Departamant gall
Diwar Wikipedia, an holloueziadur digor
An departamant a zo un dachennad douar, pe, evit ober gant gerioù all, ur rannadur melestradurel e Bro-C'hall. War un dro ez eo
- ur bastell-vro melestradurel didolpet
- hag ur strollegezh lec'hel digreizennet.
Pa vez anv eus an dachennad douar eo kustum tud ar velestradurezh da skrivañ ar ger gant un d bihan; pa vez kaoz eus ar framm politikel e vez implijet un D bras ganto.
Abaoe 1985 ez eus kement ha 100 departamant e Bro-C'hall, hag en o zouez 4 departamant tramor .
Taolenn |
[kemmañ] An departamant evel pastell-vro velestradurel
Ar bastell-vro velestradurel dindan ar gwir boutin eo an departamant abaoe ar bloaz VIII (1799–1800) hag e chom c'hoazh. Renet eo gant ar prefed-departamant anvet diouzh c'hoant ar gouarnamant, harpet gant isprefeded e penn an isprefetioù.
Meur a servij didolpet eus ar Riez gall a zo aozet e framm an departamant, evel Renerezh departamant an Aveiñ (DDE, e berr), pe Renerezh departamant an aferioù yec'hed ha sokial (DDASS, e berr).
[kemmañ] An departamant evel strollegezh lec'hel
Ur strollegezh lec'hel digreizennet eo an departamant ivez. Dindan renerezh ar C'huzul-departamant emañ. Ar c'huzul-se a vez graet Kuzul-Meur anezhañ ivez, a zo dilennet war-eeun gant mouezhioù an holl zilennerion, evit c'hwec'h vloaz.
Bodet eo bet an departamantoù da sevel ar rannvroioù. Rannet e vezont etre arondisamantoù, hag int-i isrannet etre kantonioù a zo bet savet dre vodañ kumunioù.
[kemmañ] Istor
Krouet eo bet an departamantoù d'ar 4 a viz Genver 1790 gant ar Vodadeg bonreizhañ evit kemer plas ar proviñsoù a veze gwelet evel ur skoilh ouzh unvanidigezh ar Vroad. Pa veze klasket bezañ poellek e oe roet da bep departamant gorreadoù damheñvel hag ur pennlec'h kreiz ma c'halled. Lavaret e veze e oa padelezh ar veaj d'ar pennlec'h dindan un devezh marc'hegañ. Klasket e voe chom hep ober anv eus an istor evit envel an departamantoù ha ne voe ket miret hini ebet eus anvioù ar proviñsoù. Roet ez eus bet dezho anvioù a denn d'an douaroniezh, anvioù stêrioù pe menezioù peurvuiañ.
Eus ar 83 departamant krouet e 1790 e kreskas an niver da 130 e 1810 diwar astenn an tiriadoù aloubet gant ar Republik hag an Impalaeriezh kentañ, met digreskiñ a reas o niver da 86 pa gouezhas an impalaer e 1815. Pa oe staget Nisa hag ar Savoie dindan impalaeriezh Napoleon III e 1860 e adkreskas o niver da 89.
Tri departamant pe gazi en Elsas hag e Loren (an Haut-Rhin, ar Bas-Rhin hag an darn vrasañ eus ar Meurthe hag ar Moselle) a eas gant Alamagn e 1871 hag adc'hounezet e 1919. Lodennoù chomet e kerzh Bro-C'hall a yeas d'ober un departamant anvet Meurthe-et-Moselle. Lodenn an Haut-Rhin tro-war-dro Belfort a chomas dindan beli gall e 1871, ne yeas ket d'e departamant orin en-dro hag e oa savet evel departamant an Territoire de Belfort e 1922.
E 1964 e oe divizet rannañ an daou departamant tro-war-dro Pariz (Seine ha Seine-et-Oise) evit sevel 5 departamant ouzhpenn e derou 1967. E 1976 e oe rannet Korsika e daou (1 ouzhpenn). E 1946 e oa bet krouet 4 departamant tramor. Ar rannidigezhioù-se eo a laka tud zo da ober goap pa vez graet anv eus Bro-C'hall unan ha dirannus.
