Armenia

Z Wikipedii

Հայաստանի Հանրապետություն Hajastani Hanrapetutjun Republika Armenii
Flaga Armenii Godło Armenii
Dewiza: (orm.) Մեկ Ազգ, Մեկ Մշակույթ (transkr.) Mek Azg, Mek Mszakujt’ (Jeden Naród, Jedna Kultura)
Hymn: (orm.) Մեր Հայրենիք (transkr.) Mer Hajrenik (Nasza Ojczyzna)
Język urzędowy	ormiański
Stolica	Erywań
Ustrój polityczny	republika
Głowa państwa	prezydent Serż Sarkisjan
Szef rządu	premier Tigran Sarkisjan
Powierzchnia  • całkowita  • wody śródlądowe	138. na świecie 29 8001 km² 1400 km² (4,7%)
Liczba ludności (2008)  • całkowita   • gęstość zaludnienia	137. na świecie 2 969 0002▼ 100 osób/km²
Jednostka monetarna	dram (AMD)
Niepodległość	od ZSRR 23 sierpnia 1991
Strefa czasowa	UTC +4 - zima UTC +5 - lato
Kod ISO 3166	AM
Domena internetowa	.am
Kod samochodowy	ARM
Kod telefoniczny	+374
1  Dane podane za CIA The World Factbook (źródło:CIA) (en) 2  Dane szacunkowe na lipiec 2008 roku, podane za CIA The World Factbook (źródło:CIA) (en)

Armenia, Republika Armenii (Հայաստան - Hajastạn, Հայաստանի Հանրապետություն - Hajastani Hanrapetutjun) – państwo na Zakaukaziu, graniczące od północy z Gruzją, od południa z Iranem i z azerską eksklawą Nachiczewan, od wschodu z Azerbejdżanem, od zachodu z Turcją. Niepodległość uzyskała w 1991 r. w związku z rozpadem ZSRR. Armenia nie ma dostępu do morza. Stolica Armenii to obecnie Erywań, jest też największym miastem w kraju. Od 1991 roku należy do Wspólnoty Niepodległych Państw.

Spis treści 1 Pochodzenie nazwy 2 Ustrój polityczny 3 Geografia 4 Historia 5 Gospodarka 6 Społeczeństwo 7 Podział administracyjny 8 Zobacz też 9 Linki zewnętrzne 10 Przypisy

[edytuj] Pochodzenie nazwy

Pochodzi od perskiej nazwy Armanestân i Arman znalezionych w staroperskich inskrypcjach. Uważa się, że słowo Armen może odnosić się do starożytnej półlegendarnej postaci Arama, sławnego ze swych dzielnych czynów. Irańczycy używają nazwy "Armeni" lub "Ormianie".

[edytuj] Ustrój polityczny

Obowiązuje konstytucja z 1995 roku przyjęta w referendum. Głową państwa jest prezydent, wybierany w wyborach powszechnych na 5 - letnią kadencję. Władza ustawodawcza należy do jednoizbowego parlamentu (Zgromadzenie Narodowe) o 4-letniej kadencji. 131 deputowanych jest wybieranych w wyborach powszechnych. Władzę wykonawczą sprawuje rząd na czele z premierem, powoływanym przez prezydenta. Ministrów z rekomendacji premiera mianuje prezydent.

[edytuj] Geografia

Armenia zajmuje północno-wschodnią część Wyżyny Armeńskiej. Około 90% kraju leży na wysokości ponad 1000 m n.p.m., największym wzniesieniem jest wygasły wulkan Aragac (4090 m n.p.m.). Jest to obszar aktywny sejsmicznie, ostatnie silne wstrząsy miały miejsce w 1988 i 1993 r. W rowie tektonicznym na wysokości 1900 m n.p.m znajduje się największe na Kaukazie jezioro Sewan (powierzchnia 1240 km kwadratowych,a głębokość do 83 metrów). W południowo-zachodniej części kraju rozciąga się śródgórska kotlina Araracka, osiągająca wysokość 850-1000 m n.p.m. Najdłuższa rzeka Armenii Araks w swym środkowym biegu wyznacza granicę z Turcją i Iranem. Kraj bez dostępu do morza. Na równinach i przedwzgórzach Armenii panuje klimat podzwrotnikowy suchy o cechach kontynentalnych, z krótkimi, mroźnymi zimami i gorącymi latami. Średnia temperatura stycznia wynosi -3°C,a lipca od 24°C do 26°C. Roczna suma opadów waha się od 200 do 500 mm na wyżej położonych obszarach panuje klimat umiarkowany, a na wysokości ponad 2000 m n.p.m. - chłodny górski. Średnia roczna suma opadów przekracza tu 800 mm.

