 204 m n.p.m. nad Łabuńką i Czarnym Potokiem (północna część Zamościa), zaś najwyższy sięga ok. 236 m n.p.m. na Os. Słoneczny Stok we wschodniej części miasta. Rzeźba terenu nie jest tu zbytnio zróżnicowana, poza wyraźnymi nachyleniami i spadkiem wysokości w kierunku rzeki Łabuńki: w południowej części Nowego Miasta i Osiedla Promyk, w kierunku zachodnim na Os. Orzeszkowej-Reymonta oraz od zabudowy Osiedla Zamczysko w stronę tej rzeki i granicy miasta.

Ogólnie południowa i zachodnia części Zamościa położone są najniżej, o niewielkich deniwelacjach terenu, pomijając wzrost wysokości wzdłuż ul. Śląskiej (na północ, Os. Karolówka), podobnie, ale słabiej wzdłuż ul. Szczebrzeskiej (na zachód, po granice miasta). Największe zaś widać we wschodniej części – tereny pomiędzy ulicami S. Wyszyńskiego, Partyzantów i Hrubieszowską (a zwłaszcza w jej okolicach) są najwyżej położone; w każdym kierunku, a najwyraźniej na południe i północ od tej części miasta wysokość maleje. Nieznacznie wyżej położone są także fragmenty na północ od Starego Miasta.

[edytuj] Wody

Od południowego wschodu w kierunku północnym przez miasto przepływa rzeka Łabuńka, która wpada do Wieprza, a także mniejsze rzeki: płynąca od południowego zachodu Topornica oraz Czarny Potok wzdłuż północnej granicy miasta.

W południowej części Zamościa (Os. Zamczysko) znajduje się zalew, który powstał w latach 1961-63. Podzielony jest groblą na dwa zbiorniki o łącznej powierzchni ok. 18 ha, przeznaczone na kąpielisko (północny) oraz do hodowli ryb i wędkarstwa (południowy).

[edytuj] Klimat

Klimat umiarkowany wyróżnia się tu większym stopniem kontynentalizmu, na co wskazuje dość wysoka roczna amplituda temperatury – najchłodniejszy miesiąc to styczeń ( -4,4°C), a najcieplejszy jest lipiec (+ 17,4°C).

Średnia temperatura roczna wynosi ok. 7,2°C.

Roczna suma opadów, jakie przeważają w ciepłym półroczu (maj – sierpień), nie przekracza 600 mm. Występuje tu spora ilość dni bezchmurnych (ok. 55 w ciągu roku; jedna z największych w kraju) oraz dni z burzami (ok. 25-30).

[edytuj] Przyroda

Poza 11 zespołami pomników przyrody^[2] (drzewa) oraz fragmentem obszaru specjalnej ochrony ptaków NATURA 2000 - "Dolina Górnej Łabuńki" (sięga południowo wschodniej części miasta), gdzie występuje ponad 20 ich gatunków, z których 3 posiadają ostoje, w Zamościu brak innych charakterystycznych i chronionych obiektów przyrodniczych. Tereny zielone to w większości łąki, zajmujące głównie obszary przy granicach miasta oraz ogrody działkowe skupiające się w jego południowej części.

Zieleń miejską wokół centrum stanowią Park Miejski ze stawem (założony w okresie międzywojennym) położony tuż przy Starym Mieście, pobliski park o nazwie "Małpi Gaj" po jego zachodniej i południowej stronie oraz "Planty" (słabiej zadrzewione, głównie skwery) na wschód i północ od Starego Miasta. Większe skupiska zieleni poza centrum miasta znajdują się ponadto w Koszarach przy jednostce wojskowej (na północ) oraz przy ul. Dzieci Zamojszczyzny (na zachód), wzdłuż której ciągnie się szeroki pas drzew. Niewielki park to także tzw. Ogródek Jordanowski między Starym a Nowym Miastem.

Duży obszar leśny (ok. 45 - 50 ha) stanowi w Zamościu jedyny miejski las komunalny, zajmujący teren między zalewem a południową granicą miasta, w którym występuje także fauna, nieliczna, ale z gatunkami chronionymi (m.in.: rzekotka drzewna, traszki).

Do terenów zielonych zalicza się również skwery przebiegające wzdłuż rzeki Łabuńki, na których wyznaczono Bulwary Miast Partnerskich Zamościa (Bulwary Loughborough, Schwäbisch Hall oraz Żółkiewski).

Inne najbliższe obiekty ochrony przyrody to rezerwaty "Hubale" (z susłami perełkowanymi) i "Wieprzec" (niskie torfowiska), położone na południowy zachód od miasta. Nieco dalej w tym samym kierunku znajduje się Roztoczański Park Narodowy, a bliżej na północ Skierbieszowski Park Krajobrazowy. W zamojskim ogrodzie zoologicznym od niedawna jest także niewielka część botaniczna, poświęcona roślinności.

[edytuj] Struktura powierzchni

Powierzchnia miasta wynosi 30,34 km² (100%) (dane GUS, 2006), z czego:

• użytki rolne – 14,43 km² (48%):
  • grunty orne i sady – 9,17 km² (30%)
  • użytki zielone (w tym łąki) – 4,70 km² (16%)
  • inne użytki – 0,56 km² (2%)
• lasy (w tym grunty zadrzewione i zakrzewione) – 0,64 km² (2%)
• pozostałe grunty – 15,27 km² (50%).

[edytuj] Układ przestrzenny

Większość zwartej zabudowy Zamościa skupia się w postaci klinów ciągnących się na północ i wschód od położonego w centrum Starego Miasta. Jest ono niejako "odizolowane" od pozostałych części miasta otaczającymi go terenami zielonymi (Park Miejski, Planty, Małpi Gaj).

Znacznie mniej powierzchni zajętej zabudową (w miarę zwartą) występuje w zachodniej części (Os. Karolówka), natomiast jej najmniejszy udział przypada na tereny położone na południe od centrum (Os. Zamczysko), gdzie wyraźnie przeważają tereny zielone, głównie ogrody działkowe, las, łąki i tereny trawiaste (nieużytki) oraz zalew.

Zabudowy mieszkalne, jedno- i wielorodzinne, zajmują w przybliżeniu podobną powierzchnię miasta. Bloki znacznie gęściej występują w południowo-wschodnim fragmencie Zamościa (tzw. Nowe Miasto), zwłaszcza na północ od ul. Partyzantów, gdzie położonych jest wiele osiedli z zabudową przede wszystkim wielorodzinną (liczne wieżowce), natomiast na południe od tej ulicy przeważają domy jednorodzinne. Na północ od centrum podobnie; pasem wzdłuż ul. J. Piłsudskiego (od zachodu ograniczonego rzeką Łabuńką) występują osiedla z blokami wielorodzinnymi (Os. Planty, Os. Orzeszkowej, Os. Kilińskiego, Os. Reymonta), zaś dalej na północ i północny-wschód (ul. Lubelska – ul. Wojska Polskiego – ul. Powiatowa) już znacznie większy obszar przypada na domy jednorodzinne, przy których występują jeszcze osiedla z blokami, ale znacznie mniejsze. Wspomniane południowe i zachodnie fragmenty Zamościa to tereny, na których zabudowa mieszkalna składa się niemalże wyłącznie z domów jednorodzinnych.

Największe tereny przemysłowe i magazynowo-składowe skupiają się we wschodniej części miasta (Os. Kilińskiego), gdzie sięgają po niezabudowane tereny przy jego wschodniej granicy. Podobne, ale mniejsze, można zauważyć na Os. Karolówka (zachodnia część Zamościa), ciągnące się wzdłuż ul. Szczebrzeskiej. Sporo nieużytków i gruntów ornych znajduje się na wschód od obwodnicy miasta oraz na zachód i południe od zabudowy na Os. Karolówka.

Można także zauważyć charakterystyczny przebieg i układ głównych dróg i ulic miasta, które odbiegają niemal "promieniście" od centrum:

ulice: J. Piłsudskiego i Lubelska (na jednej linii) na północ,

ulice: Partyzantów i S. Wyszyńskiego na wschód i południowy wschód,

ulice Lipska i Szczebrzeska na południowy zachód.

Linie kolejowe przebiegają w kierunkach wschód-zachód, z normalnotorową przecinającą centrum miasta i stykającą się z terenami przemysłowymi oraz szerokotorową przy jego północnej granicy.

Takie rozmieszczenie poszczególnych rodzajów użytkowania powierzchni miasta przypomina niejako jego "klinowy" model, w którym od centrum po niemal granice rozszerzają się tereny o konkretnym typie zabudowy i użytkowania, co widać m.in. w przypadku zabudowy mieszkalnej na północ od centrum (wzdłuż ulic J. Piłsudskiego i Lubelskiej) i większej na wschód (wzdłuż dwu, niemal "równoległych" ulic Partyzantów i S. Wyszyńskiego), a także wyraźnie wyodrębnionych terenów przemysłowych w dzielnicy Os. Kilińskiego. Z kolei biorąc do tego pod uwagę położenie osiedli Karolówka i Zamczysko, jakich zabudowy nie są połączone z pozostałą, większą częścią miasta (czyli są niejako oddzielone), a także ważne znaczenie Nowego Miasta z Nowym Rynkiem stanowiącym swego rodzaju drugie centrum Zamościa, w pewien sposób nawiązuje to do "policentrycznego" modelu miasta.

