We support WINRAR [What is this] - [Download .exe file(s) for Windows]

CLASSICISTRANIERI HOME PAGE - YOUTUBE CHANNEL
SITEMAP
Audiobooks by Valerio Di Stefano: Single Download - Complete Download [TAR] [WIM] [ZIP] [RAR] - Alphabetical Download  [TAR] [WIM] [ZIP] [RAR] - Download Instructions

Make a donation: IBAN: IT36M0708677020000000008016 - BIC/SWIFT:  ICRAITRRU60 - VALERIO DI STEFANO or
Privacy Policy Cookie Policy Terms and Conditions
Amsterdam - Wikipedia, wolna encyklopedia

Amsterdam

Z Wikipedii

Ten artykuł dotyczy miasta holenderskiego. Zobacz też: inne miejscowości o tej nazwie i inne znaczenia tego słowa.

Współrzędne: 52°22' N 04°54' EGeografia

Amsterdam
Herb
Herb Amsterdamu Flaga Amsterdamu
Amsterdam z lotu ptaka
Amsterdam z lotu ptaka
Państwo Holandia Holandia
Prowincja Holandia Północna
Burmistrz Job Cohen
Powierzchnia 130 km²
Położenie 52° 22' N
04° 54' E
Ludność (2005)
• liczba ludności
• gęstość
• aglomeracja

742 011
4484 os./km²
1 013 000
Nr kierunkowy 031
Miasta partnerskie Wielka Brytania Manchester
Stany Zjednoczone Nowy Jork
Chiny Pekin
Łotwa Ryga
Kanada Toronto
Bułgaria Warna
Położenie na mapie kraju
Amsterdam
Amsterdam
Amsterdam
Galeria zdjęć w Wikimedia Commons
Strona internetowa miasta

Amsterdam - największe miasto Holandii i jej stolica konstytucyjna. Wszystkie instytucje rządowe oraz przedstawicielstwa obcych państw znajdują się w Hadze.

Spis treści

[edytuj] Dane ogólne

Rzeka AmstelFrans Koppelaar
Rzeka Amstel
Frans Koppelaar

Położony nad rzeką Amstel, IJ i licznymi kanałami (160) - trzy największe w kształcie półksiężyców usytuowane niemalże równolegle do siebie to - Herengracht (położony najbardziej centralnie), Keizersgracht i Prinsengracht. Z nimi łączą się promieniście mniejsze kanały tworząc sieć wodną dzielącą miasto na liczne wyspy, dlatego Amsterdam nazywany jest często Wenecją Północy. Amsterdam położony jest częściowo poniżej poziomu morza, jest największym miastem Holandii, dużym ośrodkiem przemysłowym, drugim po Rotterdamie - portem handlowym Holandii (dostępny dla statków oceanicznych), połączony kanałami z Morzem Północnym i Renem. Ważny ośrodek naukowy (2 uniwersytety, Królewski Instytut Tropikalny) i kulturalny; jest też ważnym ośrodkiem turystycznym z licznymi muzeami (m.in. Rijksmuseum, Muzeum Vincenta van Gogha, Dom Rembrandta, Muzeum Tropiku); zabytkami i bogatymi ogrodami botanicznymi. Centrum miasta wraz z kanałami powstało w przeważającej części w XVII wieku (Złoty Wiek w historii Holandii)

Nazwa miasta oznacza - tamę na rzece Amstel. Pierwszy raz nazwa ta została zapisana po Łacinie w 1275 roku przez hrabiego Florisa V - homines manentes apud Amestelledamme (ludzie mieszkający w pobliżu Amestelledamme). Litera r pojawiła się po raz pierwszy w 1282 roku - Amestelredamme. W 1327 roku hrabia Wilhelm III użył formy Aemsterdam, która najbardziej przypomina dzisiejszą nazwę miasta.

