Język baskijski
Z Wikipedii
| Euskara | |
| Obszar | Hiszpania, Francja i inne |
| Liczba mówiących | 1.033.900 |
| Ranking | (poza pierwszą 100.) |
| Klasyfikacja genetyczna | Język izolowany (nie należący do żadnej grupy językowej) |
| Pismo | łaciński |
| Status oficjalny | |
| Język urzędowy | Kraj Basków (Hiszpania) |
| Regulowany przez | Euskaltzaindia |
| Kody języka | |
| ISO 639-1 | eu |
| ISO 639-2 | baq/eus |
| SIL | BSQ |
| W Wikipedii | |
| Zobacz też: język, języki świata | |
Język baskijski (nazwy własne, zależnie od dialektu: euskara, euskera, eskuara, üskara) - język Basków zamieszkujących kilka prowincji na pograniczu Hiszpanii i Francji. Posługuje się nim dzisiaj ponad milion osób (90% w Hiszpanii). Wyróżnia się 10 dialektów języka baskijskiego. Ze względu na duże różnice pomiędzy nimi powstała ustandaryzowana odmiana języka - Euskara batua, łącząca cechy największych dialektów języka baskijskiego, oparta zwłaszcza na dialekcie Gipuzkoa. Odmiana ta nauczana jest w szkołach. Literatura w tym języku powstaje od XVI wieku. Pierwszą drukowaną książkę w tym języku wydano w 1545 roku.
Jego przynależność genetyczna nie została do tej pory ustalona, ale z pewnością nie jest to język indoeuropejski. Mówiono nim już przed kolonizacją zachodniej Europy przez Indoeuropejczyków. Istnieją przypuszczenia, że jest on spokrewniony z językami kartwelskimi lub tyrreńskimi, bywa też zaliczany do kontrowersyjnej rodziny dene-kaukaskiej. W języku baskijskim występują liczne zapożyczenia z łaciny, hiszpańskiego i francuskiego.
Spis treści |
[edytuj] Fonetyka
[edytuj] Spółgłoski
W języku baskijskim występują następujące spółgłoski:
| dwuwargowe | dziąsłowe apikalne | dziąsłowe laminalne | zadziąsłowe | podniebienne | miękkopodniebienne | krtaniowe | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| zwarte bezdźwięczne | p | t | tt [c] | k | ||||
| zwarte dźwięczne | b | d | dd [ɟ] | g | ||||
| nosowe | m | n | ||||||
| szczelinowe | f | s [s̺] | z [s] | x [ʃ] | h | |||
| zwarto-szczelinowe | ts [ʦ̺] | tz [ʦ] | tx [ʧ] | |||||
| półotwarte | l | j | ||||||
| uderzeniowe | r [ɾ] | |||||||
| drżące | rr [r] |
Spółgłoski /n/ i /l/ mają podniebienne alofony [ɲ] i [ʎ] po samogłosce /i/. J może brzmieć jak [dʒ], ż [ʒ] lub [h] w zależności od dialektu.
[edytuj] Samogłoski
W języku baskijskim istnieje 5 samogłosek: /a/, /e/, /i/, /o/ i /u/. Brzmią one tak samo jak ich polskie odpowiedniki. W niektórych dialektach istnieje szósta samogłoska ü /ø/. Ton i iloczas nie są fonemiczne.
[edytuj] Gramatyka
Baskijski jest językiem ergatywnym:
- Gizona etorri da. - Mężczyzna przybył
- Gizonak mutila ikusi du. - Mężczyzna widzi chłopca
W polskim w obu zdaniach podmiot jest wyrażony w mianowniku. W baskijskim natomiast podmiot drugiego, przechodniego zdania wyrażony jest specjalnym przypadkiem - ergatywem, natomiast mianownik wyraża dopełnienie bliższe.
Baskijski jest też językiem aglutynacyjnym. Istnieje w nim inkorporacja zaimków, np. zdanie "mam książkę" brzmi po baskijsku liburua dut, dosłownie książka ja-mam-to.
Język baskijski ma dwanaście przypadków:
- Nominativus, czyli po prostu mianownik, zwany także absolutywem. Używany jest on do określenia podmiotu przy czasowniku nieprzechodnim lub dopełnienia bliższego przy czasowniku przechodnim; sufiks -a.
- Genetivus possesivus, tłumacząc na polski "dopełniacz posiadacza", określa przedmiot należący do kogoś; suffiks -en.
- Comitativus, odpowiadający polskiemu narzędnikowi z przyimkiem z; sufiks -ekin.
- Prolativus (benefactivus), stosowany dla oznaczenia przeznaczenia przedmiotu; sufiks: -tzat, -entzat.
- Instrumentativus (narzędnik), używa się go dla określenia, że coś zostało zrobione przy pomocy odmienionego przedmiotu; sufiks: -z.
- Inessivus, dla określenia miejsca, w jakim coś się znajduje; sufiks -n, -en.
- Allativus, dla określenia miejsca, do którego się zmierza, sufiks -ra(t) .
- Ablativus określa miejsce, z którego się przychodzi; sufiks: -tik.
- Locativus, określający związek przedmiotu z miejscem, z którego on pochodzi; sufiks: -ko, -go.
- Partitivus, mający różne zastosowania, sufiks -ik, -rik
[edytuj] Podstawowe zwroty
- Dziękuję - Eskerrik asko
- Nie - Ez
- Tak - Bai
- Proszę - Mesedez
- Przepraszam - Barkatu
- Cześć - Kaixo
- Dzień dobry - Egun on
- Czy mówisz po baskijsku? - Euskaraz badakizu?
- Jak leci? - Nola zaude?
- Świetnie - Oso ondo
- Cieszę się – Poztutzen naiz
[edytuj] Liczebniki
- 1 bat
- 2 bi
- 3 hiru
- 4 lau
- 5 bost
- 6 sei
- 7 zazpi
- 8 zortzi
- 9 bederatzi
- 10 hamar
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Wielki słownik baskijsko-polski (30 tys. haseł)
- Internetowy słownik baskijsko-polsko-baskijski
- Artykuł z Wiedzy i Życia (7/98) o języku baskijskim
- O języku baskijskim po polsku (w osobnych działach także rozmówki, słownik i testy)
