Malta
Z Wikipedii
| Repubblika ta' Malta Republic of Malta Republika Malty |
|||||
|
|||||
| Hymn: L-Innu Malti | |||||
 |
|||||
| Język urzędowy | maltański, angielski | ||||
| Język używany | maltański, angielski włoski, francuski |
||||
| Stolica | Valletta | ||||
| Ustrój polityczny | republika | ||||
| Głowa państwa | prezydent Edward Fenech Adami |
||||
| Szef rządu | premier Lawrence Gonzi | ||||
| Powierzchnia • całkowita • wody śródlądowe |
173. na świecie 316 km² 0% |
||||
| Liczba ludności (2008) • całkowita • gęstość zaludnienia |
172. na świecie 403 5321▲ 1277 osób/km² |
||||
| Jednostka monetarna | 1 euro = 100 eurocentów (EUR, €) | ||||
| Niepodległość | od Wielkiej Brytanii 21 września 1964 |
||||
| Strefa czasowa | UTC +1 - zima UTC +2 - lato |
||||
| Kod ISO 3166 | MT | ||||
| Domena internetowa | .mt | ||||
| Kod samochodowy | M | ||||
| Kod telefoniczny | +356 | ||||
 |
|||||
| 1 Dane szacunkowe na lipiec 2008 roku, podane za CIA The World Factbook (Źródło:CIA) (en) | |||||
Malta, Republika Malty (Repubblika ta' Malta, Republic of Malta) – państwo wyspiarskie położone w Europie Południowej, na Morzu Śródziemnym, na południe od Sycylii.
Spis treści |
[edytuj] Ustrój polityczny
Zobacz więcej w osobnych artykułach: Ustrój polityczny Malty, Prezydenci Malty, Premierzy Malty, Wybory do Parlamentu Europejskiego na Malcie, 2004.Malta jest republiką, z jednoizbowym parlamentem.
Po ostatnich wyborach, które odbyły się w 2003 w parlamencie zasiadają dwie partie:
- Partia Narodowa (Partit Nazzjonalista, PN) - 35 mandatów
- Partia Pracy (Partit Laburista, PL) - 30 mandatów
Partie te dzielą między siebie mandaty w parlamencie nieprzerwanie od 1971. Oprócz nich istnieją też inne drobne partie m.in.:
- Alternatywa Demokratyczna (Alternattiva Demokratika, AD)
- Maltańska Partia Komunistyczna (Partit Komunista Malti, PKM)
Od 1 maja 2004 roku Malta jest członkiem Unii Europejskiej.
[edytuj] Podział administracyjny
Zobacz więcej w osobnym artykule: Podział administracyjny Malty.W 1993 roku został ustanowiony podział administracyjny Malty obejmujący Maltę (wyspę) i Gozo. Powstało 68 samorządów, 54 na Malcie i 14 na Gozo.
[edytuj] Geografia
W skład Archipelagu Maltańskiego wchodzą wyspy: Malta, Gozo, Comino, Cominotto, Wyspy Św. Pawła (dwie wysepki obok siebie) i Filfla, będące wierzchołkami wapiennego masywu, pełnego głębokich zatok i dolin.
- Współrzędne geograficzne: 35 50 N, 14 35 E
- Długość wybrzeża: 136 km Malta i 43 km Gozo
- Najwyższy punkt: Ta' Dmejrek w pobliżu Dingli - 253 m n.p.m.
- Najniższy punkt: Morze Śródziemne - 0 m.
[edytuj] Klimat
Malta leży w strefie klimatycznej śródziemnomorskiej. Nie występują tu ostre wiatry, mgły, śnieg czy mróz. Średnia temperatura waha się od 14,1°C w zimie (listopad-kwiecień) do 32°C latem (maj-październik). Nasłonecznienie odpowiednio 6:46 godzin zimą i 10:11 godzin latem. Opady, przeważnie deszcz, pojawiają się głównie w okresie zimy. Roczna suma opadów to 578 mm.