[edytuj] Dzielnice Amsterdamu

  • Amsterdam-Centrum
  • Amsterdam-Noord
  • Oud-Zuid
  • De Baarsjes
  • Bos en Lommer
  • Geuzenveld/Slotermeer
  • Oost/Watergraafsmeer
  • Osdorp
  • Oud-West
  • Slotervaart
  • Westerpark
  • Westpoort
  • Zeeburg
  • Zuideramstel
  • Amsterdam Zuidoost

[edytuj] Historia

Zobacz więcej w osobnym artykule: Historia Amsterdamu.

Początki miasta sięgają XIII wieku. Uprawa ziemi, ze względu na liczne powodzie, była tu prawie niemożliwa, w związku z tym mieszkańcy zaczęli zajmować się rybołówstwem i żeglugą - zatoka szybko przekształcała się w port handlowy. W 1342 roku hrabia Wilhelm IV nadał miastu "Wielki Przywilej", dzięki któremu umocniła się pozycja Amsterdamu - w XV wieku stał się najważniejszym miastem handlowym Holandii. Miasto rozrastało się - w 1300 roku Amsterdam liczył około 1000 mieszkańców, a w 1400 już 3000, pod koniec XV wieku powstały kanały - Singel, Kloveniersburgwal i Geldersekade. W czasie wojny osiemdziesięcioletniej Amsterdam stanął początkowo po stronie władcy Hiszpanii - Filipa II, aby w końcu poprzeć księcia Wilhelma Orańskiego. Kiedy Hiszpanie przejęli Antwerpię w 1585 roku, Amsterdam wykorzystał okazję, aby stać się jeszcze ważniejszym miastem na handlowej mapie Europy – wielu uciekinierów z Antwerpii schroniło się w Amsterdamie i tu odbudowywało swoje interesy, równie dobry wpływ na zamożność miasta mieli bogaci Żydzi, którzy przybywali tu z Portugalii i Hiszpanii, gdzie byli prześladowani. Pod koniec XVI wieku z Amsterdamu wypływały pierwsze statki do Indii, rejsy te okazały się ogromnym sukcesem finansowym, co jeszcze wzmocniło znaczenie miasta. Wiek XVII to w historii Amsterdamu, i całej Holandii, złoty wiek. W 1602 roku Amsterdam stał się największym udziałowcem w Holenderskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej. Amsterdam stał się w ten sposób także centrum finansowym.

Ratusz wg projektu Jacoba van Campena. Obecnie pałac królewski
Ratusz wg projektu Jacoba van Campena. Obecnie pałac królewski

W 1648 roku zakończyła się pokojem w Munsterze (część pokoju westfalskiego) wojna z Hiszpanią i powstała niepodległa republika pod panowaniem Wilhelma I Orańskiego. Amsterdam pozostawał poza centrum życia politycznego, jednak miał duży wpływ na rządy dzięki swojemu bogactwu. W XVII wieku liczba mieszkańców miasta wzrosła do 210 000. W XVII wieku powstały nowe kościoły protestanckie – Zuiderkerk, Noorderkerk i Westerkerk. Nie obyło się bez gorszych momentów – w 1664 roku ofiarą epidemii dżumy padło około 10% populacji miasta. W tym czasie w Amsterdamie mieszkali i tworzyli pisarze, poeci i najsłynniejsza postać miasta – malarz Rembrandt. Od 1650 do 1850 roku powierzchnia miasta powiększyła się bardzo nieznacznie, jednak ludności przybywało. W wyniku wojen z Francją i Anglią miasto znacznie ucierpiało, zwłaszcza w czasie Rewolucji Francuskiej. Po odzyskaniu przez Niderlandy niepodległości Amsterdam zaczął ożywać. Po powstaniu belgijskim, miał on monopol na handel z koloniami, a pozycja portu została jeszcze umocniona, dzięki wybudowaniu Noordhollandsch Kanaal i Noordzeekanaal. Pod koniec XIX wieku Amsterdam przeżywał swój drugi złoty wiek. Choć w czasie I wojny światowej Holandia była neutralna, to jednak Amsterdam, jak i reszta kraju, poważnie ucierpiał wskutek wojny - głównie z powodu braku żywności. W czasie II wojny światowej miasto było okupowane przez Niemców. Ponad 100 000 Żydów zostało wywiezionych z Amsterdamu. Rewolucja kulturalna w latach 60. i 70. przyniosła Amsterdamowi miano magicznego miasta - tolerancja dla używania miękkich narkotyków sprawiła, że miasto stało się popularnym miejscem hippisowskim. W latach 80. znacznie wzrosła liczba imigrantów, szczególnie z Surinamu, Turcji i Maroka.

