Powiat
Z Wikipedii
 |
Ten artykuł przedstawia sytuację tylko z polskiej perspektywy. Zajrzyj na stronę dyskusji i pomóż go poprawić. |
Powiat (w Polsce) – jednostka samorządu terytorialnego II stopnia i podziału administracyjnego, stanowiąca część województwa. Ich funkcjonowanie reguluje ustawa z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie powiatowym (Dz. U. z 1998 r. Nr 91, poz. 578).
W Polsce wyróżniamy dwa rodzaje powiatów:
- powiaty ziemskie – skupiają od kilku do kilkunastu sąsiadujących ze sobą gmin,
- powiaty grodzkie – miasta na prawach powiatu (gmina o statusie miasta, wykonująca zadania powiatu).
Spis treści |
[edytuj] Powiaty w ujęciu historycznym
Po raz pierwszy powiaty w Polsce wprowadzono w II połowie XIV wieku, zastępując nimi likwidowane wówczas kasztelanie. W systemie podziału terytorialnego kraju pojawiła się jednostka administracyjna większa od kasztelanii, zwana po łacinie districtus (pol. dystrykt) i uwzględniana w tytulaturzu książęcym. W końcu XIV w. funkcjonował już nowy system podziału terytorialnego, opierający się na ustroju sądowo-ziemskim. Jego podstawą była ziemia, składająca się z 2-3 powiatów sądowych. Należy sądzić, że ziemie powstały w wyniku podziału dystryktów. Dla każdej z ziem ustanowiono delegowany sąd książęcy, złożony z sędziego i podsędków oraz lokalnych urzędników. Sądy ziemskie nie miały stałych siedzib, ale dokonywały objazdów całego terytorium, zatrzymując się na pewien czas w znaczniejszych ośrodkach. Okolice tych ośrodków, przeważnie miejskich, wraz z mieszkańcami podległymi jurysdykcji sądów ziemskich utworzyły powiaty. Termin "powiat" wywodzi się od "dnia wietnego" czyli "wiecu", zgromadzenia sądowego o z góry wyznaczonym terminie. Oddzielny, dla każdej z ziem, zarząd majątkiem władcy spoczywał w rękach specjalnych rządców (łac. procuratores), zwanych od połowy XV wieku starostami. Starostowie posiadali rozległą władzę administracyjno-sądową; sądzili wszystkich, którzy dopuścili się przestępstw zagrażających spokojowi publicznemu. Do starosty należała również piecza nad wykonywaniem wyroków sądowych oraz ogólny nadzór nad aparatem skarbowym. Siedzibą starosty była początkowo stolica ziemi. W późniejszych czasach starostami nazywano także dzierżawców królewszczyzn.
Powiaty istniały również w: zaborze pruskim, dwujęzycznym Wielkim Księstwie Poznańskim (jako odpowiednik niemieckiego terminu Kreis) i II Rzeczypospolitej. W okresie PRL funkcjonowały do 1975, kiedy to zlikwidowano duże województwa podzielone na powiaty, wprowadzając w ich miejsce 49 mniejszych województw. Podział na powiaty przywróciła reforma administracyjna, która weszła w życie 1 stycznia 1999.
[edytuj] Regulacja prawna
Status powiatu w Polsce reguluje ustawa z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie powiatowym (Dz. U. z 1998 r. Nr 91, poz. 578).
[edytuj] Zakres możliwości wykonawczych powiatu (art. 4 i art. 4a)
Art. 4. 1. Powiat wykonuje określone ustawami zadania publiczne o charakterze ponadgminnym w zakresie:
- edukacji publicznej
- promocji i ochrony zdrowia
- pomocy społecznej
- polityki prorodzinnej
- wspierania osób niepełnosprawnych,
- transportu zbiorowego i dróg publicznych,
- kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami,
- kultury fizycznej i turystyki,
- geodezji, kartografii i katastru,
- gospodarki nieruchomościami,
- administracji architektoniczno-budowlanej,
- gospodarki wodnej,
- ochrony środowiska i przyrody,
- rolnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego,
- porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli,
- ochrony przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania powiatowego magazynu przeciwpowodziowego, przeciwpożarowej i zapobiegania innym nadzwyczajnym zagrożeniom życia i zdrowia ludzi oraz środowiska,
- przeciwdziałania bezrobociu oraz aktywizacji lokalnego rynku pracy,
- ochrony praw konsumenta,
- utrzymania powiatowych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych,
- obronności,
- promocji powiatu,
- współpracy z organizacjami pozarządowymi.