[edytuj] Historia
Początki cywilizacji na Malcie sięgają aż 5200 lat p.n.e. gdy trafili tu z Sycylii pierwsi osadnicy. Około 3500 lat p.n.e. w miejscowości Ġgantija na wyspie Gozo została wzniesiona świątynia. Podobne budowle powstały później także w innych miejscach, zarówno na Gozo jak i na Malcie.
Malta, która jest dogodnym miejscem do kontrolowania centralnego i wschodniego basenu Morza Śródziemnego, przechodziła na przestrzeni dziejów często z rąk do rąk.
Około 800 p.n.e. założyli tu swoje osiedla Fenicjanie, a 300 lat później wyspę podbili Kartagińczycy. W 257 p.n.e. miał miejsce pierwszy atak Rzymian i w 218 p.n.e. Malta przeszła pod władanie Imperium Rzymskiego. W 60 n.e. u brzegów wyspy, na mieliźnie, rozbił się statek przewożący do Rzymu, jako więźnia św. Pawła, który nawrócił Maltę na chrześcijaństwo. W 395 po podziale Imperium Rzymskiego wyspa znalazła się we władaniu Cesarstwa Wschodniego ze stolicą w Konstantynopolu. W 870 została zdobyta przez Arabów, a w 1090 przez Normanów i przyłączona do księstwa, a następnie Królestwa Sycylii.
W 1530 cesarz Karol V Habsburg przekazał wyspę jako lenno wydalonemu z Rodos zakonowi joannitów (Kawalerów Maltańskich). 18 maja 1565 rozpoczął się atak liczącej około 40 tys.[1] żołnierzy armii tureckiej. Obrońcom, w skład których wchodzi kilkuset rycerzy zakonnych, 2 tys. żołnierzy hiszpańskich i około 6 tys. ludności cywilnej, udaje się ten atak całkowicie odeprzeć prawie cztery miesiące później, 8 września (Wielkie Oblężenie Malty). Dla uczczenia zwycięstwa Wielki Mistrz Jean Parisot de la Valette wzniósł w 1566 miasto, nazwane od jego nazwiska Valletta. Miasto to stało się później stolicą Malty. W 1798 zdążająca do Egiptu (54 tys.) flota francuska zaatakowała i zdobyła wyspę. Napoleon Bonaparte nakazał rycerzom zakonu w ciągu kilku dni opuścić Maltę. Po kilku miesiącach niezadowoleni z rządów francuskich mieszkańcy wyspy wzniecili powstanie i wspomagani przez Króla Sycylii i Brytyjczyków w 1800 zmusiły wojska francuskie do poddania się. Malta przeszła pod protekcję Wielkiej Brytanii.
Trwający od 1814 do 1815 kongres wiedeński ustanowił Maltę kolonią brytyjską. Wyspa stała się brytyjskim "niezatapialnym lotniskowcem" i bazą okrętów podwodnych w czasie II wojny światowej stwarzając poważne zagrożenie dla dostaw zaopatrzenia dla wojsk Osi w Afryce Północnej sama wymagając takich dostaw. Wojska osi "oblegały" wyspę niszcząc konwoje z zaopatrzeniem płynące do Malty, intensywnie ją bombardując oraz zastawiając minami. Spowodowało to czasową utratę przez aliantów możliwości podejmowania działań zaczepnych z Malty. Niemcy zrezygnowali jednak z planowanej inwazji koncentrując wysiłki na zdobyciu Egiptu. Po oblężeniu, kiedy przydział chleba dla cywilów spadł do niecałych 300 gramów, wyspa w 1942 została w odznaczona Krzyżem Jerzego.