[edytuj] Historia

[edytuj] XVI wiek

Zamość został założony jako typowe renesansowe miasto idealne, a prawa miejskie uzyskał w 1580 roku, na mocy przywileju lokacyjnego wystawionego przez kanclerza i hetmana wielkiego koronnego Jana Zamoyskiego. W I Rzeczypospolitej należał do powiatu krasnostawskiego ziemi chełmskiej (województwa ruskiego), będącej częścią Rusi Czerwonej. W roku 1589 miasto zostało stolicą ziem należących do jego założyciela, zwanych Ordynacją Zamojską. W 1595 roku rozpoczęła tu działalność czwarta w Rzeczypospolitej uczelnia wyższa, Akademia Zamojska.

[edytuj] XVII wiek

XVII wiek był okresem największego i najszybszego rozwoju miasta, co skutkowało dynamicznym wzrostem liczby ludności nie tylko polskiej, ale również Ormian, Żydów czy Greków. Pociągało to za sobą rozbudowę miasta, ze szczególnym uwzględnieniem świątyń wyznań rzymskokatolickiego, greckokatolickiego, ormiańskiego, prawosławnego i judaizmu. Wiele drewnianych do tej pory budynków zastępowały murowane, zwłaszcza w przypadku świątyń.

Pomyślny trend wzrostowy został jednak zahamowany przez okres niepokojów wewnętrznych i zewnętrznych nękających Rzeczpospolitą w XVII wieku. W 1648 roku zamojska twierdza była oblegana przez wojska Bohdana Chmielnickiego, który odstąpił dopiero po wiadomościach o zbliżających się wojskach królewskich, mimo że wielokrotnie wzywał dowództwo twierdzy do wypłacenia okupu w zamian za bezpieczeństwo Zamościa.

W czasie potopu w 1656 roku wojska szwedzkie, pomimo długotrwałego oblężenia nie zdobyły miasta.

W tym okresie nastąpił również upadek poziomu kształcenia na Akademii Zamojskiej oraz pogorszenie jej sytuacji i zaniedbanie (1663 rok).

Pod koniec stulecia Zamość zamieszkiwało nieco ponad 2000 osób.

[edytuj] XVIII wiek

Podczas wielkiej wojny północnej Zamość został zajęty przez wojska szwedzkie (1704), a wkrótce także przez wojska saskie (1715 - 1716).

Wśród zamojskiej społeczności ubywało Ormian (zajmowali się głównie handlem), wskutek czego likwidacji uległa ich gmina, a próba reaktywacji jej działalności nie przyniosła skutków.

W połowie tego stulecia przeprowadzono reformy w Akademii Zamojskiej, (wykładał na niej m.in. Stanisław Staszic), ale nie zapobiegło to jej likwidacji w 1784 roku przez Austriaków, którzy zajęli miasto w wyniku I rozbioru (1772).

[edytuj] XIX wiek

W 1809 roku w wyniku kampanii księcia Józefa Poniatowskiego Zamość został przyłączony do Księstwa Warszawskiego, a po kongresie wiedeńskim włączony do Królestwa Polskiego, czyli w skład Rosji.

W 1821 roku rząd rosyjski odkupił i umocnił miasto w celu stworzenia twierdzy. Dokonano wówczas przebudowy wielu budynków, m.in. na koszary, magazyny, przez co zabudowania utraciły swój pierwotny wygląd.

Twierdza Zamość odegrała dużą rolę w trakcie powstania listopadowego i skapitulowała jako ostatni polski punkt oporu.

W wyniku porażki Rosjan w wojnie krymskiej (1856) i ukazania nieprzydatności punktów oporu podobnych (Sewastopol) do twierdzy zamojskiej, twierdza została skasowana (1866). Dało to jednak początek przestrzennemu rozwojowi miasta, poza jego murami.

Pod koniec tego wieku Zamość liczył ponad 10 000 mieszkańców.

[edytuj] XX wiek

W okresie I wojny światowej do Zamościa doprowadzono linię kolejową (1916), a w 1917 roku poszerzono granice miasta.

W grudniu 1918 roku Zamość był miejscem komunistycznej rewolty, która w czasach PRL-u była nazywana powstaniem zamojskim. Została ona stłumiona przez przybyłe z Lublina oddziały wojskowe pod dowództwem majora Lisa-Kuli.

W 1920 roku pod pobliskim Komarowem oraz na przedmieściach Zamościa rozegrała się bitwa, która wraz z bitwą warszawską pozwoliły odeprzeć bolszewików. Dowódcą obrony był major Mikołaj Bołtuć, późniejszy generał i dowódca Grupy Operacyjnej "Wschód" w czasie kampanii wrześniowej.

W 1939 roku Zamojszczyzna była miejscem zaciekłych walk z wojskami niemieckimi, które zakończyły się dzień przed kapitulacją Warszawy. Po zakończeniu wojny obronnej 1939 roku Zamojszczyzna została podzielona pomiędzy Niemcy (większość regionu) a Związek Radziecki (południowo-wschodnia część). W południowo-wschodniej części regionu do dziś pozostały resztki umocnień zwanych linią Mołotowa.

W czasie okupacji niemieckiej na terenie Zamojszczyzny miała miejsce masowa akcja eksterminacyjna prowadzona przez Niemców, którzy dążyli do stworzenia tu siatki niemieckiego osadnictwa - jako przyczółka do germanizacji Wschodu. W niemieckich planach używano nazwy Himmlerstadt, która ze względu na to, że wg hitlerowców nie godziło się, aby Hitler nie miał "swojego" miasta, a Himmler posiadał, została zastąpiona przez Pflugstadt (Pflug = pług), która nie została jednak oficjalnie wprowadzona.

Okolice Zamościa były terenem niezwykle ożywionej działalności polskich i radzieckich oddziałów partyzanckich - głównie AK i BCh, które czasami nazywa się Powstaniem zamojskim.

Na zamojskiej Rotundzie powstał obóz zagłady, w którym zginęło ponad 8 tysięcy ludzi. Znajdował się tu także obóz jeńców radzieckich, obóz tymczasowy dla wysiedlonych mieszkańców Zamojszczyzny (w tym dla licznych Dzieci Zamojszczyzny) oraz getto. W wyniku wojny i okupacji Zamość stracił ponad 50% mieszkańców, ale samo miasto nie zostało zburzone.

Po wojnie nastąpił dynamiczny rozwój miasta. Rozszerzono jego granice (1973), powstawały liczne, nowe osiedla oraz nowe zakłady przemysłowe, głównie przemysłu spożywczego. W latach 1975-1998 Zamość był stolicą województwa zamojskiego. Po ostatniej zmianie podziału administracyjnego kraju został siedzibą powiatów grodzkiego i ziemskiego w województwie lubelskim.

W 1992 r. zamojskie Stare Miasto, stanowiące przykład renesansowej zabudowy miejskiej zostało wpisane na listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO.

W 1999 r. miasto odwiedził Papież Jan Paweł II, podczas VII pielgrzymki do Polski.

[edytuj] Historia Żydów w Zamościu

Kahał zamojski powstał w 1588, gdy Jan Zamoyski sprowadził do miasta Żydów sefardyjskich z Włoch, Hiszpanii, Portugalii i Turcji.

W XVII wieku zaczęli osiedlać się Żydzi aszkenazyjscy i wkrótce zdobyli przewagę w mieście. W 1684 Marcin Zamoyski potwierdził przywilej Jana Zamoyskiego z 1588 dla gminy żydowskiej.

Na przełomie XVIII i XIX wieku silne wpływy miał tutaj nurt oświecenia żydowskiego - Haskala. W końcu XIX wieku zaczął rozprzestrzeniać się chasydyzm. W Zamościu istniała synagoga, 2 domy modlitwy oraz szpital żydowski.

W Zamościu żył i tworzył poeta Salomon Ettinger (1799-1855), pisarz Icchak Lejb Perec (1852-1915), urodziła się tu przyszła rewolucjonistka Róża Luksemburg (1870-1919).

W roku 1827 mieszkało tu 2874 Żydów, w 1921 - 9383 (49,3% ludności miasta). Przed wojną ukazywało się czasopismo Zamoscer Sztyme. Tuż przed wybuchem wojny mieszkało w Zamościu około 12 000 Żydów.

W październiku 1939 roku Niemcy powołali Judenrat, a wiosną 1942 roku - utworzyli getto. Od kwietnia do września 1942 około 4 tys. osób wywieźli do obozu zagłady w Bełżcu. W październiku 1942 - rozstrzelali 500 osób, pozostałe 4 tys. poprzez Izbicę wywieźli także do Bełżca.

