Rozbiory Polski

Z Wikipedii

Rozbiory Polski - okres w dziejach Polski w latach 1772-1795, kiedy I Rzeczpospolita była zmuszana przez Rosję, Królestwo Pruskie i Austrię do dokonania na ich rzecz cesji części swojego terytorium.

Spis treści 1 Geneza 2 Następstwa 3 Współczesna publicystyka historyczna a rozbiory Polski 4 Bibliografia 5 Ciekawostki 6 Zobacz też 7 Przypisy

[edytuj] Geneza

U źródeł rozbiorów leży współdziałanie Rosji i Prus na sejmie konwokacyjnym w 1764. 11 kwietnia mocarstwa te podpisały tajny aneks do traktatu sojuszniczego, w którym zobowiązały się do wspólnego wystąpienia zbrojnego przeciwko Rzeczypospolitej, gdy strony uznają, że zagrożone są ich interesy w tym kraju.

W wyniku presji prymasa interrexa Władysława Aleksandra Łubieńskiego Rzeczpospolita uznała oficjalnie na sejmie konwokacyjnym tytuły cesarzowej Wszech Rosji Katarzyny II (nieuznawany od 1721) i tytuł króla Prus Fryderyka II (nieuznawany od 1701). Stanowiło to realne zagrożenie dla integralności terytorialnej państwa polskiego. Rosja w czasie rozbiorów podnosiła z tego tytułu roszczenia terytorialne wobec ziem ruskich Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Prusy natomiast wykorzystały fakt, że Prusy Królewskie stanowiły niegdyś integralną całość z Prusami Wschodnimi.

[edytuj] Następstwa

Główne fazy rozbiorów to:

• I rozbiór Polski - 1772 (Rosja, Prusy, Austria)
• II rozbiór Polski - 1793 (Rosja, Prusy)
• III rozbiór Polski - 1795 (Rosja, Prusy, Austria)

W wyniku trzech rozbiorów poszczególne państwa zagarnęły:

• Rosja - 463 200 km² obszaru i ponad 5,4 mln mieszkańców.
• Prusy - 141 400 km² obszaru ok. 2,6 mln mieszkańców.
• Austria - 128 900 km² obszaru ok. 4,2 mln mieszkańców. ^[1]

W 1807 Polska uzyskała namiastkę niepodległości w formie utworzonego Księstwa Warszawskiego, w 1815 przekształcono je w niesuwerenne Królestwo Polskie, formalnie związane unią personalną z Rosją. Rosja zajęła tym samym 82% terytorium Rzeczypospolitej w granicach z 1772, Austria 11%, Prusy 7%.

W 1916 Austro-Węgry i Niemcy utworzyły zależne od nich regencyjne Królestwo Polskie. Po 1918 r. na większości polskich terenów przedrozbiorowych powstały nowe państwa: odrodzona II Rzeczpospolita Polska, a dodatkowo Litwa, Białoruś, Ukraina oraz Wolne Miasto Gdańsk, skrawki terytorium ziem znalazły się w granicach Łotwy, Czechosłowacji i Rumunii, a część ziem pozostała w granicach Niemiec oraz Rosji Radzieckiej (później - ZSRR).

[edytuj] Współczesna publicystyka historyczna a rozbiory Polski

Pojęcie rozbiór państwa (określenia zabór lub zabory używa się wymiennie) oznacza rozdzielenie terytorium suwerennego państwa pomiędzy inne na drodze wyłącznie dyplomatycznej. Zazwyczaj rozdzielenie takie odbywa się wbrew woli mieszkańców terytorium podlegającego rozbiorom, ale mimo to nie dochodzi przy tym do działań wojennych regularnej armii państwa podlegającego rozbiorowi.

