Leninizm

Z Wikipedii

Włodzimierz Lenin (1870-1924)

Leninizm, czasem określany jako marksizm-leninizm (ros. Mарксизм-ленинизм), to doktryna polityczna i ekonomiczna, powstała na bazie wcześniej istniejącego marksizmu, którego filozoficznym źródłem był materializm dialektyczny opracowany przez Karola Marksa i Fryderyka Engelsa. Wielu marksistów, wśród nich m.in. główny teoretyk II Międzynarodówki, Karl Kautsky, uważało leninizm za odstępstwo od marksizmu, wskazując, że próba budowy socjalizmu w kraju niedorozwiniętym ekonomicznie musi zakończyć się fiaskiem. Wielu teoretyków marksistowskich, m.in. Róża Luksemburg, krytykowało leninizm za jego antydemokratyczną, dyktatorską koncepcję partii i sprawowania władzy.

Leninizm stanowił oficjalną ideologię państwową w ZSRR od dnia jego powstania, aż po jego rozwiązanie. Było on też oficjalną ideologią we wszystkich krajach Układu Warszawskiego.

Pierwotna wersja Leninizmu została rozwinięta i wprowadzona w życie przez bolszewickiego przywódcę Włodzimierza Lenina, skąd pochodzi jej nazwa. Jednak, już za życia Lenina doktryna ta ewoluowała na skutek zderzenia teoretycznych założeń z praktyką rewolucyjną. Po jego śmierci była ona nadal modyfikowana, m.in. przez Józefa Stalina (tzw. "marksizm-leninizm-stalinizm"), a następnie przez jego następców na stanowisku I sekretarza KPZR, z których niemal każdy głosił program "powrotu do wartości leninowskich".

[edytuj] Zarys ideologii

W swojej książce pt. Co robić? (1903), Lenin stwierdził iż proletariat może osiągnąć rewolucyjną samoświadomość tylko za sprawą działania partii komunistycznych, w skład których wchodzić muszą profesjonalni, etatowi rewolucjoniści. Wskazywał także na to, iż taka partia może osiągnąć swe cele za pomocą zdyscyplinowanej formy organizacyjnej nazywanej centralizmem demokratycznym. Oficjele partii komunistycznej mieliby być zgodnie z tym wybierani w sposób demokratyczny i w każdej chwili odwołani, ale jeśli już zostaną wybrani, wszyscy pozostali członkowie partii muszą wykonywać ich polecenia bez sprzeciwów.

Leninizm twierdził iż kapitalizm może zostać obalony tylko w drodze rewolucyjnej; każdy inny sposób zmiany (np. ewolucyjny jak w fabianizmie czy socjalizmie demokratycznym) jest skazany na niepowodzenie. Głównym celem partii leninowskiej powinno być więc zatem obalenie istniejącego rządu i zastąpienie go własnym, sprawowanym w imieniu proletariatu, następnie zaś wprowadzenie tzw. dyktatury proletariatu. Partia musi także wykorzystać własną władzę w celu edukowania proletariatu, w celu usunięcia fałszywej świadomości, stworzonej przez burżuazję w celu łatwiejszego panowania nad masami pracującymi i dalszego ich ekonomicznego wyzysku. Formami takiej świadomości fałszywej były m.in. religia czy nacjonalizm.

Dyktatura proletariatu teoretycznie posiadałaby formę zdecentralizowanego systemu demokracji bezpośredniej, w której robotnicy dzierżyliby władzę za sprawą lokalnych rad (ros. sowiety). Rady takie faktycznie powstawały w czasie rewolucji październikowej. Jednak zarówno niezwykle trudna sytuacja wewnętrzna Rosji, ogarniętej wojną domową, jak i dążenie do dyktatorskiej władzy przejawiane przez Lenina nie pozwoliły temu systemowi na dłuższe funkcjonowanie.

[edytuj] Imperializm

Jedną z centralnych koncepcji leninizmu był pogląd, iż imperializm jest najwyższym stadium kapitalistycznego systemu ekonomicznego. Lenin twierdził, iż państwa najbardziej zaawansowane przemysłowo, eksportują kapitał w celu zdobycia kolonii. Kiedy im się to uda, eksploatują je w celu pozyskania surowców naturalnych lub też nowych przestrzeni inwestycyjnych. Supereksploatacja biedniejszych krajów umożliwia zaawansowanym kapitalistom utrzymywanie przynajmniej części pracujących na nich robotników w stanie umiarkowanego zadowolenia, poprzez zapewnianie im nieznacznie lepszych warunków bytowych niż pozostałej części proletariatu.

