Polska Rzeczpospolita Ludowa

Z Wikipedii

Niektóre informacje zawarte w artykule wymagają weryfikacji.
Do weryfikacji: hasło zawiera błąd merytoryczny-poprzedniczką PRL nie była II RP ale Rzeczpospolita Polska 1944-1952

Na tę stronę wskazuje przekierowanie ze strony PRL. Zobacz też: inne znaczenia skrótu PRL.

Polska Rzeczpospolita Ludowa
Polska Rzeczpospolita Ludowa

←

1952-1989

→


Flaga PRL	Godło PRL

Hymn: Mazurek Dąbrowskiego

Język używany

realny socjalizm (1952-1989)
demokratyczny (1989)

Typ państwa

republika ludowa (1952-1989)
republika (1989)

Ostatnia głowa państwa

Prezydent PRL (ostatni)
gen.Wojciech Jaruzelski

Ostatni szef rządu

Premier PRL (ostatni)
Tadeusz Mazowiecki

Powierzchnia
• całkowita

68. na świecie
322 577¹ km²

Liczba ludności (1989)
• całkowita
• gęstość zaludnienia

32. na świecie
ok. 38 mln
125 osób/km²

Jednostka monetarna

złoty (PLZ)

Manifest Lipcowy-utworzenie kontrolowanego przez Związek Radziecki państwa

z wschodnich terenów II Rzeczypospolitej pod okupacją Sowietów przejętych spod okupacji hitlerowskiej
22 lipca

Likwidacja

zmiana nazwy państwa na Rzeczpospolita Polska i ustroju politycznego na demokratyczny przez Sejm kontraktowy
29 grudnia 1989

Strefa czasowa

UTC +1 - zima
UTC+2 - lato

Kod ISO 3166

Domena internetowa

brak (władze nie były zainteresowane rozwojem mediów elektronicznych, przez co domenę .pl wprowadzono dopiero w III RP w roku 1990)

Kod samochodowy

Kod telefoniczny

+48

¹ Jest to powierzchnia terytorium Polski, czyli obszaru lądowego (łącznie z wodami śródlądowymi) - 311 904 km², obszaru morskich wód wewnętrznych - 1991 km², oraz morza terytorialnego - 8682 km². Powierzchnia administracyjna Polski - 312 685 km², która jest najczęściej podawana w różnych źródłach, to powierzchnia w granicach administracyjnych województw i poza obszarem lądowym obejmuje część morskich wód wewnętrznych (Zalew Wiślany, Zalew Szczeciński, obszary wód portów) [źródło: GUS].

Portal:
PRL

Polska Rzeczpospolita Ludowa (w skrócie PRL) – oficjalna nazwa państwa polskiego w latach 1952-1989 roku. Zwana też propagandowo Polską Ludową - jako kolokwialny eufemizm na okres rządów PZPR w Polsce.

Wyniki wyborów zostały sfałszowane przy bezpośrednim udziale funkcjonariuszy NKWD. Ogłoszony w ten sposób „zwycięski” wynik wyborczy tzw. Bloku Demokratycznego (złożonego z PPR, koncesjonowanego PPS i satelickich wobec PPR ugrupowań) wobec opozycyjnego PSL był formalną legitymizacją władzy PPR i jej spadkobierców w Polsce w świetle prawa międzynarodowego.

Wobec zmiany w końcu 1948 r. polityki ZSRR wobec państw satelickich i przyjęciu formuły tzw. demokracji ludowej nastąpiła pełna stalinizacja ustrojów wewnętrznych państw Europy Środkowo-Wschodniej przy formalnym ustanowieniu partii komunistycznych jako prawnego hegemona władzy i zmiany nazw państw na „Republiki Ludowe” (Czechosłowacja, Węgry, Rumunia, Bułgaria). W przypadku Polski oznaczało to zmianę nazwy państwa na Polska Rzeczpospolita Ludowa, przy czym Józef Stalin osobiście dokonywał poprawek w przedstawionym mu przez Bolesława Bieruta tekście Konstytucji PRL (nie zgadzając się np na zmianę polskiego hymnu narodowego).

Zamianę okupacji niemieckiej na sowiecką przedstawiano jako „wyzwolenie”. Polska straciła suwerenność i była podporządkowana ZSRR - w największym stopniu w okresie stalinizmu^[1]. Było to państwo o ustroju niedemokratycznym, który z czasem przybrał postać tzw. socjalizmu realnego. Kwestia określenia ustroju PRL jest jednak sporna - oficjalnie było to państwo socjalistyczne, sami komuniści twierdzili, że nie osiągnięto jeszcze teoretycznego stadium komunizmu, a według Konstytucji państwo demokracji ludowej. Przez przeciwników ustrój ten określany był jednak jako komunizm.

W okresie 1989-1991 jako efekt działań politycznych, państwo to uległo przekształceniu w demokratyczną Rzeczpospolitą Polską, określaną jako III Rzeczpospolita.

[edytuj] Historia PRL

[edytuj] Pochodzenie PRL

Idea Polski jako państwa socjalistycznego, związanego z ZSRR, ma źródła w programie Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy (SDKPiL). Jej kontynuacją był udział osób polskiego pochodzenia w wojnie przeciwko Polsce w latach 1919-1920, np. Feliksa Dzierżyńskiego, Karola Świerczewskiego, Konstantego Rokossowskiego. Następnie komuniści działali w Polsce, dokonując zamachów, jak Władysław Hibner, Władysław Kniewski i Henryk Rutkowski, lub szpiegując na rzecz ZSRR. W republikach białoruskiej i ukraińskiej utworzono polskie okręgi autonomiczne odpowiednio Dzierżyńszczyznę i Marchlewszczyznę, które wdrażały ateizację i kolektywizację z niewielkimi skutkami, za co je zlikwidowano, część mężczyzn na Białorusi wymordowano, a kilkadziesiąt tysięcy osób z Ukrainy zesłano do Kazachstanu. Stalin zlikwidował KPP i nakazał wymordowanie większości jej przywódców, oskarżając, zupełnie słusznie, o infiltrację przez polską policję państwową. Idea komunistycznej Polski powróciła w 1940. Pewną liczbę oficerów Wojska Polskiego, np. Zygmunta Berlinga Sowieci przetrzymywali we względnie dobrych warunkach do wykorzystania na wypadek konfliktu z III Rzeszą. W ZSRR wydawano gazety i pisma w języku polskim, manifestacyjnie obchodzono dni mickiewiczowskie. Berling oraz grupa oficerów pozostali w ZSRR po wyprowadzeniu do Iranu 2 Korpusu. Ujawnienie zbrodni katyńskiej i oskarżenia ZSRR o jej przeprowadzenie, dało pretekst Stalinowi do zerwania kontaktów z rządem polskim w Londynie^[2] i utworzenia Dywizji Kościuszkowskiej z Polaków, którzy nie zdążyli przybyć do 2 korpusu z miejsc zesłania i łagrów. Wraz z oddziałami polskimi tworzono kontrwywiad Główny Zarząd Informacji, ściśle powiązany ze służbami specjalnymi ZSRR. Jednocześnie przygotowywano kadry dla komunizacji Polski w szkole NKWD w Kujbyszewie.