[edytuj] Osoby związane z Zamościem

[edytuj] Urodzeni w Zamościu

• Józef Epstein
• Salomon Ettinger
• Marek Grechuta
• Róża Luksemburg
• Adam Niklewicz
• Witold Paszt
• Icchak Lejb Perec
• Joanna Racewicz
• Leopold Skulski
• Piotr Szewc
• Beata Ścibakówna
• Aleksander Zederbaum

[edytuj] Honorowi Obywatele Zamościa

[edytuj] Zabytki

[edytuj] Stare Miasto

Wybitne walory turystyczne Zamościa to: zachowany od czasu powstania układ urbanistyczny, regularny Rynek Wielki o wymiarach 100 x 100 metrów z ratuszem i tzw. Kamienicami Ormiańskimi (w mieście osiedliła się liczna wspólnota ormiańska), a także fragmenty umocnień obronnych wraz z pochodzącymi z okresu zaboru rosyjskiego nadszańcami.

Pierwszy "Pan na Zamościu" Jan Zamoyski zlecił zaprojektowanie miasta architektowi Bernardo Morando, który nawiązał do koncepcji antropomorficznych.

Głową miał być pałac Zamoyskich, kręgosłupem ulica Grodzka, przecinająca Rynek Wielki ze wschodu na zachód w kierunku pałacu, a ramiona to ulice poprzeczne, z głównymi jakie stanowią położone na jednej linii ul. Solna (na północ od Rynku Wielkiego) oraz ul. B. Moranda (na południe od Rynku). Przy tych ulicach wyznaczono także inne rynki: Rynek Solny i Rynek Wodny, uchodzące jako organy wewnętrzne miasta.

Bastiony to z kolei ręce i nogi służące do obrony. Układ ten przetrwał do dzisiaj w stanie praktycznie nie zmienionym. To on stanowi główną atrakcję dla odwiedzających licznie Zamość urbanistów i architektów, jest dowodem jak starano się zrealizować koncepcję miasta idealnego.

Niestety, rosyjski zaborca w 1866 roku wysadził większość umocnień obronnych, które wcześniej poważnie rozbudował. Pozostał jedynie bastion VII z fragmentem murów oraz dwa nadszańce, dające wyobrażenie o ówczesnych umocnieniach. W jednym z nadszańców władze rosyjskie utworzyły więzienie, w którym był więziony Walerian Łukasiński.

Wśród wielu zabytków na uwagę zasługują:

[edytuj] Budynki świeckie

• Ratusz, manierystyczno – barokowy, kilkakrotnie przebudowywany, z pięknymi schodami wachlarzowymi z XVIII wieku;
• Kamienice z podcieniami przy Rynku Wielkim, m.in. :
  • Kamienice Ormiańskie (XVII wiek) z attykami (północna pierzeja Rynku Wielkiego);
  • Kamienice: Morandowska II, Szczebrzeska i Turobińska z początku XVII wieku (południowa pierzeja Rynku Wielkiego – ul. S. Staszica);
  • Kamienica pod św. Kazimierzem, XVII wiek (wschodnia pierzeja Rynku Wielkiego);
  • Kamienica Linkowska (Linkowa), II połowa XVII wieku (zachodnia pierzeja Rynku Wielkiego);
• Kamienice z podcieniami przy Rynku Solnym, m.in. kamienica "Dom Rabina" z połowy XVII wieku;
• dawny Pałac Zamoyskich, z końca XVI wieku, przebudowywany w wieku XVII, XVIII; w XIX wieku w czasie zaborów przekształcony w szpital wojskowy, przez co utracił wyjątkowy wygląd (obecnie sąd);
• dawna Akademia Zamojska (obecnie liceum i szkoła wyższa) z XVII wieku, przebudowana w XVIII i XIX wieku;
• Arsenał z I poł. XVII wieku;
• "Dom Centralny", secesyjny budynek z początku XX wieku, tzw. "Centralka" (nazwa dawnego hotelu w tym budynku);
• "Generałówka", neorenesansowy budynek z II poł. XIX wieku;

[edytuj] Kościoły i dawne budynki sakralne

• zabytkowe kościoły:
  • renesansowa katedra pw. Zmartwychwstania Pańskiego i św. Tomasza Apostoła (z końca XVI wieku), w której pod bocznymi nawami znajdują się krypty z trumnami oraz prochami Zamoyskich; przy katedrze stoi dzwonnica, pełniąca funkcję wieży widokowej, w której biją dzwony Jan (największy), Wawrzyniec oraz Tomasz; katedra według dawnej klasyfikacji była zabytkiem klasy zerowej;
  • barokowy Kościół rektoralny pw. św. Katarzyny z XVII wieku;
  • barokowy Kościół Franciszkanów pw. Zwiastowania NMP z XVII wieku;
  • renesansowo-barokowy Kościół pw. św. Mikołaja (dawna cerkiew unicka) z XVII wieku;
• Infułatka, dom dziekanów zamojskich (XVI/XVII wiek), przy katedrze;
• dawne Seminarium Duchowne, barokowe, z XVII wieku (obecnie siedziba szkoły wyższej);
• dawny klasztor Klarysek z XVII wieku (obecnie remontowany);
• dawny klasztor i szpital Bonifratrów, później zajazd Pod Karpiem (dlatego tzw. "Podkarpie");
• dawny szpital kolegiacki, XVIII wiek, obecnie urząd pocztowy;

[edytuj] Twierdza Zamość

Fragmenty dawnej zamojskiej twierdzy to m.in.:

• dwa nadszańce z XIX wieku;
• Bastion VII, jedyny zachowany z siedmiu jakie powstały na przełomie XVI i XVII wieku;
• pozostałości murów przy Nowej Bramie Lubelskiej i między nadszańcami;
• Kojec w Parku Miejskim, jedyny zachowany;
• Rotunda Zamojska, ważny, zabytkowy obiekt na południe od Starego Miasta, związany m.in. z rozbudową twierdzy w XIX wieku, gdzie obecnie mieści się muzeum;
• bramy - można przejść przez:
  • Starą Bramę Lwowską z końca XVI wieku i
  • Nową Bramę Lubelską (XIX wiek); pozostałe to:
  • Nowa Brama Lwowska (XIX wiek);
  • Stara Brama Lubelska (koniec XVI wieku, zamurowana po 1588 roku z rozkazu hetmana Zamoyskiego na pamiątkę zwycięstwa w bitwie pod Byczyną i sprowadzeniu tu jako jeńca arcyksięcia austriackiego Maksymiliana);
  • Brama Szczebrzeska (XVII wiek, przebudowana w XVIII i XIX wieku);

[edytuj] Budynki dawnej ludności żydowskiej

Zachowały się także niektóre, charakterystyczne dla Żydów obiekty, m.in.:

• dom kahalny;
• Dom rabina;
• jatki;
• mykwa;
• szpital żydowski;
• dawne domy modlitwy:
  • dom modlitwy na rogu ul. G. Daniłowskiego i pl. M. Stefanidesa;
  • dom modlitwy przy ulicy I. Pereca 8;
  • także liczne, inne domy modlitw: przy dawnej ulicy Żwirki, przy dawnej ulicy Wysokiej, przy dawnej ulicy Targowej, przy ulicy Ratuszowej, przy ulicy M. Konopnickiej, przy dawnej ulicy Szerokiej;

oraz najwyraźniej przypominająca o ich dawnej obecności w Zamościu

• Synagoga na Starym Mieście.

Synagoga ta została wybudowana w 1620 roku. W drugiej połowie XVII wieku dobudowano dwa parterowe babińce. W XVIII wieku dodano przedsionek łączący synagogę z domem kahalnym. Podczas II wojny światowej Niemcy zdewastowali synagogę, urządzając w jej wnętrzu warsztaty stolarskie. W latach 60. XX wieku przeprowadzono prace remontowe, które ukończono w 1967 roku przeznaczając budynek pod bibliotekę. W trakcie remontu odbudowano zniszczony przez Niemców babiniec północny oraz dokonano rekonstrukcji attyki, którą rozebrano jeszcze w XVIII wieku. Obecnie, po przeniesieniu biblioteki publicznej do nowego budynku, działa tu muzeum, które w przyszłości ma zostać przekształcone w Muzeum Żydów Zamościa i Zamojszczyzny.

W 1992 r. Stare Miasto w Zamościu zostało zapisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

[edytuj] Poza Starym Miastem

Poza Starym Miastem nie ma już zbyt wielu obiektów zabytkowych, okazalszych od pozostałych, ale są to zwłaszcza budynki przy głównych ulicach, z XIX i początku XX wieku, kiedy po likwidacji twierdzy miasto otrzymało możliwość rozwoju i rozbudowy na nowych terenach. Wśród nich szczególnie wyróżniają się m.in.:

• gmach dawnej ubezpieczalni społecznej (obecnie przychodnia) z lat 30. XX wieku – ul. Partyzantów 5;
• gmach dawnego banku (obecnie Sąd Okręgowy) z lat 20. XX wieku – ul. Partyzantów 10;
• budynek dawnej łaźni miejskiej z 1928 r. (obecnie bank) – ul. Partyzantów 12;
• duży dom czynszowy z lat 30. XX wieku – ul. Partyzantów 21;
• dawna synagoga na Nowym Mieście z II poł. XIX wieku – ul. Gminna 32;
• klasycystyczny budynek dawnej poczty z 1835 r. (pierwszy murowany budynek w Nowej Osadzie, obecnie Kuratorium Oświaty) – ul. Lwowska 19 (Os. Słoneczny Stok);
• niewielki budynek, tzw. "Belwederek", z 1904 r. – ul. Peowiaków 7;
• niewielka, willowo-pałacykowa zabudowa przy ul. G. Orlicz-Dreszera (Os. Partyzantów).

