Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego

Z Wikipedii

'Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego' (PKWN) – samozwańczy^[1] tymczasowy organ władzy wykonawczej w Polsce po II wojnie światowej, działający od 23 czerwca 1944 do 31 grudnia 1944, na obszarze wyzwalanym spod okupacji niemieckiej - pomiędzy przesuwającą się linią frontu sowiecko-niemieckiego a Linią Curzona. PKWN został powołany w Moskwie (zob. rząd marionetkowy) i funkcjonował pod polityczną kontrolą Józefa Stalina. Zdominowany był przez komunistów polskich i realizował politykę ZSRR w Polsce. Na powstanie PKWN mieli dominujący wpływ komuniści z Centralnego Biura Komunistów Polskich, jednak ostateczną decyzję o jego powstaniu podjął Józef Stalin.

Spis treści 1 Historia PKWN 2 Manifest PKWN 3 Dekrety PKWN 4 Skład PKWN 4.1 Zmiany w składzie PKWN 5 Przypisy 6 Zobacz też 6.1 Linki zewnętrzne

[edytuj] Historia PKWN

Decyzję o jego utworzeniu podjęto w Moskwie między 18 a 20 lipca 1944 ^[2], a samą nazwę (kopię nazwy działającego od 1943 pod przewodnictwem de Gaulle'a Francuskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego) osobiście zaakceptował Józef Stalin^[2], decydując również o składzie osobowym komitetu i podejmując końcową decyzję o utworzeniu PKWN. 22 lipca 1944 roku Radio Moskwa poinformowało, że PKWN powstał w Chełmie (pierwszym mieście polskim na zachód od Linii Curzona zajętym przez Armię Czerwoną w ofensywie białoruskiej (od czerwca 1944) . W rzeczywistości pierwsi członkowie PKWN dotarli bezpośrednio do Lublina dopiero 27 lipca 1944.

Do PKWN weszli działacze KRN, Związku Patriotów Polskich, Robotniczej Partii Polskich Socjalistów, Stronnictwa Ludowego, Stronnictwa Demokratycznego, Polskiej Partii Robotniczej, a także osoby bez formalnej afiliacji politycznej.

Przewodniczącym PKWN został Edward Osóbka-Morawski (PPS), jego zastępcami Wanda Wasilewska (ZPP) i Andrzej Witos (SL "Wola Ludu"; później Stanisław Janusz). W PKWN zasiadali przedstawiciele ZPP i PPR oraz partii "koncesjonowanych" przez Stalina i Moskwę, tj. PPS, SL "Woli Ludu" i SD.

PKWN był uznawany wyłącznie przez ZSRR. Przedstawicielem ZSRR przy PKWN był gen. Nikołaj Bułganin. Do końca 1944 r. (przekształcenia PKWN w Rząd Tymczasowy Rzeczypospolitej Polskiej) był on traktowany również przez Stalina jako tymczasowy organ administracyjny bez atrybutów rządowych (stąd np. ministrowie w PKWN nosili tytuł "kierowników resortów" - czyli "pełniących obowiązki ministrów").

Stalin zdecydował iż siedzibą PKWN będzie Lublin, w związku z tym już 21 lipca wydał "Dyrektywę Nr 220149" nakazującą dowódcy 1 Frontu Białoruskiego niezwłoczne zajęcie Lublina, co miało nastąpić najpóźniej do 26-27 lipca 1944. Utworzenie siedziby PKWN w Lublinie miało być dodatkowym argumentem w rozmowach ze Stanisławem Mikołajczykiem, planowanych pod koniec lipca 1944. Decyzja o powołaniu PKWN zaskoczyła krajowych komunistów z PPR, którzy dowiedzieli się o tym fakcie z nasłuchu radiostacji moskiewskiej.

Od 1 sierpnia siedzibą PKWN był Lublin. Organem prasowym PKWN była "Rzeczpospolita". Swoją działalnością PKWN objął, przekazane przez władze radzieckie (sowieckie) pod jego administrację, tereny województw: lubelskiego, białostockiego, rzeszowskiego i część warszawskiego.