Zmiany granic i linia Curzona

Manifest PKWN

[edytuj] Lata 1944-1953

Za początek Polski Ludowej powszechnie uważa się 22 lipca 1944 roku - dzień ogłoszenia Manifestu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (tzw. Manifest Lipcowy). Oficjalnie PKWN, zwany również Komitetem Lubelskim, powołany został przez Krajową Radę Narodową (KRN) w Lublinie 21 lipca 1944 roku, w rzeczywistości jednak powstał dwa dni wcześniej w Moskwie – KRN chodziło o stworzenie wrażenia, że Polacy z własnej inicjatywy powołują rząd na ziemiach wyzwolonej Polski, położonych między frontem radziecko-niemieckim, a tzw. linią Curzona. Treść Manifestu PKWN miała nawiązywać do postulatów Manifestu (m. in. nacjonalizacja przemysłu ciężkiego i lasów, reforma rolna i uwłaszczenie chłopów, upowszechnienie oświaty i walka z analfabetyzmem, ochrona praw pracowniczych) Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej. Również na siedzibę PKWN wybrał Lublin, tj. miasto gdzie w 1918 r. funkcjonował Rząd Ignacego Daszyńskiego.

PKWN przystąpił do organizowania "władzy ludowej" na przejętym przez Sowietów obszarze Polski, na zachód od linii Curzona. Wyrażało się to m.in. w wprowadzeniu terroru policyjnego, wydawaniu dekretów, przewidujących karę śmierci za wiele czynów o charakterze politycznym (np. kodeks karny Wojska Polskiego z 23 września 1944 r.) klasyfikowanych jako "przestępstwa", jak również za takie "przewinienia" jak posiadanie radioodbiornika. Równolegle istniał legalny z punktu widzenia prawa międzynarodowego Polski Rząd na Uchodźstwie, uznawany powszechnie w świecie do lipca 1945 (utworzenia Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej), uznawany również przez większość Polaków, zorganizowanych uprzednio w formie Polskiego Państwa Podziemnego. PKWN był uznawany wyłącznie przez ZSRR, którego przedstawicielem był Nikołaj Bułganin.

Na zajętych przez Sowietów terenach, niezależnie od nowych władz działała Armia Czerwona i sowieckie służby bezpieczeństwa (NKWD, Smiersz).^[3] Zgodnie z umową zawartą przez PKWN z rządem ZSRR żołnierze i funkcjonariusze sowieccy pozostawali poza zasięgiem polskiego prawa, zaś NKWD aresztowało osoby związane z Armią Krajową i innymi organizacjami niepodległościowymi oraz polskim rządem na wychodźstwie i organizując ich wywózki do łagrów na terenie ZSRR oraz współdziałało z "ludowymi" władzami, nadzorując je poprzez sieć tzw. doradców. NKWD miało sieć własnych obozów koncentracyjnych^[4]. Przypuszcza się, że w tego typu obozach w latach 1944-1950 zginęło około 25 tysięcy osób^[5]. Poza Polakami część represji była skierowana przeciwko Niemcom i Ślązakom, a także Ukraińcom. W lipcu 1945 NKWD aresztowało ok. 2000 osób w okolicach Gib podczas tzw. obławy augustowskiej, 600 z nich nie powróciło i ich grobów nie odnaleziono. Była to jedna z wielu potyczek z ruchem oporu przeciw Sowieckiej okupacji Polski. Liczba ofiar terroru do roku 1954 jest szacowana na dziesiątki tysięcy^[6].

W grudniu 1944 roku Krajowa Rada Narodowa, tymczasowy parlament polski, przekształciła PKWN w Rząd Tymczasowy Rzeczypospolitej Polskiej. Premierem został dotychczasowy przewodniczący PKWN Edward Osóbka-Morawski.

W czerwcu 1945 roku, w wyniku porozumienia przedstawicieli Rządu Tymczasowego z niektórymi działaczami politycznymi z kraju i emigracji, powstał Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej, którego premierem został Edward Osóbka-Morawski, a wicepremierami Władysław Gomułka i Stanisław Mikołajczyk, emigracyjny działacz Polskiego Stronnictwa Ludowego.

Powstały system polityczny zapewniał rzeczywistą władzę aparatu Polskiej Partii Robotniczej (PPR) w państwie (kontrolowanie władz i instytucji państwa, partii politycznych, organizacji społecznych, gospodarki) w warunkach ograniczonej suwerenności Polski. W kwietniu 1945 roku podpisano polsko-radziecki układ o przyjaźni, wzajemnej pomocy i współpracy powojennej, przedłużony później w 1965 roku, a w następnych latach Polska zawarła podobne układy z pozostałymi krajami "demokracji ludowej". W październiku 1945 roku podpisała Kartę Narodów Zjednoczonych. W lipcu 1945 roku, na konferencji w Poczdamie, ustalono przebieg zachodnich i północnych granic RP. Na ziemiach, które znalazły się na wschód od nowych granic pozostało ok. 13,8 mln obywateli II Rzeczypospolitej, w tym na ziemiach przejętych przez Ukraińską SRR zostało 8,1 mln, na ziemiach przyznanych przez Stalina Białoruskiej SRR żyło 5 mln, a na ziemiach przejętych przez Litewską SRR ok. 0,7 mln.

