Henryk IV Probus
Z Wikipedii
| Henryk IV Probus 1257/1258-1290 |
||||||
| Władca Polski | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||
|
||||||
|
Henryk IV Probus (Prawy) (ur. 1257 lub 1258, zm. 23 czerwca 1290) – książę wrocławski w latach 1270-1290, książę krakowski w latach 1288-1290.
[edytuj] Genealogia, opieka stryja Władysława i króla czeskiego Przemysła Ottokara II
Henryk IV był jedynym synem księcia wrocławskiego Henryka III Białego i Judyty mazowieckiej. Dosyć wcześnie osierocony przez ojca (w 1266 r.) Henryk znalazł się pod opieką stryja arcybiskupa Salzburga Władysława. Nie mogąc się stale opiekować małoletnim bratankiem będący w ciągłych rozjazdach pomiędzy Salzburgiem i Wrocławiem Władysław wysłał w 1267 r. Henryka do Pragi na dwór czeskiego króla Przemysła Ottokara II, który też od 1270 r. tj. od śmierci arcybiskupa przejął formalnie regencję w księstwie. Po śmierci stryja (który przekazał młodemu księciu w testamencie wszystkie swoje uprawnienia) Henryk powrócił do kraju, gdzie znalazł się pod bezpośrednią opieką późniejszego najbliższego doradcy księcia – będącego dotąd na służbie Przemysła Szymona Gallicusa. W młodości Henryk otrzymał staranne wykształcenie, o czym świadczyć może jego późniejsze zainteresowanie kulturą rycerską i poezją (są nawet uzasadnione podejrzenia, że książę wrocławski pisał wiersze).
Współpraca z władcą czeskim początkowo układała się wzorowo. W 1271 r. Henryk uczestniczył w wyprawie zbrojnej przeciwko Węgrom, co sprowadziło wkrótce na księstwo wrocławskie napad sprzymierzonych z Arpadami książąt wielkopolskiego i małopolskiego.
Za pełnoletniego syna Henryka III uznano dopiero w 1273 r. i z miejsca książę zaczął prowadzić bardziej niezależną politykę zawierając jako przeciwwagę przyjazne stosunki z księciem opolskim Władysławem i poznańskim Przemysłem II[1]. Henryk IV aktywne wspierał Przemysła Ottokara II również w 1276 r., kiedy oddziały posiłkowe Wrocławian walczyły w Czechach z wojskami króla rzymskiego Rudolfa z Habsburga. Klęska króla czeskiego nie zachwiała wiernością Probusa i to pomimo ofiarowywanego od Rudolfa tytułu księcia Rzeszy w zamian za odstąpienie od sojuszu z Czechami.
[edytuj] Porwanie Henryka przez księcia legnickiego Bolesława Rogatkę
Z osłabienia siły militarnej możnego protektora Henryka króla czeskiego próbował skorzystać książę legnicki Bolesław II Rogatka. Już na początku lat siedemdziesiątych wysunął on żądania do jednej trzeciej księstwa wrocławskiego, jako należnego mu spadku po zmarłych braciach Henryku III Białym i Władysławie. Henryk IV będąc jednak pewnym poparcia Ottokara II odmówił zdecydowanie na wszelkie próby zmniejszenia jego terytorium.
W 1277 r. Bolesław postanowił przejść do działania napadając na przebywającego w Jelczu Henryka i uwożąc go do Wlenia[2]. Jak zwykle w takich sytuacjach bywa, trudną sytuację księcia wrocławskiego próbowali wykorzystać książę wielkopolski Bolesław Pobożny i margrabia brandenburski Otto V Długi.
Na szczęście reakcja takowa nie była powszechna. W obronie swojego władcy możni wrocławscy zaczęli zbierać rycerstwo, sprawy Probusa zdecydowali się również bronić Przemysł II Wielkopolski i brat stryjeczny Henryka – jego imiennik Henryk III Głogowczyk. Król czeski ograniczył się niestety tylko do gorączkowych apeli i próśb o uwolnienie. Do rozstrzygającej krwawej bitwy pomiędzy oddziałami koalicji i Bolesława Rogatki doszło 24 kwietnia 1277 w bitwie pod Stolcem[3]. Zwycięstwo przypadło stronie legnickiej dzięki odwadze i talentom militarnym syna Rogatki Henryka V Brzuchatego – Przemysł II i Henryk III znaleźli się w niewoli.