Charakterystyczną zabudowę z przełomu XIX i XX wieku, zwłaszcza drewnianą, można jeszcze zobaczyć przy pobliskich od Starego Miasta ulicach Osiedla Wiśniowa, gdzie stoją m.in. niewielkie budynki typowe dla przedmieść.

[edytuj] Pomniki

na Starym Mieście:

• Pomnik Jana Zamoyskiego – przed dawnym Pałacem Zamoyskich;
• Pomnik Jana Pawła II – przy katedrze;
• Pomnik Dzieci Zamojszczyzny – ul. Akademicka, przy Starej Bramie Lubelskiej;

• Pomnik Żołnierzy Armii Krajowej – ul. Partyzantów, za Bastionem VII;
• Pomnik Batalionów Chłopskich – ul. Partyzantów, na przeciwko pomnika Żołnierzy AK;
• Pomnik-Krzyż "Katyń 1940" – koło kościoła św. Katarzyny;
• Pomnik króla Dawida Psalmisty – ul. W. Łukasińskiego, w pobliżu Nowej Bramy Lubelskiej.

pozostałe:

• Pomnik 60. rocznicy zakończenia II Wojny Światowej – ul. J. Piłsudskiego (Planty);
• Pomnik Jana Pawła II – przy kościele pw. Matki Bożej Królowej Polski;
• Pomnik Jeńców Radzieckich – ul. Śląska;
• Pomnik Pamięci Ofiar Faszyzmu "Anioł Śmierci" – ul. J. Piłsudskiego / ul. S. Okrzei;
• Pomnik Żołnierzy Radzieckich – ul. Szwedzka / ul. Topolowa;
• Pomnik Żydom Zamościa (lapidarium) – ul. Prosta.

[edytuj] Turystyka

Zamojskie Stare Miasto, z racji dużego znaczenia dla kultury i dziedzictwa ludzkości, wpisano na prestiżową Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO.

26 czerwca 2004, na "II Forum Polskich Miast i Miejsc UNESCO", miasta i obiekty w Polsce, znajdujące się na Liście Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO, w celu przekazywania informacji, współpracy i promocji skupiły się w Ligę Polskich Miast i Miejsc UNESCO. Siedzibą Ligi został Toruń, a jej pierwszym (i aktualnym) prezesem - prezydent Zamościa Marcin Zamoyski.

Zabytkowe Stare Miasto i pobliski pas wzniesień Roztocze sprawiają, że ważną rolę odgrywa tu turystyka, jaka rozwinęła się w mieście po tym wydarzeniu. Dostępnych jest tu wiele obiektów noclegowych i gastronomicznych oraz przeznaczony zwłaszcza dla turystów, Zamojski Ośrodek Informacji Turystycznej (w ratuszu), ułatwiający pobyt i zwiedzanie miasta. Zamość stanowi też bazę wypadową na Roztocze.

Mieści się tu również oddział Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego (na Starym Mieście).

Oprócz zabytkowego Starego Miasta i Rotundy z muzeami oraz galeriami, ciekawa atrakcja miasta to także jedyny w województwie lubelskim (jeden z trzech po wschodniej stronie Wisły, poza Warszawą i Płockiem) Ogród Zoologiczny im. S. Milera.

Na stacji kolejowej bierze początek Szlak Turystyczny im. W. Podobińskiej prowadzący przez Roztocze Środkowe: Krasnobrodzki Park Krajobrazowy, Krasnobród, wzniesienie Wapielnia, do Suśca, przy którym znajduje się Park Krajobrazowy Puszczy Solskiej

[edytuj] Hotele, noclegi

Zamość posiada dobrą bazę noclegową, dostosowaną zarówno do potrzeb wymagającego turysty indywidualnego, jak i turystyki zorganizowanej.

Większe obiekty noclegowe skupiają się na Starym Mieście (hotele: "Orbis-Zamojski", "Renesans", "Senator"; Dom Turysty PTTK oraz pokoje "Arkadia"), również przy wylocie z miasta w kierunku północnym (hotele: "Artis", "Junior"; "Zajazd Hetmański", motel "Korona") i przy dworcu autobusowym (hotel "Jubilat"). Dostępnych jest tu także kilka innych obiektów jak bursy, motele, zajazdy ("Orzeł"), domki kempingowe ("Duet") oraz pokoje gościnne ("OSiR", "Polak"). Kilka położonych jest również pod Zamościem, zwłaszcza przy głównych drogach wylotowych.

[edytuj] Kultura i sztuka

Kultura była ważną dziedziną życia miasta od jego założenia, podobnie jest współcześnie - Zamość stanowi także ważny ośrodek kulturalny regionu. Działają tu różne organizacje i instytucje kultury, dzięki którym odbywają się liczne imprezy, związane z teatrem, muzyką, tańcem, folklorem, historią, m.in. :

• Zamojskie Lato Teatralne, ze spektaklami m.in. na Rynku Wielkim (od roku 1976);
• "Jazz na Kresach", festiwal jazzowy organizowany przez Zamojski Klub Jazzowy im. M. Kosza;
• Międzynarodowy Festiwal Folklorystyczny "Eurofolk";
• Zamojski Festiwal Kultury im. Marka Grechuty;
• Zamojskie Dni Filmu Religijnego "Sacrofilm" - festiwal filmowy;
• Festiwal Sztuk Intuitywnych "Fortalicje";
• Zamojskie Dni Muzyki;
• "Szturm Twierdzy Zamość" - jedna z imprez upamiętniająca odparty najazd Tatarów i Kozaków na miasto w 1648 roku, podczas której przedstawiana jest inscenizacja bitwy.

Inne, ważne organizacje kulturalne w mieście, związane zwłaszcza z muzyką, to:

• Zespół Pieśni i Tańca "Zamojszczyzna";
• Orkiestra Symfoniczna im. K. Namysłowskiego (dawniej Polska Orkiestra Włościańska).

Działa tu także Dyskusyjny klub filmowy przy kinie "Stylowy".

Jednym z ważnych wydarzeń, jakie odbyło się w Zamościu w 2006 roku, była międzynarodowa wystawa sztuki współczesnej "Ideal City - Invisible Cities", goszcząca w przestrzeni miejskiej od 18 czerwca do 22 sierpnia tego roku.

[edytuj] Ośrodki kultury

• Zamojski Dom Kultury – ul. Partyzantów 13;
• Młodzieżowy Dom Kultury im. K. Makuszyńskiego – ul. Kamienna 20;
• Osiedlowy Dom Kultury "Okrąglak" – ul. S. Wyszyńskiego 28a;
• Klub Garnizonowy – ul. J. Piłsudskiego 36.

[edytuj] Muzea

• Muzeum Zamojskie, w Kamienicach Ormiańskich – ul. Ormiańska 24-30 (obok ratusza, północna pierzeja Rynku Wielkiego);
• Muzeum Barwy i Oręża "Arsenał" – ul. Zamkowa 2, z wystawą plenerową – ul. Podgroble 2;
• Muzeum Sakralne Katedry Zamojskiej – ul. Kolegiacka 1 (Infułatka obok katedry);
• Muzeum-Synagoga Staromiejska – ul. I. Pereca 14;
• Muzeum Martyrologii "Rotunda" – ul. Męczenników Rotundy 1;
• Trasa turystyczna w Bastionie VII – ul. W. Łukasińskiego 2.

[edytuj] Galerie

• Biuro Wystaw Artystycznych - Galeria Zamojska – ul. S. Staszica 27;
• Galeria Fotografii "Ratusz" – ul. Rynek Wielki 13;
• Galeria Liceum Plastycznego "Pod Madonną" – ul. Ormiańska 22;
• Galeria Młodych "Okrąglak" – ul. S. Wyszyńskiego 28a;
• Galeria "Magdeco" – ul. Ormiańska 12.

[edytuj] Kina

• Stylowy – ul. J. Piłsudskiego 36.

[edytuj] Biblioteki

• Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna – ul. Kamienna 20 (oraz 6 filii);
• Biblioteka Pedagogiczna – ul. Rynek Wielki 8 / ul. Grodzka;
• Biblioteka Garnizonowa – ul. J. Piłsudskiego 36;
• Archiwum Państwowe – ul. Hrubieszowska 69a.

