Hiszpania

Z Wikipedii

Reino de España Królestwo Hiszpanii
Flaga Hiszpanii Herb Hiszpanii
Dewiza: (łac.) Plus Ultra (Wciąż dalej)
Hymn: Marcha Real (Marsz Królewski)
Język urzędowy	hiszpański1
Język używany	hiszpański (dodatkowo w niektórych regionach kataloński, galicyjski, baskijski)
Stolica	Madryt
Ustrój polityczny	monarchia parlamentarna
Głowa państwa	król Jan Karol I
następca tronu	książę Filip Burbon
Szef rządu	premier José Luis Rodríguez Zapatero
Powierzchnia  • całkowita  • wody śródlądowe	50. na świecie 504 6452 km² 1,04%
Liczba ludności (2007)  • całkowita   • gęstość zaludnienia	27. na świecie 45 200 0003▲ 89,40 osób/km²
Jednostka monetarna	1 euro = 100 eurocentów (EUR, €) 1 peseta hiszpańska = 100 centimos (ESP) (do 31.12.2001 r.)
Strefa czasowa	UTC +1 – zima UTC +2 – lato
Kod ISO 3166	ES
Domena internetowa	.es
Kod samochodowy	E
Kod telefoniczny	+34
1  Lokalnie także kataloński, aranejski (dialekt oksytańskiego), baskijski i galisyjski 2  Anuario Estadístico de España 2006 3  Avance del padrón municipal a 1 de enero de 2007 (datos provisionales), Instituto Nacional de Estadística (es)

Hiszpania, Królestwo Hiszpanii (hiszp. Reino de España, gal. Reino de España, kat. Regne d'Espanya, arag. Reino d'España, bask. Espainiako Erresuma, okc. Regne d'Espanha, ast. Reinu d'España) – największe z trzech państw położonych na Półwyspie Iberyjskim. Na zachodzie Hiszpania graniczy z Portugalią, na południu z należącym do Wielkiej Brytanii Gibraltarem, oraz przez Ceutę i Melillę z Marokiem. Na północy, przez Pireneje, kraj graniczy z Francją i Andorą. W skład Hiszpanii wchodzą także Baleary na Morzu Śródziemnym, Wyspy Kanaryjskie na Oceanie Atlantyckim oraz tzw. terytoria suwerenne (hiszp.: plazas de soberanía), w skład których wchodzą dwie hiszpańskie posiadłości w Afryce Północnej, Ceuta i Melilla, oraz liczne niezamieszkane wyspy po śródziemnomorskiej stronie Cieśniny Gibraltarskiej, takie jak Chafaryny, Alborán czy Perejil. Do Hiszpanii, a dokładniej do Katalonii, należy także otoczone przez terytorium francuskie miasteczko Llívia.

Spis treści 1 Ustrój polityczny 2 Budowa geologiczna 3 Geografia 3.1 Góry 3.2 Podział administracyjny 3.3 Klimat 4 Historia 5 Miasta 6 Gospodarka 6.1 Przemysł 6.2 Rolnictwo 6.3 Lasy 6.4 Rybołówstwo 6.5 Komunikacja 6.6 Górnictwo i energetyka 6.7 Turystyka 7 Kultura 7.1 Historia literatury hiszpańskiej 7.2 Muzyka 7.3 Malarstwo 7.4 Film 7.5 Media 8 Kuchnia hiszpańska 9 Święta 10 Demografia 10.1 Imigracja 11 Przypisy 12 Zobacz też 13 Linki zewnętrzne

[edytuj] Ustrój polityczny

Hiszpania jest dziedziczną monarchią parlamentarną. Królem jest Jan Karol z dynastii Burbonów. Wstąpił na tron w 1975 roku po śmierci generała Francisco Franco. Król, mimo iż cieszy się ogromnym autorytetem w społeczeństwie (nawet wśród komunistów), zwłaszcza po uśmierzeniu próby zamachu stanu 23 lutego 1981, nie ma w swych rękach żadnej realnej władzy. Mianuje szefa rządu, który zawsze wywodzi się ze zwycięskiego ugrupowania. W wyjątkowych sytuacjach może wygłaszać orędzia do narodu. Jest również najwyższym dowódcą wojska.

Premierem Hiszpanii jest od 2004 socjalista José Luis Rodríguez Zapatero. María Teresa Fernández de la Vega jest pierwszą kobietą wicepremierem Hiszpanii.

[edytuj] Budowa geologiczna

Centralna część Hiszpanii zbudowana jest z masywów paleozoicznych, częściowo przykrytych osadami mezozoicznymi i kenozoicznymi, które występują w rozległych nieckach. Od północnego wschodu i południowego wschodu graniczą z nimi alpejskie pasma fałdowe Pirenejów i Gór Betyckich.

[edytuj] Geografia

Hiszpania to kraj wyżynny i górzysty.

