Polska Zjednoczona Partia Robotnicza
Z Wikipedii
| Polska Zjednoczona Partia Robotnicza | |
 |
|
| Lider | pierwszy Bolesław Bierut ostatni Mieczysław Rakowski |
| Data założenia | 15-21 grudnia 1948 |
| Data rozwiązania | 27-30 stycznia 1990 |
| Adres siedziby | ul. Nowy Świat 6/12, 00-497 Warszawa |
| Ideologia polityczna | leninizm, komunizm |
| Poglądy gospodarcze | Gospodarka centralnie sterowana |
| Liczba członków | 3 500 000 |
| Członkostwo międzynarodowe |
brak członkostwa |
| Europejska Grupa Parlamentarna | brak członkostwa |
| Młodzieżówka | Związek Socjalistycznej Młodzieży Polskiej |
| Barwy | czerwień |
| Obecni posłowie (%) | brak |
| Obecni senatorowie (%) | brak |
| brak | |
Polska Zjednoczona Partia Robotnicza (PZPR) – partia komunistyczna[1][2][3] założona w grudniu 1948, na skutek połączenia Polskiej Partii Robotniczej i Polskiej Partii Socjalistycznej, po przeprowadzeniu czystek w ich szeregach. Określana również jako realno-socjalistyczna, sprawująca rządy w Polsce Ludowej, w latach 1948-1989 na drodze dyktatury proletariatu. Realizowała program marksizmu-leninizmu. Zgodnie z obowiązującą nomenklaturą partyjną i ówczesnymi założeniami ideowymi, PZPR stanowiła awangardę rządzącej klasy robotniczej.
Działalność PZPR (oparta na obowiązującym w bloku wschodnim modelu monopartyjnym), w ramach międzynarodowego ruchu komunistycznego i państw demokracji ludowej, podporządkowana była sowieckiej partii komunistycznej (najbardziej do roku 1956).[1]
W czasie swojego istnienia, PZPR była partią masową, kierującą centralnie zarządzaną i zbiurokratyzowaną gospodarką, sprawującą władzę państwową w sposób autorytarny, dążącą do totalitarnego kontrolowania wszystkich oznak życia społecznego.[1]
Spis treści |
[edytuj] Program polityczny i cele PZPR
Do roku 1989 PZPR miała charakter partii państwowej, która sprawowała władzę absolutną (poprawka do konstytucji z roku 1976 mówiła o partii jako "przewodniej sile narodu") oraz kontrolowała zbiurokratyzowaną gospodarkę nakazowo-rozdzielczą. Głównym celem było stworzenie społeczeństwa komunistycznego oraz współuczestniczenie w budowie komunizmu na całym świecie - podstawowym oparciem ideologicznym PZPR była doktryna komunistyczna, po 1956 stopniowo nasycana elementami narodowymi.
W sferze gospodarczej realizowano likwidację własności indywidualnej poprzez kolektywizację sektora rolniczego (niezrealizowaną w zamierzonym zakresie), przejęcie wszystkich przedsiębiorstw prywatnych przez administrację państwową, rozbudowę struktur biurokratycznych w instytucjach państwowych i społecznych (co wiązało się z likwidacją organizacji niezależnych, samorządu terytorialnego i związków zawodowych). W gospodarce priorytetem stała się rozbudowa przemysłu ciężkiego (zwłaszcza przemysłu zbrojeniowego), co odbywało się kosztem indywidualnej konsumpcji i skutkowało okresowymi niedoborami artykułów codziennego użytku.
Nacisk położono na indoktrynację ideologiczną społeczeństwa (zwłaszcza młodzieży), forsowanie tzw. socrealizmu w życiu kulturalnym i stałe próby podporządkowania Kościoła (oraz innych związków wyznaniowych lub organizacji religijnych). Cele gospodarcze wdrażane przez PZPR, wobec powiększających się problemów ekonomicznych gospodarki socjalistycznej, ulegały okresowej liberalizacji. Na skutek cyklicznych protestów społecznych i wystąpień robotniczych, dochodziło do pewnych ustępstw politycznych ze strony władz PZPR, m. in. ograniczonej demokratyzacji w systemie sprawowania władzy, zmian w polityce gospodarczej państwa, czy przesunięć w polityce inwestycyjnej (na rzecz indywidualnej konsumpcji).