Do 1947 roku PPR umocniła swoją władzę w kraju, likwidując praktycznie opozycyjne podziemie polityczne i zbrojne oraz wyeliminowała z życia politycznego jedyną legalną siłę opozycyjną - założone w 1945 roku PSL Stanisława Mikołajczyka. Formalne zwycięstwo blokowi PPR, PPS, SL i SD przyniosły oficjalne (faktycznie sfałszowane) wyniki referendum ludowego (słynne 3 x TAK) w 1946 roku i wybory do Sejmu Ustawodawczego - polskiej Konstytuanty w 1947 roku. Prowadzono odbudowę kraju ze zniszczeń wojennych, które przyniosły straty ok. 40% majątku narodowego. Szczególne znaczenie miał przy tym Plan 3-letni (1947-1949) - zasiedlanie Ziem Odzyskanych, reforma rolna i nacjonalizacja przemysłu. Odbudowa kraju była utrudniona przez masowe i zorganizowane plądrowanie terenów Polski z maszyn i zasobów przez Sowieckie oddziały, utworzone specjalnie w tym celu. Dodatkowo państwo zostało zmuszone do podpisania szeregu umów gospodarczych z Związkiem Radzieckim, wyzyskujących polską gospodarkę (w samych latach 1945-1956 Związek Radziecki wyprowadził z Polski w ten sposób około 2 miliardów dolarów według ówczesnego kursu dolara^[7]), zmuszając do sprzedaży węgla Sowietom za przyszłe reparacje wojenne od Niemiec których nigdy nie uzyskano^[8].

W 1948 roku nastąpił zwrot polityczny, oznaczający nasilenie się stalinizacji w metodach budowy socjalizmu w Polsce i eliminację z życia politycznego idei tzw. polskiej drogi do socjalizmu, przez odsunięcie od władzy Gomułki (pod zarzutem tzw. odchylenia prawicowo-nacjonalistycznego) oraz zjednoczenie partii politycznych i organizacji społecznych na warunkach narzuconych przez komunistów. W lipcu 1948 roku powstał Związek Młodzieży Polskiej z połączenia czterech organizacji młodzieżowych, w grudniu 1948 roku powstała Polska Zjednoczona Partia Robotnicza z połączenia Polskiej Partii Robotniczej i Polskiej Partii Socjalistycznej, w 1949 roku powstało Zjednoczone Stronnictwo Ludowe z połączenia Stronnictwa Ludowego z resztkami PSL Mikołajczyka oraz Centralna Rada Związków Zawodowych i Związek Bojowników o Wolność i Demokrację (ZBoWiD). W 1950 roku część działaczy chadeckich wstąpiła do Stronnictwa Demokratycznego. Uprzemysłowienie kraju kontynuowano w latach 1950-1955 (Plan 6-letni), redukując tym samym środki na rolnictwo, a rozbudowując głównie przemysł ciężki, zbrojeniowy, maszynowy, energetyczny. W tym okresie rozpoczęto także kolektywizację rolnictwa; trwała przebudowa społeczna kraju (migracja ludności, urbanizacja). W 1950 roku zawarto umowę pomiędzy kościołem katolickim a państwem zakładającą przejęcie majątków kościelnych i Caritasu.

22 lipca 1952, w ósmą rocznicę powstania Polski Ludowej, uchwalono Konstytucję Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (konstytucję lipcową). Państwo polskie dopiero wówczas oficjalnie zmieniło nazwę na Polska Rzeczpospolita Ludowa. Jednocześnie wzmacniano totalitarny system rządów, nasiliła się represyjna działalność Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego (teza o zaostrzaniu się walki klas), która przejawiała się m.in. w procesach przeciwko działaczom politycznym z okresu międzywojennego i wojny, generałom i oficerom Wojska Polskiego, byłym żołnierzom Armii Krajowej. Wzmogły się również ataki na Kościół i duchowieństwo (internowanie prymasa Stefana Wyszyńskiego w latach 1953-1956). Konsekwencje zaostrzonego kursu politycznego ponieśli też niektórzy działacze partii (uwięzienie Gomułki w 1951 roku). Przynależność Polski do bloku państw demokracji ludowej utrwaliło członkostwo w strukturach gospodarczych (od 1949 roku w Radzie Wzajemnej Pomocy Gospodarczej) i wojskowo-politycznych (od 1955 roku w Układzie Warszawskim) tychże państw.

[edytuj] Lata 1954-1979

Banknot z lat 70. o nominale 100 zł

Poprzedzony krytyką metod rządzenia (w jej wyniku rozwiązano MBP w 1954 roku), zwłaszcza po XX Zjeździe Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego (luty 1956 roku) oraz krwawo stłumionym buntem robotników (powstanie poznańskie w czerwcu 1956), dokonał się, poparty przez społeczeństwo, przełom polityczny (odwilż październikowa). Na VIII Plenum Komitetu Centralnego PZPR przeprowadzono krytykę polityki partii w latach ubiegłych (okres tzw. kultu jednostki), I sekretarzem KC wybrano Władysława Gomułkę, wypuszczonego w lecie 1956 roku z więzienia. Przyjęto także program wykorzenienia kultu jednostki, częściowej modyfikacji systemu polityczno-ekonomicznego (ograniczenie represji, rezygnacja z kolektywizacji rolnictwa, zwiększenie zakresu swobód obywatelskich, modernizacja zarządzania gospodarką - powołanie rad robotniczych).