W 1947 Malta uzyskała autonomię wewnętrzną, a w 1963 proklamowane zostało powstanie Państwa Maltańskiego. Rok później Malta uzyskała całkowitą niepodległość jako członek brytyjskiej Wspólnoty Narodów. Podpisany został też układ obronny z Wielką Brytanią, który zezwalał na utrzymanie na Malcie brytyjskich baz wojskowych. W 1967 układ ten został zerwany i dopiero po czterech latach udało się wynegocjować prowizoryczne porozumienie. 13 grudnia 1974 proklamowana została Republika Malty (Repubblika ta' Malta). 1 maja 2004 Malta przystąpiła do Unii Europejskiej.
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Gospodarka
W II połowie lat 80. XX wieku szybki rozwój gospodarczy kraju, do niedawna silnie związanego z Wielką Brytanią (brytyjskie bazy wojskowe, stocznie remontowe, przemysł metalowy). Po 1987 prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych, napływ kapitału zagranicznego i rozwój nowoczesnej gałęzi przemysłu. Wzrost produktu krajowego brutto o 1,4% (2005). Przemysł wytwarza 23% produktu krajowego brutto, rolnictwo — 3%, pozostałą część — usługi 2003. Produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca w 2005 wynosił w parytecie siły nabywczej 18800 dolarów amerykańskich. Główną gałęzią gospodarki Malty jest turystyka.
[edytuj] Demografia
| 2003 r. | |
|---|---|
| Liczba ludności | 399 867 |
| Ludność według wieku | |
| 0 - 14 lat | 19,5% |
| 15 - 64 lat | 67,5% |
| ponad 64 lata | 13% |
| Wiek (mediana) | |
| W całej populacji | 37,2 lat |
| Mężczyzn | 35,6 lat |
| Kobiet | 38,8 lat |
| Przyrost naturalny | 0,73% |
| Współczynnik urodzeń | 12,75 urodzin/1000 mieszkańców |
| Współczynnik zgonów | 7,8 zgonów/1000 mieszkańców |
| Współczynnik migracji | 2,34 migrantów/1000 mieszkańców |
| Ludność według płci | |
| przy narodzeniu | 1,09 mężczyzn/kobiet |
| poniżej 15 lat | 1,08 mężczyzn/kobiet |
| 15 - 64 lat | 1,02 mężczyzn/kobiet |
| powyżej 64 lat | 0,72 mężczyzn/kobiet |
| Umieralność noworodków | |
| W całej populacji | 5,62 śmiertelnych/1000 żywych |
| płci męskiej | 5,87 śmiertelnych/1000 żywych |
| płci żeńskiej | 5,34 śmiertelnych/1000 żywych |
| Oczekiwana długość życia | |
| W całej populacji | 78,43 lat |
| Mężczyzn | 75,94 lat |
| Kobiet | 81,14 lat |
| Rozrodczość | 1,91 urodzin/kobietę |
[edytuj] Kultura
| Data | Nazwa polska | Nazwa maltańska | Nazwa angielska |
|---|---|---|---|
| 31 marca | Dzień Wolności | Jum il-Ħelsien | Freedom Day |
| 7 czerwca | Sette Giugno | Is-Sette Giugno | Sette Giugno |
| 8 września | Matki Boskiej Zwycięskiej | Jum Il-Vitorja | Our Lady of Victories |
| 21 września | Dzień Niepodległości | Jum I-Indipendenza | Independence Day |
| 13 grudnia | Dzień Republiki | Jum ir-Repubblika | Republic Day |
- Dzień Wolności - 31 marca 1979 - ostatnie jednostki wojsk brytyjskich opuściły Maltę.
- Sette Giugno z wł. 7 czerwca - 7 czerwca 1919 - wojska angielskie siłą stłumiły demonstracje w Valletcie, zginęło 3 demonstrantów a kolejny z demonstrantów zmarł, na skutek odniesionych ran, następnego dnia.
- Matki Boskiej Zwycięskiej - 8 września 1565 - wojska tureckie odstąpiły od oblężenia Malty.
