Panama

Z Wikipedii

República de Panama Republika Panamy
Flaga Panamy Herb Panamy
Dewiza: (łac.) Pro Mundi Beneficio (Dla Korzyści od Świata)
Hymn: Himno Istmeño
Język urzędowy	hiszpański
Stolica	Panama
Ustrój polityczny	republika
Głowa państwa	prezydent Martín Torrijos
Szef rządu	prezydent Martín Torrijos
Powierzchnia  • całkowita  • wody śródlądowe	115. na świecie 78 200 km² 2,9
Liczba ludności (2008)  • całkowita   • gęstość zaludnienia	135. na świecie 3 293 0001▲ 42 osób/km²
Jednostka monetarna	balboa (BSD)
Niepodległość	od Kolumbii 3 listopada 1903
Strefa czasowa	UTC -5
Kod ISO 3166	PA
Domena internetowa	pa
Kod samochodowy	PA
Kod telefoniczny	+507
1  Dane szacunkowe na lipiec 2008 roku, podane za CIA The World Factbook (Źródło:CIA)

Panama (Republika Panamy, Republica de Panama) – państwo w Ameryce Środkowej, położone nad Morzem Karaibskim i Oceanem Spokojnym. Graniczy z Kolumbią (225 km) i Kostaryką (330 km) - łączna długość granic lądowych wynosi 555 km, ponadto 2490 km wybrzeża morskiego. Znana głównie z Kanału Panamskiego, dzięki któremu statki aby przepłynąć z zachodu na wschód Ameryki nie muszą opływać Ameryki Południowej i przechodzić przez Cieśninę Magellana.

Spis treści 1 Geografia 2 Historia 3 Ustrój polityczny 4 Ludność 5 Nauka 6 Gospodarka 7 Rolnictwo 8 Przemysł 9 Zobacz też 10 Linki zewnętrzne

[edytuj] Geografia

Terytorium Panamy stanowi wąski (od ok. 50 km do ok. 200 km) pas lądu, łączący Amerykę Południową z Ameryką Północną. W najwęższej części, zw. Przesmykiem Panamskim, znajduje się Kanał Panamski. Ponad 50% pow. kraju zajmują wyżyny i góry Kordylierów Centralnych. Na zachodzie Cordillera de Veraguas z licznymi stożkami wulkanów (m.in. Chiriquí, najwyższy szczyt kraju, 3478 m), na wschodzie — Serranía del Darién (wys. do ok. 1900 m). Na wybrzeżach — aluwialne niziny. Wybrzeża rozczłonkowane (łączna dł. ok. 2000 km). Liczne zatoki, największe: Panamska (Ocean Spokojny) i Moskitów (Morze Karaibskie). Wzdłuż wybrzeży rafy koralowe (zwł. na Morzu Karaibskim) i ok. 1600 wysp (m.in. Archipelag Perłowy na Oceanie Spokojnym). Obszar Panamy jest położony w strefie aktywnej sejsmicznie. Klimat równikowy, na pn. wybitnie wilgotny (opady całoroczne, do 4000 mm), na pd. wilgotny (opady gł. w półroczu letnim, 1500–2500 mm rocznie). Średnia temperatura miesięczna: 26–28°C na nizinach i ok. 17–10°C w górach. Na wybrzeżu Morza Karaibskiego częste burze (do 200 rocznie). Gęsta sieć krótkich rzek, wpadających głównie do Oceanu Spokojnego. Lasy (44% pow.) równikowe wilgotne na północy i zrzucające okresowo liście — na południu oraz namorzynowe — na wybrzeżu Morza Karaibskiego. W kotlinach roślinność sawannowa.

• Najwyższe miejsce: Volcan de Chiriqui (Volcan Baru) 3475 m n.p.m.
• Najniższe miejsce: Ocean Spokojny 0 m n.p.m.

Zobacz też: Kanał Panamski.