Wolność Henryk IV Probus razem z niefortunnymi obrońcami odzyskał dopiero pod koniec roku, kiedy zdecydował się zaakceptować wyniki rozmów Przemysła Ottokara z jego przeciwnikami. Ostatecznie Probus został zmuszony oddać Rogatce jedną szóstą księstwa ze Środą Śląską na czele, Ottonowi V w zastaw Krosno Odrzańskie (uzyskane od książąt głogowskich w 1273 lub 1274 r.), wreszcie Bolesławowi Pobożnemu okup pieniężny.
[edytuj] Śmierć Przemysła Ottokara II. Próba zdobycia regencji w Czechach
W 1278 r. rycerze wrocławscy spod znaku Henryka IV uczestniczyli w wielkiej bitwie pod Suchymi Krutami, w której legły gruzach wraz ze śmiercią imperialne plany Przemysła Ottokara II. Sam książę wrocławski w wyprawie nie uczestniczył, jednak na wieść o śmierci króla czeskiego, jako jego bliski krewny (był wnukiem królewny czeskiej Anny) i sojusznik wyruszył do Pragi by objąć tam rządy w imieniu małoletniego Wacława II. Próba zdobycia regencji zakończyła się fiaskiem (regentem został Otto V Brandenburski), Probus nie wyszedł jednak bez niczego otrzymując od Rudolfa z Habsburga ziemię kłodzką. Uwolnienie się z kurateli Przemyślidy Henryk IV wykorzystał też wykupując w 1279 r. Krosno Odrzańskie.
[edytuj] Problematyczny hołd lenny w 1280 roku
Po śmierci swojego dotychczasowego protektora Probus zaczął bliżej współpracować z królem rzymskim Rudolfem z Habsburga sondując na zjeździe w Wiedniu w 1280 r. możliwość otrzymania z jego rąk korony królewskiej. Niektórzy historycy przyjmują nawet możliwość złożenia hołdu lennego przez Henryka IV, informacje zaś o staraniach księcia wrocławskiego o koronację zawdzięczamy układowi sojuszniczemu zawartemu z Władysławem Opolskim, w którym górnośląski Piast obiecywał pomoc w zamian za ukoronowanie również małżonki Probusa nieznanej z imienia Piastówny opolskiej.
[edytuj] Próby zdobycia supremacji na Śląsku i w kraju
Stosunki z sąsiadami księstwa wrocławskiego nie układały się najlepiej. W 1280 r. doszło do najazdu książąt legnickich i margrabiego brandenburskiego, odpartego tylko z niezwykłym trudem. W celu unormowania sytuacji w lutym roku następnego doszło do zorganizowania międzydzielnicowego zjazdu do Baryczy – miejscowości położonej w księstwie wrocławskim, gdzie miano wypracować metody wzajemnej współpracy[4]. Henryk IV miał jednak inne plany i uwięził zgromadzonych książąt Henryka III Głogowczyka, Henryka V Brzuchatego i Przemysła II wielkopolskiego próbując wymusić na nich ustępstwa polityczne[5].
Ostatecznie Przemysł II został zmuszony do wydania księciu wrocławskiemu strategicznej w razie walk o Małopolskę ziemi wieluńskiej (zwanej też rudzką), zaś Henrykowie do uznania zwierzchności lennej. W kolejnych latach polityce Probusa na Śląsku tym razem dobrowolnie podporządkowali się Przemko ścinawski i Bolko I opolski[6]. Z zwierzchnictwa wyłamał się za to Henryk V Brzuchaty.
Swoją odrębność polityczną manifestowali również Bolko Jaworski, Konrad II Garbaty, oraz trzej synowie Władysława Opolskiego: Kazimierz bytomski, Mieszko cieszyński i Przemysław raciborski (urażeni do swojego dotychczasowego szwagra Probusa faktem odesłania w 1286 lub 1287 r. do nich swojej siostry i unieważnieniem małżeństwa. Wierny polityce księcia wrocławskiego pozostał za to czwarty brat Bolko I).
Pierwszą próbę opanowania Krakowa Henryk IV podjął na przełomie 1280 i 1281 r., co stanowiło odpowiedź na najazd Leszka Czarnego na księstwo wrocławskie podjęty w obronie uwięzionych w Baryczy książąt. Wyprawa ta zakończyła się jednak niepowodzeniem.
