Spagn

Diwar Wikipedia, an holloueziadur digor

Labour zo d'ober c'hoazh a-raok peurechuiñ ar pennad-mañ. Ma fell deoc'h reiñ un tamm skoazell, krogit e-barzh. Mar karfec'h reiñ hoc'h ali ha netra ken, grit 'ta e pajenn ar gaozeadenn.

Reino de España
Regne d'Espanya (Katalaneg),
Espainiako Erresuma (Euskareg)
Reino de España (Galisianeg)

(Banniel) (Skoed-ardamez)
Kan broadel	Marcha Real
Yezhoù ofisiel pe kenofisiel	Spagnoleg (Katalaneg, Euskareg, Galisianeg, Okitaneg Aran)
Kêr-benn	Madrid
Gorread -En holl -% dour	504.782 km² 1,04%
Poblañs -Hollad -Stankder ar boblañs	43 209 511 annd. (2005) 85/km²
Roue	Juan Carlos I
Kentañ ministr	José Luis Rodríguez Zapatero
Gouel broadel	12 a viz Here
Moneiz	Euro (€)
Kod pellgomz	34
Kod war ar Genrouedad	.es

Ur vro etre ar Meurvor atlantel hag ar Mor Kreizdouar eo Spagn (pe Bro-Spagn). Dont a ra hec’h anv eus ar ger latin Hispania. Spagn, zo "Rouantelezh Spagn" hec’h anv ofisiel, zo anezhi ur vro eus Mervent Europa, gant div englozadenn e Norzhafrika (Maroko). Un demokratelezh eo hag aozet eo evel ur vonarkiezh barlamantel. Ur vro diorroet eo ha zo en 9vet plas evit a sell an armerzh er bed a-bezh. Ur vro all, Portugal hec’h anv, a gaver e Kornôg hag e Mervent al Ledenez ispanek pe iberek (diwar anv an Iberianed, ar bobl he doa graet hec’h annez eno er Ragistor. Er Su da Spagn emañ Jibraltar (un tiriad tramor saoz) hag ivez Maroko, zo enklozet enni div geoded spagnat (Ceuta) ha (Melilla). Er biz da Spagn emañ ar Pireneoù, zo ul lod anezho da Frañs, hag ivez Andorra, ur briñselezh vihan dizalc'h anezhi. E Spagn emañ ivez an inizi Balearez er mor Kreizdouar, an inizi Kanariez er Meurvor Atlantel hag enezennoù didud niverus er Mor Kreizdouar eus tu strizh-mor Jibraltar, anavezet eo evel lec’hioù ar riegezh (Plazaz de soberanía), evel an inizi Chafarinas, Enez Alborán, ar « reier » eus Vélez hag eus Alhucemas hag an enzenn vihan Enez Perisilh. Er biz da Spagn, er Pireneoù, ez eus un englozadenn vihan eus Katalonia, ur gêr zo Llívia hec’h anv hag hi gronnet gant an tiriad gall.

Taolenn 1 Istor 2 Douaroniezh 3 Politikerezh 4 Tiriadoù Spagn 5 Poblañs 5.1 Kêrioù pennañ 6 Armerzh 7 Sevenadur 8 Relijion 8.1 Liammoù diavaez

[kemmañ] Istor

An Iberianed a oa anv ar poblañsoù emren a oa o vevañ e Ledenez Iberia. Da c’houde e oa deuet poblañsoù kelt avat, a veze graet ar Geltiberianed anezho, da vevañ ganto.

Adalek an IX^vet kantved a-raok Jezuz-Krist e krouas ar Fenikianed, ar C'hresianed ha Kartadiz kontoerioù war aodoù ar Mor kreizdouar.

En 2vet kantved e voe aloubet al ledenez gant ar Romaned. Ar c’hastilhaneg, ar relijion hag al lezennoù a zeu evit darn eus ar mare ma oa bet ar Romaned enni.

Pa’z eas an impalaeriezh roman war an diskar er V^vet kantved e voe aloubet ar vro gant ar Sueved, ar Vandaled hag ar Wisigoted. Ar Vandaled, bet staliet evit ur mare e su al ledenez, a yeas buan d’ober o annez e Tunizia, tra ma voe renet ar vro gant ar Wisigoted betek aloubidigezh ar vro gant ar Vuzulmaned.

