Baskisk språk
Frå Wikipedia – det frie oppslagsverket
| Baskisk (euskara) |
||
| Klassifisering: | isolat | |
| Bruk | ||
| Tala i: | Spania, Frankrike | |
| Område: | Baskarland | |
| Baskisktalande i alt: | ca. 1 033 900 (2001) | |
| Rangering: | ikkje blant dei 100 største | |
| Skriftsystem: | Det latinske alfabetet med nokre tilleggsbokstavar | |
| Offisiell status | ||
| Offisielt språk i: | Euskadi og Navarra i Spania | |
| Normert av: | Euskaltzaindia | |
| Språkkodar | ||
| ISO 639-1: | eu | |
| ISO 639-2: | baq (B) / eus (T) | |
| ISO 639-3: | eus | |
Baskisk (baskisk: euskera / euskara / eskuara) er eit språk utan kjende slektspråk, eit isolert språk, som blir snakka langs Biscayabukta i Spania og Frankrike, i regionen som kallast Baskerland. Språket blir tala av omlag 690 000 baskarar. Mange baskisktalande bur utføre Baskerland, og om me tell med dei blir antal baskisktalande om lag 800 000.
Namnet baskisk kjem frå det latinske ordet vascones, eit namn som blei brukt om keltiberarar, ei gruppe keltarar som budde på den iberiske halvøya. Ordet delar etymologi med den baskiske forstavinga euski-.
Baskarane sin betegnelse på seg sjølve er Euskaldunak, som er avleidd frå språknamnet euskara (og betyr altså «baskisktalande»).
Baskisk er i dag det einaste ikkje-indoeuropeiske språket som brukast i vest-Europa (viss vi ser bort frå samisk og austersjøfinsk i nord-Europa og maltesisk i sør-Europa), og det einaste isolerte språket på det europeiske kontinentet. Baskisk har heldt stand mot indoeuropeiske språk i tusenvis av år, blant dei keltisk, latin og dagens romanske språk. Det er sannsynleg at språket er det einaste gjenlevande språket av dei som blei tala i Europa før dei indoeuropeiske språka kom.
Latinske innskrifter av romersk opphav i Aquitaine (Sør-Frankrike) inneheld fleire ord som liknar svært mykje på baskiske, til dømes personnamna Nescato og Cison (neskato og gizon tyder jente og mann på moderne baskisk). Dette språket er kalla aquitansk, og blei truleg tala før romarane brakte med seg latin til vestpyreneene. Romersk forsømming av denne regionen gjorde at baskisk overlevde som språk, mens andre ikkje-indoeuropeiske språk på den iberiske halvøya, som til dømes iberisk og tartessisk, døydde ut og blei erstatta med latin.
Innhaldsliste |
[endre] Etnolingvistiske data
[endre] Antal brukarar, språkstatus
Baskisk blir brukt av om lag 690 000 menneske i nordaust-Spania og sørvest-Frankrike. Ein finn ikkje pålitelege tal på antal brukarar av baskisk som bur utføre det baskiske området, men ein kan tru at ein finn rundt 90 000 elles i Europa og Amerika som talar eller kan forstå baskisk. Dersom me tar med dette talet kan me seie at det totale antalet baskisktalande nærmar seg 800 000. (1998 utgåva av Encyclopædia Britannica har eit høgare tal, men Ethnologue – som baserer seg på tal frå 1991 – legg fram talet 650 000. I folketeljinga i 1994 var det 618 000 morsmålsbrukarar. 1999 utgåva av EUSTAT, EUs årlege statistikkbok, seier at det fans 690 000 brukarar i Spania, mens Instituto Cultural Vasco i 1997 anslo at det var 56 000 baskiskspråklege i Frankrike over 15 år).
Nesten alle baskiskspråklege er fleirspråklege, og forstår sine nasjonalstaters språk.
[endre] Geografisk distribusjon
Det baskiske geografiske språkrommet omfattar ei 50 kilometer brei stripe fra Bilbao i Spania til Bayonne i Frankrike, og har eit samla areal på omlag 100 000 kvadratkilometer. I Spania gjeld dette provinsane Gipuzkoa (Guipúzcoa), deler av Bizkaia (Viscaya) og Nafarroa (Navarra), og det nordaustlege hjørnet av Araba (Álava). Baskarane i desse spanske områda er som oftast lokaliserte i industrialiserte område.
I Frankrike blir baskisk mest brukt i vestlege deler av departementet Pyrénées-Atlantiques, eit område som tidlegare var delt inn i provinsane Labourd, Basse-Navarre og Soule.
I tilegg til i desse to landa finn du óg store grupper baskisktalande i USA, Latin-Amerika, Australia, Filippinene og i andre deler av Europa.
[endre] Grammatikk
[endre] Konsonantar
I tabellen nedanfor er dei baskiske konsonantane representert med dei tilsvarande konsonantane i skriftspråket, baskisk har eit så godt skriftspråk at det er mogleg. Unntaka er forklart nedanfor.
| Konsonantsystemet i baskisk | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| bilabialar | labiodentalar | dentalar/alveolarar | palatoalveolarar | palatalar | velarar | |
| ustemte lukkelydar | p | t | tt | k | ||
| stemte lukkelydar | b | d | dd | g | ||
| affrikaatat | tz, ts | tx | ||||
| ustemte frikativar | f | z,s | x | (j) | ||
| nasalar | m | n | -in- | |||
| lateralar | l | -il- | ||||
| tremulantar | r, rr | |||||
| puolivokalar | j |
Dei baskiske frikativane er ustemte viss omgjevnadene ikkje får dei til å bli stemte, i intervokal posisjon.