[edytuj] Góry

Hiszpania jest krajem wyżynno- górskim, gdzie około 90%obszaru zajmują wyżyny i góry. Centralna część kraju zajmuje wyżyna zwana Mesetą Iberyjską, która wznosi się średnio do 600m n.p.m. Góry Kastylijskie dzielą ją ( najwyższy szczyt Almanzor- 2592 m n.p.m.)na dwie części: Starą i Nową Kastylię. Mesetę otaczają góry: od północy Góry Kantabryjskie z najwyższym szczytem Peña de Cerredo (2648m n.p.m.), od północnego wschodu Góry Iberyjskie z kulminacją Moncayo (2313m n.p.m.). Na granicy z Francją rozpościerają się niedostępne Pireneje z kulminacją Aneto( 3404m n.p.m.), które wraz z Górami Iberyjskimi i niższymi Górami Katalońskimi otaczają nizinną Kotlinę Aragońską.

• Pireneje, Góry Betyckie, Góry Kantabryjskie, Góry Kastylijskie, Sierra Morena, Sierra Nevada, Góry Iberyjskie

[edytuj] Podział administracyjny

Hiszpania dzieli się na 19 wspólnot autonomicznych (Comunidades Autónomas), które cieszą się dużą autonomią (głównie w kwestiach szkolnictwa, podatków, itd.), oraz dwa miasta autonomiczne (Ciudad Autónoma). Oto one:

• Andaluzja (Andalucía)
• Aragonia (Aragón)
• Asturia (Asturias)
• Baleary (Islas Baleares)
• Estremadura (Extremadura)
• Galicia (Galicia)
• Kantabria (Cantabria)
• Kastylia-La Mancha (Castilla La Mancha)
• Kastylia-León (Castilla y León)
• Katalonia (Cataluña)
• Kraj Basków (País Vasco)
• La Rioja (La Rioja)
• Madryt (Madrid)
• Murcja (Murcia)
• Nawarra (Navarra)
• Walencja (Valencia)
• Wyspy Kanaryjskie (Islas Canarias)
• Ceuta (Ceuta)
• Melilla (Melilla)

Integralną część Hiszpanii stanowią tzw. hiszpańskie posiadłości w Afryce Północnej.

Wspólnoty autonomiczne Hiszpanii dzielą się na 50 prowincji.

[edytuj] Klimat

Klimat Hiszpanii jest zróżnicowany, od chłodnego i deszczowego na północnym zachodzie, po gorący i suchy na równinach Andaluzji. Centrum kraju charakteryzuje się klimatem kontynentalnym. Jest to teren otoczony pasmami górskimi, w związku z czym nie dociera tam wilgotne powietrze i jest bardzo sucho. Występują duże amplitudy temperatur dziennych jak i rocznych. Latem na całym obszarze kraju z wyjątkiem północnego wybrzeża, jest gorąco i słonecznie. Średnie temperatury wynoszą 12°C w styczniu i 25° w lipcu, roczna ilość opadów sięga 250 mm. Madryt, leżący na wysokości 660 m, ma średnie temp. 5°C w styczniu i 24°C w lipcu. Północ kraju jest terenem zdecydowanie wilgotnym. Występują tam spore opady, a temperatury są umiarkowane. Niewielkie amplitudy miesięczne wskazują na łagodne zimy (od 6°C do 10°C) i chłodne lata (średnio poniżej 22°C). Obszar wybrzeża na wschodzie i południu kraju przejawia cechy klimatu śródziemnego z wpływem klimatu morskiego, im bardziej na południe tym bardziej gorący klimat. Jest to teren raczej suchy, z gorącym latem (ponad 22°C) i łagodną zimą (od 6°C na północno-wschodnim wybrzeżu do ponad 10°C na południu).

• Strefy klimatyczne w Hiszpanii:
• Strefa klimatyczna: Podzwrotnikowa
• Klimat: Śródziemnomorski

[edytuj] Historia

Począwszy od IX wieku p.n.e. Półwysep Iberyjski był terenem ekspansji licznych ludów i państw (Celtów, Fenicjan, Greków czy też Kartagińczyków). W II wieku p.n.e. na półwyspie pojawili się Rzymianie. W V wieku na tereny obecnej Hiszpanii wdarli się Wizygoci i stworzyli tam własne królestwo. W roku 711 z północnej Afryki na Półwysep Iberyjski przedostały się wojska arabskie pod wodzą Tarika, które błyskawicznie podbiły prawie cały półwysep (zobacz: Arabskie panowanie w Hiszpanii).