[edytuj] Organizacja
Partia była zorganizowana na zasadzie centralizmu demokratycznego, który w teorii zakładał demokratyczne wyłanianie władz oraz podejmowanie decyzji i kierowanie jej działalnością. W istocie ten sposób sprawowania władzy w partii stanowił pewną odmianę systemu wodzowskiego.[4] W rzeczywistości najważniejszą rolę w PZPR (władzy wykonawczej), pełniły Komitet Centralny, jego Biuro Polityczne (ścisłe kierownictwo PZPR o stałej liczbie ok. 15 członków), Sekretariat KC i Sekretariat BP (kierowane przez I Sekretarza KC PZPR, przy czym te organy same były poddane ścisłej kontroli władz Związku Radzieckiego) oraz tzw. egzekutywy komitetów partyjnych. To właśnie te władze decydowały o polityce oraz składzie personalnym głównych organów, choć według statutu zadanie to spoczywało na członkach zjazdu, który odbywał się co cztery-pięć lat. W przerwie pomiędzy nimi odbywały się co dwa-trzy lata, konferencje partyjne komitetów wojewódzkich, powiatowych, gminnych i zakładowych.
Najmniejszą jednostką organizacyjną PZPR była Podstawowa Organizacja Partyjna (POP), która istniała w zakładach pracy, uczelniach, instytucjach kulturalnych itd. Główną rolę w PZPR odgrywały osoby zawodowo zajmujące się polityką, czyli tzw. aktyw partyjny, który tworzyły osoby rekomendowane do kierowania głównymi instytucjami państwowymi, organizacjami społecznymi, związkami zawodowymi. Biuro Polityczne KC, Sekretariat oraz komitety wojewódzkie decydowały o obsadzie kluczowych stanowisk nie tylko wewnątrz partii lecz także we wszelkich strukturach mających w nazwie "państwowe" - od urzędów centralnych po nawet niewielkie przedsiębiorstwa państwowe i spółdzielcze, co było nazywane systemem nomenklaturowym zarządzania państwem i gospodarką. W pewnych obszarach gospodarki - np. rolnictwie system nomenklaturowy był jednak kontrolowany za zgodą PZPR przez jej partie sojusznicze ZSL (rolnictwo i produkcja żywności) i Stronnictwo Demokratyczne (środowiska rzemieślnicze, drobna przedsiębiorczość, niektóre spółdzielnie).
[edytuj] Historia PZPR
Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.
[edytuj] Zjednoczenie PPR i PPS
Polska Zjednoczona Partia Robotnicza powstała na zjeździe zjednoczeniowym Polskiej Partii Robotniczej i Polskiej Partii Socjalistycznej w dniach 15-21 grudnia 1948 roku. W tych dniach odbył się tzw. Kongres Zjednoczeniowy PPR i PPS, mający miejsce w auli Politechniki Warszawskiej. Scalenie obu partii było możliwe dzięki usunięciu z PPS działaczy sprzeciwiających się zjednoczeniu (a właściwie wchłonięciu przez komunistów), a także tych członków PPR, których oskarżono o "odchylenie prawicowo-nacjonalistyczne". Ocenia się, że ponad 25% socjalistów zostało odsuniętych na "tor boczny" lub usuniętych z życia politycznego. Proces połączenia obu partii zakończył się w kwietniu 1949.
[edytuj] Ewolucja liczebności partii
W momecie powstania liczebność PZPR wynosiła 1367 tys. członków (985 tys. z PPR i 531 tys. z PPS). W następnych latach podlegała ona wahaniom - w 1959 (po weryfikacji i usunięciu 200 tys. członków), wynosiła 1018 tys., w 1965 - 1775 tys., w 1970 - 2320 tys., a w 1980 (w apogeum swojego rozwoju) osiągnęła 3092[1] tys. osób. Po zalegalizowaniu pierwszego niezależnego od władz związku zawodowego NSZZ "Solidarność" oraz wprowadzeniu stanu wojennego w 1981, z PZPR wystąpiło 850 tys. członków (w tym ok. 33 % wchodzących w jej skład robotników).