- Dzień Niepodległości - 21 września 1964 - uzyskanie przez Maltę niepodległości.
- Dzień Republiki - 13 grudnia 1974 - proklamowanie Republiki Malty
[edytuj] Transport samochodowy
Na Malcie obowiązuje ruch lewostronny. Maksymalna prędkość w terenie zabudowanym wynosi 50 km/godz., poza 80 km/godz.
[edytuj] Ciekawostki
 |
Ta sekcja wymaga dopracowania zgodnie z zaleceniami edycyjnymi. Należy w niej poprawić: usunąć sekcję "ciekawostki", encyklopedyczne informacje zintegrować z resztą hasła. Po naprawieniu wszystkich błędów można usunąć tę wiadomość. |
- Większość domów na Malcie ma swojego patrona.
- Wielu mieszkańców tego kraju żartuje, że na wyspie jest więcej kościołów niż mieszkańców.
- Na Malcie językami urzędowymi są: maltański oraz angielski, jednak wielu mieszkańców tego kraju (gł. młode kobiety) potrafią się porozumieć również po francusku, włosku oraz niemiecku.
- Malta znana jest ze szkół językowych. Każdego roku przyjeżdża studiować na Maltę duża liczba młodych ludzi z Europy i całego świata.
[edytuj] Maltańska kuchnia
Obce wpływy odgrywają znaczącą rolę w maltańskiej kuchni. Bliskość Włoch spowodowała rozpowszechnienie na Malcie potraw z makaronu, po Brytyjczykach zostały steki, szarlotka i smażona ryba z frytkami. Autentyczne maltańskie potrawy należą do kuchni śródziemnomorskiej.
Potrawy charakterystyczne dla Malty:
[edytuj] Zupy
- Aljotta - zupa rybna, przyprawiona cebulą i ziołami
- Brodu - bulion wołowy z dodatkiem selera, kabaczka i rzepy
- Kawlata - jarzynowa z wieprzowiną lub maltańskimi kiełbaskami
- Minestra - zupa jarzynowa, podobna do włoskiej minestrone, lecz gęstsza
- Soppa tal-armla - jarzynowa podawana z kozim serem
[edytuj] Pasta
- Ross fil-forn - ryż z siekaną wołowiną, jajami, pomidorami i szafranem
- Timpana - zapiekanka z makaronu, mięsa, warzyw, sera i jaj
[edytuj] Jarzyny
Potrawy z miejscowych warzyw są często nadziewane farszem z mielonego mięsa, cebuli, pietruszki, oliwek, czerstwego pieczywa, ziół i pomidorów.
- Brungiel - nadziewane bakłażany
- Kapunata - bakłażany, pomidory, zielona papryka i czosnek
- Qagoc c mimli - nadziewane karczochy
- Qara'bali mimli - nadziewany kabaczek
[edytuj] Ryby i owoce morza
- Lampuka - ryba migrująca wzdłuż wybrzeży maltańskich od września do listopada
- Accola - seriola
- Awwija - homar
- Calamari - kałamarnica (nadziewana, smażona lub duszona)
- Cerna - granik
- Clamar - kałamarnica
- Dott- wrakoń
- Gamblu - wielka krewetka
- Granc - krab
- Merluzzo - morszczuk
- Qarnita - ośmiornica (często smażona w czosnku lub duszona w sosie z czerwonego wina)
- Tamar - omułek
- Tunnagg - tuńczyk (często gotowany z pomidorami, zieloną papryką i cebulą)
[edytuj] Potrawy z mięsa
- Bragioli - zrazy wołowe z nadzieniem z mielonego mięsa, oliwek, jaj, bekonu, czerstwego pieczywa i pietruszki
- Fenek biz-Zalza - potrawka z królika z dodatkiem cebuli, ziół i wina
- Torta tal-fenek - pasztet z królika
[edytuj] Sery
- Gbejna - owczy ser, który podaje się świeży, podsuszony lub przyprawiony. Jest to specjalność Gozo.