31 grudnia 1944 przekształcono PKWN w Rząd Tymczasowy Rzeczypospolitej Polskiej z Edwardem Osóbką-Morawskim na czele.

[edytuj] Manifest PKWN

Tekst Manifestu został rzeczywiście upubliczniony 22 lipca, ale nie miało to miejsca w Chełmie, lecz w Moskwie^[3]. Ogłoszono go na antenie Radia Moskwa. Pierwszą wersję drukowaną (Manifest "trzyszpaltowy") również wydrukowano w Moskwie. W Chełmie tekst Manifestu "dwuszpaltowy" wydrukowano dopiero 26 lipca^{[potrzebne źródło]}.

Z drugiej wersji Manifestu usunięto wszystkie fragmenty, które mogły wskazywać na komunistyczny lub zdecydowanie lewicowy charakter PKWN ^[2]. Manifest PKWN zapowiadał radykalne przeobrażenia społeczne (reforma rolna i nacjonalizacja przemysłu), dalszą walkę z Niemcami oraz korzystną granicę na zachodzie. W manifeście nie było wzmianek o wprowadzaniu realnego socjalizmu na wzór radziecki.

[edytuj] Dekrety PKWN

Głównym narzędziem sprawowania władzy przez PKWN była rozbudowana służba bezpieczeństwa i represyjne dekrety, wydawane w celu usunięcia z życia publicznego opozycyjnych organizacji niepodległościowych, organów Polskiego Państwa Podziemnego i Delegatury Rządu na Kraj oraz reprezentujących ją sił zbrojnych. Skutkiem tych represji było uwięzienie w więzieniach i obozach ok. 200 000 osób. Od lipca 1944 wydano kolejno następujące dekrety represyjne:

• Dekret z dnia 26 lipca 1944, "O rozwiązaniu tajnych organizacji wojskowych na terenach wyzwolonych" - uderzał on przede wszystkim w organizacje niepodległościowe uznające Rząd Polski w Londynie, a w szczególności w Armię Krajową.
• Dekret z dnia 23 września 1944 "O ustroju sądów wojskowych i prokuratur wojskowych" (wcześniej funkcjonował w armii Berlinga, od 1 czerwca 1944, jako Wojskowy Kodeks Karny, przygotowany przez CBKP) - kodeks ten określał definicję tzw. zbrodni stanu i kary wymierzane za jej popełnienie, dotyczył także ludności cywilnej oraz stanu gdy wymagał tego "interes obrony Państwa". Dekret został zamieniony 21 października 1944 przez Kodeks Karny Wojskowy (obowiązujący do 19 kwietnia 1969), który w 10 na 19 artykułów przewidywał karę śmierci m. in. za zbrodnię stanu. Na podstawie tego dekretu represjonowano żołnierzy Armii Krajowej i innych organizacji konspiracyjnych.
• Dekret z dnia 30 października 1944 "O ochronie Państwa" - stanowił jeden z głównych elementów terroru sądowego wobec społeczeństwa i opozycji, przy jego konstruowaniu złamano fundamentalną zasadę iż "prawo nie działa wstecz", ponieważ dekretem objęto "przestępstwa" popełnione przed 15 sierpnia 1944. Każdy z 11 artykułów przewidywał karę śmierci, przy niemalże pełnej dowolności interpretacyjnej popełnionych czynów. 5 punktów dekretu było stosowanych po wojnie wobec ludności cywilnej, która była sądzona do kwietnia 1955 także przez sądy wojskowe PRL, wymierzające z reguły bardzo surowe kary.
• Dekret z dnia 31 sierpnia 1944 "O wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną oraz dla zdrajców Narodu Polskiego" - w założeniach skonstruowany do ścigania zbrodniarzy hitlerowskich, w praktyce stał się kolejnym narzędziem terroru wymierzonego w Armię Krajową i podziemie niepodległościowe, którego członkowie skazywani byli z identycznych artykułów co zbrodniarze niemieccy (często w tych samych celach więziennych osadzano byłych esesmanów, gestapowców razem z żołnierzami AK i członkami organizacji konspiracyjnych - por. Kazimierz Moczarski). M. in. na podstawie tego dekretu popełniony został w październiku 1952 mord sądowy na generale Emilu Fieldorfie ps. "Nil".
• Dekret z dnia 16 listopada 1944 "O przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy państwa" - przewidywał karę śmierci z 3 artykułów, pozwalał również na dowolność interpretacyjną przy określaniu "winy" i stanowił kolejny element terroru stosowanego przez PKWN.