Niewielkie królestwa chrześcijańskie na północy rozpoczęły rekonkwistę, która zaowocowała ostatecznym wyparciem Maurów w 1492. Przywódcą i pierwszym królem, zgodnie z tradycją, był don Pelayo, prawdopodobnie szlachcic wizygocki, który razem z innymi schronił się w górach Asturii przed napierającymi z południa wojskami muzułmańskimi. Jako początek procesu rekonkwisty uznaje się bitwę w wąwozie Covadonga (722 r.), w której oddział (około 300 ludzi) pod wodzą don Pelayo pokonał dzięki zaskoczeniu i pułapce kilkukrotnie większe siły przeciwnika. Rozbity oddział muzułmański miał charakter rozpoznawczy, a jego "klęska" nie miała dla najeźdźców większego znaczenia. W ten sposób powstało pierwsze minikrólestwo chrześcijańskie, które rozpoczęło powolną walkę z najeźdźcami muzułmańskimi. Z tych drobnych państw chrześcijańskich z czasem wyłoniły się dwa silne królestwa: Kastylia i Aragonia. Rozkwit i ekspansja powstałej z połączenia obu tych państw Hiszpanii były przede wszystkim związane z podbojami kolonialnymi w Ameryce i zdobyciem wielkich bogactw. Dzięki mocarstwowej polityce kraj stał się supermocarstwem w Europie Zachodniej. Stracił jednak tę pozycję na skutek osłabienia, upadku gospodarczego i wyniszczających (przegrywanych) wojen z Francją Ludwika XIV. Problemy z następstwem tronu w XVIII wieku doprowadziły do wojny o sukcesję hiszpańską, która w znacznym stopniu osłabiła państwo.

Około 1825 wielkie imperium hiszpańskie przestało praktycznie istnieć. Spowodowane to było zbyt długim złym zarządzaniem, niesprawiedliwym ładem społecznym i, przede wszystkim, inwazją Napoleona, który rozprzestrzenił idee wolnościowe w Ameryce.

Hiszpania na krótko dostała się pod wpływy Francji. Wkrótce powróciła dynastia Burbonów i stopniowo kraj stawał się biednym prowincjonalnym królestwem.

Na początku XX wieku Hiszpanią rządziło kilku dyktatorów – częste niepokoje społeczne skompromitowały monarchię i w 1931 proklamowano republikę.

W latach 1936-1939 kraj ogarnęła wojna domowa. W jej wyniku władzę w kraju przejęli nacjonaliści pod wodzą generała Francisco Franco.

Po śmierci Franco w 1975, władzę przejął wyznaczony przez niego na następcę książę Jan Karol z dynastii Burbonów. Przywrócono monarchię (formalnie istniała już od lat 40., a Franco pełnił funkcję regenta), a król wprowadził w kraju demokratyczne reformy. W 1982 Hiszpania wstąpiła do NATO, a w 1986 stała się członkiem Unii Europejskiej.

[edytuj] Miasta

Największe miasta Hiszpanii:

Madryt	Barcelona
Walencja	Sewilla
Saragossa	Málaga
Las Palmas	Bilbao
Córdoba	Alicante
Valladolid	Vigo
Gijón	La Coruña
Pampeluna	Palma de Mallorca

Miasto	Liczba ludności	Powierzchnia (km²)	Region
Madryt	3 250 000	608 km²	Madryt
Barcelona	1 605 602	100,4 km²	Katalonia
Walencja	807 396	134,65 km²	Walencja
Sewilla	704 414	140 km²	Andaluzja
Saragossa	660 895	1062,64 km²	Aragonia
Málaga	558 287	385.50 km²	Andaluzja
Murcja	424 362	881,86 km²	Murcja
Las Palmas	378 628	100.55 km²	Wyspy Kanaryjskie
Palma de Mallorca	375 048	213,55 km²	Baleary
Bilbao	353 173	41,3 km²	Kraj Basków
Córdoba	322 867	1252 km²	Andaluzja
Alicante	322 431	201.27 km²	Walencja
Valladolid	319 943	197,5 km²	Kastylia-León
Vigo	293 255	109,1 km²	Galicia
Gijón	274 472	181,6 km²	Asturia
L'Hospitalet de Llobregat	252 884	12,49 km²	Katalonia
La Coruña	243 349	36,8 km²	Galicia
Grenada	236 982	88 km²	Andaluzja
Vitoria	226 490	276,81 km²	Kraj Basków
Santa Cruz de Tenerife	220 902	150,56 km²	Wyspy Kanaryjskie
Cartagena	217 286	558,3 km²	Murcja
Móstoles	204 535	45 km²	Madryt
Pampeluna	198 769	23,55 km²	Nawarra
Alcalá de Henares	198 723	87,7 km²	Madryt
Oviedo	196 156	186,65 km²	Asturia
Santander	181 802	35 km²	Kantabria

[edytuj] Gospodarka

Do lat sześćdziesiątych ubiegłego stulecia Hiszpania była jednym z najuboższych krajów Europy. Masowy napływ turystów spowodował wielki wzrost inwestycji i napływ kapitału zagranicznego, który wzmógł się jeszcze po przystąpieniu do Unii Europejskiej.

Hiszpania była przez ostatnie pół wieku jednym z najszybciej rozwijających się gospodarczo państw Europy. W 2001 r. PKB wyniósł 662 mld euro, czyli 16,5 tys. euro na mieszkańca. Hiszpania uporała się w ostatnich latach ze zmorą, jaką była znaczna inflacja (od r. 1990 spadła z ponad 9 proc. do ok. 2,5-3 proc. obecnie) i masowym bezrobociem (obecnie około 7,8 proc. wobec 21,6 proc. w 1978 r.).