[edytuj] Historia

Ormianie swoje pochodzenie wywodzą od Hajka, prawnuka Noego (syn Togarma, syna Gomera, syna Jafeta) którego arka osiadła na górze Ararat (leżącej w dzisiejszej Turcji). Nazwa Armenia ma pochodzić od imienia ormiańskiego przywódcy Arama. W rzeczywistości Ormianie przywędrowali na teren Armenii już w czasach historycznych, z północy, przez Kaukaz albo przez Bałkany i Anatolię, po czym zasiedlili południowy Kaukaz i całą wschodnią połowę Azji Mniejszej. Armenia właściwa obejmuje nie tylko dzisiejszą Republikę Armenii, lecz również tereny dzisiejszej wschodniej Turcji (Wyżynę Armeńską) po górny Eufrat i wschodni kraniec gór Taurus, północną Mezopotamię (między jeziorami Urmia i Wan) oraz zachodni Azerbejdżan (ściślej - jego część leżącą w dzisiejszym Iranie).

Między XI a VII w. p.n.e. na terenach współczesnej Armenii istniało potężne królestwo Urartu, które zostało rozbite przez Scytów. W roku 782 p.n.e. wzniesione zostało miasto Erywań. W VI w. p.n.e. Armenię zajęli Persowie, a w 331 p.n.e. Aleksander Wielki. Armenia pozostawała pod władzą państw diadochów aż do 190 p.n.e. W I w. p.n.e. za panowania króla Tigranesa II z dynastii Artaksydów Armenia stała się najpotężniejszym państwem Azji Mniejszej, sięgającym od Morza Kaspijskiego do Śródziemnego i od Mezopotamii po Kaukaz. Po śmierci Tigranesa III Armenia utraciła mocarstwowy status, odgrywała jednak istotną rolę w rywalizacji między Rzymem a Partami.

Dzięki działalności św. Grzegorza Oświeciciela już w 301 (12 lat przed tym, gdy Konstantyn I Wielki zniósł prześladowania chrześcijan w Rzymie) król Armenii Tiridates III ustanowił w 301 roku chrześcijaństwo religią państwową, co czyni Armenię najstarszym chrześcijańskim państwem świata^[1]. W 406 ormiański mnich Mesrop Masztoc stworzył od podstaw alfabet ormiański, co przyczyniło się do bujnego rozwoju kultury. Po upadku królestwa armeńskiego w 428 zachodnia część Armenii znalazła się pod panowaniem Bizancjum, a wschodnia - Persji. Perski ucisk narodowy i religijny (próba narzucenia Mazdaizmu) doprowadził do wybuchu w 451 powstania w obronie wiary i narodowości, które choć militarnie zakończyło się klęską (Bitwa pod Awarajr z 26 maja 451 roku), stłumione przez znacznie liczniejszych Persów, to jednak zmusiło ich do nadania Armenii szerokiej autonomii.

Z powodu wojny z Persami Kościół Ormiański nie mógł uczestniczyć w soborze chalcedońskim w 451. Wskutek przekłamań i różnic językowych a także machinacji politycznych Bizancjum Ormianie odrzucili w 554 na synodzie w Dwinie postanowienia tego soboru potępiające monofizytyzm, tym samym odłączając się od Kościoła Powszechnego. W VII w. Armenia została podbita przez Arabów i pozostawała pod ich panowaniem aż do 884. Od 885 do 1045 istniało kolejne niepodległe ormiańskie królestwo Ani, podbite przez Bizancjum. W 1071 Armenia została podbita przez Turków.

