Szkocja
Z Wikipedii
Alba Scotland Szkocja |
|||||
|
|||||
Dewiza: (łac.) Nemo me impune lacessit (Nikt nie zadziera ze mną (wyzywa mnie) bezkarnie) |
|||||
Hymn: Flower of Scotland (Kwiat Szkocji) |
|||||
Język urzędowy | szkocki gaelicki, angielski | ||||
Stolica | Edynburg | ||||
Ustrój polityczny | demokratyczny, autonomiczny | ||||
Typ państwa | monarchia konstytucyjna (część Wielkiej Brytanii z lokalnym parlamentem) | ||||
Głowa państwa | królowa Elżbieta II | ||||
Szef rządu | Pierwszy minister Ailig Salmond | ||||
Powierzchnia • całkowita • wody śródlądowe |
-. na świecie 78 772 km² 1,9% |
||||
Liczba ludności (2006) • całkowita • gęstość zaludnienia • narodowości |
-. na świecie 5 116 900 65 osób/km² Szkoci, Anglicy, inni |
||||
Jednostka monetarna | Funt szterling (GBP, £) | ||||
Religia dominująca | kalwinizm (Kościół Szkocki) | ||||
Strefa czasowa | UTC 0 | ||||
Kod telefoniczny | 44 | ||||
Szkocja (ang. Scotland, gael. Alba) - dawniej niezależne królestwo, obecnie część składowa Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej. Obejmuje północną część wyspy Wielkiej Brytanii oraz Hebrydy, Orkady i Szetlandy. Od południa graniczy z Anglią. Krajobraz w przeważającej części wyżynny i górski. Klimat umiarkowanie ciepły, wybitnie morski. Na północy Szkocji Góry Kaledońskie i Grampiany, na południu Wyżyna Południowoszkocka. W centrum niewielka Nizina Środkowoszkocka skupiająca większą część ludności.
Patronem Szkocji jest święty Andrzej. Kwiatem charakteryzującym Szkocję, jako region zaliczany do Wielkiej Brytanii, jest oset.
W 2005 r. 42% ludności Szkocji należało do kalwińskiego Kościoła Szkockiego, który jest od 1560 r. Kościołem narodowym. Kościół Szkocki nie jest kościołem państwowym (od 1921 roku), a „narodowym” (national church), a zatem Szkocja ma formę pośrednią między rozdziałem kościoła od państwa (Walia, Irlandia Północna), a kościołem ustanowionym jak w Anglii.
Spis treści |
[edytuj] Historia
Szkocja jest zamieszkana co najmniej od piątego tysiąclecia przed naszą erą. Od początku była obszarem, na którym dochodziło do konfrontacji różnych kultur i ludów (Piktowie, Celtowie, Normanowie, Rzymianie, Anglowie), jednakże jej dzika przyroda zawsze stawała po stronie aktualnych władców tych ziem.
Walki o wpływy w Szkocji ciągną się przez całą jej historię. Z czasem Szkocja została połączona z Anglią, najpierw unią personalną gdy Jakub VI z dynastii Stuartów zasiadł na tronie angielskim po śmierci Elżbiety I, potem zaś unią realną w roku 1707 kiedy powstało Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii.
Jako jednolity organizm społeczny i gospodarczy, istnieje od IX w., kiedy to Kenneth MacAlpin władca celtyckiego królestwa Dalriady, zdobył koronę królestwa Piktów (jego matka pochodziła z piktyjskiego rodu królewskiego) jednocząc oba państwa.
W końcu XIII wieku Szkocja została najechana przez Anglików, po czym na 2 wieki odzyskała suwerenność, mimo coraz większych angielskich wpływów. W 1297 roku wybuchł bunt Williama Wallace, a w 1314 Robert I Bruce został uznany za faktycznego króla Szkocji (po bitwie pod Bannockburn). Od 1603 roku Szkocja i Anglia miały wspólnego władcę (unia personalna), a od 1707 roku wspólny parlament. Szkoci nigdy nie pogodzili się z angielską dominacją, co wraz z poparciem dla legitymistycznej dynastii Stuartów doprowadzało wiele razy do powstań.
W maju 1999 roku Szkoci wybrali swój własny parlament, w odpowiedzi na referendum z roku 1997, w którym chęć posiadania własnej władzy ustawodawczej wyraziło 75% głosujących.
Powołanie pierwszego od trzech stuleci szkockiego parlamentu było możliwe dzięki polityce brytyjskiego premiera Tony'ego Blaira, który realizując swe obietnice przedwyborcze znacznie złagodził politykę w stosunku do części składowych Wielkiej Brytanii.
W 2007 r. premier rządu szkockiego, Alex Salmond ze Szkockiej Partii Narodowej przedstawił projekt ustawy o przeprowadzeniu referendum niepodległościowego, które miałoby umożliwić odłączenie się Szkocji od Wielkiej Brytanii.[1]
Niejako zapowiedzią tej zmiany polityki był zwrot Szkocji (1996) kamienia koronacyjnego dawnych królów szkockich, który od siedmiu stuleci służył też królom brytyjskim i jako taki przechowywany był w Anglii.
[edytuj] Gospodarka
Szkocja jest obok Irlandii centrum przemysłu whisky. Ważnym elementem gospodarki jest rybołówstwo i wydobycie ropy naftowej z dna Morza Północnego. Siedzibą wielu kompanii naftowych jest Aberdeen. Przemysł skupiony jest w centralnej części kraju, na terenach Niziny Środkowoszkockiej i na wschodnim wybrzeżu. Rozwinięty jest przemysł metalurgiczny (hutnictwo żelaza i aluminium), elektrotechniczny, elektroniczny, maszynowy, chemiczny, włókienniczy, papierniczy i spożywczy. Urodzajne tereny rolnicze ciągną się od pasa centralnych nizin, poprzez wschodnie wybrzeże, aż do Fraserburgha. Uprawia się głównie jęczmień i owies. Szkocja posiada własne banknoty i monety emitowane przez trzy szkockie banki. Obowiązującą walutą jest Funt szterling. Funtami Szkockimi płacić można na terenie całej Wielkiej Brytanii jednakże poza jej granicami nie zawsze są honorowane.
Miasto | Populacja 1991 |
Populacja 2001 |
---|---|---|
Glasgow (Glaschu) | 658.379 | 629.501 |
Edynburg (Dùn Èideann) | 400.632 | 430.082 |
Aberdeen (Obar Dhèathain) | 182.133 | 184.788 |
Dundee (Dùn Dè, Dùn Dèagh) | 157.808 | 154.674 |
Paisley (Paislig) | 73.925 | 74.170 |
East Kilbride (Cille Bhrìghde an Ear) | 70.579 | 73.796 |
Inverness (Inbhir Nis) | 50.000 | 55.000 |
Hamilton (Hamaltan) | 49.988 | 48.546 |
Cumbernauld (Comainn nan Allt) | 49.507 | 49.664 |
Greenock (Grianaig) | 49.267 | 45.467 |
[edytuj] Polityka
Od roku 1998 Szkocja posiada własny parlament i rząd. Wybory do szkockiego parlamentu odbywały się w latach 1999, 2003 i 2007. Do 2007 w Szkocji rządziła Partia Pracy, lecz po zwycięstwie SPN nowym premierem (pierwszym ministrem) został Alex Salmond, lider zwycięskiej partii. Dąży ona do niepodległości regionu. W kompetencji władz lokalnych jest oświata, kultura, zdrowie publiczne i w dużym stopniu gospodarka i podatki.
[edytuj] Podział administracyjny
Od 1996 roku Szkocja podzielona jest na 32 jednostki administracyjne zwane hrabstwami oraz 3 okręgi wyborcze wyspy. Między 1975 i 1996 w Szkocji istniało 9 regionów.
[edytuj] Kultura i kuchnia
Dudy, kilt i whisky to najbardziej znane produkty szkockiej kultury. Dudy pochodzą z Azji Mniejszej, mają jednak w kulturze Szkocji szczególne znaczenie i kojarzone są właśnie z nią. Kilt jako męska spódnica znana był już w czasach podbojów rzymskich na Wyspach brytyjskich. Charakterystyczny materiał, z którego wykonany jest kilt, zwany jest tartanem. Słowo to wywodzi się z francuskiego "tartanie" i oznacza po prostu tkaninę w kratę. Każdy z klanów szkockich ma swój unikatowy wzór kiltu. Whisky – jest kwestią sporną pomiędzy Szkotami a Irlandczykami – do dziś nie wyjaśnione jest bowiem, który z narodów wynalazł ten alkohol.
Nie ulega natomiast wątpliwości, iż szkocka whisky znana jest i ceniona na całym świecie. Do najpopularniejszych marek należą: Johnny Walker, Teacher's, Whyte&Mackay, Chivas Regal.
Szkocka kuchnia znana jest z shortbread (maślane pieczywo chrupkie), kidney pie oraz haggis. Haggis to owczy żołądek napełniony mieszaniną złożoną z posiekanych owczych podrobów (serce, płuca i wątroba), płatków owsianych, cebuli i przypraw, zaszyty i ugotowany. Zazwyczaj podaje się go z ziemniakami. Kuchnia szkocka charakteryzuje się sporą ilością potraw zawierających owies. Przykładem może być tu cranachan. Tradycyjne szkockie śniadanie składa się zazwyczaj z owsianki, jajek smażonych na bekonie lub też wędzonych ryb.
Ze Szkocji wywodzą się zespoły, Wet Wet Wet, Texas, zespół Franz Ferdinand oraz wokalistka Maggie Reilly .
[edytuj] Emigracja
Niezbyt żyzne góry i przeludnione niziny od wieków zmuszały Szkotów do emigracji. Emigrowali też często z przyczyn politycznych, niechętni angielskiej dominacji, prześladowani z powodów religijnych lub popierania dynastii Stuartów. Do emigracji zachęcały też władze - tytuł baroneta Nowej Szkocji został ustanowiony jako zachęta dla osiedlania się w Ameryce Północnej. Szkoci, zwłaszcza bitni górale, zasilali oddziały najemników w całej Europie. Od czasu wojny trzydziestoletniej, gdy szkocka piechota zasłynęła walcząc po stronie protestanckiej, szkockie gwardie pojawiły się w wielu armiach, także prywatnych. Szkocki pułk gwardii, złożony z jakobickich emigrantów mieli królowie Francji, szkoccy piechurzy byli także na polskich dworach magnackich, choćby znani z Sienkiewicza Szkoci Janusza Radziwiłła. Szkockie pułki, np. sławna "Czarna gwardia" ("Black Watch") - 42. Pułk Królewskiej Piechoty Szkockiej, czy pułk "Cameronians" - były wykorzystywane w najdalszych zakątkach imperium - od Indii do Ameryki Północnej. Dziś to elitarne jednostki, służące często jako straż przyboczna brytyjskim królom.
[edytuj] Klimat
Klimat w Szkocji jest umiarkowany morski o dość niestabilnej pogodzie. Szkockie przysłowie brzmi: If you don't like the weather, wait a minute (Jeśli nie podoba Ci się pogoda, poczekaj minutę). Szkocja poddana jest dobroczynnemu wpływowi Prądu zatokowego, co czyni tutejszy klimat dużo cieplejszym niż obszary w porównywalnych stopniach szerokości geograficznej jak na przykład Oslo w Norwegii. Temperatury są niższe niż w pozostałych częściach Wielkiej Brytanii, co naturalnie wynika z położenia na północy wyspy. Najniższa zanotowana temperatura w Szkocji wyniosła w styczniu 1982 roku – 27,2° C przy Braemar w górach Grampian Mountains. Temperatury w lecie oscylują około 18° C. Najwyższa odnotowana temperatura wyniosła 32,9° C, 9 sierpnia 2003 roku w Greycrook. W zachodniej części jest zazwyczaj cieplej i bardziej deszczowo niż na wschodzie Szkocji. Na zachodzie roczne opady wynoszą około 3 000 mm.
Przypisy
- ↑ Najwyższy Czas!, nr 35-36/2007, str. XIX
[edytuj] Zobacz też
- Portal o Szkocji
- Historia Szkocji, kalendarium historii Szkocji
- języki: gaelicki, lallans.
- Hymn Szkocji, flaga Szkocji, herb Szkocji
- Kościół Szkocki
- klany szkockie
- Blackwatch - legendarny regiment szkocki
[edytuj] Linki zewnętrzne
- "Szkocja - kraina legend" - największy serwis o Szkocji w Polsce
- Szkocja.eu - Życie i praca w Szkocji
- Narodowa Biblioteka Szkocji/The National Library of Scotland (en)