[edytuj] Konflikt z biskupem wrocławskim Tomaszem II
W latach 1282-1287 Henryk IV Probus popadł w długotrwały spór z biskupem wrocławskim Tomaszem II Zarembą. Pierwszy etap konfliktu dało się już zauważyć w latach 1274-1276, zakończony wtedy polubownym wyrokiem, który nie zadowolił żadnej ze stron. Głównym przedmiotem wybuchłego na nowo w 1282 konfliktu były majątki i ziemie zajęte przez kościół w trudnym okresie, który nastąpił po klęsce legnickiej. Inną sporną sprawą było nagminne łamanie immunitetu sądowego kościoła wrocławskiego.
Na początku 1282 r. biskup wrocławski skierował swoje zażalenie do legata papieskiego Filipa z Ferno, który miał zająć się rozstrzygnięciem sporu. Jego wyrok był korzystny dla hierarchy kościelnego, w związku z czym Henryk IV odwołał się do sądu wiecowego. Decyzja wiecu dzielnicowego zdominowanego przez stronników księcia mogła być oczywiście tylko jedna, co z kolei nie zadowoliło biskupa. W 1283 r. Henryk zorganizował wielki zjazd książąt w biskupiej Nysie, którego główną atrakcją był turniej rycerski podczas którego: "cały zapas zboża, które biskup posiadał na przedmieściach, zużytkowano na paszę dla koni". Wzajemne przepychanki prawne trwały nadal – Tomasz II korzystając z poparcia legata papieskiego, a chcąc złamać opornego Henryka IV w marcu 1284 rzucił klątwę kościelną na księcia i interdykt na kraj. Książę wrocławski nie zamierzał jednak podporządkować się woli biskupa i jeszcze w tym samym roku złożył odwołanie do papieża Marcina IV. Wkrótce stało się oczywiście jasne, że również z Rzymu nie należy się spodziewać korzystnych wiadomości. Karom kościelnym pomimo starań Tomasza nie podporządkował się cały kler diecezji. Wierni Henrykowi IV pozostali m.in. franciszkanie. Konflikt trwał dalej, a podjęte przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Jakuba Świnkę próby wypracowania kompromisu zakończyły się fiaskiem.
W 1285 r. doszło do dodatkowego zaognienia sytuacji na Śląsku w związku zajęciem przez Henryka IV należącej w przeważającej mierze do biskupstwa kasztelani nysko-otmuchowskiej. Upokorzony postępowaniem księcia biskup wrocławski został zmuszony do emigracji do sąsiedniego księstwa raciborskiego należącego do Mieszka Cieszyńskiego i Przemysława Raciborskiego. Ostatni akt dramatu rozegrał się w 1287 r. w najechanym przez Henryka IV Raciborzu. Tomasz nie mając już możliwości ucieczki, zdecydował się w końcu na ugodę, podporządkowując się księciu. Dzięki temu triumfowi mógł książę wrocławski okazać się teraz wspaniałomyślny, bogato uposażając biskupstwo (m.in. dobrowolnie darowując część spornych wcześniej wsi), oraz kolegiatę św. Krzyża.
Tymczasem w polityce zewnętrznej Henryk IV kontynuował próby dalszego podporządkowania sobie polskich książąt, co miało go przybliżyć do upragnionego celu korony królewskiej. W 1284 r. korzystając ze zdrady wielkopolskiego rodu Zarembów udało mu się opanować gród w Kaliszu. Wkrótce stało się jasne, że straty tej książę Wielkopolski dobrowolnie nie zaakceptuje, w związku z czym doszło do rozmów, w wyniku których Przemysł II w zamian za Kalisz oddał mu ziemię ołobocką[7].