Kolejka po papier toaletowy

Już jednak w 1957 PZPR zaczęła odchodzić od postulatów październikowych. Próby reformowania gospodarki w końcu lat 60., w warunkach rosnących dysproporcji i opóźnień, nie przyniosły oczekiwanych rezultatów (spadek tempa wzrostu dochodu narodowego, stagnacja płac realnych). W tym okresie doszło do ponownego zaostrzenia stosunków władz politycznych z Kościołem. Nasilenie nastąpiło w okresie 1965-1966 (obchody Milenium chrztu Polski, orędzie biskupów polskich do biskupów niemieckich w sprawie pojednania obu narodów). Narastało niezadowolenie głównie wśród inteligencji z polityki społecznej i kulturalnej. W marcu 1968 roku rozbito studenckie demonstracje w Warszawie i Krakowie, które występowały przeciwko cenzurze i tłumieniu demokracji, a także w obliczu walki o wpływy między poszczególnymi frakcjami w PZPR, rozpętano krótkotrwałą kampanię antysemicką (wydarzenia marcowe). W tym okresie także nastąpiły zmiany w kierownictwie PZPR i władz państwowych (wyeliminowanie zwolenników liberalizacji systemu politycznego). W sierpniu 1968 roku jednostki Ludowego Wojska Polskiego uczestniczyły w interwencji państw Układu Warszawskiego w Czechosłowacji. Dowodził nimi generał Florian Siwicki.

Po kolejnym kryzysie politycznym w grudniu 1970 roku (bunt robotników na Wybrzeżu) ze stanowiska ustąpił I sekretarz KC PZPR, Władysław Gomułka. Na VII plenum KC PZPR funkcję I sekretarza KC otrzymał Edward Gierek, dotychczasowy I sekretarz KW w Katowicach. Wówczas sformułowano nową politykę społeczno-ekonomiczną, tzw. strategię przyspieszonego rozwoju gospodarczego i społecznego Polski, zakładającą utrzymanie szybkiego wzrostu gospodarczego i jednoczesną poprawę materialnych i kulturowych warunków życia społeczeństwa. Rozwój kraju w latach 1971-1975, finansowany wysokimi kredytami zagranicznymi, przejawił się we wzroście dochodu narodowego o ok. 60%, a płac realnych o ok. 40%. Przyczyną załamywania się tej polityki po 1975 roku było niepodjęcie reform politycznych i gospodarczych, wysoka akumulacja dochodu narodowego, zadłużenie zagraniczne i in. Załamanie to spowodowało robotnicze wystąpienia w czerwcu 1976 roku (m.in. w Radomiu i Ursusie). W następnych latach narastającemu kryzysowi politycznemu i gospodarczemu (w 1979 roku spadek dochodu narodowego - pierwszy raz po wojnie) towarzyszyła tzw. propaganda sukcesu.

[edytuj] Lata 1980-1989

W lipcu/sierpniu 1980 wybuchł kolejny kryzys polityczny, wynikiem czego były masowe strajki w całym kraju, zapoczątkowane w Lublinie (tzw.Lubelski lipiec 80'), potem na Wybrzeżu i Śląsku. Zakończyły się one podpisaniem porozumień społecznych w Szczecinie, Gdańsku i Jastrzębiu-Zdroju, w których uznano słuszność protestu robotników i przyjęto ich postulaty (m.in. zgoda na tworzenie związków zawodowych).

[edytuj] Sierpień 1980

Wraz z narastającym kryzysem gospodarczym i rosnącym zadłużeniem zagranicznym (około 24 miliardy dolarów) sytuacja gospodarcza Polski pogarszała się. 1 lipca 1980 roku władze ogłosiły podwyżkę cen żywności. Było to bezpośrednim impulsem do wybuchu pokojowo przebiegającego buntu społecznego. Strajki robotnicze wybuchły w lipcu 1980 w Lublinie, w połowie sierpnia na Wybrzeżu, obejmując stopniowo cały kraj, łącznie z kopalniami węgla na Górnym Śląsku.

Wydarzenia tamtego okresu historii Polski określa się mianem Lipiec 1980 Sierpień 1980. 14 sierpnia wybuchł strajk w Stoczni Gdańskiej w Gdańsku. Powstał Międzyzakładowy Komitet Strajkowy, który zrzeszał strajkujące zakłady na terenie całej Polski. Efektem strajku były Porozumienia sierpniowe podpisane w Szczecinie, Gdańsku i Jastrzębiu-Zdroju. W porozumieniu znalazły się postulaty ekonomiczne, ale także polityczne, z których najważniejszym było utworzenie Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego "Solidarność".

Niklowa moneta okolicznościowa

Władze komunistyczne, nie mogąc liczyć na bezpośrednie wsparcie ze strony Kremla uległy żądaniom strajkujących. W wrześniu 1980 roku, na VI Plenum PZPR, pod presją wydarzeń zmuszony do ustąpienia został I sekretarz KC Edward Gierek, którego na tym stanowisku zastąpił Stanisław Kania. W partii tworzyły się różne frakcje, które albo przyjmowały twarde stanowisko licząc na interwencję radziecką dla stłumienia kontrrewolucji lub bardziej umiarkowane, które liczyły na stopniowe "obłaskawienie" i demontaż tworzącej się opozycji społecznej.

W pewnej fazie akcji strajkowej, robotnicy uzyskali znaczące poparcie, ze strony grupy dysydentów głównie związanych z KOR-em. Doradcami Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego (MKS) w Gdańsku byli między innymi: Lech Kaczyński, Bronisław Geremek, Tadeusz Mazowiecki, Andrzej Wielowieyski.

Okres od powstania i rejestracji związku zawodowego "Solidarność" do wprowadzenia stanu wojennego był bardzo burzliwy. Był to okres wytężonej aktywności społecznej i politycznej milionowych rzesz Polaków, który zaowocował powstaniem szerokiego, obejmujące różne warstwy środowiska, ruchu społecznego skupionego wokół Solidarności. Było to gremialne przeciwstawienie się systemowi komunistycznemu. W zdecydowanej większości zakładów pracy (oprócz jednostek zmilitaryzowanych) powstawały komórki wolnych związków zawodowych, a prorządowe związki zostały spychane na dalszy plan. Wkrótce powstała "Solidarność Rolnicza", a także reprezentacja środowisk studenckich - "Niezależne Zrzeszenie Studentów" (NZS).

Władze próbowały przeciwdziałać i hamować rozwój ruchu społecznego. Działacze byli aresztowani, nasilała się propaganda skierowana przeciw Solidarności. Po stronie związku też pojawiały się grupy nie wahające się przed konfrontacją. W okresie napięcia, bliskiego konfrontacji 10 listopada 1980 roku doszło do rejestracji NSZZ Solidarność. Powstał Tygodnik Solidarność, którego pierwszym redaktorem naczelnym został Tadeusz Mazowiecki.