E 1982 e krogas ar Riez da dreuzkas muioc'h a atebegezhioù d'ar strollegezhioù lec'hel, adanvet strollegezhioù tiriadel. Prezidantoù ar Ranvroioù hag an Departamantoù a gemeras lec'h ar brefeded evit kas da benn an divizoù. Roet ez eus bet atebegezhioù brasoc'h en aferioù yec'hed, war an hentoù bras ha war an endro.
E 2004 e oe lakaet e pleustr eil prantad an digreizennañ ken e vo treuzkaset atebegezhioù ha moienoù nevez d'an Departamantoù (ha d'ar Ranvroioù). Muioc'h a draoù o tennañ d'ar skoazelloù sokial , d'an hentoù bras (renerezhioù riezel an Aveiñ treuskaset gant tud ha kellidoù), d'an deskadurezh ha d'ar gwareziñ glad.
[kemmañ] Niverennadur an departamantoù
En derou e veze implijet niverennoù diwar an urzh alfabetek (1 da 83) evit bastañ da ezhommoù ar servijoù post. Goude an Imalaeriezh kentañ e oe dilezet ar sistem. E penn an XXvet kantved e oe adsavet an niverenniñ en ur dennañ kont eus an departamantoù ouzhpennet, met e 1922 e oe ouzhpennet an Territoire-de-Belfort nevez krouet, dezhañ an niverenn 90.
Pa oe adrannet an Ile-deFrance e 1964 e chomas gant Pariz an niverenn 75 ha gant an Yvelines, e lec'h m'emañ Versailhez, pennlec'h ar Seine-et-Oise, an niverenn 78, hini ar bet-departamant. Ar pemp departamant nevez krouet a resevas niverennoù diwar o urzh alfabetek ha lakaet e diwezh ar roll (91 betek 95 : Essonne, Hauts-de-Seine, Seine-Saint-Denis, Val-de-Marne, Val-d'Oise).
E 1976 e oe rannet Korsika etre daou evit krouiñ an departamant ar Corse-du-Sud (2A) ha hini Haute-Corse (2B).
Niverennet eo bet an departamantoù tramor eus 971 betek 974 (n'eus ket a zepartamant niverennet 96).
Gouezet e vez mat sistem niveradur an departamantoù gant ar C'hallaoued pa vezont dispaket war blakennoù-marilh ar c'hirri-dre-dan hag ar marc'hoù-dre-dan. Koulskoude e yelo da get ar sistem war-dro 2008 pa vo implijet ur sistem europat. Implijet e vez an niverennadur evit niverennoù ar Surentez sokial, e penn kodoù-post ar c'humunioù (nemet evit Korsika : implijet e vez an 20 evit kumunioù an enezenn a-bezh).
[kemmañ] Sell ivez
- Arrondisamantoù gall
- Departamantoù gall renket dre boblañs
- Departamantoù gall renket dre gorread
- Departamantoù gall renket dre Rannvroioù
- Departamantoù gall renket dre stankted poblañs
- Kantonioù gall
- Kumun Bro-C'hall
- Melestradurezh tiriadel
- Rannvroioù gall
- Roll pennlec'hioù prefeti Bro-C'hall
[kemmañ] Kartenn an departamantoù gall
[kemmañ] Taolenn an departamantoù gall
| Niv | Departamant | Kêr-brefeti |
|---|---|---|
| 01 | Ain | Bourg-en-Bresse |
| 02 | Aisne | Laon |
| 03 | Allier | Moulins |
| 04 | Alpes-de-Haute-Provence | Digne-les-Bains, Dinha e yezh ar vro |
| 05 | Hautes-Alpes | Gap |
| 06 | Alpes-Maritimes | Nice, pe Nisa e brezhoneg, |
| 07 | Ardèche | Privas, Privàs e yezh ar vro |