[edytuj] Zjazdy PZPR
- I Zjazd założycielski PZPR, w dniach 15 grudnia - 22 grudnia 1948 roku
- II Zjazd PZPR, w dniach 10 marca - 17 marca 1954 roku
- III Zjazd PZPR,w dniach 10 marca - 19 marca 1959 roku
- IV Zjazd PZPR, w dniach 15 czerwca - 20 czerwca 1964 roku
- V Zjazd PZPR, w dniach 11 listopada - 16 listopada 1968 roku
- VI Zjazd PZPR, w dniach 6 grudnia - 11 grudnia 1971 roku
- VII Zjazd PZPR, w dniach 8 grudnia - 12 grudnia 1975 roku
- VIII Zjazd PZPR, w dniach 11 lutego - 15 lutego 1980 roku
- IX Nadzwyczajny Zjazd PZPR, w dniach 14 lipca - 20 lipca 1981 roku
- X Zjazd PZPR, w dniach 29 czerwca - 3 lipca 1986 roku
- XI Zjazd PZPR, w dniach 27 stycznia - 30 stycznia 1990 roku (ostatni; zakończony samorozwiązaniem).
[edytuj] Upadek PZPR
Od stycznia 1990, kiedy upadek PZPR był prawie pewny, w całym kraju rozpoczęły się społeczne okupacje budynków partyjnych, które miały na celu uniemożliwienie rozkradania mienia partyjnego oraz niszczenia lub wynoszenia archiwów PZPR. 29 stycznia 1990 roku odbył się XI Zjazd PZPR, na którym miało dojść do przeobrażenia partii.
[edytuj] Wyprowadzenie Sztandaru Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej
Ostatni XI Zjazd PZPR, noc z 29 na 30 stycznia 1990 r. Sala Kongresowa Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie. Fragment przemówienia Mieczysława Rakowskiego:
(..) Przyjęliśmy uchwałę o zakończeniu Partii, która, moim zdaniem, niezależnie od tego wszystkiego co było powiedziane o niej, co ja wczoraj powiedziałem, odegrała wielką historyczną rolę, czy się to komuś podoba czy nie w życiu narodu polskiego, co więcej wrosła w jego świadomość. I dziś kończąc, żegnając się z nią, wcale nie uważam, że kładziemy ją do trumny, tylko zamykamy pewien rozdział w historii, pogmatwanego wprawdzie, ale także bogatego w twórcze osiągnięcia polskiego rewolucyjnego ruchu robotniczego. Wiele złego powiedziano o tej Partii, ale ja sądzę, że godność i uczciwość ludzka powinna nas chronić od wydawania o niej sądów tylko negatywnych albo też wydawania sądów potępieńczych. Poczekajmy jeszcze, co powie historia o tej Partii. Jest tu wielu historyków na sali i dobrze wiedzą jak zawiłe są losy rewolucji, jak każda z nich obfituje w dramaty. I sądzę że, być może że gdzieś 30, 40 lat po rewolucji francuskiej, grono Jakobinów, też dochodziło do wniosku że nie udało się to, co zamierzali. No a dzisiaj chyba nikt nie wydaje jednoznacznych potępieńczych sądów o Jakobinach. Ja apeluję po prostu, o to by, nie znęcać się nad PZPR, bo jest to znęcanie się także często nad swoim życiem. Ja chciałbym, mówiłem raczej na różnych spotkaniach, że powstała taka przedziwna sytuacja, że sami siebie nie lubimy. Nie lubimy tej Partii, już tej byłej Partii. Otóż chciałoby się chodzić jednak z podniesioną głową. Ogłaszam zakończenie obrad XI Zjazdu Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Proszę o powstanie Towarzyszy, Towarzyszek i Towarzyszy. Sztandar Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej - wyprowadzić (...)
[edytuj] Kontrowersje wokół majątku partyjnego
Ostatecznie doszło do samorozwiązania PZPR, a część działaczy podjęła decyzję o założeniu dwóch nowych partii socjaldemokratycznych. Na ten cel otrzymała od Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego kwotę ponad 1 mln dolarów w ramach tzw. pożyczki moskiewskiej.