Prawdopodobnie grudzień 1980 był pierwotnym terminem wprowadzenia stanu wojennego w Polsce. Dzięki osobistym naciskom Zbigniewa Brzezińskiego administracja Jimmy'ego Cartera ostrzegła Rosjan, że takie działanie spotka się z natychmiastową ripostą USA.

Nieco wcześniej odbyła się druga część Plenum KC na którym zdecydowano o zwołaniu nadzwyczajnego zjazdu PZPR.

W dniu 11 lutego 1981 roku generał Wojciech Jaruzelski, minister obrony narodowej, objął także stanowisko premiera. W Sejmie apelował w swoim wystąpieniu o 90 spokojnych dni.

17 marca 1981 w kraju i przy polskich granicach przeprowadzono ćwiczenia wojsk Układu Warszawskiego Sojuz-81, a komuniści przyjęli kurs konfrontacyjny wobec Solidarności. Miała miejsce tzw. prowokacja bydgoska. Siły milicji pobiły trzech działaczy Solidarności (m.in. Jana Rulewskiego). Władze związku zażądały wyjaśnienia przyczyny i przebiegu zajść, grożąc przeprowadzeniem strajku generalnego. W wyniku mediacji prymasa Stefana Wyszyńskiego doszło do spotkania Lecha Wałęsy i wicepremiera Rakowskiego. Zawarto porozumienie, które mówiło, że Solidarność odwołała strajk. W kwietniu Jaruzelski i Kania udali się z wizytą do Moskwy. 7 kwietnia W kraju zakończyły się manewry Sojusz 81, ale radziecka obecność wojskowa w Polsce była poważnym zagrożeniem stłumienia siłą ruchu solidarnościowego. 12 maja 1981 roku zarejestrowano Niezależny Związek Zawodowy Rolników Indywidualnych Solidarność. Była to organizacja reprezentująca interesy rolników indywidualnych. Wywalczyli oni konstytucyjne zagwarantowanie prawa do indywidualnej własności ziemi.

IX Nadzwyczajny Zjazd PZPR w lipcu 1981 r. potwierdził impas polityczny rządzącej partii i jej niezdolność do zasadniczych reform społeczno-gospodarczych.

W październiku 1981 I sekretarzem KC PZPR został Wojciech Jaruzelski. 13 grudnia 1981 Rada Państwa, nielegalnie (nawet w rozumieniu prawa PRL, gdyż nie mogła podejmować decyzji w trakcie sesji Sejmu) wprowadziła stan wojenny na obszarze całego kraju. Ukonstytuowała się Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego, której przewodniczącym został gen. Wojciech Jaruzelski. Rozpoczęło się tłumienie siłą dążeń niepodległościowych Polaków.

[edytuj] Okres stanu wojennego

Zobacz więcej w osobnym artykule: stan wojenny w Polsce 1981-1983.

W styczniu 1983 r. stan wojenny został zawieszony, a 22 lipca 1983 roku Rada Państwa ogłosiła jego zniesienie.

[edytuj] Okres po stanie wojennym

Sklep mięsny

Jeszcze przed zniesieniem stanu wojennego oraz po jego zniesieniu próbowano realizować koncepcję frontu porozumienia narodowego, tworząc struktury Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego (PRON). W 1983 r. powstały nowe związki zawodowe, w listopadzie 1984 r. powołano Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych. Od 1982 r. wprowadzano nieskutecznie reformę gospodarczą. Dokonywano też zmian systemu politycznego funkcjonowania państwa, m.in. w 1982 r. powołano Trybunał Stanu, w 1985 r, - Trybunał Konstytucyjny, w 1986 r. Radę Konsultacyjną przy Przewodniczącym Rady Państwa, w 1987 r. utworzono urząd Rzecznika Praw Obywatelskich. Począwszy od 1986 roku nastąpił również nawrót kontestacji ulicznych ruchu Pomarańczowej Alternatywy, który poprzez swoje barwne happeningi ośmieszał reżim i przełamywał w obywatelach barierę strachu spowodowaną Stanem Wojennym. W kwietniu i sierpniu 1988 roku nastąpiła kolejna fala strajków. W tej sytuacji zostały podjęte zakulisowe negocjacje przedstawiciela władz, gen. Czesława Kiszczaka z oficjalnie osobą prywatną, a faktycznie przywódcą opozycji Lechem Wałęsą. Negocjacje zostały zamrożone po zmianie rządu, powołaniu na premiera Mieczysława Rakowskiego i ogłoszeniu przez niego likwidacji Stoczni Gdańskiej im. Lenina. W sytuacji impasu zaktywizowali się działacze Ogólnopolskiego Porozumienia Związków Zawodowych (OPZZ) wraz z jego przewodniczącym, Alfredem Miodowiczem, który nieoczekiwanie uzyskał akceptację na debatę telewizyjną z dalej uznawanym za osobę prywatną Lechem Wałęsą. Debata odbyła się 30 listopada 1988 roku. W odczuciach odbiorców A. Miodowicz reprezentował władze (choć nie był już członkiem władz PZPR), a L. Wałęsa - opozycję. Debata zademonstrowała doskonałe przygotowanie L. Wałęsy (doradzał mu znany dziennikarz telewizyjny Andrzej Bober i według niepotwierdzonych informacji również inny znawca mediów Jacek Fedorowicz) oraz bezbarwność jego adwersarza, co w odbiorze społecznym jednoznacznie było uznane za zwycięstwo opozycji. Oficjalnie wydarzenie nie było komentowane, ale spowodowało powrót do negocjacji.

