Tallinn

Z Wikipedii

Współrzędne: 59°26' N 24°45' E59.4333333 24.75 (Tallinn)

Tallinn
Herb Tallinnu Flaga Tallinnu
Stare Miasto i Zatoka Fińska
Państwo	Estonia
Prowincja	Harju
Burmistrz	Edgar Savisaar
Powierzchnia	159,2 km²
Położenie	59° 26' N 24° 45' E
Wysokość	0 – 44 m n.p.m.
Ludność (2007) • liczba ludności • gęstość • aglomeracja	390 000 2450 os./km² 505 000
Miasta partnerskie	Liverpool Los Gatos Warszawa Schwerin Turku Kijów Łomża
Położenie na mapie kraju Tallinn
Galeria zdjęć w Wikimedia Commons
Strona internetowa miasta

Tallinn (est. Tallinn, od 1219 do 1918 Rewel est. Reval, także Lindanäs, Lyndanise oraz Koływań^[1]) – stolica Estonii i port nad Morzem Bałtyckim (na południowym brzegu Zatoki Fińskiej).

Spis treści 1 Historia 2 Zabytki 3 Transport 4 Miasta partnerskie 5 Zobacz też 6 Przypisy 7 Linki zewnętrzne

[edytuj] Historia

Tallinn był silnym ośrodkiem gospodarczym już w X w. Często osiedlali się w nim kupcy fińscy. W 1154 r. słynny arabski uczony Al Idrisi wspominał o grodzie Kaluri (dawna nazwa Tallinna, która po raz pierwszy występuję w latopisie ruskim 1223 r. - Kolywań). W 1219 r. duński król Waldemar II odbywający wyprawę krzyżową przeciw pogańskim Estom zdobył fiński zamek Lyndanise^[2], który kazał zburzyć i zbudować nową twierdzę. W językach fińskim i estońskim nazwa Tallinn tłumaczy się na "duńskie miasto" (taani linn) albo "rolnicze miasto" (talu linn). Inne – oprócz Kolyvana lub Kalevanlinna – historyczne warianty nazwy miasta to Rewal (Reval, Revalia, Rewel, Revel, Reveln) i Lindanisa (Lyndanise, Lindanäs); nazwa Tallinn obowiązuje od 1918.

W 1227 Duńczycy – po klęsce pod Bornhøved – utracili miasto na korzyść zakonu kawalerów mieczowych i trzy lata później – jako Rewal – ponownie uzyskało prawa miejskie. Duńczycy, którzy ponownie zawładnęli (w 1236) miastem potwierdzili lokację na prawie lubeckim w 1248. Rozpoczęli oni w 1265 budowę największych w tej części swoich ziem fortyfikacji, z murami liczącymi 2,5 km długości (jednymi z najdłuższych w średniowiecznej Europie), do 16 m wysokości, z 45 basztami. Po dwudziestu latach, w 1285 Rewal stał się członkiem Hanzy. W 1346 Estonia wraz z Rewalem została wykupiona przez zakon krzyżacki, którzy przebudowali trzynastowieczny zamek na wzgórzu Toompea, dobudowując m.in. basztę "Długi Herman".

Pod koniec XVI w. w rezultacie zmagań czterech mocarstw w wojnach o Inflanty – Polski, Rosji, Danii i Szwecji – Tallinn wraz z północną częścią dzisiejszej Estonii przypadł tej ostatniej. Dopiero w trakcie III wojny północnej, w 1710 r. na czele zwycięskiego pochodu armii rosyjskiej car Piotr I zajął Estonię. Od tej pory nazwa miasta – Rewal – nabrała rosyjskiego brzmienia i przekształciła się w Rewel. Rewel pozostał w rękach Rosji aż do 1918 r., gdy po ogłoszeniu niepodległości Republiki Estońskiej stolica oficjalnie zyskała nazwę Tallinn. W trakcie II wojny światowej miasto szczęśliwie uniknęło poważnych zniszczeń (nb. te, które miały miejsce, zostały dokonane przez sowieckie lotnictwo podczas odbijania miasta z rąk niemieckich w 1945 r.). Po rozpadzie Związku Radzieckiego i ponownym odzyskaniu niepodległości przez Estonię Tallinn w znacznym stopniu odzyskał swoje zachodnie oblicze. Miasto jest obecnie jedną z najchętniej odwiedzanych stolic europejskich.