W Cylicji na wybrzeżu Morza Śródziemnego powstało wówczas w 1080 stworzone przez uchodźców Królestwo Małej Armenii, sprzymierzone z krzyżowcami aż do czasu swego upadku w 1375. Aż do XIX w. praktycznie cała Armenia znalazła się pod panowaniem muzułmańskich Turków osmańskich, jednak Ormianie zdołali zachować swą religijną i narodową tożsamość, zaś ormiańscy uchodźcy wnieśli istotny wkład do kultury europejskiej. Ormianie systematycznie emigrowali z terenów zajętych przez Turków i Persów, w wyniku czego przeważająca większość Ormian mieszka dziś poza właściwą Armenią - w diasporze rozsianej po całym świecie.

W kolejnych wojnach w latach 1813 i 1828 Imperium Rosyjskie zdobyło na Imperium Osmańskim i Persji wschodnią Armenię, co znacznie poprawiło sytuację Ormian. W latach 1895 i 1915 władze tureckie przeprowadziły na ziemiach zachodniej Armenii dwie fale czystek etnicznych (ludobójstwa) znane dziś pod nazwą rzezi Ormian. W ich toku wymordowano 1-2,6 mln Ormian. Po rewolucji październikowej w Rosji na Armenię z zachodu i wschodu napadli Turcy. Po ich przegranej w I wojnie światowej, w 1918 proklamowano utworzenie Demokratycznej Republiki Armenii. W 1922 bolszewicy wcielili Armenię do Związku Radzieckiego, a ormiańska elita padła ofiarą stalinowskich czystek. Utworzono wówczas Armeńską SRR, która 12 marca 1922 weszła w skład Zakaukaskiej Republiki Radzieckiej i pozostała w niej do 5 grudnia 1939. Po II wojnie światowej nastąpił wzrost gospodarczy i Armenia stała się najbogatszą spośród republik ZSRR. Za rządów Gorbaczowa odżył spór z Azerbejdżańską SRR o Górski Karabach ("Arcach") - zamieszkany głównie przez Ormian obwód autonomiczny leżący na terenie Azerbejdżanu. Wskutek tego Turcja i Azerbejdżan nałożyły na Armenię blokadę gospodarczą. Sytuację gospodarczą dodatkowo pogorszyło w 1988 silne trzęsienie ziemi, które zniszczyło miasto Giumri oraz zmusiło władze do zamknięcia elektrowni atomowej Mecamor. W lipcu 1990 Armenia ogłosiła swą niepodległość, potwierdzoną w referendum 21 września 1991. Wkrótce potem zmuszona była stoczyć wojnę z Azerbejdżanem w obronie ormiańskiej ludności Górskiego Karabachu, tymczasowo zakończoną korzystnym dla niej zawieszeniem ognia w 1994.

W 1998 r. przywódca Ormian z Górskiego Karabachu, Robert Koczarian, został wybrany na prezydenta Armenii. Wybory parlamentarne w 1999 wygrał opozycyjny wobec prezydenta blok „Jedność”. Po zabójstwie W. Sarkisjana premierem został A. Sarkisjan. W 2000 zastąpił go Andranik Markarian. W 2001 Armenia stała się pełnoprawnym członkiem Rady Europy. W 2005 w wyniku referendum przyjęto nowelizację konstytucji, zmieniającą ustrój Armenii z republiki prezydenckiej na republikę parlamentarną.