Z powyższych powodów, Lenin twierdził, iż rewolucja proletariacka nie może mieć miejsca w wysoko rozwiniętych krajach tak długo, jak funkcjonuje globalny system imperialistyczny. A więc, jak wskazywał, mniej rozwinięte kraje powinny stać się arenami pierwszych rewolucji proletariackich. Jego zdaniem takim krajem była niewątpliwie Rosja, którą postrzegał jako najsłabsze ogniwo ówczesnego globalnego kapitalizmu. W tym czasie jej gospodarka była w przeważającej części agrarna (poza największymi miastami, takimi jak Sankt Petersburg i Moskwa), wciąż opierająca się na pracy chłopów i zwierząt, bardzo odmienna od tej z Europy Zachodniej i Północnej Ameryki.

Jednakże, jeżeli rewolucja może wydarzyć się tylko w biednym, niedorozwiniętym gospodarczo kraju, oznaczało to pewien problem: Marks twierdził bowiem, iż w takim otoczeniu nie może rozwinąć się system socjalistyczny, gdyż nie ma ku temu odpowiedniej bazy ekonomicznej (w teorii marksowskiej, socjalizm jest etapem rozwoju, który przyjdzie po kapitalizmie, ale przed komunizmem), ponieważ kapitalizm nie rozwinął się tam w pełni, a dodatkowo zagraniczne siły będą chciały skruszyć ruch za wszelką cenę. Aby rozwiązać tę sprzeczność, Lenin zaproponował dwa rozwiązania:

po pierwsze – rewolucję należy rozszerzyć także na kapitalistyczne kraje rozwinięte. Dzięki temu zapanuje w nich socjalizm, a następnie pomogą one krajom biednym w uczynieniu tego samego. Lenin miał nadzieję, iż rewolucja w Rosji rozszerzy się na Niemcy. Tak rzeczywiście się stało, ale tam rozruchy udało się szybko opanować.
po drugie – wzniecenie rewolucji w wielu krajach mało rozwiniętych na raz. Kraje te mogłyby połączyć się w efekcie tego w jedną federację, która byłaby w stanie podjąć walkę z wielkimi kapitalistycznymi siłami i ustanowić socjalizm. Idea ta była jedną z podstaw utworzenia Związku Radzieckiego. W rzeczywistości jednak ZSRR stał się szybko narzędziem panowania Rosjan nad innymi narodami. Bolszewicy zwalczali elity nierosyjskich narodów ZSRR jako "reakcjonistów" i ograniczali ich autonomię kulturalną (np. alfabet arabski używany o zapisu języków tureckich zastąpiono cyrylicą).

[edytuj] Kontynuatorzy

W związku z powyższych, socjalizm nie może przetrwać w jednym, zacofanym przemysłowo kraju. Z tego też powodu Lenin wzywał do wielkiej, wszechświatowej rewolucji.

Po śmierci Lenina, w Związku Radzieckim rozpoczęła się walka o władzę. Dwoma głównymi kandydatami na jego miejsce byli Józef Stalin i Lew Trocki. Stalin zwyciężył, a Trocki został wygnany z kraju. Z tego powodu w końcu lat 20. XX wieku, ZSRR rozpoczęło odchodzić od założeń myśli Lenina w kierunku ideologii nazywanej stalinizmem, której jednym z głównych założeń było stwierdzenie, iż Związek Radziecki był wystarczająco silny aby zbudować socjalizm samemu. Inną znamienną cechą stalinizmu był ekstremalna centralizacja władzy i ekspansja jej uprawnień, która doprowadziła do powstania totalitaryzmu jeszcze bardziej bezwzględnego niż leninowski.

Znajdując się za granicą, Trocki w swoich pismach prezentował własną interpretację leninizmu, którą nazwano później trockizmem. Oskarżał on Stalina o zdradę rewolucji. Trocki, jak również niemal wszyscy byli rewolucyjni towarzysze Lenina, nazywani "Starymi Bolszewikami", zostali systematycznie wymordowani z rozkazu Stalina.

W Chińskiej Republice Ludowej, stalinowska struktura organizacyjna została wykorzystana przy tworzeniu Komunistycznej Partii Chin; później chińscy komuniści utworzyli teorię maoizmu, która obecnie popularna jest pośród wielu rewolucyjnych ruchów Trzeciego Świata. Główną różnicą pomiędzy pomysłami Lenina a maoizmem było to, iż w leninizmie (nawet w niedorozwiniętych przemysłowo krajach), głównym motorem rewolucji miał być miejski proletariat, Mao postawił natomiast na chłopstwo.

Dzisiejsi leniniści postrzegają globalizację jako kontynuację imperializmu, w której kapitaliści zamieszkujący rozwinięte kraje przemysłowe eksploatują klasę pracującą w krajach rozwijających się. Dzięki obniżaniu kosztów produkcji (przez niskie płace, cięższą pracę i dłuższy jej czas), kapitaliści osiągają wyższe dochody.