[edytuj] Obiekty wyznaniowe i religijne

[edytuj] Kościoły i związki wyznaniowe

Zamość leży w obrębie diecezji zamojsko-lubaczowskiej, której obecnym biskupem ordynariuszem jest bp Wacław Depo (dekanat Zamość). Poza czterema kościołami rzymskokatolickimi na Starym Mieście, znajduje się tu jeszcze siedem - w sumie jedenaście kościołów, z czego dziewięć to parafialne:

• pw. św. Bożej Opatrzności – ul. F. Zawiszy 10 (Os. Karolówka);
• pw. św. Brata Alberta – ul. E. Dembowskiego 24 (Os. Powiatowa);
• pw. św. Jana Bożego – ul. Wojska Polskiego (Koszary 22);
• pw. św. Katarzyny – ul. L. Zamenhofa 22 (Stare Miasto; parafia katedralna);
• pw. św. Krzyża – ul. Partyzantów 98 (Nowe Miasto - Os. Świętego Piątka);
• pw. Matki Bożej Królowej Polski – ul. S. Wyszyńskiego 5;
• pw. św. Michała Archanioła (d. cerkiew prawosławna) – ul. Wojska Polskiego 2;
• pw. św. Mikołaja (d. cerkiew unicka) (Redemptoryści) – ul. T. Kościuszki 1 (Stare Miasto; parafia Zwiastowania NMP);
• pw. Miłosierdzia Bożego – ul. Hrubieszowska 32 (Os. Słoneczny Stok);
• pw. Zmartwychwstania Pańskiego i św. Tomasza Apostoła (Katedra) – ul. Kolegiacka 1a (Stare Miasto);
• pw. Zwiastowania NMP (Franciszkanie) – ul. S. Staszica 1 (Stare Miasto).

Dawniej znajdował się w Zamościu również kościół ormiański, w miejscu obecnego hotelu "Renesans" na Starym Mieście, przy ul. Greckiej. Powstał pod koniec XVI wieku, ale w okresie zaborów (w I połowie XIX wieku) został rozebrany.

Obiekty innych wyznań to:

• Dom Modlitwy Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego – ul. Żdanowska 4;
• Kościół Ewangelicznych Chrześcijan (zbór) – ul. R. Traugutta 1b;
• Kościół Polskokatolicki pw. Najświętszego Serca Jezusowego i Narodzenia NMP – ul. Odrodzenia 16;
• Kościół Zielonoświątkowy – ul. Gminna 32;
• Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny pw. św. Mikołaja Cudotwórcy – ul. M. Bołtucia 28.

[edytuj] Cmentarze

Wśród cmentarzy, największy, z najstarszymi nagrobkami i pomnikami to

• cmentarz rzymskokatolicki przy ul. Peowiaków.

Pozostałe to:

• cmentarz komunalny – ul. Braterstwa Broni 147;
• cmentarz prawosławny i rzymskokatolicki – ul. M. Bołtucia 28;
• cmentarz wojenny z II WŚ żołnierzy AK, żołnierzy radzieckich i ludności żydowskiej – ul. Męczenników Rotundy 1 (Rotunda);
• cmentarz Żołnierzy Radzieckich – ul. Szwedzka / ul. Topolowa.

Przed II wojną światową znajdował się tu duży cmentarz żydowski. Nowy cmentarz żydowski w Zamościu został założony w 1907 roku. Ostatni znany pochówek odbył się w 1941 roku. Podczas II wojny światowej Niemcy zdewastowali cmentarz. Na powierzchni 0,1 hektara zachowały się fragmenty licznych uszkodzonych nagrobków. W 1950 roku wybudowano lapidarium zwieńczone tablicą z napisem: "Nie zabijaj". Najstarsza zachowana tablica nagrobna pochodzi z 1934 roku.

[edytuj] Administracja i samorząd

[edytuj] Ważniejsze urzędy i instytucje

Funkcja administracyjna to jedna z ważniejszych, pełnionych przez miasto. Skupiają się tu liczne urzędy i instytucje o skali subregionalnej, co jest też związane z dawnym statutem Zamościa jako miasta wojewódzkiego (województwo zamojskie) i właśnie tu sprawy załatwiają także mieszkańcy sąsiednich powiatów. Są to m.in.:

• Lubelski Urząd Wojewódzki (delegatura);
• Urząd Marszałkowski Województwa Lubelskiego (delegatura);
• Urząd Celny;
• Sąd Okręgowy i Rejonowy;
• Prokuratura Okręgowa i Rejonowa;
• Urząd Pracy (Powiatowy i filia Wojewódzkiego);
• Wojewódzki Ośrodek Ruchu Drogowego;

oraz wiele pozostałych, głównie filii bądź ośrodków zamiejscowych innych instytucji wojewódzkich (Urząd Statystyczny, Urząd Kontroli Skarbowej), a także lokalnych (inspektoraty KRUS i ZUS, Urząd Skarbowy, Urząd Gminy Zamość, Starostwo Powiatowe, Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna).

[edytuj] Samorząd

W zależności od liczby mieszkańców, Rada Miejska Zamościa składa się z 23 radnych ^[3], wśród których większość (8) związana jest z blokiem politycznym PiS; pozostali pochodzą z klubów PO (5) oraz Marcina Zamoyskiego (5), mniej z LiDu (4), a tylko 1 z lokalnego komitetu.

Organem wykonawczym w Zamościu jest prezydent miasta, mimo, iż liczba ludności nie przekracza 100 tys. – jest to związane z poprzednim statutem miasta (i miastami posiadającymi historycznie przyjęte nazewnictwo). Obecnie funkcję tę pełni wspomniany Marcin Zamoyski, związany z założycielem miasta.

[edytuj] Dzielnice i osiedla Zamościa

Zamość podzielony jest oficjalnie na 16 dzielnic o statusie osiedli, czyli na jednostki pomocnicze gminy (I - XVI). W granicach niektórych dzielnic znajduje się kilka osiedli mieszkaniowych (1 - 19), nieposiadających statusu jednostki pomocniczej:

• I. Os. Janowice
• II. Os. Karolówka
  • 1. Os. Błonie
  • 5. Os. Karolówka
• III. Os. Kilińskiego
  • 6. Os. Kilińskiego
• IV. Os. Majdan
• V. Os. Nowe Miasto
  • 9. Os. Młyńska
• VI. Os. Orzeszkowej-Reymonta
  • 10. Os. Orzeszkowej
  • 15. Os. Reymonta
• VII. Os. Partyzantów
  • 7. Os. Konopnickiej
  • 11. Os. Partyzantów
• VIII. Os. Planty
• IX. Os. Powiatowa
  • 3. Os. Brzozowa
  • 4. Os. Energetyk
  • 13. Os. Powiatowa
  • 17. Os. Wojska Polskiego
• X. Os. Promyk
  • 14. Os. Promyk
  • 16. Os. Wiśniowa

• XI. Os. Rataja
• XII. Os. Słoneczny Stok
• XIII. Os. Stare Miasto
  • 12. Os. Podgroble
• XIV. Os. Świętego Piątka
• XV. Os. Zamczysko
• XVI. Os. Zamoyskiego
  • 2. Os. Bohaterów Monte Cassino
  • 8. Os. Małe Ciche
  • 18. Os. Zakole
  • 19. Os. Zamoyskiego

Południowo-wschodni, dość rozległy fragment Zamościa, jest powszechnie określany przez mieszkańców jako Nowe Miasto, stanowiące niejako odrębną dzielnicę czy też część miasta. Jednak obejmuje ono nie tylko jednostkę o tej samej nazwie - Osiedle Nowe Miasto - ale także graniczące z nią i pobliskie Osiedla Świętego Piątka, Partyzantów, Słoneczny Stok i Zamoyskiego.

Do podmiejskich osiedli z zabudową jednorodzinną można zaliczyć niektóre, sąsiednie wsie, o charakterze miejsko-wiejskim (strefa podmiejska, suburbia), jakie bardziej przypominają fragment miasta aniżeli typową wieś. Są to m.in.: Skokówka, Kalinowice, fragmenty wsi Mokre, Płoskie oraz Sitaniec.

[edytuj] Demografia

Okres szczególnie szybkiego, dynamicznego wzrostu liczby mieszkańców to przełom lat 70. i 80., kiedy to Zamość uzyskał statut miasta wojewódzkiego.

Do roku 1982 przyrost naturalny rósł i wynosił 15,46‰, aby w kolejnych latach zacząć stopniowo maleć do 1,69‰ w roku 2004.

W roku 1999 faktyczna liczba mieszkańców miasta spadła o ponad 1000, mimo dodatniego przyrostu rzeczywistego. Od tego roku ujemne jest również saldo migracji ( -4; zanotowane po raz pierwszy od lat 50. XX wieku), jakie nasilało się w kolejnych latach, a od roku 2002 decydujące o ujemnym przyroście rzeczywistym, mimo stale dodatniego przyrostu naturalnego. Po wspomnianym spadku w 1999 roku liczba zamościan stale się waha, ale nieznacznie, na zbliżonym poziomie (ok. 66–67 tys.).