[edytuj] Herb miasta

Herb Amsterdamu to trzy krzyże św. Andrzeja jeden pod drugim, takie same krzyże znajdują się na fladze miasta, tyle że tam ustawione są one poziomo. Znaczenie tych krzyży nie jest jasne, jednak historycy podejrzewają, iż mają one symbolizować trzy plagi, jakie dotknęły Amsterdam – wodę, ogień i dżumę. Oprócz nich w herbie znajduje się austriacka korona cesarska, którą umieścił tam w 1489 roku cesarz Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego Maksymilian I Habsburg (Niderlandy znajdowały się wtedy pod jego panowaniem) – na znak szczególnego poparcia, jakiego cesarz udzielał miastu. Lwy w herbie pochodzą z XVI wieku, gdy miasto było częścią pierwszej na świecie republiki. Po II wojnie światowej w 1946 roku, za zgodą królowej Wilhelminy, dodano do herbu motto - „Dzielni, Zdecydowani, Miłosierni” (Heldhaftig, Vastberaden, Barmhartig)

[edytuj] Gospodarka

Zuidas - nowe centrum biznesowe Amsterdamu
Zuidas - nowe centrum biznesowe Amsterdamu

Amsterdam jest ośrodkiem finansowo - handlowym, siedzibą banków, giełdy, towarzystw ubezpieczeniowych. Tutaj znajdują się siedziby główne takich firm jak ABN Amro, ING Group, Ahold, Delta Lloyd Group i Philips. Miasto posiada wielką stocznię remontową; kompleks rafineryjno - petrochemiczny, fabrykę samochodów (Ford), filię IBM (elektronika), browary Heinekena, szlifiernie diamentów, niegdyś także fabrykę samolotów (Fokker). Centrum biznesowym miasta staje się Zuidas, gdzie coraz więcej banków ma swoje biura, tutaj też znajduje się World Trade Centre. Amsterdamska giełda (indeks AEX) jest częścią platformy Euronext i jest najstarszą giełdą na świecie, i nadal należy do najważniejszych w Europie.

[edytuj] Kultura i turystyka

Turystyka ma niezwykle pozytywny wpływ na gospodarkę miasta. Rocznie odwiedza Amsterdam około czterech milionów turystów. W mieście znajduje się ponad 300 hoteli. Amsterdam jest centrum życia kulturalnego Holandii, ma swój balet, orkiestry, teatry, muzea i galerie. Amsterdam jest też dla wielu przede wszystkim miastem wolności, tolerancji i liberalnej polityki względem miękkich narkotyków. Dzielnica Czerwonych Latarni jest jedną z największych atrakcji miasta dla zagranicznych turystów, na równi z kawiarniami (coffeeshop), gdzie można legalnie używać marihuany. Amsterdam uznawany jest także za Gejowską Stolicę Europy.

[edytuj] Amsterdam w kulturze

Wiele filmów telewizyjnych i kinowych kręcono w całości, lub częściowo w Amsterdamie, m.in.