[edytuj] Historia

Obszar zasiedlony pierwotnie przez Indian, głównie Czibczów. Do podboju hiszpańskiego znajdował się w zasięgu handlu prowadzonego przez Azteków i Majów. Przez Europejczyków odkryty ok. 1501, stał się posiadłością hiszpańską. Od 1535 wchodził w skład wicekrólestwa Nowej Hiszpanii, od 1717 — wicekrólestwa Nowej Granady. Przez cały okres kolonialny był centrum wymiany handlowej. Po wyzwoleniu spod panowania hiszpańskiego Nowej Granady 1819, Panama, jako jej prowincja, weszła w skład Wielkiej Kolumbii. Od 1830 należała do Kolumbii. Znaczenie Panamy wzrosło z chwilą wybudowania (1850–1855) kolei łączącej Ocean Spokojny z Morzem Karaibskim, a zwłaszcza w związku z budową (od 1881) Kanału Panamskiego. W latach 1855–1886 miała autonomię wewnętrzną, którą utraciła wskutek dążeń secesjonistycznych. W 1903 z inspiracji USA oderwała się od Kolumbii (na czele ruchu separatystycznego stał M. Amador Guerrero) i utworzyła odrębną republikę. Traktat z 1903 (Hay–Bunau-Varilla) przyznał USA wieczystą dzierżawę Strefy Kanału Panamskiego i prawo stacjonowania na terenie Panamy wojsk amerykańskich. W następnych latach rozwój gospodarki był związany z Kanałem, na prowincji tradycyjna gospodarka rolna (gł. uprawa bananów). W latach 30. wystąpiły konflikty społeczne na tle rasowym, wywołane przez nacjonalistyczny ruch, na którego czele stał A. Arias Madrid. Ustaliły się silne wpływy polityczne i ekonomiczne USA, podczas II wojny światowej na terenie Panamy utworzono amerykańskie bazy wojskowe. Po wojnie konflikty z USA (1964 zerwanie stosunków dyplomatycznych), załagodzone układem z 1965, zawierającym obietnice uznania przez USA pełnej suwerenności Panamy w Strefie Kanału. W latach 60. szybki rozwój ekonomiczny, związany ze szczególnymi stosunkami z USA, dzięki którym Panama pełniła funkcje pośrednika w handlu między USA a niektórymi państwami Ameryki Łacińskiej. W 1968 zamach stanu i (do 1969) rządy junty wojskowej. Od początku 1969 faktyczną władzę w Panamie sprawował gen. Omar Torrijos Herrera (1972–1978 premier z nadzwyczajnymi pełnomocnictwami): zakaz działalności partii politycznych, reformy społeczno-gospodarcze, między innymi w dziedzinie rolnictwa i oświaty. W 1973 ponowne zaostrzenie konfliktu z USA — Panama wystąpiła z żądaniem suwerenności w Strefie Kanału i wycofania z jej terenu wojsk amerykańskich. Kilkuletnie rokowania z USA w sprawie Kanału, prowadzone przy poparciu państw latynoamerykańskich dla Panamy, zostały zakończone 1977 układem, który spełnił roszczenia Panamy i ustalił warunki przekazania jej Strefy Kanału. Od 1978 rządy cywilne, a faktycznie dyktatura wojskowa gen. Torrijosa (do 1981). Dzięki szybkiemu rozwojowi usług w dziedzinie handlu, bankowości i transportu morskiego (tzw. tania bandera) utrzymywał się wzrost gospodarczy i ekspansja zagranicznego kapitału inwestycyjnego, głównie z USA. Od 1983 dyktatura gen. Manuela Noriegi: program oszczędnościowy w gospodarce, narastanie konfliktów między władzą a opozycją cywilną, od 1987 konflikt z USA, zaostrzony 1988 po nieudanej próbie zamachu stanu. Od 1989, po unieważnieniu przez władze wyborów prezydenckich, dalszy wzrost napięć wewnętrznych i pogorszenie stosunków Panamy z krajami Ameryki Łacińskiej. W wyniku interwencji wojsk USA (1989) aresztowano gen. Noriegę, rządy objął prez. G. Endara, zwycięzca wyborów 1989. Szybko stracił poparcie społeczeństwa (1992 odrzucono w referendum jego projekt reformy konstytucji). W wyborach prezydenckich 1994 zwyciężył E. Pérez Balladares z opozycyjnej Rewolucyjnej Partii Demokratycznej. Panamskie wojsko zostało rozwiązane konstytucyjną poprawką w roku 1994. Bezpieczeństwo zewnętrzne jest zapewnione dzięki Traktatowi o Neutralności Kanału Panamy z USA, które przejęło ochronę terytorialną. W skutek tego jest ryzyko powróceniu do wcześniejszego wojskowego reżimu faktycznie nieistniejący (Źródło: Sprawozdanie Euromoney / Lehman Bracia, 26. Lutego 1999 r.) Podjęto rokowania na temat formy obecności amerykanów po 1999 w strefie Kanału Panamskiego i przyszłości bazy lotniczej w Howard, która jest wielonarodowym ośrodkiem walki z handlem narkotykami. Przyjęto prawo o Władzy Kanału Panamskiego, autonomicznej i niezależnej finansowo, która przejęła zarząd w XII 1999 po zakończeniu działalności Komisja Kanału Panamskiego.

[edytuj] Ustrój polityczny

Panama jest republiką, konstytucja została uchwalona w 1972, znowelizowana w 1983. Głową państwa i szefem rządu jest prezydent, wybierany w wyborach powszechnych na kadencję 5-letnią. Władza ustawodawcza należy do 1-izbowego Zgromadzenia Ustawodawczego o kadencji 5-letniej, wybieranego w wyborach powszechnych. Władzę wykonawczą sprawuje rząd powoływany przez prezydenta i przed nim odpowiedzialny. Od 1 września 2004 roku urząd prezydenta sprawuje Martin Torrijos Espino.

[edytuj] Ludność

Około 60% ludności Panamy stanowią Metysi, 20% — Mulaci i Murzyni, 10% — ludność pochodzenia europejskiego, poza tym Indianie, skupieni głównie na wybrzeżu Morza Karaibskiego, m.in. w Comarca de San Blas. 84% społeczeństwa to katolicy, ok. 5% — protestanci. Wysoki przyrost naturalny, ok. 21‰ rocznie (1999–2001); 1/3 ludności w wieku do 14 lat. Średnia gęstość zaludnienia 33 mieszkańców na km2 (2000), największa — w środkowej części, w strefie Kanału Panamskiego. W miastach mieszka 53% ludności. Główne miasta: Panama, San Miguel, David, Penonomé, Colón. W rolnictwie, leśnictwie i rybołówstwie jest zatrudnionych 23% ludności zawodowo czynnej, w przemyśle — 15%, w usługach (głównie przy obsłudze Kanału Panamskiego) — 62% (2000); bezrobocie obejmuje ok. 14% ludności zawodowo czynnej.

[edytuj] Nauka

Główną instytucją naukową w Panamie jest Panamska Akademia Nauk w mieście Panama (zał. 1748), afiliowana do Hiszpańskiej Akademii Królewskiej. Z 6 działających w Panamie instytutów naukowych największe znaczenie ma Instytut Badań Tropikalnych Smithsona (zał. 1946, prowadzony przez Smithsonian Institution), prowadzący wielodyscyplinarne badania nad regionami tropikalnymi Ameryki Południowej. Działa państwowy uniwersytet w mieście Panama (zał. 1935), katolicki uniwersytet Santa Maria de Antigua (zał. 1965) dla Ameryki Środkowej oraz 6 wyższych szkół zawodowych.

[edytuj] Gospodarka

Kraj rozwijający się. Gospodarka Panamy należy do bardziej stabilnych w Ameryce Środkowej, ale poziom życia społeczeństwa jest niski, szacuje się, że ok. 50% ludności żyje poniżej poziomu ubóstwa. Największy udział w tworzeniu produktu krajowego brutto mają usługi (76% — 1991), co wiąże się z obsługą Kanału Panamskiego, rolnictwo dostarcza — 11%, a przemysł — 13%. Produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca wynosi 4316 dolarów amerykańskich rocznie. Znaczne dochody przynosi turystyka (ok. 300 tys. turystów rocznie). Panama jest drugim, co do wielkości (obok Hong Kongu) centrem międzynarodowej dystrybucji i handlu (wolnej strefy handlowej) na świecie. W Wolnej Strefie Panama’s Colon działa powyżej 1500 przedsiębiorstw międzynarodowego importu / eksportu, jest odwiedzana przez więcej niż 250.000 gości rocznie i generuję eksport i reeksport o wartości więcej niż 11 miliard US$ rocznie. Panama jest drugie (obok Szwajcarii, co się może z powodu ograniczenia tajemnicy bankowej w Szwajcarii od 2008 roku na korzyść Panamy zmienić), co do wielkości międzynarodowe centrum bankowe na świecie. Giełda papierów wartościowych w Panamie jest najbardziej rozwiniętą giełdą w Centralnej & Południowej Ameryce. Panama utrzymuje ochronioną absolutną tajemnicę bankową, i wymaga bezwzględne zachowanie prawa tajemnicy handlowej i korporacyjnej, która jest zagwarantowana w konstytucji Republiki Panamy. Panama nie podpisała żadnych traktatów o wzajemnej pomocy prawnej (MLAT) o udostępnieniu informacji bankowej z jakimś innym państwem i nie uznaje orzeczeń sądowych sądów z innych krajów (jedyny wyjątek stanowi przemyt narkotyków i transakcje pieniężne powiązane z nimi). Z tych powodów jest Republika Panamy zaliczana przez OECD do rajów podatkowych. IBC (Międzynarodowe Biznesowe Centrum) jest utożsamieniem różnego typu spółek offshore, które nie płacą żadnego podatku i nie posiadają obowiązku składania sprawozdań do władz Republiki Panamy. Akcje na "Okaziciela" spółek akcyjnych zarejestrowanych w Panamie pozwalają akcjonariuszom utrzymać 100% anonimowości i prywatności. Panamska Fundacja interesu prywatnego uwzględnia niejawne Dokumenty Protektora Prywatnego i Listę Życzeń Protektora Prywatnego i umożliwia tą drogą Protektorowi Prywatnemu i beneficjantom fundacji interesu prywatnego pozostać 100% anonimowymi. Agencja ratingowa Moody’s klasyfikuje Panamę na Ba1 i Standard & Poors wycenia Panamę na BB+.

[edytuj] Rolnictwo

Użytki rolne zajmują ok. 29% powierzchni kraju. Przeważają małe, drobnotowarowe gospodarstwa rolne i duże plantacyjne, wysokotowarowe. Rozpowszechniony system dzierżawy ziemi. Uprawa, głównie na eksport: bananów, trzciny cukrowej, kakaowca i kawy. Główne żywieniowe rośliny uprawne: ryż, kukurydza zwyczajna, maniok jadalny. Mniejsze znaczenie ma uprawa tytoniu, palmy kokosowej i owoców (pomarańcze, awokado, mango, ananasy). Hodowla głównie bydła. Eksploatacja lasów (gł. mahoń). Przybrzeżne połowy tuńczyków, krewetek, homarów oraz perłopławów (Archipelag Perłowy).

[edytuj] Przemysł

Bogactwa mineralne eksploatowane w niewielkim stopniu. Wydobycie soli kamiennej, rud żelaza, manganu, złota. Bogate, nie eksploatowane złoża rud miedzi oraz węgla kamiennego. Produkcja energii elektrycznej w elektrowniach naftowych i wodnych (największa na rzece Bayano, we wschodniej części kraju). Z przemysłu przetwórczego rozwinięty głównie przemysł spożywczy (cukrowniczy, mleczarski, tytoniowy i owocowy), poza tym włókienniczy, drzewny. W Colón rafineria ropy naftowej (przetwarza około 10 mln ton ropy rocznie, zaopatruje w paliwo statki przepływające Kanał Panamski). Największe ośrodki przemysłu: Colón (wraz ze strefą wolnocłową) i Panama.

[edytuj] Zobacz też

• Podział administracyjny Panamy

[edytuj] Linki zewnętrzne

• PASSPORT TO PANAMA: www.passport2panama.com
• CIA Factbook (po angielsku)
• Strona Prezydenta Panamy (po hiszpańsku)
• Informator (po polsku)
• Mapy i informacje na temat miasta Panamy
• Zdjęcia z Panamy
• Mellander, Gustavo A.; Nelly Maldonado Mellander (1999). Charles Edward Magoon: The Panama Years. Río Piedras, Puerto Rico: Editorial Plaza Mayor. ISBN 1563281554. OCLC 42970390.
• Mellander, Gustavo A. (1971). The United States in Panamanian Politics: The Intriguing Formative Years. Danville, Ill.: Interstate Publishers. OCLC 138568.
• CoolPanama.com Panama Portal (po hiszpańsku, po angielsku)