Hiszpania jest znaczącym uczestnikiem handlu zagranicznego, wielkie banki mają swe siedziby gł. w Madrycie, Bilbao, Barcelonie i Walencji. W gospodarce Hiszpanii bardzo dużą rolę odgrywa obcy kapitał zagraniczny głównie inwestycje amerykańskie, brytyjskie, francuskie, to właśnie one doprowadziły do szybkiego uprzemysłowienia Hiszpanii. Hiszpania jest zaliczana do grupy państw wysoko rozwiniętych, co potwierdza wysoki PKB. Pod względem potencjału ekonomicznego Hiszpanie stanowią wielką czołówkę Europy wraz z takimi krajami jak: Wielka Brytania, Francja, czy Włochy. Są już ósmą potęgą gospodarczą świata i stali się jednym z głównych motorów napędowych europejskiej gospodarki. Produkt krajowy brutto Hiszpania ma już wyższy niż należąca do G8 Kanada. Hiszpańscy politycy sugerują, że pora powiększyć klub bogaczy.

[edytuj] Przemysł

Najważniejszą gałęzią gospodarki jest wysoko rozwinięty przemysł, zgrupowany w kilku wielkich okręgach. Hiszpania jest ważnym producentem samochodów osobowych (m.in. SEAT) i ciężarowych (Barcelona i Lleida, Walencja, Madryt, Valladolid, La Coruña). Kilka wielkich koncernów ulokowało tutaj swoje zakłady (VW, grupa PSA, Ford). Produkcja samochodów osobowych wyniosła ponad 1,9 mln sztuk (2000). W Walencji, Bilbao, Barcelonie, Kadyksie oraz La Coruñi są duże stocznie a co za tym idzie jest tutaj wysoko rozwinięty przemysł stoczniowy (3 proc. produkcji światowej – 6. miejsce). Rozwinięty jest przemysł metalurgiczny (huty w Oviedo, Gijón, El Ferrol de Caudillo koło Bilbao i in.), w Asturii kopalnie węgla. Różnorodny przemysł elektrotechniczny (sprzęt gospodarstwa domowego, komputery, półprzewodniki) rozwinął się w większych miastach (np. Barcelona, Madryt, Sewilla, Malaga). Dzięki importowi paliw płynnych oraz znacznym zasobom energii wodnej Hiszpania produkuje ok. 185 TWh energii elektrycznej (4,612 kWh na mieszkańca). Wielkim atutem jest rozwinięty przemysł włókienniczy oraz rolno-spożywczy (produkcja cukiernicza; wina – ponad 34 mln hl, 4. miejsce w świecie; konserw rybnych itp.), rozrzucony po całym kraju.

[edytuj] Rolnictwo

W rolnictwie dominującą rolę odgrywa hodowla bydła, trzody i drobiu na rozległych pastwiskach (Kastylii, Asturii czy Estremadury), a także uprawa winorośli, zbóż, oliwek oraz owoców cytrusowych. Lasy (głównie w regionach górskich) dostarczają drewna i owoców leśnych. Rolnictwo przynosi 8% dochodu narodowego brutto. Na nizinnej Mesecie uprawia się: pszenicę i jęczmień. Kukurydza rośnie dobrze na wilgotniejszych terenach północnego zachodu, a na terenach, na których możliwe jest nawadnianie, uprawia się ryż. Warzywa hodowane są w nawadnianych dolinach, wzdłuż nizinnego wschodniego wybrzeża. Owoce cytrusowe tj. figi i migdały to domena terenów śródziemnomorskich. Gaje oliwne rosną na suchych obszarach na południu kraju. Hiszpania jest drugim na świecie producentem oliwy z oliwek. Winogrona uprawiane są w dolinie rzeki Ebro, na Mesecie, na nizinach śródziemnomorskich oraz wewnątrz kraju m.in. w Andaluzji.

[edytuj] Lasy

31% powierzchni kraju, szczególnie na terenach górzystych, zajmują właśnie lasy. W Hiszpanii funkcjonuje wiele tartaków, na szeroką skalę produkowana jest również żywica.

[edytuj] Rybołówstwo

Doniosłe znaczenie posiada rybołówstwo (1,4 mln ton ryb), zwłaszcza na wybrzeżu atlantyckim – La Coruña w Galicii, Jerez de la Frontera w Andaluzji, ale także Málaga.

