Jan I Olbracht
Z Wikipedii
| Jan I Olbracht 1459-1501 |
||||||||
  |
||||||||
| Władca Polski | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||||
|
||||||||
|
Jan I Olbracht (Albrecht) (lit. Janas Olbrachtas (Albrechtas) białorus. Ян I Ольбрахт, ur. 27 grudnia 1459 w Krakowie, zm. 17 czerwca 1501 w Toruniu) – król Polski w latach 1492-1501, książę głogowski 1491-1498.
Był synem Kazimierza Jagiellończyka i jego żony Elżbiety Rakuszanki z Habsburgów, której zawdzięczał prawdopodobnie drugie imię - Olbracht, chciała ona uczcić w ten sposób pamięć swego ojca, króla Niemiec, Czech i Węgier, Albrechta II Habsburga.
Spis treści |
[edytuj] Młodość
Od 1467 roku, tak jak pozostali bracia, królewicz zdobywał wiedzę pod okiem Jana Długosza. Na postępowanie młodego Jana Albrechta wpłynął także przebywający w stolicy, włoski humanista - Filip Kallimach, który zaprzyjaźnił się z nim. Wielokrotnie udowadniał swój talent podczas nauki, mimo że był synem Litwina i Niemki doskonale opanował język polski, a także łacinę. Poznał dorobek przemijającego średniowiecza oraz wczesnego renesansu.
[edytuj] Król Węgier
W 1486 roku objął urząd zastępcy króla na Rusi, gdzie zdobył sławę pokonując zagony tatarskie. 7 czerwca 1490 został obwołany przez szlachtę węgierską na sejmie elekcyjnym w Rokos królem Węgier. Przegrał jednak wojnę o koronę węgierską ze swoim bratem królem Czech Władysławem II Jagiellończykiem. Rozpoczął on tym samym zmagania o koronę Węgier, które toczyły się na Słowacji, jednak w ich wyniku przypadło mu jedynie księstwo głogowskie.
[edytuj] Król Polski
W 1492 roku zmarł Kazimierz Jagiellończyk. O koronę po nim starali się jego synowie Władysław, Jan Olbracht i Zygmunt, a także książę mazowiecki Janusz II. Niektórzy byli gotowi opowiedzieć się za wielkim księciem litewskim Aleksandrem Jagiellończykiem, ale ten - wraz z najmłodszym bratem Fryderykiem Jagiellończykiem - popierał Jana Olbrachta. Ostatecznie 27 sierpnia Jan Olbracht został jednogłośnie wybrany królem Polski. 23 września 1492 roku odbyła się koronacja w Krakowie nowego monarchy, którą poprowadził arcybiskup gnieźnieński i prymas Polski Zbigniew Oleśnicki.
Poszerzając przywileje, jakie jego ojciec, Kazimierz Jagiellończyk (1447-1492) nadał szlachcie w statutach nieszawskich, Jan I Olbracht ogłosił w 1496 r. tzw. statuty piotrkowskie, które zwalniały szlachtę od cła, ograniczały wychodźstwo chłopów oraz zabraniały nabywania przez mieszczan majątków ziemskich i piastowania urzędów państwowych. Działając na korzyść Prus Królewskich zaskarbił sobie ich przychylność.
[edytuj] Wojna z Turkami i jej następstwa
W 1497 r. Olbracht zorganizował wielką wyprawę wojenną: 40 tys. pospolitego ruszenia ruszyło aby pomóc księciu Mołdawii w wojnie z Turkami i aby pomścić klęskę warneńską. Mimo że od 1387 Mołdawia była lennem Polski, jej hospodar, Stefan Wielki, opowiedział się po stronie Turcji i wyprawa zakończyła się wielkimi stratami polskich wojsk w bitwie pod Koźminem, co utrwaliło powiedzenie: Za króla Olbrachta wyginęła szlachta choć to właśnie za jego czasów ukształtował się ów fundament wielkiej demokracji szlacheckiej: sejm walny.
Jeszcze gorsze od wojennej klęski były skutki polityczne nieudanej wyprawy mołdawskiej. W jej następstwie zawiązał się cały szereg przymierzy i koalicji państw ościennych przeciwko Królestwu Polsko-Litewskiemu. W walkach przeciwko wojskom koronnym, Wołochów wsparła Turcja, a nawet Węgry, rządzone przez króla Władysława II Jagiellończyka. Wiosną 1498 r. Tatarzy najechali południowo-wschodnie terytoria Litwy, a wielki książę moskiewski Iwan III Srogi próbował opanować Kijów, w 1500 rozgramiając armię polsko-litewską w bitwie nad Wiedroszą. Zaś na zachodzie cesarz niemiecki Maksymilian I Habsburg przejął część Śląska z Głogowem i zażądał zwrócenia zakonowi krzyżackiemu Prus Królewskich, w związku z czym komtur krzyżacki odmówił złożenia należnego hołdu królowi polskiemu. Wówczas, wiosną 1501 r., Olbracht zarządził koncentrację wojsk koronnych w Toruniu gdzie sam,pojechał, ale złożony ciężką choroba zakaźną zmarł wkrótce i wyprawa wojenna na Prusy Zakonne nie doszła do skutku.