[edytuj] Gospodarka

Sytuacja gospodarcza Armenii stopniowo ulega poprawie, jest jednak nadal zła jak na standardy europejskie. Armenia pozostaje pod wpływem blokady gospodarczej ze strony Turcji i Azerbejdżanu, jedynymi otwartymi granicami pozostają granice z Gruzją i z Iranem. W 1994 rząd przy wsparciu MFW rozpoczął ambitny program liberalizacji gospodarki, który od 1995 przyniósł wzrost gospodarczy i członkostwo w WTO. Armenia zdołała sprywatyzować większość małych i średnich przedsiębiorstw, ograniczyć inflację i ustabilizować walutę. Brak energii elektrycznej i paliw został rozwiązany poprzez ponowne uruchomienie elektrowni atomowej w Mecamor, co pozwoliło krajowi zostać eksporterem energii elektrycznej, ale powoduje naciski ze strony Unii Europejskiej. Rolnictwo jest niedoinwestowane, oparte na przestarzałych technologiach, wskutek czego kraj nie jest samowystarczalny żywnościowo. Gospodarka Armenii nadal pozostaje blisko związana z Rosją. Pomoc dla kraju płynie głównie z diaspory.

[edytuj] Społeczeństwo

Około 3 mln mieszkańców, 98% Ormian, 1% Rosjan, poza tym Grecy, Asyryjczycy, Ukraińcy, Kurdowie. 95% deklaruje przynależność do Apostolskiego Kościoła Ormiańskiego (ogólnie chrześcijanie stanowią 99% społeczeństwa, w tym członkowie innych Kościołów ormiańskich). W wyniku wojny opuściło Armenię około 200 tys. Azerów, przybyło zaś 260 tys. ormiańskich uchodźców z Azerbejdżanu. Z powodów historycznych większość Ormian mieszka poza granicami kraju, na Bliskim Wschodzie, w Rosji, Europie Zachodniej i Ameryce, zaś z powodu złej sytuacji gospodarczej nadal trwa silna emigracja. W latach 1991-2001 wyjechało z Armenii ok. 800 tys. Ormian.

[edytuj] Podział administracyjny

Kraj podzielony jest na 10 prowincji (marzer, orm. մարզեր, l.poj. - marz, orm. մարզ) i jedno miasto wydzielone:

1. Aragacotn
2. Ararat
3. Armawir
4. Gegharkunik
5. Kotajk
6. Lori
7. Szirak
8. Sjunik
9. Tawusz
10. Wajoc Dzor
11. Erywań (stolica)

Święta państwowe

Data	Polska nazwa
1 stycznia	Nowy Rok
6 stycznia	Boże Narodzenie/Epifania
28 stycznia	Dzień Wojska
7 kwietnia	Dzień Macierzyństwa i Piękności
zgodnie z kalendarzem juliańskim	Wielkanoc
24 kwietnia	Dzień Pamięci Zagłady (Rzezi Ormian)
9 maja	Dzień Zwycięstwa
28 maja	Dzień Pierwszej Republiki
5 lipca	Dzień Konstytucji
21 września	Święto Referendum
7 grudnia	Dzień Pamięci Trzęsienia Ziemi (w Giumri)

[edytuj] Zobacz też

• Ormianie
• Ormianie w Polsce
• Rzeź Ormian
• Apostolski Kościół Ormiański
• Kościół katolicki obrządku ormiańskiego
• Ormiański Kościół Ewangelicki

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Wszystko o Armenii. - zdjęcia Erewania i Araratu, informacje typu encyklopedycznego
• Ormiańska strona. - Na stronie alfabet, czcionki ormiańskie, Polonia, pogoda, mapa, o ludobójstwie, czat, randki, radio, gry, ... it.p.
• Armenian Embassy . info - Ambasady i Przedstawicielstwa Dyplomatyczne Armenii
• Ararat.org.pl - Fundacja Ararat - Արարատ Հիմնադրամ
• Armenica.org: Historia Armenii
• Ormiańskie Towarzystwo Kulturalne i inne w domenie armenia.pl
• Holocaust Ormian Aorta Magazine
• Zdjęcia z 31 miejscowości Armenii

[edytuj] Przypisy

1. ↑ Praca zbiorowa pod redakcja Aleksandra Krawczuka, 2005, Wielka Historia Świata Tom 3 Świat okresu cywilizacji klasycznych, ss. 418, Oficyna Wydawnicza FOGRA, ISBN 83-85719-84-9.