Także słynne zdjęcia (1969 rok) Johna Lennona i Yoko Ono w kampanii o pokój na świecie robione były w łóżku w amsterdamskim Hotelu Hilton. W Amsterdamie toczy się akcja kilku książek np. „Jednorocznej wdowyJohna Irvinga, czy „Murder in Amsterdam" Iana Burumy. Utwór pt. „Amsterdam” to jedna z najbardziej znanych piosenek Jacques'a Brela.

[edytuj] Transport

Schiphol
Schiphol

Około 18 km na południowy zachód od Amsterdamu znajduje się obsługujący to miasto port lotniczy Schiphol. ([1]). Lotnisko ważne jest nie tylko pod względem transportowym, ale także gospodarczym – zatrudnionych jest tu 57 tysięcy osób, a pośrednio dodatkowe 50 tysięcy. Schiphol to czwarte co do wielkości lotnisko w Europie i 11 na świecie, a pod względem liczby pasażerów – trzecie w Europie. W 2006 roku lotnisko, które ma ponad 200 połączeń, obsłużyło 44 miliony pasażerów. Jest bazą Air France-KLM. Lotnisko ma dogodne połączenia kolejowe z centrum miasta. Amsterdam posiada też port morski ([2]) - piąty co do wielkości w Europie. Obok transportu towarów zajmuje się on przewozem pasażerskim.

Parking dla rowerów przy Centraal Station
Parking dla rowerów przy Centraal Station

W mieście znajduje się znaczący węzeł kolejowy (główny dworzec Centraal Station), który dziennie obsługuje około 280 tysięcy pasażerów, co oznacza, że jest to najruchliwszy dworzec w Holandii. Stąd odjeżdżają pociągi międzynarodowe – do Belgii, Francji, Niemiec i Szwajcarii. W Amsterdamie znajduje się osiem innych stacji kolejowych.

W Amsterdamie jest także węzeł drogowy (A1, A2, A4, A6, A7, A8, A9, A10).

Autobus wodny
Autobus wodny

Do wszystkich części miasta można dotrzeć korzystając z transportu publicznego, obsługiwanego przez Gemeentelijkvervoerbedrijf (GVB), Connexxion, Arriva i Nederlandse Spoorwegen. Są to linie autobusowe, tramwajowe i metro. Piesi i rowerzyści mogą też skorzystać z bezpłatnej przeprawy przez IJ. Tramwaje jeżdżą w Amsterdamie od 1900 roku, autobusy od 1925 roku, a od 1977 roku kursuje metro, którego sieć ze względu na położenie miasta nie jest zbyt rozbudowana ([3]) - istnieją cztery linie podziemnej kolejki. Obecnie (od 2002 roku) powstaje nowa linia Noord/Zuidlijn, przebiegająca z północy na południe, ma być ona ukończona do 2013 roku. Amsterdam jest jednak znany przede wszystkim z ogromnej liczby rowerów i znakomitej infrastruktury rowerowej. Około 30% całego ruchu w centrum miasta odbywa się na rowerach. Jest ich w Amsterdamie około 600 tysięcy (można nawet skorzystać z usług rowerowych taksówek). Większość ulic ma wyznaczoną drogę rowerową, w mieście jest także wiele parkingów dla rowerów. Rocznie około 80 000 tych jednośladów zostaje skradzionych, a 25 tysięcy wpada do amsterdamskich kanałów. W Amsterdamie popularne są, zwłaszcza wśród turystów autobusy wodne (canal bus) ([4]).

