Przywilej

Z Wikipedii

Frontyspis dzieła Stanisława Sarnickiego Statuta i metryka przywilejów koronnych z 1594

Przywilej, łac. privilegium – prawo (dokument) nadane przez monarchę określonej grupie społecznej (stanowi) obowiązujące na danej ziemi lub w całym kraju (przywilej generalny). Przywileje najczęściej miały formę zrzeczenia się przez monarchę pewnych swoich kompetencji na rzecz wymienionych adresatów przywileju.

[edytuj] Najważniejsze przywileje szlacheckie wydane w Polsce

Data	Miejsce	Wystawiający	Postanowienia
1180	Łęczyca	Kazimierz II Sprawiedliwy	Dla Kościoła: zniesienie ius spolii (prawa księcia do ruchomości po zmarłym biskupie), ograniczenie nadużyć w korzystaniu z podwód (usług transportowych) i stacji w dobrach kościelnych
9 czerwca 1210	Borzykowa	Leszek Biały, Konrad I mazowiecki, Władysław Odonic	Dla Kościoła: zgoda na wolny wybór biskupa i swobodne obsadzanie urzędów kościelnych; niezależne sądownictwo osób duchownych; ostateczne zniesienie ius spolli; oficjalne wprowadzenie celibatu
1215	Wolbórz	Leszek Biały, Konrad I mazowiecki, Władysław Odonic, Kazimierz I opolski	Rozszerzenie gwarancji immunitetowych posiadłości kościelnych na ziemie Kazimierza opolskiego; potwierdzenie przywileju borzykowskiego
5 maja 1228	Cienia	Władysław III Laskonogi	Dla Małopolski: potwierdzenie rozbicia feudalnego; pierwszy znany przywilej ziemski dla rycerstwa polskiego - zachowanie praw słusznych i godnych podług rady biskupów i baronów... wykluczając uciski i nienależne podatki
1290	Wrocław	Henryk IV Probus	Biskupowi wrocławskiemu: prawo pełnego immunitetu dla dóbr nysko-otmuchowskich.
1 września 1291	Lutomyśl	Wacław II	Dla Małopolski: urzędy dla miejscowych; żołd dla rycerzy; nienakładanie nowych podatków
1355	Buda	Ludwik Węgierski	Przywilej budziński – za uznanie za dziedzica tronu: zniesienie stacji; wynagrodzenie za wyprawy zagraniczne
17 września 1374 (1381 dla duchownych)	Koszyce	Ludwik Węgierski	Przywilej koszycki – za uznanie córek za następczynie: jedyny podatek – poradlne z 12 na 2 gr z łanu chłopskiego; podatki inne tylko za zgodą szlachty; starostwa dla Polaków; refundacja kosztów wykupu szlachty z niewoli; zwolnienie z prac na rzecz państwa – mosty, drogi, wały
1387	Wilno	Władysław II Jagiełło	Dla katolickich bojarów Litwy: gwarancja dziedzicznego posiadania ziemi; zwolnienie z osobistych świadczeń na rzecz władcy
1388	Piotrków	Władysław II Jagiełło	Potwierdzenie poprzednich; 3 grzywny za kopię w wyprawie zagranicznej
23 lipca 1422	Czerwińsk	Władysław II Jagiełło	Przywilej czerwiński – za udział w wojnie z Krzyżakami: nietykalność majątkowa bez wyroku sądowego; król nie może bić monety bez zgody rady królewskiej; sądy sądzą wg prawa pisanego; nikt nie będzie równocześnie starostą i urzędnikiem ziemskim
28 października 1423	Warta	Władysław II Jagiełło	Statut warcki (warecki) – za tron dla potomków: szlachta mogła usuwać "krnąbrnych i nieużytecznych" sołtysów; ograniczenie wychodźstwa chłopów z ziemi; taksy wojewodzińskie – ceny produktów rzemieślniczych ustalane przez wojewodę