[edytuj] Henryk IV Probus księciem krakowskim
30 września 1288 r. zmarł książę krakowsko-sandomierski Leszek Czarny nie pozostawiając potomstwa[8]. Otworzyło to przed Probusem szansę urzeczywistnienia ambitnych planów zdobycia Krakowa i koronacji królewskiej. Do celu Henryk przygotowywał się latami. Jeszcze w 1287 r. postanowił doprowadzić do ocieplenia stosunków z Przemysłem II oddając mu dobrowolnie ziemie wieluńską (rudzką)[9]. Legendą historyczną jest pomysł lwowskiego profesora Oswalda Balzera w sprawie tzw. pierwszej koalicji książąt piastowskich (mieli to być Leszek Czarny, Henryk Probus, Przemysł II i Henryk III Głogowczyk), mających wspólnymi siłami doprowadzić do zjednoczenia Polski[10]. Bez względu na prawdopodobieństwo tej teorii, Henryk IV na wieść o zgonie księcia krakowskiego był gotowy do działania.
Głównym kontrkandydatem do tronu był wybrany przez możnych małopolskich książę płocki Bolesław II, któremu nie udało się jednak opanować Krakowa bronionego przez czołowego stronnika Probusa kasztelana Sułka z Niedźwiedzia. 26 lutego 1289 pod Siewierzem rozegrała się krwawa bitwa pomiędzy wojskami Bolesława Płockiego i wspierającymi go książętami kujawskimi, a oddziałami posiłkowymi Henryka z księstw opolskiego, głogowskiego i ścinawskiego. Starcie zakończyło się pewnym zwycięstwem oddziałów koalicji mazowiecko-kujawskiej, w bitwie zginął wspierający Henryka IV,książę ścinawski Przemko a książę opolski Bolko I dostał się do niewoli Władysława Łokietka[11].
Pomimo tego sukcesu niespodziewanie książę płocki zrezygnował wkrótce z kandydowania do spadku po Leszku Czarnym zostawiając zdobycie całości dziedzictwa jego przyrodniemu bratu Władysławowi Łokietkowi. W toczonej dalej wojnie początkowo szczęście sprzyjało księciu kujawskiemu, który korzystając z pomocy biskupa krakowskiego Pawła z Przemankowa (który za opór przeciwko władzy Probusa został przez niego później uwięziony) zdołał nawet opanować gród wawelski i pokonać oddziały śląskie pod Skałą i Święcicami.
Ostatecznie wojnę zwyciężył książę wrocławski, który w połowie 1289 r. przybył osobiście na czele posiłków zbrojnych pod Kraków. Łokietek wydostał się z oblężonego i następnie zdobytego przez Wrocławian miasta (na skutek zdrady mieszczan) tylko dzięki pomocy franciszkanów, którzy ukryli go w swoim klasztorze. Pomimo przewagi Henryka książę kujawski utrzymał się za to w Sandomierzu[12].
[edytuj] Śmierć Probusa
Będąc tak blisko celu swojego życia Henryk IV Probus umarł nagle (prawdopodobnie otruty) w 1290 r. Jednym z podstawowych źródeł dotyczących śmierci Henryka IV jest rymowana kronika Ottokara z Horneck (Styria), zawierająca bardzo istotne szczegóły, przez jednych historyków postrzegana jako bardzo wiarygodna, przez innych uważana zaś za pozbawioną wartości.
[edytuj] Data śmierci
Data roczna śmierci Probusa jest powszechnie przyjmowana[13]. Potwierdzenie dla niej możemy znaleźć w licznych źródłach.[14] O wiele więcej problemów jest z ustaleniem daty dziennej śmierci Henryka.
Najczęściej można się spotkać z wigilią św. Jana Chrziciela, tj. 23 czerwca.[15] Istnieją też jednak inne propozycje: 24 czerwca[16], 22 lipca[17], czy nawet kwiecień.[18] Data 23 czerwca poparta jest zdecydowanie największą ilością źródeł[19].
[edytuj] Otrucie
O truciźnie, jako przyczynie śmierci księcia wrocławskiego, informuje kilka niezależnych od siebie źródeł[20]: są to polskie nagrobki książąt śląskich[21] (za nimi zaś "Kronika książąt polskich"[22], Jan Długosz[23], i późniejsi kronikarze[24]), oraz zagranicznego pochodzenia czeska Kronika Pulkawy[25] i styryjska Kronika Ottokara[26]. Wobec czego wersja o otruciu zasługuje w pełni na zaufanie[27].
