Okitaneg

Diwar Wikipedia, an holloueziadur digor

Okitaneg (Occitan)
Perzhioù
Komzet e :	Frañs, Spagn, Italia
Rannved :	Europa
Komzet gant :	3 000 000
Renkadur :	goude 100
Familh-yezh :	Yezhoù indezeuropek Yezhoù romanek Okitaneg
Statud ofisiel
Yezh ofisiel e :	Katalonia (Spagn)
Akademiezh :	Conselh de la Lenga Occitana [1]
Rizhouriezh
Urzh ar gerioù	{{{urzh}}}
Frammadur silabek	{{{frammadur}}}

Kodoù ar yezh
ISO 639-1	oc
ISO 639-2	oci
ISO 639-3	{{{iso3}}}
Kod SIL	OCI
Deuit da welet ivez Yezh.

Ur yezh romanek eo an okitaneg, a vez komzet en Okitania, en em led war un tregont bennak a zepartamantoù eus kreisteiz Frañs, traoñiennoù eus an Alpoù e Piemont (Italia) ha traoñienn Aran e gwalarn Katalonia (Spagn).

Dont a ra anv ar yezh eus ar ger oc, a dalveze kement ha 'ya' e parlantoù kreisteiz Frañs, er Grennamzer, tra ma veze graet gant oïl (distaget oui) er broioù krec’h. Dont a ra ar ger òc eus al latin hoc est, eleze 'se eo', a veze implijet evit respont ya d’ar goulennoù. Ar gerioù okitaneg, Okitania pe Lengadok a zeu holl eus ar bennrann-se.

An hani ketan a laras Okitania evid ar Vro oc a-bez a voe ar c'henlabourer gand an nazied Louis Alibert. Ar ger-ze a oa eur ger latin implijet gant ar melestradur roueel gall evid ar brovins Lengadok. Ar ger a vez asantet mat e Lengadok, evel-sur, med n'eo ket asantet mad e leh all. En Arvern ha Provans n'eo ket asantet ebed hag a gounnar an dud. Hervez studiadennoù a zo bet embannet gant arbennigourien e vefe war-dro 6 milion a dud o kompren okitaneg ha war-dro 3 milion a dud o kaozeal ar yezh.

[kemmañ] Istor

Deveret eo an okitaneg eus al latin evel ma veze komzet er broioù-se. Ar gerioù okitanek kentañ a gaver e testennoù latin en VIII hag en IXvet kantved. An destenn gentañ skrivet en okitaneg penn-da-benn eo ar "Boèci", e gloer ur prederour roman martirizet en eilvet kantved. Skrivet e voe an destenn-ze epad an naoved kantved. Eraok e oa bet skrivet testennou hanter-latin, hanter-okitaneg evel un "Alba". He fennadoù latin a zo tennet gand un destenn verr en okitaneg.

Ur yezh lennegel e oa an okitaneg er C'hrennamzer, gant barzhonegoù an trobador-ed. Anavezet eo o skridoù en tu-hont d’ar vro okitanek : en Italia, e Katalonia hag e Bro-C'hall eo brudet an trodadored ha lod eus barzed kentañ Katalonia a skrive en okitaneg pe en ur c'hatalaneg gwall levezonet gant an okitaneg betag Ausias March a voe an hani kentan a skrivas e katalaneg ha chetu.

Goude ma voe aloubet ar broioù okitanek gant rouaned Bro-C'hall ha ma voent staget ouzh o domani (« kroaziadegoù » a-enep ar Gatared pe Albiziz) e voe kollet brud gant an okitaneg, ha kemeret e voe e blas gant ar galleg tamm-ha-tamm. E 1569, gant Edid Villers-Cotterêts, e voe lakaet ar galleg da vezañ yezh nemeti ar velestradurezh e rouantelezh Frañsez Iañ a Vro-C'hall. En em lakaat a reer da implijout ar galleg, diwar-goust an okitaneg, el lezioù-barn, er marilhoù, en aktaoù a bep seurt (nemet er broioù n’int ket bet staget ouzh Bro-C'hall evel traoñienn Aran, traoñiennoù okitanek Piemont, Bearn).