4 marca 1430 i 9 stycznia 1433 (25 kwietnia 1425)	Jedlnia i Kraków (Brześć Kujawski)	Władysław II Jagiełło	Przywileje jedlneński i krakowski – za tron dla potomków: nietykalność osobista bez wyroku (neminem captivabimus nisi iure victum); prawa polskie na ziemie ruskie; tylko szlachcic mógł zostać dostojnikiem kościelnym; (pierwotnie król odrzuca przywilej brzeski)
1447	Wilno	Kazimierz IV Jagiellończyk	Zagwarantowanie niezależności i równouprawnienia Polski i Litwy; zrównanie szlachty litewskiej w prawach ze szlachtą polską
1454	Cerekwica	Kazimierz IV Jagiellończyk	Za udział szlachty w wojnie trzynastoletniej dla Wielkopolski: niezwoływanie pospolitego ruszenia, nienakładanie nowych podatków i nowych praw bez zgody sejmików; zaostrzenie kar za ucieczkę ze wsi; usankcjonowanie pragmatyki stanowych sądów ziemskich; anulowany
1454	Nieszawa	Kazimierz IV Jagiellończyk	Łącznie z poprzednim to przywileje cerekwicko-nieszawskie – za udział szlachty w wojnie trzynastoletniej, dla Wielkopolski (12 listopada) i Małopolski (11-12 listopada): niezwoływanie pospolitego ruszenia, nienakładanie nowych podatków i nowych praw bez zgody sejmików; zaostrzenie kar za ucieczkę ze wsi
1456	Korczyn	Kazimierz IV Jagiellończyk	Możni danej ziemi mają głos w sprawie losów tej ziemi.
27 lutego 1493	Piotrków	Jan I Olbracht	Zaostrzenie kar wobec przestępców; zakaz ingerencji kościelnej w sądy świeckie; dwuizbowy sejm; chłop mógł opuścić wieś dopiero po uregulowaniu wszystkich powinności względem pana; potwierdzenie wcześniejszych przywilejów
26 kwietnia 1496	Piotrków	Jan I Olbracht	Przywilej piotrkowski z 1496 – za udział szlachty w wyprawie na Mołdawię: brak ceł na towary dla siebie lub w swoich dobrach wytworzone; tylko jeden chłop mógł opuścić wieś w ciągu roku; zakaz kupowania ziemi przez mieszczan; taksy wojewodzińskie na towary miejskie
25 października 1501	Mielnik	Aleksander Jagiellończyk	Przywilej mielnicki – cała władza w ręce senatorów, król jedynie przewodniczącym senatu; niewykonanie poleceń senatu przez króla zwalniało z wierności mu
1504	Piotrków	Aleksander Jagiellończyk	Kontrola senatu i sejmu nad nadawaniem dóbr koronnych; określenie organizacji i kompetencji najwyższych urzędów koronnych i dworskich, tzw. ministeriów (marszałków, podskarbich i kanclerzy); zakaz łączenia w jednym ręku dwóch (lub więcej) urzędów
1505	Radom	Aleksander Jagiellończyk	Konstytucja nihil novi (nic nowego) – nowe prawa tylko za zgodą senatu i izby poselskiej; anulowanie przywileju z 1501; gwarancja wolnego wyboru urzędników sądowych; niepociąganie spraw świeckich pod trybunały duchowne; zakaz stanowienia ceł prywatnych
1518	Toruń	Zygmunt I Stary	Król zrzekł się sądzenia sporów między panami świeckimi i duchownymi a ich poddanymi
1520	Bydgoszcz	Zygmunt I Stary	Wobec wojny z zakonem: pańszczyzna min. jeden dzień w tygodniu; swoboda żeglugi na Wiśle; ograniczenie praw sądów miejskich gdy sprawcą był szlachcic
1538		Zygmunt I Stary	Zakaz usuwania szlachty z urzędów przez króla