Najdokładniejsze szczegóły przedstawia Ottokar styryjski, według którego Henryk IV Probus miał wysłać do Rzymu swojego legistę, aby ten mu załatwił zezwolenie na użycie berła i noszenie korony, oraz posługiwanie się tytułem królewskim. Negocjacje układały się pomyślnie, ale wiadomo było z góry, że w stolicy św. Piotra bez funduszy i to wysokich nic nie uda się załatwić. Wysłannik był jednak na to przygotowany, gdyż wiózł ze sobą ogromną sumę 12 tysięcy grzywien, połakomił się jednak na część funduszy i około 400 grzywien zmalwersował, a papieżowi usiłował podsunąć fałszywe. Sprawa się w końcu wydała i papież zaczął słać do Henryka listy z wyrazami oburzenia. Malwersant w prawdzie zdołał uciec przed papieską i książęcą sprawiedliwością do Wenecji, ale wiadomo było, że Henryk IV wszelkimi sposobami będzie chciał się zemścić. W jego głowie powstał więc wtedy pomysł pozbycia się księcia. Szczegóły wyglądały następująco: legista miał brata medyka służącego na dworze wrocławskim, który miał zatruwać powoli swojego władcę. W prawdzie inny lekarz książęcy noszący imię Guncelin rozpoznał symptomy otrucia i zdołał odratować Henryka powieszeniem go za nogi, co spowodowało silne wymioty i oczyszczenie organizmu, lecz morderca nie rezygnował i zatruł tym razem nóż, którym książę zwykł krajać chleb. Truciciela w końcu odkryto, ale było już za późno na ratunek. Umierając Henryk IV, w imię chrześcijańskiego miłosierdzia nakazał nie ścigać i nie karać sprawców swojej śmierci.
To niezwykle długie opowiadanie nie do końca zasługuje na zaufanie, bowiem tylko niektóre elementy mają potwierdzenie w innych źródłach. Jest to sama kwestia otrucia i co najwyżej motyw starania się Henryka IV o koronację. Opowiedziana przez Ottokara styryjskiego historia w wielu szczegółach zgadza się z tą przekazaną przez Kronikę Zbrasławską. Tam również kapelan mistrz Aleksy, jako poseł władcy czeskiego Wacława II miał zdradzić jego interesy starając się o koronę dla "króla kaliskiego" Przemysła II. Tutaj tudzież doszło do malwersacji funduszy (obu panów), tylko epilog był trochę inny bowiem wysłannik zginął zabity przez własnego sługę w rzymskich kanałach. Do całego więc opowiadania należy więc podejść niezwykle ostrożnie, jednak fakt otrucia jest oczywiście bezsporny.
[edytuj] Zabójcy
Jeśli zawierzyć wersji Ottokara, należało by szukać wśród możnych wrocławskich (tak jak w przypadku jego ojca), dwóch braci, z których jeden był legistą, drugi medykiem. Taki przypadek udaje się odnaleźć tylko w jednym wypadku w osobach: Jana (który był doradcą książęcym i legistą) i Jakuba (przez źródła określanego, jako magister, a więc prawdopodobnie lekarza), synów Goćwina (nadwornego medyka Henryka III)[28]. Widać ich jednak także na urzędach jeszcze po zgonie Henryka IV. Można też założyć, że działali oni w interesie Henryka V Brzuchatego, który poprzez morderstwo i następnie przez zamach stanu obalający testament Probusa, chciał zdobyć władzę w księstwie wrocławskim, ale nie ma na to żadnych dowodów[29]. Brakuje również innych osób, które odniosły ze śmierci Henryka korzyść, a dało by się ich powiązać z okolicznościami zgonu wrocławskiego Piasta.
[edytuj] Testament Henryka
Według przekazów, umierając Probus kazał sporządzić dwa dokumenty. Jeden dotyczący spraw kościoła wrocławskiego, który nadawał biskupowi upragnione uprawnienia książęce w kasztelani nysko-otmuchowskiej, drugi polityczny – regulujący kwestię dziedziczenia. Chodzi tutaj o zapis Małopolski ze stołecznym Krakowem na czele Przemysłowi II, zaś księstwa wrocławskiego najwierniejszemu stronnikowi Probusa na Śląsku – Henrykowi III Głogowczykowi[30]. W razie bezpotomnej śmierci, któregoś z wymienionych książąt dzielnice będące dotąd w ich posiadaniu przejść miały w posiadanie drugiego, co dodatkowo regulował układ pomiędzy zainteresowanymi. Wielu historyków podważa jednak istnienie drugiego z dokumentów. Jeśli był on prawdziwy, byłby to krok naprzód w kierunku zjednoczenia Polski, a Henryk IV Probus oczerniany w zwłaszcza w starszej literaturze, jako świadomy propagator niemczyzny, okazałby się prawdziwym polskich patriotą (abstrahując od zasadności podnoszenie problemów świadomości etnicznej i językowej w głębokim średniowieczu). Jedynie zapis względem kościoła (nie licząc zwrotu Kłodzka Wacławowi II, aby stracił pretekst do mieszania się w sprawy śląskie) został w pełni zrealizowany. Henryk IV Probus został pochowany w kolegiacie św. Krzyża i św. Bartłomieja we Wrocławiu, którą sam ufundował.