| 08 | Ardennes | Charleville-Mézières |
| 09 | Ariège | Foix, Foish e yezh ar vro |
| 10 | Aube | Troyes |
| 11 | Aude | Carcassonne, Carcassona e yezh ar vro |
| 12 | Aveyron | Rodez, Rodés e yezh ar vro |
| 13 | Bouches-du-Rhône | Marseille, Marselha e yezh ar vro |
| 14 | Calvados | Caen |
| 15 | Cantal | Aurillac Orlhac e yezh ar vro |
| 16 | Charente | Angoulême |
| 17 | Charente-Maritime | La Rochell, ar Roc'hell e brezhoneg |
| 18 | Cher | Bourges |
| 19 | Corrèze | Tulle, Tula e yezh ar vro |
| 2A | Corse-du-Sud | Aiacciu |
| 2B | Haute-Corse | Bastia |
| 21 | Côte-d'Or | Dijon |
| 22 | Côtes-d'Armor, e brezhoneg Aodoù-an-Arvor | Sant-Brieg |
| 23 | Creuse | Guéret, Gueret e yezh ar vro |
| 24 | Dordogne | Périgueux, Peirigús e yezh ar vro |
| 25 | Doubs | Besançon |
| 26 | Drôme | Valence, Valença e yezh ar vro |
| 27 | Eure | Évreux, pe Evrog ivez e brezhoneg; |
| 28 | Eure-et-Loir | Chartres |
| 29 | Finistère, e brezhoneg Penn-ar-Bed | Kemper |
| 30 | Gard | Nîmes, Nimes e yezh ar vro |
| 31 | Haute-Garonne | Toulouse, Tolosa e yezh ar vro |
| 32 | Gers | Auch |
| 33 | Gironde | Bordeaux, a zo Bourdel e brezhoneg; |
| 34 | Hérault | Montpellier, Montpelhièr e yezh ar vro |
| 35 | Ille-et-Vilaine, a zo Il-ha-Gwilun e brezhoneg; | Roazhon |
| 36 | Indre | Châteauroux |
| 37 | Indre-et-Loire | Tours, a zo Teurgn a-gozh e brezhoneg; |
| 38 | Isère | Grenoble |
| 39 | Jura | Lons-le-Saunier |
| 40 | Landes | Mont-de-Marsan, a zo Lo Mont de Marsan e yezh ar vro |
| 41 | Loir-et-Cher | Blois, a zo Bleaz a-gozh e brezhoneg; |
| 42 | Loire | Saint-Étienne |
| 43 | Haute-Loire | Le Puy-en-Velay, a zo Lo Puei de Velai e yezh ar vro |
| 44 | Loire-Atlantique, a zo Liger-Atlantel e brezhoneg; | Naoned |
| 45 | Loiret | Orléans, a zo Orleañs e brezhoneg; |
| 46 | Lot | Cahors, a zo Còurs e yezh ar vro |
| 47 | Lot-et-Garonne | Agen |
| 48 | Lozère | Mende |
| 49 | Maine-et-Loire | Angers, a zo Anjers e brezhoneg; |
| 50 | Manche | Saint-Lô, pe Sant-Lo e brezhoneg |
| 51 | Marne | Châlons-en-Champagne |
| 52 | Haute-Marne | Chaumont |
| 53 | Mayenne | Laval |
| 54 | Meurthe-et-Moselle | Nancy |
| 55 | Meuse | Bar-le-Duc |
| 56 | Morbihan, skrivet Mor-Bihan e brezhoneg; | Gwened |
| 57 | Moselle | Metz |
| 58 | Nièvre | Nevers |
| 59 | Nord | Lille, pe Rijsel, e yezh ar vro |
| 60 | Oise | Beauvais |
| 61 | Orne | Alençon |
| 62 | Pas-de-Calais | Arras |
| 63 | Puy-de-Dôme | Clermont-Ferrand, a zo Clarmont d'Auvernha e yezh ar vro]] |
| 64 | Pyrénées-Atlantiques | Pau |
| 65 | Hautes-Pyrénées | Tarbes, a zo Tarbas e yezh ar vro |
| 66 | Pyrénées-Orientales | Perpignan, a zo Perpinyà e yezh ar vro; |
| 67 | Bas-Rhin | Strasbourg, a zo Straßburg e yezh ar vro; |
| 68 | Haut-Rhin | Colmar, a zo Kolmar e yezh ar vro |
| 69 | Rhône | Lyon |