Aloubiñ a reas an arabed-berbered, kaset gant Tariq ibn Ziyad, ar vro e 711. E 756 e teuas Spagn, anezhi ur vro vuzulman, da vezañ dizalc'h, dindan ren Omeyaded Spagn. E 929 e teuas ar vro da vezañ kalifelezh. En XI^vet kantved ez eas ar galifelezh war an diskar hag e-se e voe savet meur a stadoù bihan, a veze anvet Taifaoù (betek 25).

Neuze e krogas ar gristenien, a veze repuet e Norzh ar vro, en-dro da aloubiñ Spagn ha da skarzhañ ar Vuzulmaned eus ar vro. Padout a reas an adperc’hennigezh-se betek 1492, pa voe skarzhet ar Vuzulmaned diwezhañ eus rouantelezh Grenada dindan ren ar roueed katolik, Isabel de Castilla ha Fernando de Aragón. E fin ar bloaz 1792 e voe dizoloet pe addizoloet Amerika gant Kristof Goulm. Peurunvanet e voe Spagn ent ofisiel e 1512. Adalek ar mare-se e krogas ar Gonkistadored da sevel un impalaeriezh drevadennel divent evit Spagn en div Amerika .

E 1492 e tivizas penntierned Spagn, broudet gant ar pezh a c’hoarveze er vro a-fet relijion gant an Adperc’hennidigezh, da lakaat ar Yuzevien da zibab etre treiñ ouzh Doue pe mont d’an harlu. An darn vrasañ eus ar Yuzevien a oa aet da repuiñ en impalaeriezh otoman hag ar vuzulmaned a oa chomet e Spagn war-lerc’h an Adperc’hennigezh-se, a veze graet ar Vorisked diouto, a voe lakaet da dreiñ ouzh Doue dre ret adalek deroù ar XVI^vet kantved. Skarzhet e voent eus ar vro e 1609, goude m’o doa kemeret perzh e meur a emsavadeg

Dont a reas Spagn da vezañ ur rouantelezh er XVI^vet kantved, unan eus ar riezoù galloudusañ Europa abalamour ma oa bet aloubet-mat Amerika ganti hag abalamour ma tegase pinvidigezhioù a-leizh eus ar c'hevandir-se.

Koulskoude e voe kaset galloudegezh ar Spagnoled tamm-ha-tamm da netra peogwir e rae brezel ouzh broioù all hag e-se e kouste ker-ruz dezhi brezeliañ. A-hend-all e voe freuz ha reuz er vro gant an emsavadegoù a zirollas enni.

E 1700 e teuas mab-bihan ar roue gall Loeiz XIV, bet e wreg kentañ merc’h yaouaer roue Spagn, da vezañ Roue Spagn, Fulup V e anv. Sevel ar reas tierniezh Bourboned Spagn. Un emglev a oa bet skoulmed etrezo ha roueed Frañs (Tiernezh ar re Vourbon). En XVIII^vet kantved e stourme an danvez roueed an eil ouzh egile hag e-se ez eas rouantelezh Spagn war wanaat.

Da vare Napoleon Iañ, e deroù an XIX^vet kantved, e voe aloubet Spagn gant Frañs hag abalamour da se e tirollas [[Brezel Spagn (Impalaeriezh), ur brezel gwadek-kenañ er vro.

Abalamour ma voe meur a wech er blegenn e kollas Spagn an darn vuiañ eus he zrevadennoù en XIX^vet kantved, dreist-holl adalek ar bloavezhioù 1820.

Lakaet e voe Republik kentañ Spagn war-sav e 1873 hag e 1874 met ne badas pell.

Distaget e voe an trevadennoù diwezhañ (Kuba, Filipinez, Puerto Rico, Guam) diouzh ar rouantelezh e 1898, goude ar brezel a voe etre Spagn hag ar Stadoù-Unanet.

Spagn, n’he doa kalz a zarempredoù gant broioù all Europa, a voe warlerc’hiet evit a sell ouzh an armerzh hag ar politikerezh.

Gant Eil Republik Spagn e voe skarzhet tiernezh ar re Vourbon diwar an tron e 1931. E 1936, goude trec'h Talbenn poblek Spagn, en em savas an tu dehoù pellañ, a oa ennañ Charleziz hag ar Falanjisted. E 1936 e tirollas ur brezel diabarzh a badas betek [1939]]. Goude ar brezel-se e voe renet Spagn gant ar Jeneral Franco. Divizout a reas an diktator Franco, a oa a-du gant ar roueelezh koulskoude, mirout ar galloud evitañ ha goulennet en doa adlakaat ar roueelezh war-sav war-lerc’h e varv hepken.