W czasie II wojny światowej niemieccy antropologowie zamierzali rozstrzygnąć o "germańskości" Probusa. W tym celu jego doczesne szczątki zostały zabrane i miały zostać poddane badaniom. Niestety zaginęły w wojennej zawierusze. Sarkofag Probusa znajduje się aktualnie w Muzeum Narodowym we Wrocławiu.
[edytuj] Polityka wewnętrzna
Henryk IV Probus w polityce wewnętrznej przez całe swoje panowanie stał na straży propagatyw książęcych. Dbał również o rozwój gospodarczy księstwa obdarzając miasta licznymi przywilejami, także lokacyjnymi (np. Kluczbork i Namysłów), sprowadzał też kolonistów zasiedlających puste dotąd tereny nadgraniczne. Podjął się też reformę skarbową, dzięki czemu zasoby pieniężne księstwa wzrosły w znaczny sposób.
[edytuj] Fragment kroniki Jana Długosza dotyczący śmierci księcia wrocławskiego
- Książę wrocławski Henryk IV Probus albo Pobożny czując stopniowe wzmaganie się wynikłej z trucizny podanej mu przez jego Ślązaków choroby. Która go gnębiła już przeszło pół roku, i (czując) że działanie trucizny jest coraz silniejsze, wezwawszy biskupa wrocławskiego Tomasza i znaczniejszych panów, rozporządzeniem ostatniej woli, ponieważ nie zostawiał żadnego potomka, przeznacza księstwo wrocławskie stryjowi swojemu Konradowi Głogowskiemu[31], a księstwo krakowskie i sandomierskie księciu Wielkopolski Przemysłowi. Rozdawszy resztę swego majątku częściowo kościołom, częściowo żonie swojej Matyldzie, a częściowo ludziom biednym, umiera dwudziestego drugiego lipca na zamku wrocławskim i zostaje pochowany w zbudowanym i wyposażonym świeżo przez niego kościele św. Krzyża.[32]
[edytuj] Żony
- 1. Od 1278 Konstancja Opolska, rozwód w 1286 zm. 1351
- 2. Od 1287 Matylda Brandenburska zm. 23 czerwca 1290 - 1 kwietnia 1298
Przypisy
- ↑ Kodeks Dyplomatyczny Wielkopolski, t. VI, nr 25. Niestety przy dokumencie znanym tylko z późniejszego odpisu brak jest daty i miejsca powstania, a z dyplomatycznego rozbioru dokumentu rama chronologiczna jego wydania jest dość szeroka (lata 1273-1278). Z analizy wydarzeń możemy jednak przypuszczać, że najbardziej możliwą datą zawarcia sojuszu jest połowa roku 1273r., por, Aleksander Swieżawski – Przemysł II. Król Polski, Warszawa 2006, s. 96. Inni historycy (np. Bronisław Nowacki, Przemysł II, książę wielkopolski, król polski 1257-1295, Poznań 1995, s. 59-61) jako datę zawarcia sojuszu przyjmują rok 1276r., co pozwala uniknąć konieczności złamania postanowień dokumentu przez Przemysła jeszcze w 1273r. w związku z wyprawą łupieżczą księcia przeciwko włościom Władysława Opolskiego w październiku 1273r.
- ↑ Szerzej o tych wydarzeniach zobacz Bronisław Nowacki: Przemysł II, książę wielkopolski, król polski 1257-1295, Poznań1995, s. 62-68, por. Kronikę książąt polskich, oprac. Z. Węglewski w: MPH, t. III, Lwów 1878, s. 496.
- ↑ Kronika książąt polskich ... , s. 496.