Do takiej sytuacji prowadziło wiele czynników, wśród których można wymienić opuszczanie miasta głównie przez ludzi młodych, m.in. w poszukiwaniu lepszego miejsca pracy. Jest to jednak związane również z licznymi przeprowadzkami mieszkańców miasta do podmiejskich wsi (suburbia), gdzie obecnie powstaje dużo nowych domów jednorodzinnych.

Wśród ogółu zatrudnionej ludności większość pracuje tu w usługach – 74% (z niewielką przewagą usług rynkowych), natomiast w przemyśle i budownictwie ok. 22%; pozostałe 4% to zatrudnieni w rolnictwie i leśnictwie (GUS, 2005). Problem bezrobocia wg danych GUS (2007) obejmuje ok. 15% aktywnych zawodowo.

• Liczba ludności Zamościa w okresie 1591–2005 (w wybranych latach):

Liczba mieszkańców wg lat

1591-1976

1977-2006

1591 - ok. 1 500 1650 - ok. 4 000 1696 - ok. 4 600 1770 - ok. 5 000 1809 - ok. 6 500 1840 - ok. 5 000 1880 - ok. 9 200 1900 - ok. 11 300 1921 - ok. 19 000 1930 - ok. 22 300 1939 - 26 400 1946 - 20 889 (spis powszechny) 1950 - 21 558 (spis powszechny) 1955 - 25 686 1960 - 27 638 (spis powszechny) 1961 - 28 500 1962 - 29 000 1963 - 29 600 1964 - 30 200 1965 - 30 587 1966 - 31 000 1967 - 32 500 1968 - 33 400 1969 - 34 100 1970 - 35 114 (spis powszechny) 1971 - 35 686 1972 - 36 500 1973 - 37 100 1974 - 37 924 1975 - 39 143 1976 - 40 700

1977 - 42 200 1978 - 43 800 (spis powszechny) 1979 - 45 700 1980 - 46 789 1981 - 49 102 1982 - 51 034 1983 - 52 868 1984 - 54 836 1985 - 55 516 1986 - 57 037 1987 - 58 438 1988 - 59 144 (spis powszechny) 1989 - 60 682 1990 - 61 815 1991 - 63 065 1992 - 64 279 1993 - 65 421 1994 - 65 994 1995 - 66 534 1996 - 67 126 1997 - 67 636 1998 - 68 288 1999 - 67 099 2000 - 67 134 2001 - 67 166 2002 - 66 820 (Narodowy Spis Powszechny 2002) 2003 - 66 675 2004 - 66 747 2005 - 66 802 2006 - 66 507

Największą liczbę mieszkańców Zamościa odnotowano w grudniu 1998 roku - 68 288 ludzi^[4].

• Dane szczegółowe o ludności Zamościa (wg GUS, 31.12.2006):

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	66 507	100	34 970	52,6	31 537	47,4
wiek przedprodukcyjny (0 - 17 lat)	13 514	20,3	6 592	9,9	6 922	10,4
wiek produkcyjny (18 - 65 lat)	44 222	66,5	22 279	33,5	21 943	33,0
wiek poprodukcyjny (powyżej 65 lat)	8 771	13,2	6 099	9,2	2 672	4,0

[edytuj] Gospodarka

Od powstania miasta funkcjonowała tu drobna gospodarka (głównie na potrzeby lokalnej społeczności), jednak do XX wieku życie gospodarcze było znikome. Dopiero po I wojnie światowej, kiedy to doprowadzono tu kolej, zaczął się rozwijać przemysł i usługi. W 1938 roku Zamość znalazł się w granicach Centralnego Okręgu Przemysłowego, lokalizowano tutaj także przemysł obronny. Wybuch II wojny światowej przeszkodził jednak w rozwoju gospodarczym miasta. Spowodowało to, że dopiero po utworzeniu województwa zamojskiego ruszyło w nim życie gospodarcze, przyczyniając się do jego rozwoju. Powstało tu kilka dużych zakładów przemysłowych, wśród których największym zakładem były Zamojskie Fabryki Mebli (obecnie Black Red White). Jednak po zmianie ustroju Polski, w Zamościu większość zakładów poupadała, a istniejące nie odgrywają znaczącej roli w rozwoju jego gospodarki. Od tego czasu powstały z kolei inne firmy, które również nie mają w tym większego znaczenia. Stąd też władze miasta czynią starania, aby poprawić tę sytuację, m.in. poprzez próbę utworzenia Zamojskiej Specjalnej Podstrefy Ekonomicznej.

[edytuj] Przemysł

Jako że ważniejsze znaczenie w gospodarce miasta mają usługi, dominują tu liczne małe i średnie przedsiębiorstwa, ale działa także kilka większych zakładów produkcyjnych, wśród których większość to przedsiębiorstwa i zakłady przemysłu spożywczego, co jest związane z dominacją rolnictwa w tym regionie. Są to m.in. :

• zakłady przemysłowe:
  • Animex-Pasze - wytwórnia pasz;
  • Black Red White - fabryka mebli (jeden z zakładów produkcyjnych firmy);
  • Chłodnia "Mors" - mrożonki;
  • Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska Krasnystaw - zakład produkcyjny;
  • SipMot - maszyny rolnicze i ich części;
  • Spomasz Zamość SA - pompy wirowe dla przemysłu spożywczego, pompy higieniczne;
  • Stalprodukt Zamość - ościeżnice, drzwi stalowe;
  • Zamojskie Zakłady Zbożowe.
• większe firmy:
  • PKP Linia Hutnicza Szerokotorowa Sp. z o.o. - operator kolejowy jedynego szerokiego toru poza obszarem d. ZSRR;
  • Zamojska Korporacja Energetyczna SA - dystrybutor energii w 11 powiatach województw lubelskiego i podkarpackiego, od Włodawy po Przemyśl.

[edytuj] Handel i usługi

Miasto jest drugim po Lublinie ośrodkiem administracyjno-usługowym w województwie lubelskim. To także ważny ośrodek obsługi rolnictwa.

Wśród usług dobrze rozwinięta jest tu sieć handlowa:

• hipermarkety: Carrefour (2 hipermarkety: CH Lwowska, dawna Hypernova) i Kaufland;
• supermarkety i markety: Albert (CH Echo), Biedronka (3), Jysk, Lidl, NOMI (CH Echo), Plus (3), Stokrotka, Mono oraz markety "Lux" PSS Społem;
• centra i domy handlowe, hale targowe:
  • CH Echo, CH Lwowska, CH Uni;
  • DH Agora, DH Hetman, DH Łukasz, DH Sezam, DH Tomasz (oraz wiele mniejszych);
  • HT Nadszaniec (w zabytkowym nadszańcu przy bastionie VII).

Nadal działają tu także targowiska, m.in. na Nowym Rynku (Os. Nowe Miasto), między ulicami E. Orzeszkowej i J. Piłsudskiego (Os. Orzeszkowej) i na Starym Mieście na rogu ulic Bazyliańskiej i L. Zamenhofa.

Wiele specjalistycznych sklepów, m.in. znanych marek (obuwie, odzież, perfumerie), poza centrami i domami handlowymi, czynnych jest zwłaszcza na Starym Mieście. Wśród obiektów usługowych dostępne są tu liczne banki (zwłaszcza przy ul. Partyzantów, łączącej Stare i Nowe Miasto) oraz inne placówki z usługami finansowymi.

Ważne znaczenie w gospodarce Zamościa odgrywa także turystyka, jaka rozwinęła się po wpisaniu zamojskiego Starego Miasta na Listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO, z czym związana jest działalność licznych obiektów usługowych koniecznych dla takiej gałęzi gospodarki (m.in. biura podróży i turystyczne, obiekty noclegowe i gastronomiczne). Istotną rolę w rozwoju gospodarki miasta odgrywa także jego położenie blisko wschodniej granicy Unii Europejskiej.

[edytuj] Gospodarka komunalna

W mieście funkcjonują odpowiednie obiekty i zakłady związane z infrastrukturą komunalną, zapewniające zaspokojenie podstawowych potrzeb mieszkańców miasta.

Główne ujęcie wody dostarczanej w mieście znajduje się przy ul. Kruczej, na terenie bazy miejskiego Przedsiębiorstwa Gospodarki Komunalnej (Os. Janowice), którego działalność obejmuje także funkcjonowanie mechaniczno-biologicznej oczyszczalni ścieków, z podwyższonym usuwaniem biogenów (al. 1. Maja, Os. Janowice). Z kolei śmieci wywożone są z miasta na wysypisko w miejscowości Kolonia Dębowiec (na północ od Zamościa). W przypadku ciepła, jego głównym dostawcą jest Ciepłownia Szopinek, położona przy wschodniej granicy miasta (ul. Hrubieszowska, Os. Kilińskiego).