Goude marv ar Jeneral Franco, e 1975, e voe adlakaet ar roueelezh war-sav evel m’en doa divizet ar diktator. Met Juan Carlos I(añ), ar roue nevez, a lakaas an demokratelezh buan war-sav hag e 1986 e teuas Spagn ezel eus Unvaniezh Europa. Gant ar Vonreizh nevez, anezhi ur Vonreizh frank-tre, e voe freuzet ar greizennelouriezh bet lakaet e plas gant Franco ha digreizennet-mat e voe ar vro. Kalz a strolladoù broadelourien lec’hel, bet difennet da vare Franco, a oa aotreet en-dro, dreist-holl er c'humuniezhoù, ma vez graet gant yezhoù rannvroel disheñvel diouzh ar c’hastilhaneg, evel Euskadi ha Katalonia. E kumuniezhoù zo e vez goulennet muioc’h a emrenerezh, lod anezho a c’houlenn bezañ dizalc’h (en Euskadi hag e Katalonia dreist-holl)).

Dindan tregont bloavezh eo deuet armerzh Spagn d’ober berzh kaer, ar pezh n’eo ket c’hoarvezet gant amerzh Portugal avat. Tud zo a lavar ez eus bet ur burzhud armerzhel e Spagn pa zeskrivont emdroadur an armerzh er vro.

[kemmañ] Douaroniezh

[kemmañ] Politikerezh

Pennad dre ar munud : Politikerezh Spagn

Abaoe 1978 e vez meret aozadur politikel Spagn gant Bonreizh Spagn 1978. Gant ar Vonreizh eo deuet Spagn da vezañ war un dro ur vonarkiezh vonreizhel hag un demokratelezh. Liesseurt eo ar strolladoù politikel enni ivez.

Galloudoù politikel hag arouezel en deus ar roue. Termenet eo ar galloudoù-se e mellad 612 ar Vonreizh : peurwiriekaat al lezennoù, divodañ ar parlamant (Las Cortes Generales), envel a ra Prezidant ar Gouarnamant, hag e penn an armeoù emañ. E penn diplomatiezh ar Stad emañ ivez (mellad niv. 63). Juan Carlos Iañ eo ar roue er mare-mañ.

E penn ar galloud erounit emañ Prezidant ar gouarnamant (Presidente del Gobierno) (ur garg damheñvel diouzh hini ur C’hentañ ministr. Pevar bloavezh e pad e respet. Anvet eo da Brezidant ar gouarnamant gant ar roue, ur wech m’eo bet degemeret gant Congreso de los Diputados. E penn Kuzul ar Vinistred emañ. José Luis Rodriguez Zapatero zo e penn ar gouarnamant abaoe hanter miz Meurzh 2004, goude bezañ bet trec’h en dilennadeg kannad. Dont a ra war-lerc'h José Maria Aznar.

Bodet eo ar gallout erounit e Palez ar Parlamant (Las Cortes Generales). Er palez-se ez eus ur gambr izel a vez anvet Congreso de los Diputados (Kendalc'h ar Gannaded) hag ur gambr uhel a vez anvet ar "Senedo” (Sened). 300 dilennad zo e Kendalc’h ar Gannaded. Evit pevar bloavezh e vezont dilennet gant ar mouezhiañ eeun. 248 den zo ezel eus ar Sened, en o zouez 208 den zo dilennet gant ar mouezhiañ eeun ha 40 den zo anvet gant ar rannvroioù.

Kumuniezhioù emren
	Annezidi (2000)	Annezidi (2005)
Andalouzia	7 340 052	7 849 799
Aragón	1 189 909	1 269 027
Asturiez	1 076 567	1 076 635
Inizi Balearez	845 630	983 131
Kanariez	1 716 276	1 968 280
Kantabria	531 159	562 309
Castilla-La Mancha	1 734 261	1 894 667
Castilla y León	2 479 118	2 510 849
Katalonia	6 261 999	6 995 206
Kumuniezh Valencia	4 120 729	4 692 449
Extremadura	1 069 420	1 083 879
Galiza	2 731 900	2 762 198
Madrid	5 205 408	5 964 143
Rannvro Murcia	1 149 329	1 335 792
Navarra	543 757	593 472
Kumuniezh emren Euskadi	2 098 596	2 124 846
Ar Rioja	264 178	301 084
Kêrioù emren
Ceuta	75 241	75 276
Melilla	66 263	64 488

Bep 4 bloaz e vez aozet dilennadegoù e Spagn. E miz Meurzh 2004 e voe aozet an dilennadegoù hollek diwezhañ.