- ↑ Nie mamy pewności, gdzie w rzeczywistości zjazd się odbył, gdyż żadne źródło współczesne tym wydarzeniom o tym nie wspomina. Przypuszczenia historyków, że mogło to mieć w Sądowlu por. Krzysztof Ożóg, Przemysł II, Piastowie - Leksykon biograficzny, Kraków 1999, s. 155-156, czy w Baryczy, por. Zygmunt Boras, Przemysław II, 700 – lecie koronacji, Międzychód 1995, s. 25, są oparte tylko na źródłach pośrednich. Nie znamy także powodu tak licznego spotkania książąt dzielnicowych.
- ↑ zob. Waśko Anna, Henryk IV Prawy (Probus), w: Piastowie. Leksykon Biograficzny, Kraków 1999, s. 428.
- ↑ O wydarzeniu tym mówi niezwykle lakonicznie Rocznik Traski, w: MPH, t. II, s. 847.
- ↑ Rocznik Traski w: MPH, t. II, s. 850, Bronisław Nowacki, Przemysł II. Książę wielkopolski, król Polski 1257-1295, Poznań 1995, s. 94-95, por. Kazimierz Jasiński, Rola polityczna możnowładztwa wielkopolskiego w latach 1284-1370,RH, XXIX, 1963, s. 221.
- ↑ Oswald Balcer, Genealogia Piastów,Kraków 1895, s. 333.
- ↑ Stanisław Zachorowski, Wiek XIII i panowanie Władysława Łokietka w: Dzieje Polski średniowiecznej w dwu tomach , t. I do roku 1333,Kraków 1926, s. 350.
- ↑ Oswald Balzer, Królestwo Polskie, t. I, Lwów 1919, s. 272-275. Książęta zgodnie z układem mieli dziedziczyć Małopolskę w ten sposób, że po śmierci Leszka, obszar ten miał otrzymać Henryk Probus, następnie po jego śmierci Przemysł II, po którego z kolei śmierci Małopolskę miał odziedziczyć Henryk III. Porozumienie miał ułatwić fakt iż wszyscy książęta byli wówczas bezdzietni. Por. prace obalające teorie I koalicji: Władysław Karasiewicz, Jakób II Świnka, arcybiskup gnieźnieński 1283-1314, Poznań 1948 , s. 96, oraz Jan Baszkiewicz, Powstanie zjednoczone państwa polskiego na przełomie XIII i XIV wieku, Warszawa 1954, s. 386-394.
- ↑ Nagrobki książąt śląskich, w: MPH, t. III, s. 713., Kronika książąt polskich, w: MPH, t. III, s. 536, Rocznik Traski, w: MPH, t. II, s. 852. Długosz w: Roczniki ... , ks. VII, s. 310, błędnie wymienia księcia legnickiego Henryka V Brzuchatego, jako sojusznika Probusa w walce o Kraków. Analiza wydarzeń jednoznacznie wskazuje jednak, że za księciem wrocławskim opowiedział się Bolko I opolski, por. Sławomir Musiał, Bitwa pod Siewierzem i udział w niej Wielkopolan, w: Przemysł II. Odnowienie królestwa polskiego pod red Jadwigi Krzyżaniakowej, Poznań 1997, s. 161- 166
- ↑ Roman Grodecki, Dzieje polityczne Śląska do r.1290 w: Historia Śląska od najdawniejszych czasów do roku 1400, pod red. Stanisława Kutrzeby, t. I, Kraków 1933, s. 317.
- ↑ Por. Jasiński Kazimierz, Rodowód Piastów Śląskich, t. I, Wrocław 1975, s. 161 – 163.
- ↑ np. Roczniku magistratu wrocławskiego "Anno domini 1290 obiit dux Henricus, dux Slezie, dominus Wratislaviensis, Cracoviensis i Sandominiensis" w: MPH, t. II, s. 688, Roczniku Wrocławskim dawnym "Anno domini 1290 obiit dux Henricus, dux Slesie et dominus Wratislavie et Cracovie et Sandomirie", w: MPH, t. II, s. 683, Roczniku Małopolskim "1290, Henricus dux Wratislavia et Cracouie obiit", w: MPH, t. II, s. 184, Roczniku Górnośląskim, w: MPH, t. II, s. 715, Roczniku Wrocławskim większym, w: MPH, t.II, s. 696, Roczniku Krzeszowskim większym, w: MPH, t. II,s. 697, Roczniku cystersów henrykowskich, w: MPH,t. II, s. 702, oraz Nagrobkach książąt śląskich, w: MPH, t.II, s. 712.