[edytuj] Napoje
Na Malcie można kupić rodzime wina i piwa. Przykładem może być Farson's Shandy - połączenie piwa i lemoniady. Najbardziej charakterystyczny napój to Kinnie - maltańska wersja coca-coli, z pomarańczową goryczką.
Przypisy
- ↑ Historia Wielkiego Oblężenia znana jest tylko ze źródeł chrześcijańskich, trudne jest więc dokładne oszacowanie sił tureckich. Zależnie od źródeł liczba atakujących waha się od 20 do nawet 100 tys., jednak najczęściej podawana i dość prawdopodobna to 40 tys.
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Linki zewnętrzne
| Państwa członkowskie |
Austria • Belgia • Bułgaria • Cypr • Czechy • Dania • Estonia • Finlandia • Francja • Grecja • Hiszpania • Holandia • Irlandia • Litwa • Luksemburg • Łotwa • Malta • Niemcy • Polska • Portugalia • Rumunia • Słowacja • Słowenia • Szwecja • Węgry • Wielka Brytania • Włochy |
  |
| Terytoria specjalne wchodzące w skład Unii |
Athos (gr.) • Azory (port.) • Büsingen am Hochrhein (niem.) • Campione d'Italia (wł.) • Ceuta (hiszp.) • Gibraltar (bryt.) • Gujana Francuska (fr.) • Gwadelupa (fr.) • Livigno (wł.) • Helgoland (niem.) • Madera (port.) • Martynika (fr.) • Melilla (hiszp.) • Reunion (fr.) • Saint-Barthélemy (fr.) • Saint-Martin (fr.) • Wyspy Alandzkie (fiń.) • Wyspy Kanaryjskie (hiszp.) |
|
| Oficjalni kandydaci | ||
| Terytoria, które wchodziły w skład EWG/UE |
Algieria (do 1962 jako część Francji)[potrzebne źródło] • Grenlandia (do 1985) |
| Członkowie UGiW i UE |
Austria • Belgia • Cypr • Finlandia • Francja • Grecja • Hiszpania • Holandia • Irlandia • Malta • Portugalia • Luksemburg • Niemcy • Słowenia • Włochy |
 |
| Członkowie UGiW spoza UE |
Monako • San Marino • Watykan |
|
| Pozostałe państwa spoza UE |
Andora • Czarnogóra • Kosowo |
| państwa członkowskie |
Albania • Andora • Armenia • Austria • Azerbejdżan • Belgia • Bośnia i Hercegowina • Bułgaria • Chorwacja • Cypr • Czarnogóra • Czechy • Dania • Estonia • Finlandia • Francja • Grecja • Gruzja • Hiszpania • Holandia • Irlandia • Islandia • Liechtenstein • Litwa • Luksemburg • Łotwa • Macedonia • Malta • Mołdawia • Monako • Niemcy • Norwegia • Polska • Portugalia • Rosja • Rumunia • San Marino • Serbia • Słowacja • Słowenia • Szwajcaria • Szwecja • Turcja • Ukraina • Węgry • Wielka Brytania • Włochy |
 |
| kandydaci | ||
| obserwatorzy |
Izrael • Japonia • Kanada • Meksyk • Stany Zjednoczone • Stolica Apostolska |
|
| chęć przystąpienia do EKPC |
Albania · Andora · Armenia · Austria · Azerbejdżan · Białoruś · Belgia · Bośnia i Hercegowina · Bułgaria · Chorwacja · Cypr · Czechy · Czarnogóra · Dania · Estonia · Finlandia · Francja · Gruzja · Grecja · Holandia · Hiszpania · Irlandia · Islandia · Kanada · Kazachstan · Kirgistan · Liechtenstein · Litwa · Luksemburg · Łotwa · Macedonia · Malta · Mołdawia · Monako · Niemcy ·Norwegia · Polska · Portugalia · Rosja · Rumunia · San Marino · Serbia · Słowacja · Słowenia · Stany Zjednoczone · Szwajcaria ·Szwecja · Tadżykistan · Turcja · Turkmenistan · Ukraina · Uzbekistan · Węgry · Wielka Brytania · Włochy
Albania • Angola • Antigua i Barbuda • Argentyna • Armenia • Australia • Bahrajn • Bangladesz • Barbados • Belize • Benin • Boliwia • Botswana • Brazylia • Brunei • Burkina Faso • Birma • Burundi • Kambodża • Kamerun • Kanada • Republika Środkowoafrykańska • Czad • Chile • Chiny • Kolumbia • Demokratyczna Republika Kongo • Kongo • Kostaryka • Wybrzeże Kości Słoniowej • Chorwacja • Kuba • Dżibuti • Dominika • Dominikana • Ekwador • Egipt • Salwador • Macedonia • Fidżi • Gabon • Gambia • Gruzja • Ghana • Grenada • Gwatemala • Gwinea • Gwinea Bissau • Gujana • Haiti • Honduras • Hongkong • Islandia • Indie • Indonezja • Izrael • Jamajka • Japonia • Jordania • Kenia • Korea Południowa • Kuwejt • Kirgistan • Lesotho • Liechtenstein • Makau • Madagaskar • Malawi • Malezja • Malediwy • Mali • Mauretania • Mauritius • Meksyk • Mołdawia • Mongolia • Maroko • Mozambik • Namibia • Nepal • Nowa Zelandia • Nikaragua • Niger • Nigeria • Norwegia • Oman • Pakistan • Panama • Papua-Nowa Gwinea • Paragwaj • Peru • Filipiny • Katar • Rwanda • Saint Kitts i Nevis • Saint Lucia • Saint Vincent i Grenadyny • Arabia Saudyjska • Senegal • Sierra Leone • Singapur • Wyspy Salomona • Republika Południowej Afryki • Sri Lanka • Surinam • Suazi • Szwajcaria • Republika Chińska • Tanzania • Tajlandia • Togo • Tonga • Trynidad i Tobago • Tunezja • Turcja • Uganda • Ukraina • Zjednoczone Emiraty Arabskie • Stany Zjednoczone • Urugwaj • Wenezuela • Wietnam • Zambia • Zimbabwe • Wspólnota Europejska w tym poszczególne kraje członkowskie: Austria • Belgia • Bułgaria • Cypr • Czechy • Dania • Estonia • Finlandia • Francja • Grecja • Hiszpania • Holandia • Irlandia • Litwa • Luksemburg • Łotwa • Malta • Niemcy • Polska • Portugalia • Rumunia • Słowacja • Słowenia • Szwecja • Węgry • Wielka Brytania • Włochy
| Europa |
Wielka Brytania • Malta |
 |
| Ameryka Północna |
Kanada • Jamajka • Trynidad i Tobago • Barbados • Bahamy • Grenada • Dominika • Saint Lucia • Saint Vincent i Grenadyny • Antigua i Barbuda • Belize • Saint Kitts i Nevis Reunion |
|
| Ameryka Południowa | ||
| Azja |
Indie • Pakistan • Sri Lanka • Malezja • Cypr • Singapur • Bangladesz • Malediwy • Brunei |
|
| Australia i Oceania |
Australia • Nowa Zelandia • Samoa • Tonga • Papua-Nowa Gwinea • Wyspy Salomona • Vanuatu • Tuvalu • Kiribati • Nauru |
|
| Afryka |
RPA • Ghana • Nigeria • Sierra Leone • Tanzania • Uganda • Kenia • Malawi • Zambia • Gambia • Botswana • Lesotho • Mauritius • Suazi • Seszele • Namibia • Mozambik • Kamerun |
|
| Członkostwo zawieszone | ||
| Dawne państwa członkowskie |