[edytuj] Służba zdrowia

W Zamościu czynne są dwa szpitale:

• Zamojski Szpital Niepubliczny (ul. Peowiaków, Os. Kilińskiego); powszechnie nazywany "starym szpitalem", do niedawna publiczny, przekształcony z powodu problemów finansowych w obecny, prężniej działający ośrodek opieki zdrowotnej;
• Szpital Wojewódzki im. Jana Pawła II (al. Jana Pawła II, Os. Słoneczny Stok); tzw. "nowy szpital", znacznie większy, o statusie wojewódzkim, jaki działalność rozpoczął na początku lat 90. minionego stulecia.

Funkcjonuje tu także Stacja Pogotowia Ratunkowego (ul. Starowiejska, Os. Kilińskiego) oraz liczne przychodnie zapewniające mieszkańcom miasta i okolic opiekę zdrowotną.

[edytuj] Transport i komunikacja

[edytuj] Drogi

Zamość stanowi ważny węzeł drogowy o znaczeniu krajowym w województwie lubelskim. Przebiegają tędy dwie drogi krajowe:

• 17E372 Warszawa – Lublin – Zamość – Tomaszów Lub. – Hrebenne (przejście graniczne) i dalej do Lwowa; stanowi część korytarza Via Intermare z Gdańska (Morze Bałtyckie) przez Warszawę - Lwów do Odessy (Morze Czarne);
• 74 Sulejów k. Piotrkowa Tryb. – Kielce – Kraśnik – Zamość – Hrubieszów – Zosin (przejście graniczne); część dawnego Traktu Królewskiego z Pragi i Krakowa do Kijowa.

W Zamościu można wyróżnić trzy obwodnice:

• Obwodnica Hetmańska - biegnąca przy jego północnej i wschodniej granicy (ul. Legionów i al. Jana Pawła II), dzięki czemu możliwy jest w miarę szybki i bezproblemowy przejazd przez miasto, przeznaczony zwłaszcza dla ruchu tranzytowego.

• Obwodnica Zachodnia - biegnie podobnie jak Obwodnica Hetmańska, tyle że po zachodniej stronie miasta, gdzie przejazd poza centrum umożliwiają ulice Dzieci Zamojszczyzny i 1. Maja.

• Obwodnica Śródmiejska - biegnie przez miasto z zachodu na wschód, omijając jego ścisłe centrum ulicami: Dzieci Zamojszczyzny, Sadowa, Peowiaków i S. Wyszyńskiego.

Ponadto wychodzą z Zamościa 3 drogi wojewódzkie:

• 837 Zamość – Żółkiewka – Piaski
• 843 Zamość – Skierbieszów – Chełm
• 849 Zamość – Józefów – Wola Obszańska

Z ruchem drogowym związane są także liczne stacje paliw, m.in. Lotos, PKN Orlen (3), Statoil (2), których brakuje na ostatnim oddanym do ruchu odcinku Obwodnicy Hetmańskiej ( od ul. Lubelskiej do ul. Starowiejskiej), przy czym w najbliższym czasie można spodziewać się zmiany tej sytuacji.

Odległości do wybranych, ważniejszych miast:

• Kielce - 220 km → 74
• Kraków - 290 km → 74 – 19 – 77 – 871 – 9 – 79
• Lublin - 80 km → 17
• Rzeszów - 150 km → 74 – 858 – 835 – 4
• Warszawa - 240 km → 17

[edytuj] Kolej

Przez Zamość przebiegają dwie linie kolejowe:

• normalnotorowa (linia nr 72) – Zawada - Zamość - Hrubieszów Miasto; posiada znaczenie drugorzędne, prowadzi ruch osobowy (odcinek Zawada - Zamość) i towarowy. Od stacji Zawada inne linie kolejowe biegną: na północ w kierunku miejscowości Rejowiec oraz na południe do Bełżca, od której w Zwierzyńcu odbiega linia na zachód do Biłgoraja.
• Linia Hutnicza Szerokotorowa (linia nr 65) (siedziba spółki mieści się w Zamościu) – Hrubieszów Towarowy - Sławków Południowy; posiada znaczenie krajowe, omija miasto od północy obwodnicą, prowadzi ruch towarowy (zapewnia zaopatrzenie "Huty Katowice" w rudę żelaza z Zagłębia Donieckiego na Ukrainie).

Do niedawna równolegle do toru LHS biegła linia nr 83 (Zawada - Jarosławiec), rozebrana w latach 1999-2003 na odcinku między stacją Zamość Bortatycze, a posterunkiem Jarosławiec. W roku 2004 rozebrano łącznicę kolejową, przebiegającą od wschodu między Os. Majdan a Ciepłownią Szopinek, po której pozostałością są wiadukty nad ul. Majdan i torem LHS.

W układzie torowym Zamościa funkcjonują lub funkcjonowały następujące stacje:

• stacja kolejowa Zamość - obsługująca ruch osobowy i towarowy;
• stacja towarowa Zamość Bortatycze - znajduje się na terenie miejscowości Wysokie, w pobliżu granicy miasta, na północnej obwodnicy kolejowej. Obsługuje obie szerokości torów. Na stacji istnieje zaplecze techniczne kolei: lokomotywownia LHS i lokomotywownia PKP Cargo.
• stacja osobowa Zamość Północny (nieczynna) - znajduje się tuż poza granicą miasta (ul. Legionów), na terenie gminy Zamość (Sitaniec). Stacja ta nigdy nie została ukończona, w planach miała przejąć rolę głównej stacji dla miasta Zamościa. Do końca lat 90. XX w. obsługiwała szerokotorowe pociągi pasażerskie (połączenia Olkusza ze Lwowem, Moskwą, Charkowem, Magnitogorskiem i Kowlem). Wybudowano tylko dwa perony i biurowiec dla dyrekcji LHS (rozebrany w 1999 r.), nie zrealizowano budynku dworca.

Powyższe stacje wraz z węzłową stacją w Zawadzie i posterunkiem odgałęźnym Jarosławiec tworzą "Węzeł Zamość".

[edytuj] Komunikacja

Zamość posiada połączenia kolejowe i autobusowe (PKS i przewoźnicy prywatni) zapewniające bezpośredni dojazd do niektórych, odległych miast w kraju (m.in. Białystok, Bydgoszcz, Gorzów Wlkp., Katowice, Kielce, Kraków, Łódź, Opole, Poznań, Przemyśl, Rzeszów, Toruń, Warszawa, Wrocław) oraz za granicą.

Funkcjonuje tu także komunikacja miejska (Miejski Zakład Komunikacji), która obsługuje 28 linii, w tym linie podmiejskie.

W miejscowości Mokre (przy granicach miasta) znajduje się lotnisko sportowe Aeroklubu Ziemi Zamojskiej, w którym można skorzystać z lotów turystycznych m.in. nad Zamościem. Obecnie samorządy miasta, gminy i powiatu współpracują nad jego rozbudową dla ruchu pasażerskiego, dla mniejszych samolotów.

W mieście dostępne są ponadto ścieżki rowerowe (ciągi pieszo-rowerowe), przede wszystkim wzdłuż niektórych głównych ulic miasta (m.in. ul. Lipskiej). Ich długość wzrasta, co jest obecnie związane również z remontami ulic, pozwalając tym sposobem na bezpieczniejsze poruszanie się rowerem po mieście.

[edytuj] Sport

[edytuj] Obiekty sportowe

Najwięcej obiektów sportowych znajduje się w Zamościu w Ośrodku Sportu i Rekreacji przy ul. Królowej Jadwigi 8 (w pobliżu Starego Miasta). Są tam dostępne:

• stadion z nową bieżnią;
• hale sportowe (duża i mniejsza);
• baseny odkryte;
• strzelnica dla łuczników;
• siłownia.

• boiska i stadiony:
  • stadion w Ośrodku Sportu i Rekreacji – ul. Królowej Jadwigi 8
  • boisko – ul. Królowej Jadwigi (za OR-W Duet)
  • boisko – ul. Studzienna, obok parku miejskiego i kortów KT Return
  • boisko – ul. Męczenników Rotundy (na zachód od Rotundy)

• korty tenisowe:
  • ul. Studzienna, obok parku miejskiego
  • ul. Królowej Jadwigi 14 (OR-W Duet)

• pływalnie i kąpieliska:
  • baseny odkryte – ul. Królowej Jadwigi 8 (OSiR)
  • basen kryty – ul. Królowej Jadwigi 14 (OR-W Duet)
  • Kryta Pływalnia – ul. J. Zamoyskiego 62a
  • zalew (kąpielisko) – ul. Męczenników Rotundy (na południe od Rotundy)

• skate parki:
  • ul. Lwowska (przy szkole podst. nr 2)
  • ul. Oboźna (Os. Orzeszkowej, nad Łabuńką)
  • ul. Promienna (Os. Promyk, nad Łabuńką)

Wiele dobrze przygotowanych obiektów sportowych dostępnych jest w niektórych szkołach, m.in. hale sportowe (III LO, Zespół Szkół Ponadgim. nr 5) czy odkryte korty tenisowe (III LO). Liczne są także siłownie.

