Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej

Z Wikipedii

Polska Rzeczpospolita Ludowa
Ten artykuł jest częścią serii: Ustrój i polityka PRL Ustrój polityczny Konstytucja Sejm Trybunał Konstytucyjny Rada Państwa Przewodniczący Rząd Premier Podział administracyjny 1944-46 Podział administracyjny 1944-50 Podział administracyjny 1950-57 Podział administracyjny 1957-75 Podział administracyjny 1975-98 Rada Narodowa Partie polityczne Prezydent PRL Wikiprojekt Polityka

Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej uchwalona przez Sejm Ustawodawczy 22 lipca 1952, opublikowana 23 lipca 1952, weszła w życie 23 lipca 1952 z mocą obowiązującą od 22 lipca 1952 i przekształcona z dniem 31 grudnia 1989 w Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej. Opracowana w pierwotnej postaci według wzoru stalinowskiej konstytucji ZSRR z 1936.

Była nowelizowana 24 razy, m.in. ustawą z 10 lutego 1976, która stwierdzała, że Polska jest państwem socjalistycznym (w miejsce dotychczasowego określenia - państwo demokracji ludowej), a PZPR - przewodnią siłą społeczeństwa w budowie socjalizmu, zaś PRL w swej polityce umacnia przyjaźń i współpracę ze Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich i innymi państwami socjalistycznymi. Zobacz też List 59.

Konstytucja zrywała, poprzez wprowadzenie instytucji Rady Państwa, z przyjętym w polskiej praktyce konstytucyjnej trójpodziałem władzy - obowiązującym na mocy konstytucji marcowej (formalnie do 1952 roku!) - wprowadzając wzorowaną na konstytucji sowieckiej zasadę jednolitości władzy państwowej. Tak więc władza najwyższa należała do sejmu jako emanacji "woli ludu", któremu podporządkowane były inne instytucje: sądownictwo oraz władza wykonawcza z rządem i Radą Państwa.

Na rosyjskiej wersji konstytucji poprawki własnoręcznie naniósł Józef Stalin^[1], a ostateczną wersję polskojęzyczną opracował Bolesław Bierut^[2].

[edytuj] Władza najwyższa - Sejm

Sejm składał się z 460 posłów, na początku ustalono jednolitą normę przedstawicielską 1 poseł: 60 tys. mieszkańców, później wykreślono ją z konstytucji jako niepraktyczną. Zerwano z zasadą mandatu wolnego (poseł był przedstawicielem ludu pracującego i mógł być przezeń odwołany, w praktyce ani razu nie wykorzystano tego przepisu - jako zbyt niebezpiecznego). Wprowadzono czteroprzymiotnikowe prawo wyborcze (wykreślenie zasady proporcjonalności). Sejm większością głosów przyjmował ustawy i podejmował uchwały, wybierał ze swego grona Prezydium (funkcja marszałka zawsze przypadała przedstawicielowi ZSL), na pierwszym swym posiedzeniu powoływał Prezesa Rady Ministrów wraz z Radą Ministrów oraz Radę Państwa. Uchwalał budżet i narodowe plany społeczno-gospodarcze. Miał prawo przyjmować petycje od obywateli. Do niego należały też niektóre uprawnienia kreacyjne, m.in. wybór szefa NIK, członków Trybunału Stanu i Konstytucyjnego oraz Rzecznika Praw Obywatelskich (trzy ostatnie instytucje powołane dopiero w latach osiemdziesiątych). Parlament obradował w trybie sesyjnym. Sesje zwoływane były w określonych terminach przez Radę Państwa.

[edytuj] Władza wykonawcza

Władza wykonawcza należała do Rady Ministrów i Rady Państwa. Rada Państwa była organem kolegialnym wybieranym co cztery lata na pierwszym posiedzeniu sejmu. W jej skład wchodzić mogli posłowie na sejm PRL oraz inne osoby, którym powierzono tę funkcję. Przedstawicieli wybierano z klucza partyjnego, choć zdarzało się, że w Radzie zasiadali posłowie bezpartyjni lub katoliccy (np. Jerzy Zawieyski). RP miała prawo wydawania dekretów, musiały one jednak być zatwierdzone na najbliższej sesji sejmu. Jako głowa państwa reprezentowała PRL w stosunkach zewnętrznych (de facto jednak jej przewodniczący), ratyfikowała umowy międzynarodowe oraz miała głos w sprawach związanych z obronnością i służbą wojskową. Nadawała obywatelstwo PRL i stosowała prawo łaski. Nie miała prawa weta w stosunku do ustaw, ustalała za to ich powszechnie obowiązującą wykładnię. Ministrów powoływał i odwoływał sejm PRL. Wg Konstytucji PRL (art. 20) przysługiwała jej inicjatywa ustawodawcza obok Rady Ministrów i posłów.

[edytuj] Władza sądowa

Sądownictwo w PRL działało z zgodzie z zasadą jednolitości - Sąd Najwyższy prowadził nadzór nad wszystkimi pozostałymi sądami, które z kolei dzieliły się na: rejonowe, wojewódzkie oraz partykularne (w praktyce administracyjne i wojskowe). W 1980 roku powołano Naczelny Sąd Administracyjny, nie udało się natomiast powołać wojewódzkich sądów administracyjnych. Nowelą z 1982 roku do konstytucji wprowadzono znany w Polsce przedwojennej Trybunał Stanu oraz dwie zupełnie nowe instytucje: Rzecznika Praw Obywatelskich (działalność rozpoczął w 1988 roku) oraz Trybunał Konstytucyjny. Ten ostatni miał kompetencje podobne do obecnych, z tym że istniała możliwość odrzucania jego orzeczeń przez sejm. Ponadto posiadał prawo ustalania powszechnie obowiązującej wykładni ustaw i występowania z wnioskiem o postawienie przed Trybunał Stanu. Wszystkie wyżej wymienione instytucje były realizacją (dawnych) postulatów Stronnictwa Demokratycznego.

[edytuj] Nowelizacje

W trakcie 45 lat obowiązywania Konstytucja była 23 razy nowelizowana. Różne było, na przykład, usytuowanie Najwyższej Izby Kontroli. 10 lutego 1976 wpisano do Konstytucji socjalizm, wiodącą rolę PZPR i przyjaźń z ZSRR. Najistotniejsze zmiany zaszły jednak pod koniec istnienia PRL:

w kwietniu 1989 Sejm uchwalił tzw. nowelę kwietniową, przywracającą izbę wyższą (Senat) oraz urząd Prezydenta,
w grudniu 1989 tzw. Sejm Kontraktowy dokonał kolejnej nowelizacji Konstytucji - prócz zmiany nazwy państwa wykreślono odniesienia do ustroju socjalistycznego (zapisy dot. m. in. współpracy z ZSRR oraz przewodniej roli PZPR w życiu politycznym),
17 października 1992 roku w części dotyczącej stosunków między władzą wykonawczą a ustawodawczą oraz samorządu lokalnego została zastąpiona tzw. Małą Konstytucją.

Rozpatrując działanie konstytucji w okresie PRL należy brać pod uwagę, że była ona głównie aktem deklaratywno-propagandowym. Nie regulowała działania głównego ośrodka władzy politycznej, czyli PZPR, skąd wynikała jej fasadowość. W praktyce konstytucja miała mniejsze znaczenie niż statut partii komunistycznej.