[edytuj] Oświata i nauka

Amsterdam ma dwa uniwersytety - Uniwersytet Amsterdamski (Universiteit van Amsterdam) i Wolny Uniwersytet Amsterdam (Vrije Universiteit Amsterdam). Oprócz nich w mieście znajdują się inne szkoły wyższe, m.in. Hogeschool van Amsterdam, Azusa theologische hogeschool (teologia), Lucia Marthas (akademia tańca), Hogeschool voor Economische Studies (szkoła ekonomiczna) oraz Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten (Akademia Sztuk Pięknych) z konserwatorium muzycznym i jedynym w Zachodniej Europie fakultetem muzeologii - Reinwardt Academie. W Amsterdamie znajdują się też liczne szkoły podstawowe i średnie, zarówno świeckie, jak i religijne (oparte na katolicyzmie, protestantyzmie i islamie). Amsterdam ma trzy niezależne szkoły średnie, które ostatnio przeżywają powrót do świetności - Vossius Gymnasium, Barlaeus Gymnasium i St. Ignatiusgymnasium, w nich nauka przebiega według klasycznego programu z Greką i Łaciną. Amsterdamski Międzynarodowy Instytut Historii Społecznej (Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis) jest jednym z największych na świecie instytutów badawczych w dziedzinie historii społecznej, w szczególności ruchów robotniczych. Hortus Botanicus, założony w początkach XVII wieku jest jednym z najstarszych ogrodów botanicznych na świecie, z bardzo rzadkimi gatunkami roślin.

[edytuj] Sport

Amsterdam ArenA
Amsterdam ArenA

Amsterdam znany jest przede wszystkim z piłki nożnej i klubu sportowego Ajax, w którym grał i odnosił największe sukcesy w latach 70. Johan Cruijff. W 1995 roku Ajax zdobył puchar Ligi Mistrzów. Od 1996 roku Ajax może poszczycić się nowym nowoczesnym stadionem – Amsterdam ArenA - z ponad 50 000 miejsc.

W Amsterdamie znajduje się także lodowisko Jaap Eden baan, gdzie rozgrywane są mecze hokejowe z udziałem m.in. amsterdamskiej drużyny – Amstel Tijgers, a na torach (400 metrów) wokół lodowiska odbywają się liczne międzynarodowe turnieje w łyżwiarstwie szybkim. Miasto ma także swoją drużynę baseballowąAmsterdam Pirates, trzy drużyny hokeja na trawieAmsterdam, Pinoké i Hurley, drużynę koszykówkiAmsterdam Astronauts. Od 1999 roku miasto przyznaje co roku nagrody najlepszym swoim sportowcom – pierwszymi uhonorowanymi byli bokser Raymond Joval i hokeistka na trawie Carole Thate. W 1928 roku w Amsterdamie odbyły się IX Letnie Igrzyska Olimpijskie. Specjalnie na tę okazję wybudowano Stadion Olimpijski, gdzie dziś mają miejsce nie tylko imprezy sportowe, ale także kulturalne.

[edytuj] Zabytki i atrakcje turystyczne

Amsterdam ma ponad 7000 zabytków, m.in. kościoły, kamienice, mosty, fortyfikacje i giełdy. W mieście znajdują się też liczne parki, place, galerie i muzea.