[edytuj] Kluby sportowe

Wśród klubów różnych dyscyplin sportowych, w Zamościu działają takie jak m.in.:

• ASB Hetman – boks
• III LO Zamość – siatkówka (III liga)
• KS Hetman Zamość – piłka nożna (III liga)
• KS Agros – lekkoatletyka, kolarstwo, łucznictwo
• KT Return – tenis
• Padwa Zamość – piłka ręczna
• Zamojski Klub Karate Tradycyjnego
• ZKK Kyokushin – karate

oraz wiele młodzieżowych i szkolnych klubów, m.in.:

• AMSPN Hetman Zamość – piłka nożna
• UKS DUET – tenis ziemny
• UKS III LO Zamość – siatkówka (juniorzy)
• UKS KIKO – badminton
• UKS Orka – pływanie.

Jedną z większych imprez sportowych, jakie odbywają się w Zamościu jest m.in. Bieg Pamięci Dzieci Zamojszczyzny, składający się z czterech etapów (trzy poza Zamościem: Zamość – Zwierzyniec, Zwierzyniec – Krasnobród, Krasnobród – Zamość oraz jeden w Zamościu). Popularne są także odbywające się co roku pokazy i imprezy związane ze sztukami walki.

[edytuj] Media

[edytuj] Ogólnopolskie

• radio
  • Polskie Radio Program I - 105,7 MHz - RON Feliksówka
  • Polskie Radio Program II - 87,6 MHz - RON Feliksówka
  • Polskie Radio Program III - 91,3 MHz - RTCN Tarnawatka
  • Polskie Radio Bis - 95,3 MHz - RTCN Tarnawatka
  • Polskie Radio Lublin - 103,2 MHz - RTCN Tarnawatka
  • Radio Zet - 100,7 MHz - RON Feliksówka
  • RMF FM - 107,7 MHz - RTCN Tarnawatka
  • Radio Eska Zamość - 97,3 MHz - RON Feliksówka
  • Radio eR - 87,9 MHz - Lublin *Piotrków*
  • Katolickie Radio Zamość - 90,1 MHz - RON Feliksówka
  • Radio Maryja - 96,5 MHz - RTCN Tarnawatka

• telewizja
  • TVP1 - k. 10 - RTCN Tarnawatka
  • TVP2 - k. 36 - RTCN Tarnawatka
  • TVP Lublin - k. 39 - RTCN Boży Dar
  • Polsat - k. 53 - RTCN Tarnawatka
  • TVN - k.56 - Zamość *ul. Partyzantów*

[edytuj] Lokalne

• prasa
  • Tygodnik Zamojski
  • Kronika Tygodnia
  • Dziennik Wschodni (oddział zamojski)
  • Zamojski Kwartalnik Kulturalny
  • Gazeta Miasta
• radio
  • Katolickie Radio Zamość
  • Radio Eska Zamość
• telewizja
  • Telewizja Zamość (TeleTop)

[edytuj] Edukacja

Oświata stanowiła ważną dziedzinę życia miasta już po kilku latach od jego założenia - w roku 1594 założyciel miasta utworzył tu czwartą w Polsce uczelnię wyższą, Akademię Zamojską, otwartą rok później. Pomimo jej niefortunnego losu, obecnie Zamość jest jednym z ważniejszych ośrodków edukacyjnych w województwie, o czym świadczy 6 szkół wyższych, z których 4 to publiczne:

• Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie (siedziba Wydziału Nauk Rolniczych, utworzonego na bazie już znacznie wcześniej działającego tu Instytutu NR),
• Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa,
• Wojskowa Akademia Techniczna (Zamiejscowy Ośrodek Dydaktyczny),
• Zespół Kolegiów Nauczycielskich,

a pozostałe 2 to prywatne, działające od lat 90. minionego stulecia:

• Wyższa Szkoła Humanistyczno - Ekonomiczna im. Jana Zamoyskiego,
• Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji.

Rozwinięta jest także sieć szkół ponadgimnazjalnych, którą tworzą:

• licea ogólnokształcące:
  • 3 publiczne (I LO im. J. Zamoyskiego, II LO im. M. Konopnickiej, III LO im. C. K. Norwida) oraz licea wchodzące w skład wybranych zespołów szkół ponadgimnazjalnych (m.in. IV LO w ZSP nr 3); inne liceum publiczne to Liceum Sztuk Plastycznych im. B. Morando;
  • 2 niepubliczne (Społeczne LO i Prywatne LO);
• 5 zespołów szkół ponadgimnazjalnych: nr 1 (dawniej nazywany powszechnie "ekonomik"), nr 2 (d. "mechanik"), nr 3 (d. "elektryk"), nr 4 (d. "budowlanka") i nr 5 (d. "rolniczak").

Znajduje się tu również:

• 9 gimnazjów: 7 publicznych (od nr 1 do 7), Katolickie i Społeczne;
• oraz 10 szkół podstawowych: 8 publicznych (nr: 2, 3, 4, 6, 7, 8, 9, 10) i 2 niepubliczne: Katolicka i Społeczna.

Wśród pozostałych szkół funkcjonują takie jak m.in. szkoły artystyczne (wspomniane Liceum Plastyczne oraz Szkoła Muzyczna I i II stopnia im. K. Szymanowskiego), szkoły specjalne (Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy kształcący od szkoły podstawowej po zawodową), a także wiele innych, w tym policealnych: Centra Kształcenia Praktycznego i Ustawicznego, Medyczne Studium Zawodowe, czy Zakład Doskonalenia Zawodowego.

[edytuj] Ciekawostki

• W latach 1922 – 1935 w Zamościu mieszkał poeta Bolesław Leśmian. Był rejentem w miejscowym sądzie. Przy ul. S. Żeromskiego 3 (tzw. "Centralka") znajduje się tablica upamiętniająca jego pobyt.
• Na początku II wojny światowej, od września do listopada 1939 roku, w kościele pw. św. Katarzyny ukrywano przed Niemcami, przywieziony tu z Krakowa, obraz Jana Matejki "Hołd Pruski".
• W Zamościu przy ul. J. Piłsudskiego "wznosi się" w powietrze samolot TS-11 Iskra! Unieszczono go przy wjeździe do koszar istniejącej do 1995 r. Technicznej Szkoły Wojsk Lotniczych. Obecnie mieści się tu 3. Zamojski Batalion Obrony Terytorialnej należący do Śląskiego Okręgu Wojskowego. Koszary, budynki administracyjne oraz mieszkalne zaczęto budować jeszcze na początku XX w. z przeznaczeniem dla armii carskiej. Posadzone wtedy drzewa tworzą dziś jeden z większych terenów zielonych miasta.
• Kręcono tu film "Przypadek Pekosińskiego" o Bronisławie Pekosińskim. Ten wyjątkowy mieszkaniec Zamościa zagrał w nim siebie samego.
• Miasto sprawuje patronat nad statkiem o nazwie Ziemia Zamojska. Jest to masowiec o długości ok. 180 m, zbudowany w roku 1984 w Argentynie. Na dziobie ma herb Zamościa a jego matką chrzestną jest mieszkanka Zamościa. Armatorem statku jest PŻM, mimo to pływa on pod banderą liberyjską.
• W roku 1993 wydana została przez Narodowy Bank Polski w nakładzie 20 000 sztuk moneta, upamiętniająca wpisanie Zamościa na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Moneta o nominale 300 tys złotych i średnicy 40 mm, wykonana została ze stopu srebra Ag 999. Na awersie monety znalazł się wizerunek Starego Miasta z XVII wieku według sztychu Georga Brauna i Franza Hogenberga.
• Zamojskie Stare Miasto jest jednym z "Siedmiu cudów Polski", wybieranych w 2007 roku w plebiscycie ogłoszonym przez dziennik "Rzeczpospolita", spośród 27 obiektów nominowanych w Polsce.

[edytuj] Bibliografia

• A. Kędziora, Encyklopedia miasta Zamościa, Chełm, Towarzystwo Opieki nad Zabytkami, 2000;
• A. Kędziora, Encyklopedia ludzi Zamościa, Zamość, Abacus, 2007;
• J. Kowalczyk, Zamość. Przewodnik, Zamość, Zamojski Ośrodek Informacji Turystycznej, 1995;
• Roczniki statystyczne GUS za lata 1939-1979
• Roczniki demograficzne GUS za lata 1980-1994
• Bank danych regionalnych GUS za lata 1995-2006

[edytuj] Przypisy

1. ↑ GUS Bank Danych Regionalnych 2006
2. ↑ SUiKZP - strona UM Zamość
3. ↑ Dane ze strony Urzędu Miasta Zamość
4. ↑ GUS Bank Danych Regionalnych, 68.288 faktyczne miejsce zamieszkania stan na 31.XII.1998

[edytuj] Zobacz też

• Twierdza Zamość
• RTCN Tarnawatka
• Ludność Zamościa
• Portal:Lubelszczyzna
• Portal:Roztocze

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona miasta
• Sporo o historii, zabytkach i innych obiektach w mieście

• Mapy: Autopilot • Google Maps • Szukacz • Targeo • Zumi

• Zdjęcia satelitarne: Google Maps • Wikimapia • Zumi