Derc’hel a reas an okitaneg da goll tachenn a-hed ar c’hantvedoù. En XIXvet kantved e krogas un adsav lennegel gant ar skrivagner Frederic Mistral hag ar gevredigezh savet gantañ e 1854, ar Felibritge.

Meur a anw a zo bet roet d’an okitaneg a-hed an istor : betek an XIIvet kantved e veze graet Lingua romana anezhañ, etre an XIIvet hag ar XIVvet kantved e raed alies Lemouzi anehañ ; an Italian Dante Alighieri (1265-1321) a rae gant Lingua d'Oc ; en italianeg hag e galleg e voe graet ivez gant provenzale pe provençal (provañseg).

[kemmañ] Rannyezhoù

Rannyezhoù an okitaneg

rannyezh bro Lemojez
rannyezh Arvern
rannyezh an Alpoù
rannyezh Lengadok
rannyezh Gwiena
ar provañseg (provençau) (e Provañs)
ar gwaskoneg (gascon) (e Gwaskogn), anavezet ivez dindan an anv aranés pe araneg e Traoñienn Aran (e Spagn).

[kemmañ] Statud

Evel ar brezhoneg ema an okitaneg en arvar e Frañs. Ur plas dister en deus war gwagennoù ar skinwel. Kelennet e vez an okitaneg er skolioù okitanek Calandretas, e klasoù divyezhek ar skolioù stad, er c’hentañ derez dreist-holl. Un adsav lennegel a voe en XIXvet kantved gant krouidigezh skol lennegel ar Felibritge ha hiziv an deiz eo birvidik al lennegezh hag an embann okitanek.
E Traoñienn Aran en deus an okitaneg (pe e stumm lec’hel, an aranés) ur statud ofisiel, e-kichen ar c’hatalaneg hag ar spagnoleg.
E traoñiennoù Piemont, en Italia, eo anavezet an okitanegerien evel minorelezh yezhel.

[kemmañ] Lennegezh

Goude prantad aour ar Grennamzer ez eo en XIXvet kantved e teuas sked en-dro d’an okitaneg. Gant Joseph Roumanille (1818-1891) ha gant Frederic Mistral (1830-1914), a c’hounezas Priz Nobel al lennegezh e 1904, e voe savet ur gevredigezh anvet Felibritge a-benn reiñ brud en-dro d’ar yezh oc, dre o skridoù. Eur skrivagnour braz ivez a voe Teoudor Aubanèu. An hani brudetan en e amzer a voe Fèlis Gras. E romant "li Rouge dòu Miejour" = Tud ruz deuz ar c'hreizteiz a voe roet e saozneg hag imbannet eizh wech en Amerika pa veve ar skrivagnour. Ar romant-ze a lar darvoudou just eraok hag epad an dispah gall. Ken brudet e voe d'an amzer-ze ma Fèlis Gras a skrivas eun heul "La Terrour" = Ar spont. ar romant ketan a ziskouez mat penaoz ar Brovansaliz a zegemeras mat an dispah d'an deroù, an eilved penaoz ind a rehuizas ar spont hag ar lezennoù eneb d'ar feiz gatolik.

[kemmañ] Kerentiezh gant ar yezhoù romanek all

Brezhoneg	Latin	Galleg	Italianeg	Spagnoleg	Okitaneg	Katalaneg	Portugaleg	Roumaneg
alc’hwez	clavis \| akuzativ clavem	clef	chiave	llave	clau	clau	chave	cheie
noz	nox \| akuzativ noctem	nuit	notte	noche	nuèit	nit	noite	noapte
kanañ	cantare	chanter	cantare	cantar	cantar / chantar	cantar	cantar	cânta
gavr	capra	chèvre	capra	cabra	cabra / chabra	cabra	cabra	capra
yezh, teod	lingua	langue	lingua	lengua	lenga	llengua	lingua	limbă
plas	platea	place	piazza	plaza	plaça	plaça	praça	piaţă
pont	pons \| akuzativ pontem	pont	ponte	puente	pont	pont	ponte	pod
iliz	ecclesia	église	chiesa	iglesia	glèisa	església	igreja	biserică
ospital	hospitalis	hôpital	ospedale	hospital	espital	hospital	hospital	spital
keuz	caseus \| latin izel formaticum	fromage	formaggio	queso	formatge	formatge	queijo	fromaĝo