[edytuj] Komunikacja

Sieć komunikacyjna Hiszpanii uległa znaczącym przeobrażeniom po II wojnie światowej, dzięki dewizom napływającym od turystów zagranicznych. Drogi liczą ogółem ponad 326 tys. km – 64,5 km na 100 km² powierzchni. Wielki postęp zanotowano w budowie nowoczesnych magistral obsługujących narastający ruch turystyczny – 31 grudnia 2005 roku było w Hiszpanii 12 444 km autostrad i dróg ekspresowych. Obecnie Hiszpania buduje prawie 1000 km autostrad rocznie. Hiszpania jest krajem wysoko zmotoryzowanym – w tym samym czasie było ponad 14,7 mln samochodów osobowych (36,7 pojazdów na 100 mieszkańców) oraz ponad 1,8 mln ciężarowych. Długość linii kolejowych wynosi obecnie ~16 tys. km, w tym 8,5 tys. km linii zelektryfikowanych, hiszpańskie koleje RENFE również obejmują szybką kolej – AVE. Najważniejsze porty morskie: Algeciras, Kadyks,Kartagena, Walencja,Tarragona, Barcelona, Bilbao, La Coruña. Bezprecedensowy rozwój nastąpił w dziedzinie przewozów lotniczych. Madryt jest jednym z najważniejszych portów lotniczych w Europie, inne ważniejsze lotniska znajdują się w Barcelonie, Palmie (Majorka), Sewilli, Walencji, Santa Cruz de Tenerife (Wyspy Kanaryjskie), Bilbao.

[edytuj] Górnictwo i energetyka

W Górach Kantabryjskich na północy znajdują się złoża węgla i wysokiej jakości rudy żelaza, dzięki czemu w miastach leżących na wybrzeżu rozwinął się przemysł ciężki. W górach Sierra Morena i Sierra Nevada eksploatuje się złoża rud metali, przede wszystkim rudy miedzi, rudy cynku, rudy ołowiu. Dzięki bogatym złożom rtęci w okolicach Almadén, Hiszpania zajmuję 1 miejsce na świecie w jej wydobyciu. 43% energii kraju pochodzi z elektrociepłowni wykorzystujących paliwa importowane: 41% produkowane jest przez hydroelektrownie w Pirenejach i inne; 16% energii pochodzi z elektrowni atomowych.

[edytuj] Turystyka

Burzliwa historia, która pozostawiła ślad w postaci niezliczonych zabytków i przebogatych muzeów oraz najcieplejszy klimat na kontynencie sprzyjają masowej turystyce, która stanowi jeden z filarów gospodarki przysparzający znacznych dochodów – w 2001 r. ponad 47 mld euro. Liczba turystów zagranicznych odwiedzających Hiszpanię wyniosła prawie 71 mln, którzy wypoczywali głównie na wybrzeżu śródziemnomorskim (Costa de la Luz – Costa del Sol – Costa Blanca – Costa del Azahar – Costa Dorada – Costa Montanesa – Costa Vasca – Costa Verde – Rias Altas – Rias Bajas), na Balearach i Wyspach Kanaryjskich oraz zwiedzali hiszpańskie miasta i muzea – Toledo, Madryt, Barcelona, Sewilla, Salamanka i in. Ośrodkiem pielgrzymkowym o europejskiej sławie jest Santiago de Compostela. Z dochodów z turystyki sfinansowano budowę dróg oraz przemysł lokalny.

[edytuj] Kultura

[edytuj] Historia literatury hiszpańskiej

Dzieje literatury hiszpańskiej są ściśle związane z historią ziem położonych na Półwyspie Iberyjskim. Okres tworzenia pisanych dzieł kultury obfitował w pojawianie się w tekstach literackich różnorodnych wpływów. Panowanie rzymskie, arabskie czy też literatura przybyłych na półwysep Żydów kształtowała w pewnym stopniu przyszłą literaturę hiszpańską. Przed powstaniem pierwszych dzieł w języku hiszpańskim na terenie współczesnej Hiszpanii rozwijała się literatura w języku łacińskim, a także literatura hispano-arabska oraz judeo-arabska. Więcej o literaturze hiszpańskiej osobnym artykule Literatura hiszpańska.

[edytuj] Muzyka

Muzyka hiszpańska przez wiele stuleci kształtowana była przez liczne, zmieniające się wraz z upływem czasu, wpływy kulturowe. W epoce średniowiecza tzw. śpiew wizygocki (liturgiczny) przeobraził się w tzw. mozarabski, aby wreszcie przeważyły w nim elementy muzyki chrześcijańskiej. W XVI w. nastąpił rozkwit religijnej polifonii wokalnej, a także muzyki organowej i lutniowej. W XVII w. powstała forma opery tzw. zarzuela, która podlegała ciągłym ewaluacjom w następnych stuleciach w popularną hiszpańską tonadillę i sainete. Muzyka hiszpańska poddana była w owym czasie oddziaływaniu trendów neapolitańskich (działalność włoskiego śpiewaka, kastrata – Farinellego). Dopiero w XIX w. muzycy hiszpańscy podjęli próbę wyzwolenia się spod obcych wpływów i wskrzeszenia tradycyjnej, narodowej opery (F. Pedrell). Powstawały liczne konserwatoria, które kontynuowały rozwój szkoły narodowej. Jej cechami charakterystycznymi jest powrót do korzeni ludowych oraz specyficzne dla muzyki hiszpańskiej zróżnicowanie regionalne, wynikające z przemieszania kulturowego w Hiszpanii (m.in. kultura arabska, żydowska czy cygańska). Powstało wiele narodowych tańców, charakterystycznych dla Hiszpanii takich jak: Flamenco, czy corrida de torros.