Byli działacze PZPR założyli Socjaldemokrację Rzeczypospolitej Polskiej, której głównymi przywódcami byli Aleksander Kwaśniewski, Leszek Miller i Mieczysław Rakowski. SdRP miała m.in. przejąć wszystkie prawa i obowiązki PZPR oraz pomóc w rozdysponowaniu majątku byłej PZPR, która pod koniec lat 80. posiadała znaczne przychody, głównie z nieruchomości, którymi zarządzała, oraz z przedsiębiorstwa RSW "Prasa-Książka-Ruch", które z kolei posiadało specjalne ulgi podatkowe. W tym okresie przychody ze składek członkowskich stanowiły tylko 30% przychodów PZPR.
Po rozwiązaniu PZPR i założeniu SdRP pozostała część działaczy utworzyła Unię Socjaldemokratyczną Rzeczypospolitej Polskiej (USdRP), która zmieniła nazwę na Polską Unię Socjaldemokratyczną) i Ruch 8 Lipca.
Pod koniec 1990 r. w Sejmie trwała intensywna debata nad sposobem przejęcia przez państwo majątku byłej PZPR, na który składało się ponad 3000 budynków i lokali, z czego prawie połowa była użytkowana bez żadnej podstawy prawnej. Zwolennicy przejęcia majątku PZPR argumentowali, że został on zbudowany w oparciu o grabież oraz dotacje Skarbu Państwa, wypracowanego przez całe społeczeństwo. Przeciwnicy z SdRP byli zdania, że majątek powstał ze składek członkowskich i żądali sukcesji majątku byłej PZPR na rzecz SdRP, która w tym czasie administrowała majątkiem. Kontroli komisji sejmowej nie podlegał majątek ruchomy oraz konta byłej PZPR.
9 listopada 1990 roku Sejm uchwalił "Ustawę o przejęciu majątku byłej PZPR", która ostatecznie miała doprowadzić do przejęcia nieruchomości byłej PZPR przez Skarb Państwa. Część nieruchomości została przejęta do 1992 roku, głównie na rzecz samorządów terytorialnych, o część toczyły się spory sądowe jeszcze do 2000 roku. Ruchomości i finanse byłej PZPR praktycznie zniknęły. Większość z nich przeniesiona została wcześniej w ramach procesu nazywanego "uwłaszczeniem nomenklatury" do firm prywatnych nazywanych "spółkami nomeklaturowymi". Jedną z najbardziej znanych z nich była Transakcja spółka z o.o.. Według deklaracji posłów SdRP 90-95% majątku partii zostało przeznaczone na wypłatę odpraw dla etatowych pracowników lub przekazano na cele społeczne.
[edytuj] Władze Partii
Do roku 1990 na czele partii stał Przewodniczący Komitetu Centralnego
- I sekretarz Bolesław Bierut, (ur. 1892 - zm. 1956), od 22 grudnia 1948 do 17 marca 1954 jako sekretarz generalny PZPR, od 17 marca 1954 do 12 marca 1956 jako I sekretarz KC PZPR
- I sekretarz Edward Ochab, (ur. 1906 - zm. 1989), od 20 marca 1956 do 21 października 1956
- I sekretarz Władysław Gomułka, (ur. 1905 - zm. 1982), od 21 października 1956 do 20 grudnia 1970
- I sekretarz Edward Gierek, (ur. 1913 - zm. 2001), od 20 grudnia 1970 do 6 września 1980
- I sekretarz Stanisław Kania od 6 września 1980 do 18 października 1981
- I sekretarz Wojciech Jaruzelski od 18 października 1981 do 29 lipca 1989
- I sekretarz Mieczysław Rakowski od 29 lipca 1989 do 29 stycznia 1990
[edytuj] Sekretarze KC PZPR
 Sekretarz generalny Bolesław Bierut (1948-1956) |
 I sekretarz Edward Ochab (1956) |
 I sekretarz Władysław Gomułka (1956-1970) |
 I sekretarz Edward Gierek (1970-1980) |
 I sekretarz Wojciech Jaruzelski (1981-1989) |
 I sekretarz Mieczysław Rakowski (1989-1990) |
[edytuj] Siedziba Komitetu Centralnego
Do 1990 centrum decyzyjne PZPR mieściło się w budynku wzniesionym w latach 1948-1952 z obligatoryjnych składek (cegiełek) rozprowadzanych wśród całego społeczeństwa, oficjalnie noszącym nazwę Domu Partii, popularnie - Białego Domu lub Domu pod Baranami.