Podczas kolejnych spotkań ministra spraw wewnętrznych, Czesława Kiszczaka i Lecha Wałęsy w Magdalence opracowano postulowaną koncepcję dialogu przedstawicieli opozycji, władz oraz Kościoła katolickiego - negocjacje Okrągłego Stołu, którego obrady, trwające od lutego do kwietnia 1989 r. zakończyły się podpisaniem porozumienia. X plenum KC PZPR, trwające od listopada 1988 r. do stycznia 1989 r. poparło formę pluralizmu politycznego i społecznego. Istotnym elementem porozumienia było uzgodnienie pewnych zmian ustrojowych w postaci reaktywowania Senatu, przywrócenia urzędu Prezydenta i przeprowadzenia częściowo wolnych wyborów do Sejmu (z 460 mandatów, 35% dla strony obywatelskiej, jak nazwano opozycję i 65% dla strony rządowej, czyli PZPR wraz z ZSL i SD) oraz całkowicie wolne do Senatu (100 mandatów).

Przygotowania do wyborów były bardzo intensywne, ale nikt nie spodziewał się znanego obecnie ich wyniku, dlatego też np. strona obywatelska apelowała o skreślanie tzw. listy krajowej strony rządowej, co miało na celu demonstrację i osłabienie strony rządowej.

4 czerwca 1989 roku odbyły się wybory do Sejmu i Senatu, zakończone zupełnie nieoczekiwanym dla obu stron przygniatającym zwycięstwem kandydatów wysuniętych przez Komitet Obywatelski "Solidarność" - zdobyli oni 35% mandatów do Sejmu oraz 99 mandatów do Senatu (1 mandat zdobył kandydat niezależny, pilski przedsiębiorca Henryk Stokłosa). Jednocześnie powstała sytuacja kryzysu konstytucyjnego, gdyż przedwyborcze apele strony obywatelskiej o skreślanie listy krajowej równie nieoczekiwanie spowodowały, że praktycznie w całości lista ta przepadła, co uniemożliwiało ukonstytuowanie się Sejmu. W tej sytuacji uzgodniono zmianę reguł w trakcie gry, czyli zmianę ordynacji i przeprowadzenie drugiej tury wyborów. Jednocześnie nowa sytuacja spowodowała szybkie odchodzenie strony obywatelskiej od ustaleń Okrągłego Stołu, czego wyrazicielem stał się redaktor naczelny "Gazety Wyborczej" Adam Michnik w historycznym artykule z 3 lipca 1989 roku - "Wasz prezydent, nasz premier".

Sprawująca dotychczas władzę koalicja polityczna (dysponująca zagwarantowaną w porozumieniu Okrągłego Stołu przewagą w parlamencie) doprowadziła do wyboru prezydenta - Wojciecha Jaruzelskiego (przewagą jednego głosu, za sprawą prawdopodobnie wstrzymania się od głosu posła OKP Andrzeja Wielowieyskiego) i premiera - Czesława Kiszczaka; ten ostatni nie zdołał sformować rządu. W sierpniu 1989 r. ukształtował się sojusz polityczny (KO "S", ZSL, SD), w którego wyniku powołano nowy rząd z Tadeuszem Mazowieckim na czele z udziałem przedstawicieli PZPR.

Jako datę kończącą okres Polski Ludowej można przyjąć 29 grudnia 1989 roku, kiedy dzień uchwalenia ustawy o zmianie Konstytucji PRL, w której m.in. zmieniono nazwę państwa na Rzeczpospolitą Polską (weszła w życie od 31 grudnia 1989), bądź datę 4 czerwca 1989 roku - datę pierwszych, częściowo wolnych wyborów (data taka jest związana też ze słynnym, wygłoszonym nieoczekiwanie 28 października 1989 r. w Dzienniku TVP oświadczeniem znanej aktorki Joanny Szczepkowskiej "Proszę państwa, 4 czerwca 1989 roku skończył się w Polsce komunizm" - oświadczenia przyjętego wówczas niejednoznacznie, a po latach uznawanego za symboliczne).

Polska Ludowa trwała 44 lata, 11 miesięcy i 12 dni.

[edytuj] Ocena PRL

	1950	1960	1970	1974	1978	1980	1982	1990	1995	2000	2004
Oczekiwana długość życia przy narodzeniu w Polsce ^[9]
mężczyzn	56,1	64,9	66,6	67,8 ^[10]	66,4	66,0^[11]	67,2	66,5	67,6	69,7	70,7
kobiet	61,7	70,6	73,3	74,6^[10]	74,5	74,4^[11]	75,2	75,5	76,4	78,0	79,2
Śmiertelność niemowląt ^[12]
w Polsce		62	32			21		19	14	8	7
Grecji		53	38			20		10	8	5	4
Hiszpanii		46	27			13		8	6	4	3
Irlandii		31	20			12		8	6	6	5
Portugalii		81	53			25		11	8	6	4
w krajach uprzemysłowionych		32	21			13		9	7	6	5
PKB na 1 mieszkańca w $ z 1990 z parytetem siły nabywczej (tys.) ^[13]
w Polsce	2,45	3,22	4,43	5,60	6,11^[10]	5,74	5,29^[11]	5,11	5,62	7,21	8,09
Grecji	1,92	3,15	6,21	7,35	8,70	8,97	8,88	10,0	10,3	12,1	14,3
Hiszpanii	2,19	3,07	6,32	8,15	9,02	9,20	9,29	12,1	12,9	15,6	17,5
Irlandii	3,45	4,28	6,2	7,04	8,25	8,54	8,82	11,8	14,4	21,8	25,5
Portugalii	2,09	2,96	5,47	7,05	7,34	8,04	8,28	10,8	11,6	13,8	14,0
w 12. krajach Europy Zachodniej ^[14]	5,02	7,61	11,0	12,3	13,4	14,1	14,1	16,9	17,9	20,1	20,6 (2003)

Ocena PRL-u jako okresu w historii Polski jest niejednoznaczna. Wiele zależy od prezentowanej przez wypowiadającego się opcji politycznej. Próba bezstronnej oceny musi z jednej strony wziąć pod uwagę położenie geopolityczne i światową sytuację polityczną, z drugiej strony fakt, że ostatecznym efektem tej formacji politycznej było bankructwo i wypalenie się, co wystawia jednoznaczną opinię. W PRL łamane były prawa człowieka, m.in. prawo do wolności słowa, prasy, stowarzyszeń, poglądów, wyznania oraz prawo do emigracji. W tamtym okresie uważano jednak, że reżim PRL w porównaniu z innymi państwami bloku wschodniego był najłagodniejszy.