[edytuj] Zabytki

Estończycy są narodem protestanckim – większość obiektów sakralnych w Tallinnie jest więc protestancka, jednak w Tallinnie mieszka też duża mniejszość rosyjska, więc część obiektów jest prawosławna. Na wzgórzu Toompea, oprócz XIII- i XIV-wiecznych fortyfikacji znajduje się gotycka katedra Najświętszej Marii Panny, w której wnętrzu znaleźć można nagrobki i epitafia (m.in. renesansowy z 1585 nagrobek Pontusa de la Gardie, szwedzkiego gubernatora Estonii). Pod wzgórzem na Starym mieście znajdują się gotyckie kościoły: trzynastowieczny Św. Mikołaja (Niguliste) z potężną wieżą i dobudowanymi później kaplicami, trzynasto-czternastostowieczny (później kilkakrotnie przebudowywany) Św. Michała zamieniony na prawosławną cerkiew w 1716 z barokowym ikonostasem z 1720, XIV-wieczny Św. Ducha (Püha Vaimu) z późnogotyckim (1483) drewnianym ołtarzem dłuta Bernta Notkego i wysmukłą wieżą, XIV-XV wieczne zabudowania klasztoru dominikanów Św. Katarzyny ze zrujnowanym od 1531 kościołem. Pod koniec XV w. zbudowano kościół Św. Olafa (Oleviste) (z kaplicą NMP z początku XVI w.), którego gotycka wieża, wysoka na 159 m, była prawdopodobnie jedną z najwyższych budowli w Europie i na świecie. Po pożarach przebudowywana, mierzy obecnie 123 m. Nadto ruiny XV wiecznego kościoła klasztoru brygidek w Pirita zburzonego w 1577, kościół Św. Piotra i Pawła oraz cerkiew z XIX w.

Z budowli niesakralnych – XIV-XV wieczny gotycki ratusz wraz z wieżą i zdobionymi dekoracyjnymi rzeźbami ławami w sali magistratu z początków XV w., XV wieczny gotycki Dom Wielkiej Gildii z dwunawową salą ze sklepieniem krzyżowym i (z tego samego okresu) Dom Gildii Św. Olafa, pochodzące z tego samego okresu gotyckie domy mieszkalne (np. "Trzy Siostry" – zespół trzech takich domów) oraz renesansowy (1597) dom Bractwa Czarnogłowych.

Znajdują się tu także wczesnoklasycystyczny (z 1718, wg innej klasyfikacji – późnobarokowy) Pałac Kadriorg zaprojektowany przez Włocha Nicolo Michettiego (letnia rezydencja Piotra I Wielkiego, obecnie muzeum sztuki, ^[3], otoczony przez piękne ogrody), pałac gubernatora z XVIII w., klasycystyczny pałac z 1813, liczne budynki użyteczności publicznej (neogotycki bank z 1904, modernistyczny teatr z 1910, dom sztuki z 1934 w stylu funkcjonalistycznym, pałac prezydencki (^[4]) z 1938 w stylu nawiązującym do sąsiadującego Pałacu Kadriorg), zabytkowe wille i kamienice czynszowe. Tallinn szczyci się ponadto najdłużej w Europie stale – od średniowiecza – funkcjonującą apteką.

W Tallinnie, mimo licznych zniszczeń z okresu II wojny światowej, skrupulatnie odbudowano średniowieczne obwarowania miejskie z basztami i bramami – baszty Megede i Kiek in de Kök (XIV-XV wiek), basztę Paks Margareeta (Gruba Małgorzata, XVI wiek), Bramę Morską (XVI w.).

Na brzegu zatoki, na wprost odległego o kilometr Pałacu Kadriorg stoi pomnik upamiętniający 177 rosyjskich marynarzy, którzy zatonęli w 1893 wraz ze swoim okrętem wojennym "Rusałka".

Tallińskie stare miasto zostało w 1997 wpisane na listę światowego kulturowego dziedzictwa ludzkości UNESCO (w tym samym roku wpisano na tę listę zespół zabudowy śródmiejskiej Torunia). W 2002 r. odbył się w Tallinnie Konkurs Piosenki Eurowizji.

[edytuj] Transport

4 km od centrum miasta znajduje się port lotniczy (Kod lotniska IATA: TLL). Miasto ma dogodne połączenia kolejowe z Sankt Petersburgiem w Rosji. W kierunku południowym – na Łotwę/Litwę i do Polski prowadzi droga międzynarodowa E67, a prom pozwala dotrzeć m.in. do Helsinek (Finlandia) i Sztokholmu (Szwecja).

[edytuj] Miasta partnerskie

• Dartford, Wielka Brytania
• Los Gatos, Stany Zjednoczone
• Schwerin, Niemcy
• Kilonia, Niemcy
• Gandawa, Belgia
• Göteborg, Szwecja
• Malmö, Szwecja
• Ryga, Łotwa
• Annapolis, Stany Zjednoczone
• Groningen, Holandia
• Łomża, Polska
• Gdańsk, Polska
• Gdynia, Polska
• Białystok, Polska
• Sankt Petersburg, Rosja

[edytuj] Zobacz też

• Synagoga Beit Bella w Tallinnie
• Synagoga w Tallinnie
• Brązowy Żołnierz
• Cmentarz Kopli w Tallinnie

Przypisy

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Strona internetowa miasta
• Szczegółowe informacje oraz artykuły o Tallinnie w serwisie Eesti
• Historia Tallinna, związków miasta z Polską, wirtualna mapa okolic, historia okolicznych miast – Rzeczpospolita wirtualna
• Zdjęcia z Tallina
• Rewel w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich