Feliks Dzierżyński
Z Wikipedii
 |
Ten artykuł wymaga uzupełnienia źródeł podanych informacji. Aby uczynić go weryfikowalnym, należy podać przypisy do materiałów opublikowanych w wiarygodnych źródłach. |
Feliks Edmundowicz Dzierżyński (ros. Феликс Эдмундович Дзержинский) (ur. 11 września 1877 r., w Dzierżynowie, w Puszczy Nalibockiej, zm. 20 lipca 1926 w Moskwie), pseudonimy partyjne: Я́цек, Я́куб, Переплётчик, Фра́нек, Астроно́м, Ю́зеф, Дома́нский, polski i rosyjski działacz komunistyczny, szef pierwszych sowieckich organów bezpieczeństwa CzeKa, GPU i OGPU, symbol terroru w rewolucyjnej i porewolucyjnej Rosji.
Spis treści |
[edytuj] Korzenie
Syn emerytowanego nauczyciela fizyki i matematyki, Edmunda Dzierżyńskiego i Heleny z Januszewskich. Poza nim Dzierżyńscy posiadali jeszcze 3 córki i 4 synów: Aldonę (1870-1966), Jadwigę (1871-1949), Stanisława (1872-1917), Kazimierza (1875-1943), Wandę (1878-1892), Ignacego (1879-1953) i Władysława (1881-1942). Matka, bardzo wykształcona, była miłośniczką muzyki, literatury polskiej i światowej, znającą biegle kilka języków.
Ojciec, kandydat naukowy (rosyjski odpowiednik doktoratu) z racji słabego zdrowia szybko przeszedł na emeryturę, a niewielki, 100 ha majątek rodzinny wydzierżawiał; rodzinę utrzymywał z pieniędzy uzyskiwanych za dzierżawę i stosunkowo małej emerytury nauczycielskiej. Sytuację materialną rodziny pogorszyła jego śmierć (1882). Utrzymanie rodziny i opieka nad 8 dziećmi spadła na barki matki; ojciec przed śmiercią każdemu z 4 synów zapewnił po 1000 rubli na naukę. Aby umożliwić dzieciom kształcenie, w 1887 matka wraz z nimi przeniosła się do Wilna, gdzie Feliks rozpoczął naukę w gimnazjum, którą kontynuował do 1896. Powtarzał I klasę, głównie ze względu na język rosyjski, którego nauka przychodziła mu z trudem; z powodzeniem dawał sobie natomiast radę z przedmiotami ścisłymi, szczególnie z matematyką i fizyką; jak większość polskich uczniów Dzierżyński, obok wykładanej po rosyjsku literatury i historii Rosji, w systemie samokształceniowym uczył się historii i literatury polskiej. Okres gimnazjalny wspominał niechętnie, podobnie jak i jego bracia; raziły w gimnazjum tresura uczniów, szpiclowanie, obowiązek modłów za cara i jego rodzinę. Przejawiał w gimnazjum buntowniczą postawę, będąc z natury porywczym. Nie uzyskał matury i nie odbył studiów uniwersyteckich.
[edytuj] Działalność opozycyjna wobec caratu
Jeszcze w gimnazjum (1894) związał się z polską socjaldemokracją (współzałożyciel SDKPiL w 1900 roku). W 1897 Litewska Socjaldemokratyczna Partia, w której działał, skierowała go do Kowna, gdzie redagował nielegalną gazetę w języku polskim "Robotnik Kowieński", używając pseudonimu "Jacek". Został aresztowany 29 lipca 1897, był więziony w Kownie, a w następnym roku zesłano go na 3 lata do Nolińska w guberni Wiackiej; przeniesiony do Kajgrodu w tejże guberni, 28 sierpnia 1899 zbiegł z zesłania i przybył do Warszawy. Został ponownie aresztowany w Warszawie 4 lutego 1900 i osadzony w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej, następnie w więzieniu w Siedlcach, po czym zesłano go do Wierchojańska na Syberii; stamtąd zbiegł 25 czerwca 1902 i przybył do Berlina. Wszedł w skład Komitetu Zagranicznego SDKPiL oraz zaczął wydawać "Czerwony Sztandar". Brał udział w wydarzeniach z lat 1905-1907, za co został aresztowany 30 lipca 1905, osadzony w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej i skazany na 11 lat zesłania; został zwolniony w następstwie amnestii 2 listopada 1905. 26 grudnia 1906 został aresztowany i zwolniony za kaucją, którą dostarczył władzom więziennym jego brat Ignacy. Aresztowany znowu w Warszawie 16 kwietnia 1908 osadzony został - jak zwykle - w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej. W 1909 został zesłany na Syberię, skąd pod koniec roku zbiegł. W 1910 w celach leczniczych przybył do Włoch, na wyspę Capri. Poznał tam Maksyma Gorkiego, który wspomagał go wcześniej finansowo.
Po powrocie do Krakowa 10 listopada 1910 w kościele św. Mikołaja (według innej informacji - w kościele Mariackim) poślubił Zofię Julię Muszkat. Zofia Muszkat była córką działacza socjalistycznego Zygmunta Muszkata, wywodzącego się ze środowiska żydowskiego. 23 czerwca 1911 urodził mu się jedyny syn - Jan.
1 września 1912 został po raz 6. aresztowany. 2 lata spędził w znanym mu już X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej. Aresztowanie uniemożliwiło mu współpracę z Leninem, który 1912-14 przebywał w Krakowie i w Białym Dunajcu. Po rozprawie sądowej 29 kwietnia 1914 został skazany na 3 lata katorgi. W związku z wybuchem I wojny światowej 28 lipca 1914 deportowano go z Warszawy do Orła w głębi Rosji, następnie przeniesiono do więzienia w Mceńsku, a w końcu, po ponownym osadzeniu i skazaniu na 6 lat katorgi, osadzono w więzieniu Butyrki w Moskwie.