| 70 | Haute-Saône | Vesoul |
| 71 | Saône-et-Loire | Mâcon |
| 72 | Sarthe | Le Mans, pe ar Mañs e brezhoneg; |
| 73 | Savoie | Chambéry |
| 74 | Haute-Savoie | Annecy |
| 75 | Paris Gwechall edo an niverenn-se gant departamant ar Seine |
Paris, skrivet Pariz a-wechoù e brezhoneg; |
| 76 | Seine-Maritime | Rouen, a zo Rouan e brezhoneg |
| 77 | Seine-et-Marne | Melun |
| 78 | Yvelines Gwechall edo an niverenn-se gant ar Seine-et-Oise |
Versailles, skrivet Versailhez e brezhoneg; |
| 79 | Deux-Sèvres | Niort |
| 80 | Somme | Amiens |
| 81 | Tarn | Albi |
| 82 | Tarn-et-Garonne | Montauban, a zo Montalban |
| 83 | Var | Toulon, a zo Toullon e brezhoneg |
| 84 | Vaucluse | Avignon, a zo Avinhon e yezh ar vro |
| 85 | Vendée | La Roche-sur-Yon |
| 86 | Vienne | Poitiers |
| 87 | Haute-Vienne | Limoges a zo Limòtges e yezh ar vro |
| 88 | Vosges | Épinal |
| 89 | Yonne | Auxerre |
| 90 | Territoire de Belfort | Belfort |
| 91 | Essonne | Évry |
| 92 | Hauts-de-Seine | Nanterre |
| 93 | Seine-Saint-Denis | Bobigny |
| 94 | Val-de-Marne | Créteil |
| 95 | Val-d'Oise | Cergy/Pontoise¹ |
| 971 | Guadeloupe², pe Gwadloup e yezh ar vro; | Basse-Terre, Bastè e yezh ar vro |
| 972 | Martinik²; | Fort-de-France, Fò de Frans e yezh ar vro |
| 973 | Guyane², a zo Gwiana e brezhoneg; | Cayenne, pe Kayèn e kreoleg |
| 974 | La Réunion² | Saint-Denis |
Evezhiadennoù:
- Edo prefeti ar Val-d'Oise da vezañ lakaet e Pontoise pa voe krouet an departamant, nemet kaset e voe d'ar gumun nes, Cergy; bremañ e reont ar ville nouvelle anvet Cergy-Pontoise.
- An departamantoù tramor gall a zo douaroù a oa trevadennoù pell diouzh Bro-C'hall, hag a zo bet roet dezho ur statud heñvel ouzh hini an departamantoù "europeat" Bro-C'hall. Bez' ez int, hervez al lezenn, lodoù eus Frañs hag eus Unaniezh Europa, nemet reolennoù europat arbennik zo evito. Pep hini eus an departamantoù-se zo ivez ur rannvro.
[kemmañ] Evezhiadennoù all
Evezhiadennoù all a c'haller ober war anvioù ar c'hêrioù a zo pennlec'hioù departamantoù :
- Kêrioù gall zo o deus un anv brezhonek a-gozh pe goshoc'h, evel Bourdel, Orleañs, ar Roc'hell, Teurgn, ...
- Kêrioù gall zo n'eo ket gallek hepken o anvioù ofisiel: kavout a reer anezho digemm a-wechoù e yezhoù all ar vro, evel Bastia e korseg, Pau en okitaneg (nemet distaget disheñvel); kemm bihan a vez alies evel etre Quimper ha Kemper, Strasbourg ha Straßburg en alamaneg (Strossburi en elzaseg), Perpignan ha Perpinyà e katalaneg, Ajaccio hag Aiacciu e korseg; kemm bras a vez a-wechoù all, evel etre Vannes ha Gwened, hag etre Lille ha Rijsel e flandrezeg.
- Kêrioù gall zo o deus anvioù all e yezhoù all: Toulouse a zo Tolosa del Llengadoc e katalaneg, Bourdel a zo Burdeos e spagnoleg, Pariz a zo Parigi en italianeg, Marseille zo Marseilles ha Reims zo Rheims e saozneg.