Ezel eus AFNA hag eus Unaniezh Europa eo Spagn.

[kemmañ] Tiriadoù Spagn

Pennad dre ar munud : Kumuniezhioù emren Spagn, Proviñsoù Spagn

17 rannvro zo e Spagn. Anvet e vezont "kumuniezhioù emren". Seurtoù stadoù kevreet int ha peuzdizalc’h int, ha pa vefe kalz a ziforc'h er galloudoù roet d’an eil pe eben gant ar stad kreiz. Ar c’humuniezhioù emren zo enno ur broviñs pe meur a hini. En holl ez eus 50 proviñs. Ouzhpenn da se ez eus div gêr dibar o statud, (Ceuta ha Melilla o anv.

111 kumun zo e Spagn, en o zouez enklozenn Livia e Reter ar Pireneoù.

[kemmañ] Poblañs

Pennad dre ar munud : Poblañs Spagn

40 499 799 annezad a oa e Spagn d’ar 1añ a viz Genver [[2000] ha 46 005 127 annezad d’ar 1añ a viz Genver 2006. N’eo ket ken uhel stankted ar boblañs e Spagn (87,41 annezad/km2) hag en darn vuiañ eus ar broioù all e kornôg Europa. N'eo ket ingal-kenañ dasparzh an dud er vro a-bezh. Muioc'h a dud zo o chom war an aod pe en trowardroioù da Vadrid, tra ma'z eus nebeut-tre a dud o chom en diarbarzh.

Kresket kalz eo poblañs Spagn abaoe dibenn ar bloavezhioù 1990, pa oa en em gavet en tu all da 3 milion a enbrodi d’ober o annez enni. Evit gwir, etre 2000 ha 2005, e voe ar feur uhelañ a enbroidi e Spagn evit a sell ar bed a-bezh. Eus Su Amerika, Reter Europa ha Maghreb e teue an dud-se dreist-holl. 8,47 % eus poblañs Spagn a oa eus an estrenvro e 2005.

[kemmañ] Kêrioù pennañ

Ar c’hêrioù brasañ (e 2005) :

1. Madrid 5 843 041
2. Barcelona 4 686 701
3. Valencia 1 694 970
4. Sevilla 1 317 098
5. Málaga 1 074 074
6. Bilbao 947 581
7. Asturiez (Gijón,Oviedo, Avalés ha Langreo) 855 199
8. Zaragoza 833 455
9. Alicante-Elche 711 215
10. Bae Cádiz (Cádiz-Jerez) 638 076
11. Las Palmas de Gran Canaria 616 903
12. Murcia 563 272
13. Valladolid 519 249

[kemmañ] Armerzh

E-pad pell e oa bet Spagn ur vro labour-douar anezhi dreist-holl met abaoe 1975 mui pe vui ez eus bet kemmoù sokioarmerzhel bras enni. Liesseurt eo an armerzh enni hiziv an deiz. Deuet eo al liesseursted-se diwar kresk buan ar greantelezh er bloavezhioù hanter-kant ha diwar diorren an touristerezh. Etre 1995 ha 2001 e oa kresket an implijoù er greanterezhioù a 38%. Adalek 1964 ez eus bet kaset da benn meur a rakres evit diorren armerzh ar vro. Diorroet e oa bet ar vetalouriezh, al lestrsaverezh hag gennad an ezteuler kailh. Dindan 20 vloaz eo deuet Spagn da vezañ ur Stad a bouez evit a sell ar greantelezh hag al labour-douar. Eus gennad an touristelezh avat e teu ar goundioù brasañ.

Deuet eo Spagn da vezañ an navvet Stad er bed a-bezh hiziv an deiz.

[kemmañ] Sevenadur

Hervez un enklask bet graet nevez zo gant Kreizenn foran an enklaskoù sokiologel (Le Monde, miz Gouere 2005), ez eus 82,4% eus Spagnoled a lavar ez int katoliked, en o zouez 47,7% anezho a lavar ez int katoliked wirion.

