Górski Karabach

Z Wikipedii

Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն
Republika Górskiego Karabachu


Flaga Górskiego Karabachu	Godło Górskiego Karabachu

Hymn: Azat ou Ankakh Artsakh
(Wolny i niepodległy Artsakh)

Prezydent Bako Saakjan

Szef rządu

Premier Arajik Harutjunjan

Powierzchnia
• całkowita

4400 km²

Liczba ludności (2002)
• całkowita
• gęstość zaludnienia

145 000
33 osób/km²

Jednostka monetarna

Dram (AMD)

Data powstania

Azerbejdżanu
10 grudnia 1991

Strefa czasowa

UTC +4

Kod telefoniczny

374

Górski Karabach (oficjalna nazwa w języku ormiańskim Lerrnajin Gharabagh - Լեռնային Ղարաբաղ czasem używana jest nazwa Arcach - Արցախ , azer. Dağlıq Qarabağ - górski czarny ogród) to ormiańska enklawa będąca przedmiotem sporu pomiędzy Armenią a Azerbejdżanem. Obecnie obszar kontrolowany jest przez miejscowych Ormian wspieranych przez Republikę Armenii.

Górski Karabach zajmuje powierzchnię około 4500 km² (de facto pod kontrolą Ormian znajduje się obszar o powierzchni 14 000 km²), w 1990 zamieszkany był przez około 200 tysięcy ludzi, 76% obywateli stanowili Ormianie, 23% Azerowie, pozostały procent stanowili Rosjanie i Kurdowie. Stolicą regionu jest Stepanakert (po azersku Xankəndi), a drugim większym miastem Szuszi.

[edytuj] Historia

W starożytności Arcach stanowił część państwa nazywanego Kaukaską Albanią albo Alwanią, w roku 95 p.n.e. został zajęty przez Armenię i powtórnie utracony w 387 n.e. W V wieku wielu mieszkańców zostało chrześcijanami dzięki działalności Kościoła ormiańskiego. Autochtoniczna ludność stopniowo zasymilowała się z narodem ormiańskim.

W VII i VIII wieku region został najechany i splądrowany przez Arabów. W XI wieku Turcy zniszczyli królestwo Armenii, lecz ormiańska ludność tego trudno dostępnego, górskiego obszaru zachowała względną swobodę.

W XVII wieku obszar zajęła Persja, jednak zarządzali nim nadal Ormianie obdarzeni przez Persów pewną autonomią. W połowie XVIII wieku Persowie utworzyli tak zwany chanat karabaski. W 1813 Karabach przejęła carska Rosja (na 15 lat przed pozostałymi obszarami Armenii zajętymi przez Rosję) i dlatego w 1822 włączyła go w skład prowincji, która miała później stać się Azerbejdżanem.

W 1917 po rewolucji październikowej Górski Karabach stał się częścią Federacji Zakaukaskiej, która wkrótce rozpadła się na niepodległe państwa: Gruzję, Armenię i Azerbejdżan. Azerowie wspierani przez Turcję (pod rządami Komitetu na rzecz jedności i postępu odpowiedzialnego za rzeź Ormian przeprowadzoną wcześniej w Anatolii), pragnąc wyprzeć Ormian z jak największego obszaru historycznej Armenii, wkroczyli do Karabachu. Pomimo przegranej Turcji w I wojnie światowej alianci, ignorując desperackie protesty Ormian, przyznali prawo do Karabachu Azerbejdżanowi, licząc na to, że dzięki temu zdołają w przyszłości uzyskać dostęp do złóż ropy w Baku.

W 1920 Zakaukazie zostało zajęte przez bolszewików, którzy przyłączyli Górski Karabach do Azerbejdżanu, licząc na ułatwienie eksportu komunizmu do Turcji i uznając marzących o niepodległości Ormian za naturalnych wrogów jedności państwa sowieckiego. W 1923 na większości terytorium utworzono ormiański okręg autonomiczny (Nagorno-Karabachski Obwód Autonomiczny), wchodzący w skład Azerbejdżańskiej SRR, zaś resztę obszaru wcielono bezpośrednio do Azerbejdżańskiej SRR.

Stosunki etniczne w regionie w momencie wybuchu konfliktu

Pod koniec lat 80. XX wieku w obliczu zbliżającego się upadku ZSRR w Karabachu odżyły nadzieje na zjednoczenie z resztą Armenii. Chcąc je stłumić, azerskie władze formalnie zlikwidowały Nagorno-Karabachski Obwód Autonomiczny, ustanowiły jego blokadę ekonomiczną i przeprowadziły antyormiańskie pogromy w azerskich miastach, najbardziej krwawy w Sumgaicie. 10 grudnia 1991 władze Górskiego Karabachu przeprowadziły referendum, w którym przygniatająca większość mieszkańców opowiedziała się za niezależnością. Azerska armia wkroczyła na teren Karabachu i przy wsparciu, w tym przy użyciu sprzętu stacjonującej na jej terenie Armii Radzieckiej zdołała - w początkowym stadium działań zbrojnych - opanować znaczną cześć terytorium, jednak później została wyparta przez słabo uzbrojonych powstańców ormiańskich. 12 maja 1994, gdy Ormianie kontrolowali już cały okręg autonomiczny, korytarz łączący go z Republiką Armenii oraz strefę bezpieczeństwa, podpisane zostało zawieszenie broni.

Dziś Republika Górskiego Karabachu jest de facto niepodległym państwem posiadającym demokratycznie wybrany rząd, wolnorynkową gospodarkę i wszystkie niezbędne atrybuty suwerenności. Nie jest jednak uznawana przez żadne państwo na świecie, nawet przez Armenię. Republika cieszy się jednak życzliwością władz Armenii.