  • zabytkowe śródmieście
  • Oude Kerk - najstarszy kościół w mieście (XIII wiek - XIV wiek)
  • Nieuwe Kerk (z początku XV wieku)
  • Westerkerk - kościół protestancki (XVII wiek)
  • Zuiderkerk - najstarszy w Amsterdamie kościół protestancki (1611 rok)
  • Noorderkerk - kościół z XVII wieku
  • Oosterkerk - kościół z XVII wieku
  • Sint-Nicolaaskerk - kościół św. Mikołaja z XIX wieku
  • beginaż
  • Plac Dam z Nationaal Monument - pomnikiem upamiętniającym wyzwolenie Amsterdamu spod okupacji niemieckiej w 1944 roku.
  • Pałac królewski, wcześniej ratusz z XVII wieku
  • Beurs van Berlage (1903 rok) - giełda
  • Waga miejska z XV wieku na Nieuwemarkt, część fortyfikacji
  • Magere Brug - Chudy Most (XVII wiek) - najsłynniejszy most Amsterdamu
  • Singel - najstarszy kanał Amsterdamu, na którego brzegu znajduje się słynny targ kwiatowy
  • Rembrandtplein
  • Concertgebouw - sala koncertowa z końca XIX wieku
  • Diamantbeurs - giełda diamentów
  • Muiderpoort - brama miejska (XVII wiek)
  • dom gildii handlu winem z 1633 roku
  • arsenał morski z 1656 r.
  • kamienice mieszczańskie z XVII i XVIII wieku
  • obiekty uniwersyteckie w dawnym zespole szpitalnym z połowy XVIII wieku
  • De Wallen - Dzielnica Czerwonych Latarni
  • Stopera - teatr muzyczny
  • Dworzec Centralny – budynek neogotycki
  • Munttoren - wieża z XVII wieku
  • Montelbaanstoren – wieża z 1512 roku, część fortyfikacji
  • Stadion Olimpijski
  • Oost-Indisch Huis – siedziba VOC – Kompanii Wschodnioindyjskiej
  • Homomonument – pomnik upamiętniający gejów i lesbijki, prześladowanych za swoją orientację seksualną
  • Sensation White: impreza odbywająca się raz w roku z licznymi przedstawicielami muzyki house i trance ozdobiona licznymi efektami widowiskowymi (światła, teatr, widowisko)
  • Sensation Black: jak Sensation White tyle że dotyczy muzyki hardstyle i hardcore. Impreza odbywa się tydzień po Sensation White.

[edytuj] Muzea

  • Akhnaton (Centrum Kultury Światowej) [5]
  • Allard Pierson Museum (Muzeum Archeologiczne Uniwersytetu Amsterdamskiego) [6]
  • Amsterdams Historisch Museum (Muzeum Historyczne) [7]
  • The Amsterdam Dungeon (muzeum historyczne i park atrakcji) [8]
  • Anne Frankhuis (Dom Anny Frank) [9]
  • Arcam, Architectuur Centrum Amsterdam (Muzeum Architektury) [10]
  • Beurs van Berlage (zabytkowa giełda) [11]
  • Bijbelsmuseum (Muzeum Biblii) [12]
  • De Burcht, Vakbondsmuseum (Muzeum Ruchu Robotniczego) [13]
  • Energetica (Muzeum Elektrotechniki) [14]
  • Filmmuseum (Muzeum Filmu) [15]
  • Fotografiemuseum FOAM (Muzeum Fotografii) [16]
  • Gemeente Archief Amsterdam (Archiwum Miejskie) [17]
  • Van Goghmuseum (Muzeum Vincenta van Gogha) [18]
  • Hash Marihuana & Hemp Museum (Muzeum Haszyszu, Marihuany i Konopi) [19]
  • Huis Marseille(Galeria Fotografii) [20]
  • Joods Historisch Museum (Muzeum Żydowskie) [21]
  • Muzeum Madame Tussauds Scenerama [22]
  • Molen van Sloten met Kuiperijmuseum (Muzeum Wiatraków i Polderów) [23]
  • Multatuli Museum (Muzeum Eduarda Douwesa Dekkera) [24]
  • Museum Amstelkring (muzeum z XVII wieku) [25]
  • Museum Geelvinck-Hinlopen Huis (siedemnastowieczna kamienica z oryginalnym wnętrzem) [26]
  • Museum Van Loon (mieszczański dom rodziny Van Loon) [27]
  • Museum Het Schip (budynki zaprojektowane przez Michela de Klerka na początku XX wieku, muzeum architektury Szkoły Amsterdamskiej) [28]
  • Nederlands Scheepvaartmuseum (Muzeum Morskie) [29]
  • NEMO (Centrum Nauki) [30]
  • Olympic Experience Amsterdam (Muzeum Sportu) [31]
  • Persmuseum (Muzeum Dziennikarstwa w Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis) [32]
  • Pianola Museum (Muzeum Pianoli) [33]
  • Rembrandthuis (Dom Rembrandta) [34]
  • Rijksmuseum (Muzeum Narodowe) [35]
  • Stedelijk Museum (Muzeum Miejskie, sztuka współczesna) [36]
  • Tassenmuseum Hendrikje (Muzeum Torebek) [37]
  • Theatermuseum (Muzeum Teatru) [38]
  • Theo Thijssen Museum (Muzeum Theo Thijssena) [39]
  • Tropenmuseum (Muzeum Tropiku) [40]
  • Verzetsmuseum Amsterdam (Muzeum Oporu) [41]
  • Woonbootmuseum (Muzeum Łodzi Mieszkalnych) [42]
  • Zoological Museum Amsterdam (Muzeum Zoologiczne) [43]