• Livourien : Pablo Picasso, Diego Velázquez, Salvador Dalí, Francisco Goya
• Tisavourien : Antoni Gaudí, Santiago Calatrava
• Skrivagnerien : Miguel de Cervantes, Arturo Pérez-Reverte, Manuel Vázquez Montalbán, Jorge Semprún, Federico García Lorca, Félix Lope de Vega, Camilo José Cela, Pascual Madoz Ibañez.
• Filmaozerien : Luis Buñuel, Pedro Almodóvar, Alejandro Amenábar, Antonio Banderas
• Sonaozerien : Isaac Albéniz, Manuel de Falla, Enrique Granados, Joaquín Rodrigo, Joaquín Turina

[kemmañ] Relijion

Gouelioù ha deizioù gouel

Deiziad	Anv brezhonek	Anv kastilhanek	Evezhiadennoù
1añ Genver	Kalanna	Año Nuevo
16 a viz Genver	Gouel ar Rouaned	Epifanía
19 a viz Meurzh	Sant Jozeb	San José	Ne vez ket lidet en Andalouzia, Inizi Balearez, Inizi Kanariez, Katalonia hag e La Rioja
5 a viz Ebrel	Yaou-Gamblit	Jueves Santo	Ne vez ket lidet e Katalonia nag e Valencia
6 a viz Ebrel	Gwener-ar-Groaz	Viernes Santo
1añ Mae	Gouel al Labour	Día del Trabajo
25 a viz Gouere	Sant Jakez	Santiago Apóstol	Ne vez ket lidet en Andalouzia nag e Katalonia, Ceuta, Melilla nag e Navarra.
15 a viz Eost	Gouel-Maria-Hanter-Eost	Asunción
12 a viz Here	Gouel an Hispaniadelezh	Día de la Hispanidad	Gouel broadel Spagn
1añ Du	An Hollsent	Día de Todos los Santos
16 a viz Kerzu	Devezh ar Vonreizh	Día de la Constitución
8 a viz Kerzu	Gouel Maria dinamm krouet	Inmaculada Concepción
25 a viz Kerzu	Nedeleg	Navidad

[kemmañ] Liammoù diavaez

Spagn en Open Directory Project Espagne travel guide war Wikitravel

• (es) Lec’hienn ofisiel gouarnamant Spagn
• (es) Porched melestradurezh Spagn
• (fr) Alioù d'ar veajourien
• (fr) Fedoù ha sifroù diwar-benn Spagn

s • k • e Stadoù ha tiriadoù ispisial Europa
Unaniezh Europa (27 stad, holl ezel ivez eus Kuzul Europa)	Alamagn · Aostria · Belgia · Breizh-Veur · Bulgaria · Danmark · Estonia · Finland · Frañs · Gres · Hungaria · Italia · Iwerzhon · an Izelvroioù · Kiprenez · Latvia · Lituania · Luksembourg · Malta · Polonia · Portugal · Roumania · Slovakia · Slovenia · Spagn · Sveden · Republik Tchek
Kuzul Europa (46 stad)	Albania · Andorra · Armenia · Azerbaidjan · Bosnia-ha-Herzegovina · Island · Jorjia · Kroatia · Liechtenstein · Moldova · Monako · Norvegia · Republik Makedonia (ERYM) · Rusia · San Marino · Serbia · Suis · Turkia · Ukraina
Stadoù europat, er-maez eus Kuzul Europa	Belarus · Montenegro · Vatikan
Rannvroioù europat gant ur statud ispisial	Åland · Akrotiri ha Dekhelia · Aldernez · Jibraltar · Gwernenez · Manav · Inizi Faero · Jerzenez · Jan Mayen · Kosovo · Sark · Svalbard
Stadoù europat, ha n'int ket anavezet	Republik Turk Kiprenez an Norzh · Treuznistria · Nagorno-Karabac'h · Abc'hazia · Osetia ar Su · Tchetchenia

s • k • e Broioù spagnolek
Yezh ofisiel	Europa Spagn Afrika Ginea ar C'heheder • Ceuta • Melilla • Inizi Kanarias Amerika Arc'hantina • Bolivia • Chile • Kolombia • Costa Rica • Kuba • Ecuador • El Salvador • Guatemala • Honduras • Mec'hiko • Nicaragua • Panamá • Paraguay • Perou • Puerto Rico • Republik Dominikan • Uruguay • Venezuela • Mec'hiko-Nevez Oseania Enez Pask Aozadurioù etrevroadel Unaniezh Europa • Broadoù Unanet • Aozadur Stadoù Amerika • Unaniezh Afrikan
Implijet stank	Europa    Andorra • Jibraltar Afrika Sahara ar C'hornog Amerika Kalifornia • Tec'has • Arizona • Nevada • Kolorado • Florida • Belize • Aruba • Antilhez Nederlandat Azia Filipinez