Władze PRL były odpowiedzialne za wiele zbrodni, szczególnie w czasach stalinowskich, kiedy przywódcą w PRL był Bierut oraz w czasie trwania stanu wojennego.

Za korzystne cechy tego ustroju i tej formy państwa niektórzy uważają możliwości awansu społecznego wielu warstw społecznych, bezpieczeństwo socjalne, niski poziom przestępczości pospolitej (szczególnie pobić i przestępstw rozbójniczych) i patologii społecznych, likwidację analfabetyzmu, rozwój kulturalny i dostępność kultury. Pod patronatem państwa powstawały i rozwijały się różne instytucje kulturalne - począwszy od dużej sieci muzeów (obecnie często likwidowanych), teatrów (w tym awangardowych, studenckich, eksperymentalnych), wydawnictw i wielkich bibliotek, aż do instytucji na lokalnym szczeblu - domów kultury i sieci bibliotek obecnych nawet w małych wsiach. Wykształceni w PRL-u artyści zdobywali nagrody na międzynarodowych festiwalach, a polscy konserwatorzy dzieł sztuki, wysyłani dla ratowania zabytków w różne rejony świata cieszyli się zasłużoną, międzynarodową renomą. Organizacje młodzieżowe (ZHP,ZMS,SZSP, ZMW) powołane zasadniczo dla indoktrynacji młodzieży zajmował się głównie upowszechnianiem kultury, kultury fizycznej i turystyki. Z kręgu kultury studenckiej owego okresu wyrosło wielu wybitnych artystów różnych dziedzin, a sportowcy rozpoczynający kariery w szkolnych klubach sportowych zdobywali medale na olimpiadach. Szeroko upowszechnione, dzięki dofinansowaniu państwa były również sporty wcześniej elitarne - np. żeglarstwo, w tym morskie i lodowe, i jeździectwo. Bardziej kontrowersyjne, choć przez wielu do dziś też akceptowane jako sprawiedliwe, było powszechne zrównanie poziomu życia (znacznie mniejsza rozpiętość dochodów osobistych) (Wskaźnik Giniego wzrósł z 25 w 1987 do 35 w 2002^[15]). Do pozytywów PRL należy zaliczyć powszechność wakacyjnego wypoczynku dzieci i młodzieży, często związanego z obozami sportowymi i turystycznymi, możliwość tanich urlopów w atrakcyjnych regionach kraju nawet dla najniżej uposażonych, opiekę państwa nad osobami starszymi i samotnymi w tzw. państwowych domach rencistów, sieć niezbyt wykwintnych ale bardzo tanich barów mlecznych.

W pierwszych dwóch dekadach stan zdrowia bardzo poprawił się wskutek wprowadzenia antybiotyków i poprawy warunków życia. W konstytucji z 1952 zapisano gwarancję powszechnej i darmowej opieki zdrowotnej. W drugiej połowie lat 70. zaczęła zwiększać się śmiertelność osiągając maksimum w 1980. Dotyczyło to zwłaszcza mężczyzn w wieku 45 - 55 lat. Za główne przyczyny tego uznaje się: duże zanieczyszczenie środowiska, złe warunki pracy, przepełnione mieszkania, depresję wywołaną pogorszeniem się warunków ekonomicznych, alkoholizm^[16], złą dietę, pogorszenie się opieki medycznej ^[17].

Niskie płace oraz niedostępność podstawowych produktów przyczyniały się do wzrostu korupcji, różnych form handlu wymiennego przywilejami lub towarami.

W liście otwartym^[18] jaki w latach 60. skierowali do władz partyjnych Jacek Kuroń i Karol Modzelewski wskazywali oni na oddalenie się od ideałów komunizmu oraz przejęcie państwa przez biurokratyczną elitę i nomenklaturę partyjną. Autorzy zwracali także uwagę na marnotrawstwo w przemyśle, spowodowane korupcją (kradzież surowców) i amotywującym systemem wynagrodzeń. Wskazywali także na konflikt między nędznymi warunkami życia klasy robotniczej oraz - rzekomo ich reprezentujących - członków PZPR:

w latach 1960-62 płace wzrosły o 5%, a ceny do 12%, w związku z czym stopa życiowa rodzin znowu się obniżyła
w 20% rodzin robotniczych spożycie mięsa pozostawało poniżej normy "ledwie wystarczającej" (3 kg tygodniowo), 34% pozostawało w zakresie tej normy ale nadal poniżej normy "dostatecznej" i zaledwie 16% w jej granicach; jeszcze gorzej kształtowało się spożycie warzyw, ryb, owoców, masła i jaj
w 10% rodzin przypadło poniżej 3 m2 powierzchni mieszkalnej na osobę, w dalszych 19% rodzin od 3-4 m2, a w 10% rodzin od 4-5 m2 i w 13% rodzin 5-6 m2; łącznie 52% rodzin posiadało poniżej 6 m2 powierzchni mieszkalnej na osobę
ciepłą wodę bieżącą posiadało w mieszkaniu 1% badanych rodzin, zimna wodę bieżącą — 46% rodzin; ubikacje posiadało w domu mieszkalnym 25% rodzin, łazienki — 7% rodzin; na jednego członka badanych rodzin robotniczych przypadało średnio 0,3 łóżka
65% robotników chorowało na przewlekłe choroby (badania na rodzinach pracowników Warszawskiej Fabryki Motocykli)

Gabinety lekarskie i stomatologiczne były normą w większości szkół podstawowych. W szkołach które nie miały swojego lekarza były zatrudnione na stałe pielęgniarki i higienistki nadzorujące stan sanitarny szkoły, higienę uczniów i udzielające w nagłych wypadkach pierwszej pomocy. Często zaniedbane i przepełnione szpitale i przychodnie opieki zdrowotnej były jednak dostępne dla wszystkich potrzebujących.

Niekorzystnymi cechami ustroju socjalistycznego w PRL były: cenzura, tłumienie wolności wypowiedzi i kreacji twórczej, zmuszanie twórczych jednostek do emigracji lub "emigracji wewnętrznej", demoralizacja szerokich mas społecznych (homo sovieticus), zaprzepaszczenie szans rozwoju Polski, degradacja środowiska naturalnego, zapóźnienia cywilizacyjne i gospodarcze oraz zadłużenie (które na 1989 rok wynosiło 48 mld dolarów^[19]).