2. Do zadań publicznych powiatu należy również zapewnienie wykonywania określonych w ustawach zadań i kompetencji kierowników powiatowych służb, inspekcji i straży.
3. Ustawy mogą określać inne zadania powiatu.
4. Ustawy mogą określać niektóre sprawy należące do zakresu działania powiatu jako zadania z zakresu administracji rządowej, wykonywane przez powiat.
5. Powiat na uzasadniony wniosek zainteresowanej gminy przekazuje jej zadania z zakresu swojej właściwości na warunkach ustalonych w porozumieniu.
6. Zadania powiatu nie mogą naruszać zakresu działania gmin.
Art. 4a. Ustawy mogą nakładać na powiat obowiązek wykonywania zadań z zakresu organizacji przygotowań i przeprowadzenia wyborów powszechnych oraz referendów.
[edytuj] Organy powiatu
Władzę uchwałodawczą i kontrolną w powiecie sprawuje rada powiatu, a władzą wykonawczą jest zarząd powiatu, na czele którego stoi starosta. W mieście na prawach powiatu funkcje te sprawuje odpowiednio rada miasta i prezydent miasta.
[edytuj] Kompetencje starosty i zarządu powiatu
Kompetencje starosty i zarządu powiatu po reformie administracji z 1999 r.:
- podejmowanie decyzji w zakresie
- edukacji publicznej (szkoły ponadgimnazjalne)
- ochrony zdrowia (szpitale rejonowe, powiatowe)
- transportu na terenie powiatu (współfinansowanie lokalnych linii autobusowych, np. miejskich przedsiębiorstw komunikacji w miastach na prawach powiatu)
- opieki nad drogami publicznymi powiatowymi
- geodezji
- gospodarki nieruchomościami
- ochrony środowiska
- porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli
- przeciwdziałania bezrobociu
- obronności
- pomocy społecznej
- wydawania zezwoleń na podejmowanie pracy przez cudzoziemców
- zwalczania klęsk żywiołowych oraz organizowania pomocy na szczeblu powiatowym
- rejestracji pojazdów oraz wydawanie praw jazdy (patrz Tablica rejestracyjna)
[edytuj] Statystyka
- w statystyce Unii Europejskiej powiaty stanowią regiony NUTS 4.
- w Polsce jest 314 powiatów (tzw. "ziemskich") oraz 65 miast na prawach powiatu - potocznie, acz błędnie nazywanych "powiatami grodzkimi"
- w Polsce jest 335 miast powiatowych, 44 z nich są siedzibą władz dwóch różnych powiatów (ziemskiego i grodzkiego)
- największe:
- największym powiatem ziemskim pod względem powierzchni jest powiat białostocki (2 976 km²)
- największym powiatem grodzkim pod względem powierzchni jest Warszawa (517 km²).
- największym powiatem ziemskim pod względem liczby mieszkańców jest powiat poznański (288 012)
- największym powiatem grodzkim pod względem liczby mieszkańców jest Warszawa (1 697 596)
- najgęściej zaludnionym powiatem ziemskim jest powiat wodzisławski (541 osób/km²)
- najmniejsze:
- najmniejszym powiatem ziemskim pod względem powierzchni jest powiat bieruńsko-lędziński (158 km²)
- najmniejszym powiatem grodzkim pod względem powierzchni jest miasto Świętochłowice (13 km²)
- najmniejszym powiatem ziemskim pod względem liczby mieszkańców jest powiat sejneński (21 452)
- najmniejszym powiatem grodzkim pod względem liczby mieszkańców jest Sopot (40 075)
- najrzadziej zaludnionym powiatem ziemskim jest powiat bieszczadzki (19,56 osób/km²)
[edytuj] Listy powiatów
- alfabetyczna
- według kodów TERYT
- według województw
- według numerów tablic rejestracyjnych (wikisource)