Od 1991 w budynku mieściło się Centrum Bankowo-Finansowe „Nowy Świat”. W okresie 1991-2000 swoją siedzibę miała w nim również Warszawska Giełda Papierów Wartościowych.
W latach 1918-1931 w tym miejscu zlokalizowany był budynek mieszczący siedzibę resortu komunikacji, wcześniej - od powstania listopadowego do 1918 Izby Obrachunkowej.
[edytuj] Ciekawostki
- Z okazji XI Zjazdu PZPR, który miał miejsce w dniach 27 stycznia - 30 stycznia 1990 roku i zakończył się samorozwiązaniem PZPR, pojawił się w drugim obiegu banknot z nadrukiem: Zakończył obrady ostatni zjazd P.Z.P.R. - „Proletariusze wszystkich krajów wybaczcie mi”. Obok napisów widnieje wizerunek Lenina modlącego się z różańcem.
- W czasie debaty w Sejmie RP w dniu 1 lutego 1992, po której parlament przyjął uchwałę o uznaniu stanu wojennego za nielegalny, zdenerwowany wypowiedziami posłów SLD lider KPN Leszek Moczulski rozwinął skrót PZPR jako "Płatni Zdrajcy, Pachołki Rosji".[5] W odpowiedzi ówczesny lider klubu SLD Aleksander Kwaśniewski zażądał przeprosin, a posłowie SLD wyszli z sali. W 1993 Sąd Wojewódzki nakazał Moczulskiemu przeproszenie posłów SLD, jednak na skutek apelacji i dalszych spraw sądowych, w 2002 Sąd Okręgowy w Warszawie zdecydował, iż przeprosiny nie są konieczne (choć wypowiedź mogła zostać uznana za obraźliwą), ponieważ słowa były skierowane do osób pozytywnie wypowiadających się o stanie wojennym, a nie konkretnych posłów SLD.[5]
Przypisy
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Nowa Encyklopedia Powszechna PWN. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, ss. 686 (tom 6). ISBN 83-01-14179-4.
- ↑ Andrzej Chwalba, Jakub Basista, Tadeusz Czekalski, Krzysztof Stopka: Dzieje Polski. Kalendarium. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1999, s. 736. ISBN 83-08-03028-9.
- ↑ Encyklopedia Białych Plam. Radom: Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, 2001, ss. 225 (tom 14). ISBN 83-912068-0-7.
- ↑ Andrzej Paczkowski: "Pół wieku dziejów Polski". Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 161. ISBN 83-01-14487-4.
- ↑ 5,0 5,1 Leszek Moczulski nie musi przepraszać grupy posłów SLD za "płatnych zdrajców, pachołków Rosji". Informacyjna Agencja Radiowa, 2002.
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Linki zewnętrzne
Symbole: sierp i młot • czerwona gwiazda • czerwony sztandar
Kierunki w ruchu komunistycznym: anarchokomunizm • eurokomunizm • komunizm chrześcijański • leninizm • luksemburgizm • maoizm • marksizm • stalinizm • trockizm • Guevaryzm
Partie polityczne: I Międzynarodówka • II Międzynarodówka • III Międzynarodówka • IV Międzynarodówka • KPCh • KPP • KPZR • NSPJ • PZPR
Państwa uznawane za komunistyczne: Chińska Republika Ludowa • Korea Północna • Kuba • Laos • Wietnam • Związek Radziecki (1917-1991)
Tematy powiązane: antykomunizm • centralizm demokratyczny • gospodarka planowa • dyktatura proletariatu • ekonomia marksistowska • Komuna Paryska • manifest komunistyczny • materializm historyczny • narodowy bolszewizm • Nowa Lewica • skrajna lewica • sprawiedliwość społeczna• socjalizm • walka klas