1 marca 1917 rewolucyjne oddziały zdobyły więzienie i uwolniły więźniów politycznych, wśród nich Dzierżyńskiego. Po wyjściu na wolność poparł on z miejsca nurt bolszewicki rewolucji lutowej. Występując w Moskwie, zwalczał mienszewików i eserowców i sam był przez nich zwalczany. To spowodowało, że musiał się ukrywać przez czas jakiś w domu jednego z najznakomitszych adwokatów moskiewskich, Aleksandra Lednickiego, Polaka - współtwórcy zwalczającej bolszewików rosyjskiej Partii Konstytucyjno-Demokratycznej (tzw. kadetów). Lednicki zaopatrzył Dzierżyńskiego w ubranie i pieniądze i pomógł mu udać się z czasem z Moskwy do Piotrogrodu, gdzie znajdowało się centrum rewolucyjnych zdarzeń; przybył tam także Lenin, przetransportowany przez Niemców specjalnym pociągiem. Dzierżyński był wdzięczny Lednickiemu za okazaną pomoc; po przejęciu władzy w Rosji przez bolszewików dzięki poparciu Dzierżyńskiego mogło przez jakiś czas istnieć w Moskwie dyplomatyczne przedstawicielstwo Rady Regencyjnej Królestwa Polskiego (wcześniej Komisja Likwidacyjna do spraw Królestwa Polskiego), którym kierował Lednicki.
[edytuj] Zbrodnicza działalność w Rosji sowieckiej i ZSRR
Podczas rewolucji należał do ścisłego kierownictwa partii bolszewików, był bliskim współpracownikiem Lenina. W latach 1917-1926 stał na czele Nadzwyczajnej Komisji ds. Walki z Kontrrewolucją i Sabotażem (ros. ЧК, Cze-Ka), która była odpowiedzialna za masowe zbrodnie na "wrogach ludu": przeciwnikach politycznych, ale także "obcych klasowo" ziemianach, przedsiębiorcach, duchownych. W 1920 członek samozwańczego Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski w Białymstoku. W latach 1921-1924 komisarz ludowy komunikacji, od 1924 przewodniczący Najwyższej Rady Gospodarczej ZSRR. Po reorganizacji CzeKa był szefem powstałych na jej miejsce GPU i OGPU. Był zwolennikiem wprowadzenia NEP-u, a w walce o władzę w partii bolszewickiej opowiadał się po stronie Józefa Stalina. Przyczynił się walnie do zwycięstwa i ugruntowania rządów bolszewickich w Rosji. Jako kierownik (ros.)"czerezwyczajki " zastosował najbezwzględniejszy terror, tępiąc masowo przeciwników. Wraz ze Stalinem i Zinowiewem przeprowadził usunięcie Trockiego[1]. Feliks Dzierżyński jest symbolem terroru, masowych egzekucji i eksterminacji setek tysięcy ludzi w latach 1917-1926.
Autor książek Pamiętnik więźnia (1908) i Pisma Wybrane (1951).
Zmarł na atak serca w trakcie posiedzenia Komitetu Centralnego WKP(b).
[edytuj] Kult Feliksa Dzierżyńskiego w ZSRR i krajach bloku socjalistycznego
Po śmierci Dzierżyńskiego miasto Kojdanów, znajdujące się blisko jego miejsca urodzenia, nazwano jego imieniem ("Dzierżyńsk") (w latach 30. XX wieku stolica autonomicznego obwodu polskiego - Dzierżyńszczyzny). Jego imieniem nazwano również niezliczoną liczbę ulic, szkół i innych instytucji. Również najwyższe wzniesienie Białorusi otrzymało jego imię ("Dzjarżynskaja Hora", 345 m).W Rosji jego imieniem nazwano Stalingradzką Fabrykę Traktorów. W latach 1950-1989 imię Dzierżyńskiego nosił plac Bankowy w Warszawie na samym placu wznosił się jego pomnik, a także niezliczona ilość ulic na terenie Polski.
Pomnik Dzierżyńskiego na Łubiance w Moskwie przetrwał dwa lata dłużej. W 2006 roku jego pomniejszona kopia została ustawiona na terenie Akademii Wojskowej w Mińsku na Białorusi, gdzie Dzierżyński nadal czczony jest jako bohater narodowy przez reżim Aleksandra Łukaszenki. W dniu 7 X 2004 r. otwarte zostało muzeum Feliksa Dzierżyńskiego w zrekonstruowanym dworku Dzierżyńskich (oryginalny został spalony przez Niemców w lipcu 1943 r.). W otwarciu uczestniczył prezydent Białorusi - Aleksander Łukaszenka.
[edytuj] Bibliografia
- Feliks Dzierżyński. Wojskowa Akademia Polityczna im. Feliksa Dzierżyńskiego w Warszawie 1972, stron. 36. [Z okazji 95 rocznicy urodzin patrona uczelni Feliksa Dzierżyńskiego opracowanie w którym zamieszczono: Autobiografie F. Dzierżyńskiego, Komunikat Egzekutywy Międzynarodówki Komunistycznej, Komunikat KC KPP, oraz list M. Gorkiego o F. Dzierżyńskim.
Przypisy
- ↑ Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powszechna, Wydawnictwo Gutenberga Helge Fergo Kraków, t.IV, wyd.II Wyd."Gutenberg-Print",W-wa 1994. ISBN 83-86381-00-0 ISBN 83-86381-06-X