[edytuj] Senat
Za pierwszych Jagiellonów coraz większą rolę w zarządzaniu państwem odgrywała rada królewska, powoływana przez króla. Zaś od połowy XV w. znaczną część władzy przejęły ogólnopolskie zjazdy szlachty i dzielnicowe sejmiki. Ostatecznie Rada Królewska, za panowania Olbrachta, przekształciła się w Senat, a ogólnopolski zjazd stanu szlacheckiego, złożony z przedstawicieli sejmików, w izbę poselską sejmu. Tak więc, poczynając od XV w., Rzeczpospolita stała się szlachecką monarchią parlamentarną. Szlachta, zwłaszcza bogatsza i magnaci, stała się odtąd stanem panującym, skupiając w swych rękach ziemię, przywileje i urzędy. Zgodnie z Sejmem radomskim z 1504 r. administrację państwową stanowili: marszałek koronny i nadworny, podskarbi, kanclerz i podkanclerzy oraz starostowie, reprezentujący lokalną szlachtę.
Uprzywilejowaną pozycję uzyskał również w Koronie Kościół katolicki, a na Litwie i Rusi Cerkiew prawosławna. Należały do nich wielkie majątki ziemskie, otrzymywały one dziesięcinę ze wsi i liczne fundacje kościelne i klasztorne ze strony możnowładców, przy czym duchowieństwo nie płaciło podatków.
[edytuj] Śmierć
17 czerwca 1501 zmarł w Toruniu Jan I Olbracht, jego zwłoki złożono uroczyście w katedrze wawelskiej. Nie ożenił się, ani nie zostawił po sobie żadnego potomka. Po śmierci króla Jana Olbrachta tron po nim przejął jego młodszy brat, Aleksander (1501-1506).
[edytuj] Charakterystyka króla wg Macieja z Miechowa
"Był wysokiego wzrostu, oczu piwnych, na twarzy z pewnym wyrzutem i wysiękiem. (...) W ruchach szybki, często u boku z mieczykiem przypasanym występował, namiętnościom i chuciom jako człowiek wojskowy folgował".
[edytuj] Genealogia
| Władysław II Jagiełło ur. ok. 1351 zm. 1 VI 1434 |
Zofia Holszańska ur. ok. 1405 zm. 21 IX 1461 |
Albrecht II Habsburg ur. 16 VIII 1397 zm. 27 X 1439 |
Elżbieta Luksemburska[1] ur. 1409 zm. 1442 |
||||||||||
| Kazimierz IV Jagiellończyk ur. 30 XI 1427 zm. 7 VI 1492 |
Elżbieta Rakuszanka ur. 1436 zm. 30 VIII 1505 |
||||||||||||
| Jan I Olbracht ur. 27 XII 1459 zm. 17 VI 1501 |
|||||||||
[edytuj] Ciekawostki
- Jan Olbracht posiadał najliczniejszy, spośród jagiellońskich, dwór, miał aż 1 600 konnych dworzan.
- Za króla ukształtował się ostatecznie sejm walny, który odtąd stał się najwyższym organem władzy ustawodawczej.
- Na polecenie króla w 1498 roku wzniesiono Krakowski Barbakan, zwany Rondlem, który miał zabezpieczać miasto przed ewentualnym najazdem tureckim.
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Bibliografia
- Paweł Jasienica, Polska Jagiellonów
- T.Biber, A. i M. Leszczyńscy Poczet Władców Polski
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Obraz z około 1645 roku przedstawiający Jana II Olbrachta, autor nieznany
- Rękopis Jana Olbrachta na temat zezwolenia budowy wodociągów dla Płocka z dnia 24 V 1498 roku
Przypisy
- ↑ córka Zygmunta Luksemburskiego
| Poprzednik Jan Korwin |
 |
Książę głogowski 1491-1498 |
|
Następca Dionizy z Zahradku |
| Poprzednik Kazimierz IV Jagiellończyk |
 |
król Polski 1492-1501 |
|
Następca Aleksander Jagiellończyk |