Oprócz rozbiorów Polski w XVIII wieku do kategorii takich samych wydarzeń można by zaliczyć:

• Anschluss Austrii przez hitlerowskie Niemcy w marcu 1938,
• "rozbiór Czechosłowacji" - zajęcie przez Hitlera czeskich Sudetów (w tym samym czasie zajęcie 906 km² Zaolzia przez Polskę i zwiększenie autonomii Słowacji) po układzie monachijskim pół roku później,
• likwidację w marcu 1939 ówczesnej Czecho-Słowacji na rzecz Niemiec i Słowacji,
• zabór Litwy, Łotwy i Estonii przez ZSRR w 1940 na podstawie protokołu dodatkowego do paktu Ribbentrop-Mołotow z sierpnia 1939.

Wszystkie wymienione wydarzenia spełniały kryteria rozbiorów: odbyły się na podstawie decyzji politycznych przy dyplomatycznym stole oraz bez zbrojnego oporu i dotyczyły suwerennych państw.

Wśród niektórych polskich naukowców, polityków i publicystów zajmujących się nowożytną i najnowszą historią Polski używa się pojęć "IV rozbiór Polski" i "V rozbiór Polski". Rozumie się przez nie polityczne i terytorialne skutki kongresu wiedeńskiego w 1814-1815 (likwidację i podział Księstwa Warszawskiego), bądź podpisania paktu Ribbentrop-Mołotow w 1939 (podział Polski między Niemcy i ZSRR), a niekiedy nawet porozumień Okrągłego Stołu z 1989. Należy podkreślić, że są to określenia nieścisłe, raczej przenośnie, ponieważ terytoria rozdysponowane na kongresie wiedeńskim należały do niesuwerennego Księstwa, pakt Ribbentrop-Mołotow był jedynie porozumieniem, określającym sposób zbrojnej likwidacji Polski i strefy wpływów we wschodniej Europie, a w 1989 w ogóle nie doszło do żadnych zmian terytorialnych gdziekolwiek. Z formalnego punktu widzenia określenia te, choć popularne, są więc błędne, a stosowanie miana "rozbioru" wobec Okrągłego Stołu jest tylko retoryką publicystyczną.

[edytuj] Bibliografia

• J. Bracisiewicz , Stanisław August Poniatowski na pierwszym sejmie rozbiorowym, Warszawa 1984
• T. Cegielski , Ł. Kądziela, Rozbiory Polski 1772-1793-1795, Warszawa 1990
• G. Eversley, The partitions of Poland, London 1915
• H. Kaplan, The First Partition of Poland, New York 1962
• J. Kraszewski, Polska w czasie trzech rozbiorów 1772-1779. Studia do historii ducha i obyczaju, Warszawa 1902-1903
• Howard Lord Drugi rozbiór Polski. 1973
• R. Rybarski, Skarbowość Polski w dobie rozbiorów, Kraków 1937
• M. Serejski Europa a rozbiory Polski 1970

[edytuj] Ciekawostki

Imperium osmańskie jako jedyne państwo świata nie uznała likwidacji Rzeczypospolitej, i w swoim korpusie dyplomatycznym rezerwowała miejsce dla posła Lechistanu.

W Toruniu i okolicy do dziś zachowały się fragmenty kordonu - wału granicznego carsko-pruskiego, usypanego w postaci 3-4 metrowego obniżenia ziemi oraz dwóch wałów ziemnych po bokach. Można to oglądać m.in. wzdłuż drogi ze Służewa do Chorągiewki i Gniewkowa, biegnącej przez poligon (rzadko okresowo zamykanej) czy w Grabowcu i drodze do Brzozówki.

Zobacz też: Konsulaty w Toruniu - placówki dyplomatyczne i gospodarcze Rosji i USA w Toruniu w okresie zaborów.

[edytuj] Zobacz też

• rozbicie dzielnicowe (XII-XIV w.)
• korekty rozbiorów:
  • Księstwo Warszawskie (1807-1815)
  • kongres wiedeński (1814-1815)
• Polska pod zaborami – zestawienie wydarzeń
• zabór pruski, zabór austriacki, zabór rosyjski

Przypisy