[edytuj] Niektóre z ofiar zbrodni popełnionych przez władze PRL

Górnicy z kopalni Wujek
August Emil Fieldorf
Zbyszek Godlewski (Janek Wiśniewski)
Stefan Ostrowski
Witold Pilecki
ks. Jerzy Popiełuszko
Grzegorz Przemyk
Kazimierz Pużak
Stanisław Pyjas
Waldemar Rebinin
Marian Sawicz
Romek Strzałkowski
Bogdan Włosik
Jacek Jerz
Bohdan Piasecki, syn Bolesława Piaseckiego
ks. Stanisław Suchowolec
ks. Stefan Niedzielak
Stoczniowcy z Gdańska, Gdyni, Szczecina i Elbląga zamordowani podczas protestów społecznych w grudniu 1970 r.
Ludność cywilna i robotnicy zamordowani podczas protestów społecznych w Poznaniu w 1956 r.
Ludność cywilna Radomia pomordowana na ulicach miasta podczas demonstracji w 1976 roku.
Ludność cywilna i urzędnicy państwowi deportowani z Polski do obozów koncentracyjnych i pracy na Uralu i Syberii w ZSRR w latach 1945-1989 r.
Ludność cywilna, duchowni i urzędnicy państwowi - ofiary śmiertelne stanu wojennego w latach 1981-1983 r., oraz późniejszego okresu po Stanie Wojennym w latach 1983-1989 r.
Piotr Bartoszcze

[edytuj] Postacie związane z ruchem niepodległościowym i antykomunistycznym

[edytuj] Osoby we władzach PRL

Zobacz więcej w osobnym artykule: Biuro Polityczne KC PZPR.

[edytuj] Kalendarium wydarzeń w PRL

22 lipca 1944 - ogłoszenie Manifestu Lipcowego
1944-1947 - likwidacja oporu przeciw przekształceniu Polski w socjalistyczne państwo zależne od ZSRR
31 grudnia 1944 - powstanie Tymczasowego Rządu RP
28 czerwca 1945 - powstanie Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej
30 czerwca 1946 - referendum ludowe
19 stycznia 1947 - pierwsze wybory do Sejmu
1948 - utworzenie PZPR (15-21 grudnia)
22 lipca 1952 - Wejście w życie Konstytucji PRL i przez to nadanie nazwy PRL

[edytuj] Zjawiska i przedmioty charakterystyczne dla okresu PRL

Kartka reglamentacyjna na mleko

bary mleczne
brygady żniwne (lata 50.)
cenzura publikacji, druków, audycji, przedstawień i filmów
czyny społeczne, w tym szczególne Dni Czynu Partyjnego (okres gierkowski)
organizowane przez zakłady pracy i klasy szkolne wyjazdy do PGR na wykopki
dzień bezmięsny (najczęściej poniedziałek) - w handlu detalicznym i placówkach żywienia zbiorowego
"zwis męski luzem", "stojadła nierdzewne" i inne ciekawe określenia przedmiotów będących w handlu.
festiwale: piosenki żołnierskiej w Kołobrzegu i piosenki radzieckiej w Zielonej Górze i w Lądku-Zdroju
Sprzęt audio firmy Unitra
pocztówki dźwiękowe
kartkowy system racjonowania żywności (w latach 1944-1947, 1951-1955 oraz 1976-1989)
kolejki, listy społeczne przed sklepami, komitety kolejkowe, talony na artykuły deficytowe
kolonie - forma wypoczynku dzieci oraz FWP - Fundusz Wczasów Pracowniczych
meblościanka
motocykle Junak, WFM i WSK
nawis inflacyjny
operacja cenowo-dochodowa
Państwowe Gospodarstwa Rolne
pierwsze telewizory Wisła i Belweder (pocz. lat 60.)
pochody pierwszomajowe
praktyki robotnicze dla studentów.
punkty za pochodzenie społeczne przy rekrutacji na studia
stypendia socjalne pobierane przez większość studentów
bezpłatne miejsca w akademiku i biblioteki dostępne bez wpłacania kaucji
zupełny brak opłat za studiowanie i za zdawanie egzaminów poprawkowych
radioodbiorniki: Pionier (stacjonarny) i Szarotka (pierwszy przenośny), lata 50.
ruble transferowe
Bon towarowy PeKaO
Cinkciarz
Pewex
Książeczka walutowa
samochody Warszawa, Syrena, Mikrus (lata 50. i 60.), Fiat 125p, Fiat 126p, Polonez (koniec lat 70. i później)
sprzedaż alkoholu od godziny 13.00 (od roku 1982 do 30 listopada 1990)
systematyczne oddawanie budowli przed terminem (najczęściej z okazji świąt państwowych lub innych ważnych propagandowo rocznic)
systematyczne przekraczanie planów produkcyjnych (celowo wcześniej zaniżanych)
sznurek do snopowiązałek
umundurowani żołnierze na przepustkach, co sprawiało, że na ulicach stale była obecna duża ilość wojska
uroczyste dożynki transmitowane w telewizji
złoty dewizowy
reżyserowane zebrania całych załóg zakładów pracy, tzw. masówki
etykiety zastępcze, żywnościowe erzatze: ciepłe lody, Polo Cockta, wyrób czekoladopodobny.
obowiązkowa prenumerata niektórych gazet w niektórych zakładach pracy i instytucjach, np. Kraj Rad był obowiązkowo prenumerowany w szkołach
działacze
ceny książek na każdą kieszeń, książki w języku rosyjskim kilkakrotnie tańsze od pozostałych
embargo na import wysoko technologicznych urządzeń i elementów z państw zachodnich (COCOM)
obowiązkowe szczepienia ochronne (przeciw gruźlicy, ospie, itp.)
akcja "W" (przeciw chorobom wenerycznym)
wycieczki zakładowe (na "łono natury", na grzyby itp.)
cenzura nie tylko polityczna, ale także zakaz propagowania pornografii i przemocy