[edytuj] Skład PKWN

• Edward Osóbka-Morawski (RPPS) – przewodniczący PKWN, kierownik resortu spraw zagranicznych
• Wanda Wasilewska (PPR) - wiceprzewodnicząca PKWN
• Andrzej Witos (SL) – wiceprzewodniczący PKWN, kierownik resortu rolnictwa i reform rolnych
• Stanisław Kotek-Agroszewski (SL "Wola Ludu") – kierownik resortu administracji publicznej
• Stanisław Radkiewicz (PPR) – kierownik resortu bezpieczeństwa publicznego
• Jan Stefan Haneman (RPPS) – kierownik resortu gospodarki narodowej i finansów
• Stefan Jędrychowski (PPR) – kierownik resortu informacji i propagandy
• Jan Michał Grubecki (SL) – kierownik resortu komunikacji, poczt i telegrafów
• Wincenty Rzymowski (SD) – kierownik resortu kultury i sztuki
• gen. broni Michał Żymierski (PPR) – kierownik resortu obrony narodowej
• Emil Sommerstein (bezpartyjny) – kierownik resortu odszkodowań wojennych
• Stanisław Skrzeszewski (PPR) – kierownik resortu oświaty
• Bolesław Drobner (PPS) – kierownik resortu pracy, opieki społecznej i zdrowia
• Jan Czechowski (SL "Wola Ludu") – kierownik resortu sprawiedliwości

[edytuj] Zmiany w składzie PKWN

• 9 października 1944 r.:
  • Andrzej Witos odwołany ze stanowiska wiceprzewodniczącego PKWN i kierownika resortu rolnictwa i reform rolnych;
  • Stanisław Janusz (SL) powołany na wiceprzewodniczącego PKWN,
  • Edward Osóbka-Morawski powołany na kierownika resortu rolnictwa i reform rolnych.
• 4 listopada 1944 r.:
  • Jan Michał Grubecki odwołany ze stanowiska kierownika resortu komunikacji, poczt i telegrafów, a na jego miejsce powołano Jana Rabanowskiego (SD) – dotychczasowego zastępcę.
• 20 listopada 1944 r.:
  • Stanisław Kotek-Agroszewski odwołany ze stanowiska kierownika resortu administracji publicznej.
• 1 grudnia 1944 r.:
  • Przekształcenie resortu gospodarki narodowej i finansów w resort przemysłu, resort skarbu, resort aprowizacji i handlu oraz resortu komunikacji, poczt i telegrafów w resort komunikacji i resort poczt i telegrafów.
• 5 grudnia 1944 r.:
  • Teodor Piotrowski (PPS) – powołany na kierownika resortu aprowizacji i handlu,
  • Jan Rabanowski (SD) – powołany na kierownika resortu komunikacji,
  • Tadeusz Kapeliński (SL) – powołany na kierownika resortu poczt i telegrafów,
  • Hilary Minc (PPR) – powołany na kierownika resortu przemysłu,
  • Jan Stefan Haneman (PPS) – powołany na kierownika resortu skarbu.

Przypisy

[edytuj] Zobacz też

• Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski
• rząd marionetkowy
• ministerstwa w III Rzeczypospolitej
• składy rządów polskich

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Instytut Pamięci Narodowej "Skazani na karę śmierci w czasach stalinowskich i ich losy"