[edytuj] Najsłynniejsze targi

  • Cannabis Cup - jedyne targi marihuany na świecie
  • Albert Cuyp
  • Waterlooplein
  • Dappermarkt
  • Noordermarkt
  • Bloemenmarkt – targ kwiatowy nad kanałem Singel

[edytuj] Najważniejsze wydarzenia kulturalne

  • 30 kwietnia – Dzień Królowej
  • 4 maja – Dzień Pamięci Narodowej
  • 5 maja – Dzień Wyzwolenia
  • sierpień (pierwszy weekend) – parada gejowska Amsterdam Gay Pride
  • sierpień (co 5 lat – kolejne w 2010 roku) – Sail Amsterdam

[edytuj] Znani mieszkańcy Amsterdamu

[edytuj] Demografia

Rok Liczba ludności
1300 1000
1400 3000
1500 12 000
1600 60 000
1650 140 000
1796 200 600
1830 202 400
1849 224 000
1879 317 000
1899 510 900
1925 714 200
1999 727 100
2005 742 011

[edytuj] Galeria

[edytuj] Zobacz też

[edytuj] Linki zewnętrzne

Static Wikipedia 2008 (no images)

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - bcl - be - be_x_old - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - co - cr - crh - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dsb - dv - dz - ee - el - eml - en - eo - es - et - eu - ext - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gan - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - hak - haw - he - hi - hif - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kaa - kab - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mdf - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - mt - mus - my - myv - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - quality - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - rw - sa - sah - sc - scn - sco - sd - se - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sr - srn - ss - st - stq - su - sv - sw - szl - ta - te - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu -

Static Wikipedia 2007 (no images)

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - bcl - be - be_x_old - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - co - cr - crh - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dsb - dv - dz - ee - el - eml - en - eo - es - et - eu - ext - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gan - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - hak - haw - he - hi - hif - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kaa - kab - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mdf - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - mt - mus - my - myv - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - quality - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - rw - sa - sah - sc - scn - sco - sd - se - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sr - srn - ss - st - stq - su - sv - sw - szl - ta - te - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu -

Static Wikipedia 2006 (no images)

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - bcl - be - be_x_old - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - co - cr - crh - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dsb - dv - dz - ee - el - eml - eo - es - et - eu - ext - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gan - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - hak - haw - he - hi - hif - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kaa - kab - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mdf - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - mt - mus - my - myv - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - quality - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - rw - sa - sah - sc - scn - sco - sd - se - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sr - srn - ss - st - stq - su - sv - sw - szl - ta - te - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu -

Sub-domains

CDRoms - Magnatune - Librivox - Liber Liber - Encyclopaedia Britannica - Project Gutenberg - Wikipedia 2008 - Wikipedia 2007 - Wikipedia 2006 -

Other Domains

https://www.classicistranieri.it - https://www.ebooksgratis.com - https://www.gutenbergaustralia.com - https://www.englishwikipedia.com - https://www.wikipediazim.com - https://www.wikisourcezim.com - https://www.projectgutenberg.net - https://www.projectgutenberg.es - https://www.radioascolto.com - https://www.debitoformtivo.it - https://www.wikipediaforschools.org - https://www.projectgutenbergzim.com