[edytuj] Malarstwo

Wybitni malarze hiszpańscy:

• El Greco (1541-1614)
• Diego Velázquez (1599-1660)
• Francisco Goya (1746-1828)
• Juan Gris (1887-1927)
• Pablo Picasso (1881-1973)
• Salvador Dalí (1904-1989)
• Joan Miró (1893-1983)

[edytuj] Film

Filmografia hiszpańska jest bardzo bogata, w kraju powstaje wiele bardziej, czy mniej znanych filmów. Dużym uznaniem na świecie cieszyli i cieszą się hiszpańscy reżyserzy: Luis Buñuel, Carlos Saura, Pedro Almodóvar, Alejandro Amenábar, Jaume Balagueró, Alberto Rodríguez, Fernando León de Aranoa czy Ramón Salazar. Wiele filmów nie tylko hiszpańskich, lecz także produkcji amerykańskiej kręconych jest w Hiszpanii. Znaną hiszpańską aktorką jest Penelope Cruz.

[edytuj] Media

Spośród prasy największym dziennikiem ukazującym się w Hiszpanii jest gazeta o profilu socjaldemokratycznym El País, wydawana przez najpotężniejszy koncern medialny Grupo PRISA, założony przez Jesusa de Polanco (inne media należące do koncernu to m.in. dziennik sportowy As, radio Cadena SER, platforma telewizji cyfrowej Digital+). Innymi największymi dziennikami wydawanymi w kraju są m.in.: konserwatywno-liberalne El Mundo, konserwatywno-monarchistyczny ABC oraz La Razón o zbliżonym do ABC profilu. W Barcelonie ukazuje się dodatkowo La Vanguardia, redagowana w części po katalońsku. Wśród prasy sportowej prymat dzierżą dzienniki Marca oraz wspomniany As. Ponadto w Hiszpanii ukazuje się wiele gazet lokalnych np. Diario de Sevilla, Diario de Mallorca. Największą hiszpańską stacją telewizyjną jest publiczna Televisión Española (TVE), emitująca przede wszystkim programy TVE1 oraz TVE2. Do prywatnych stacji telewizyjnych należą m.in.: Antena 3, Telecinco, Veo TV, Canal+.

[edytuj] Kuchnia hiszpańska

Ta sekcja wymaga dopracowania zgodnie z zaleceniami edycyjnymi. Należy w niej poprawić: Fatalny, publicystyczny styl, brak jakichkolwiek źródeł, NPOV i weasel words, kupa roboty.. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdziesz na stronie dyskusji tego artykułu. Po naprawieniu wszystkich błędów można usunąć tę wiadomość.

Półwysep Iberyjski, mimo swego śródziemnomorskiego położenia, stanowi odrębny region kulinarny. Z basenem Morza Śródziemnego wiąże kuchnię hiszpańską wspólne upodobanie do delikatnych mięs – drobiu, cielęciny i jagnięciny – a także ryb i owoców morza, zwłaszcza krewetek. W Hiszpanii, podobnie jak we Włoszech używa się oliwy, potrawy różnego typu przyrządzane są z dodatkami oliwek, cebuli i czosnku. Duży wpływ na kuchnię hiszpańską wywarła kuchnia arabska, co widać w ilości przypraw zwłaszcza pieprzu, cynamonu, kolendry czy kminku. Od Arabów również nauczyli się Iberyjczycy jeść i przyrządzać desery, w szczególności ciasta migdałowe.

Typowymi potrawami hiszpańskimi są: Gazpacho, tortilla, paella, różnorodne tapas, znakomite wina, szczególnie Jerez. Z Nowego Świata przybyły do Hiszpanii pomidory, papryka, papryczki chili, a przede wszystkim ziemniaki. Oryginalną hiszpańską specjalnością są natomiast wędliny, owcze i kozie sery.

Hiszpanie z dumą mówią o swojej kuchni regionalnej. Wzdłuż wybrzeża zestaw potraw każdego regionu czy prowincji dzieli się na montaňa y mar, czyli górski i nadmorski. W głębi lądu funkcjonują podobne podziały na rejony gór, dolin rzecznych i równin, poprzecinane dodatkowo tradycyjnymi szlakami pasterzy owiec, poganiaczy mułów i żniwiarzy, dla których wspólne są takie dania jak gazpacho (chłodnik) czy ajo- arriero (duszony solony dorsz). Istnieje również kilka zamkniętych obszarów, jak Katalonia, Kastylia-León oraz miast: Segowia, Cuenca czy San Sebastián, gdzie pielęgnuje się odrębną kuchnię. Lokalnych potraw można skosztować nie tylko w casas de comida (jadłodajnie), tascas(gospody), i ventas albo pasadas(przydrożne bary i zajezdnie), ale również w najlepszych restauracjach.Droge dla nueva cocina wytyczyli w latach 70. baskijscy szefowie kuchni, a obecnie doskonałe technicznie trzecie pokolenie awangardowych kucharzy,szkolonych przez takich mistrzów jak Ferran Adrià z Gerony- dla wielu krytyków bezkonkurencyjny w swojej dziedzinie, czy Martín Berasategui, który twardo trzyma sie swych korzeni. Na charakter tej wielobarwnej mozaiki wpływa także nowoczesna sieć transportu. Hiszpanie chętnie płacą za najświeższe ryby, dlatego ciężarówki docierają z portów morskich na rynki w całym krajuw kilka godzin po wyładowaniu połowu. W Madrycie jest druga co do wielkości hurtownia ryb na świecie,a tamtejsi handlowcy i restauratorzy twierdzą, że mają w ofercie wszystko, co najlepsze z portów Atlantyki i Morza Śródziemnego. Wieki panowania islamu odcisnęły najsilniejsze piętno na południu, a więc na Walencji, Murcji i Andauzji. Podaje się tam ciasta z miodem i migdałami, pieczywo przyprawiane kminkiem i anyżem, szeroką gamę dań z ryżu oraz chłodzone napoje ( granizadas). Wszechobecne są rośliny jadalne sprowadzone z Ameryki przez Kolumba i jego następców. Czerwona fasola (alubia)i ziemniaki (patatas). W regionalnuch kuchniach pojawiają się dania jednogarnkowe,a pomidory i słodka papryka ozdabiaja stoły w całym kraju. Na Wyspach Kanaryjskich warto spróbować papas arrugadas (pomarszczone ziemniaki) gotowanych w mundurkach i podawanych z mojo rojo, mocno przyprawionym sosem. Chleb i oliwa towarzysza posiłkom od czasów rzymskich. Hiszpania to największy producent oliwy z oliwek na świecie, dlatego wybór jest olbrzymi.Hiszpanie są dumni z faktu, że ich kuchnia odziedziczyła wszystko to, co najlepsze po ludach zamieszkujących Półwysep Iberyjski. Fenicjanie, Kartagińczycy, Grecy, Rzymianie i Arabowie przyczynili się do ukształtowania się niezwykle urozmaiconej, ale i niepowtarzalnej kuchni.Posiłek w Hiszpanii rozpoczyna się zwykle od przystawki. Najbardziej typowa to amanida catalana (sałatka katalońska z zielonej sałaty, pomidorów, cebuli i oliwek, a wszystko polane octem winnym i oliwą) lub pan amb tomats (grzanki z oliwą i pomidorami). Narodowa zupa katalońska to polski rosołek. Do specjalności regionu należą ryby i mariscos (owoce morza). Atrakcją niemal każdego nadmorskiego miasta są ogromne hale targowe, w których każdego dnia sprzedaje się ogromne ilości makreli, tuńczyków, krewetek, ośmiornic, muli czy langust. Kuchnia katalońska słynie również z wołowiny i wieprzowiny oraz bardzo popularnych królików i baraniny. Typowy deser to karmelowy flan (rodzaj budyniu). Podczas zamawiania posiłków należy pamiętać, że z reguły porcje są bardzo obfite.Oto kilka przykładów potraw, których spróbować można w wielu regionach Hiszpanii: Jamón serrano- solona szynka suszona w górskim powietrzu, może być podawana bez dekoracji w kawałkach lub cienkich plasterkach. Gambas a la plancha - proste, ale doskonałe w smaku danie z całych, smażonych, nie obranych krewetek. Tortilla a la espańola - popularny gruby omlet hiszpański, smakowita potrawa z cebuli i ziemniaków z przyprawionymi jajkami. Podaje się ją uformowaną w trójkątne lub małe kwadratowe kawałki. Mejillones a la marinera - danie z gotowanych małży w smacznym sosie z podsmażonej cebuli i czosnku, białego wina, oliwy, soku cytrynowego i zielonej pietruszki. Almendras fritas - smażone, solone migdały, popularna przekąska. Jako dodatek do napoju można też zamówić pistacje, solone orzeszki ziemne i ziarna słonecznika. Pollo al ajillo - składa się z małych kawałków kurczaka (często skrzydełka lub udka) przyrumienionych na oleju, a potem delikatnie duszonych w smakowitym sosie przyprawionym czosnkiem. Banderillas - koreczki nabite na wykałaczki. Składają się na ogół z marynowanych ryb i warzyw, jaj na twardo, krewetek, korniszonów i oliwek. Fritura de pescado - smażona ryba wymieszana z owocami morza, podana z cytryną. Są tu czerwone małże, kałamarnica i mały dorsz albo inne dostępne, świeże ryby. Albondigas - mięsne kulki, często podawane ze smacznym sosem pomidorowym. Ensaladilla rusa - zimne danie z tuńczyka, krewetek, ziemniaków, marchewki i zielonego groszku, przybrane majonezem. Na wierzchu może być położona papryka lub jajko. Chorizo - popularna kiełbasa,przyprawiona czosnkiem i papryką, zwykle jadana na zimno. Niektóre jej gatunki są smażone i serwowane na gorąco. Patatas bravas - pikantna potrawa z ziemniaków smażonych w oleju i polanych ostrym sosem pomidorowym przyprawionym cebulą, czosnkiem, białym winem i zieloną pietruszką i chilli. Oliwki - powszechne tapa, jest ich kilka gatunków. Gordas to tłuste oliwki z Sewilli. Manzanillas można wydrążyć i wypełnić sardelą, migdałami albo maleńkimi papryczkami pimientos. Niektóre oliwki przyrządza się w ziołach i oleju lub marynacie. Salpicón de mariscos - luksusowa, zimna sałatka, składająca się ze świeżych owoców morza, w tym homara, kraba i krewetki z poszatkowanymi pomidorami. Polewana smakowitym sosem winegret przyprawionym cebulą i czerwoną papryką. Calmares fritos - krążki kałamarnicy, oprószone mąką przed smażeniem w oliwie lub oleju roślinnym. Podawane są z plasterkami cytryny. Ensalada de pimientos rojos - barwna, zimna sałatka z pieczonej czerwonej papryki i pomidorów. Sok z pieczenia łączy się z oliwą i octem, powstaje przepyszny sos do sałatki. Queso manchego - ser owczy z La Manchy najpopularniejszy w Hiszpanii. Podaje się z chlebem jako łagodny, półmiękki albo dojrzały.

[edytuj] Święta

Najważniejsze Święta w Hiszpanii:

Dzień	Nazwa polska	Nazwa hiszpańska
1 stycznia	Nowy Rok	Año Nuevo
6 stycznia	Trzech Króli	Los Reyes Magos
	Karnawał	Carnaval
19 marca	Święto Ognia	Las Fallas
25 marca	Zwiastowanie Pańskie	Anunciación
6-14 lipca	San Fermin	San Fermin
15 sierpnia	Wniebowzięcie NMP	Asunción de la Santisima Virgen Maria
1 listopada	Wszystkich Świętych	Todos los Santos
24 grudnia	Wigilia	Nochebuena
25 grudnia	Boże Narodzenie	Las Navidades
28 grudnia	Noc Rzezi Niewiniątek	Día de los Santos Inocentes

[edytuj] Demografia

Hiszpania liczyła 40 499 799 mieszkańców 1 stycznia 2000, zaś 1 stycznia 2007 już 45 116 894. Gęstość zaludnienia wynosi 89,4 os./km², jest niższa od większości krajów Europy Zachodniej, a jej rozmieszczenie na terytorium kraju jest nierównomierne. Obszary najgęściej zaludnione znajdują się na wybrzeżu i wokół Obszaru Metropolitarnego Madrytu, podczas gdy reszta interioru jest słabo zaludniona. Gęstość zaludnienia jest różna w zależności od prowincji. Największa gęstość zaludnienia występuje w granicach wielkich miast.

[edytuj] Imigracja

Hiszpania, podobnie jak prawie wszystkie kraje Europy borykałaby się z ujemnym przyrostem naturalnym, gdyby nie imigranci, których przyciąga dynamicznie rozwijająca się gospodarka tego kraju. Rocznie przybywają ich tysiące – głównie z Afryki i dawnych hiszpańskich kolonii. Największymi mniejszościami są: Marokańczycy (500 tys.), Ekwadorczycy (500 tys.), Kolumbijczycy (400 tys.), Rumuni (450 tys.), Boliwijczycy (ok. 400 tys.) oraz ludność z pozostałych krajów afrykańskich oraz nawet z krajów dalekiej Azji (150 tys.). Często próby przedostania się biednych ludzi z Afryki kończą się tragedią – toną w Morzu Śródziemnym lub Oceanie Atlantyckim. W Hiszpanii na stałe mieszka także wiele ludności z krajów europejskich wśród nich są m.in. Brytyjczycy (300 tys.), Francuzi (225 tys.), Niemcy (215 tys.), Portugalczycy (160 tys.), Polacy (140 tys.), Włosi (108 tys.), Turcy (105 tys.), Ukraińcy (100 tys.), Szwedzi (60 tys.).

Przypisy

[edytuj] Zobacz też

• krainy historyczne Hiszpanii: Andaluzja, Aragonia, Asturia, Baskonia, Estremadura, Galicia, Grenada, Kantabria, Kastylia, Katalonia, León, Murcja, Nawarra, Walencja
• lista hiszpańskich wspólnot autonomicznych według populacji
• lista hiszpańskich wspólnot autonomicznych według powierzchni
• hymn państwowy, godło Hiszpanii, flaga Hiszpanii, peseta hiszpańska
• muzyka hiszpańska
• władcy Hiszpanii
• Słupy Heraklesa
• flamenco
• korrida

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona internetowa premiera Hiszpanii i inne oficjalne źródła informacji (es) (en) (ca) (gl) (eu)
• Instytut Cervantesa w Warszawie i Krakowie – Ośrodek Kultury Hiszpanii w Polsce