- ↑ Rocznik Wrocławski większy Anno domini 1290 dux Henricus quartus probus vel largus dictus obiit in vigilia sancti Iohannis baptiste, w: MPH, t.II, s. 696, Rocznik Krzeszowski większy Anno domini 1290 obiit Henricus IV Wratislaviensis in vigilia sancti Johannis baptiste, w: MPH, t. II,s. 697, Rocznik cystersów henrykowskich Anno domini 1290 in vigilia beati Johannis baptiste obiit illustris princeps Henricus quartus, dux Wratizlaviensis, qui appellatus est Probus dux, quia magne probitatis vir et largitatis fuit, qui fundavit ecclesiam conventualem canonicorum sancte crucis in Wratizlavia, w: MPH,t. II, s. 702.
- ↑ Rocznik Górnośląski „1290 in nocte Johannis glorio sus dux Henricus obiit”, w: MPH t. II, s. 715.
- ↑ Nagrobki książąt śląskich,w: MPH , s. 712, „Anno domini 1290 11 kalendii Augusti obiit dux Wratislaviensis Henricus quartus, qui dictus est Probus”. Za nimi datę tą podaje Długosz, Roczniki ... , ks. VII, s. 330.
- ↑ Waśko Anna, Henryk IV ... , s. 431, Autorka nie podaje jednak bliższego uzasadnienia tej datacji
- ↑ Datę 23 czerwca mają: Jasiński Kazimierz, Rodowód Piastów Śląskich Wrocław 1975, t. I, s. 161 – 163, Zielonka Zbigniew, Henryk Prawy, Katowice 1982 , s. 173, Boras Zygmunt, Książęta Piastowscy Śląska, Katowice 1974, s. 151, Turoń Bronisław, Henryk IV Prawy, w: Ludzie dawnego Wrocławia, pod red. Romana Hecka, Wrocław 1958, s. 17, Sadowski Tomasz, Poczet książąt Wrocławia, Wrocław 1999, s. 110, Mitkowski Józef, Henryk IV Probus (Prawy) (ok. 1257 – 1290), w: PSB, t. IX, s. 405 – 408. Datę 24 czerwca: Zientara Benedykt, Henryk IV w: Poczet królów i książąt Polskich pod red. Andrzeja Garlickiego, Warszawa 1984, s. 211, Długopolski Edmund, Władysław Łokietek na tle swoich czasów, Wrocław 1951, s. 5, Sobaniec Stefan, Zabiegi Henryka IV o Kraków i jego usiłowania odnowienia królestwa, w: księga pamiątkowa ku czci prof. Oskara Haleckiego, Warszawa 1935, s. 246. Z kolei za nocą z 23 na 24 czerwiec opowiadają się: Semkowicz Aleksander, Walka o monarchię 1288 – 1294 (ustęp z dziejów Piastowskich), (w:) Kwartalnik Historyczny, r. V, Lwów 1891, s. 738, Jurek Tomasz, Dziedzic królestwa Polskiego – książę Głogowski Henryk (1274 – 1309), Poznań 1993, s. 14.
- ↑ Problem jednak w tym, że są to w większości źródła natury narracyjnej, a więc bardziej literackich, niż faktograficznych, zob. Zielonka Zbigniew, Henryk Prawy ... , s. 171.
- ↑ Nagrobki książąt śląskich ... , s. 712
- ↑ Kronika książąt polskich, w: MPH, t. II , s. 500.
- ↑ Długosz Jan, Roczniki ... , ks. VII, s. 529 – 530.
- ↑ Np. Kronika Polska Marcina Kromera biskupa warmińskiego ksiąg XXX. Dotąd w trzech językach a mianowicie łacińskim, polskim i niemieckim. Wydana na język polski z łacińskiego przełożona przez Marcina z Błażowa Błażowskiego i wydana w Krakowie w drukarni M. Loba r. 1611, obecnie wydana w języku polskim trzecie, tom II, Sanok 1868, tom I brak roku i miejsca, ks. I, s. 524, Kronika Polska Marcina Bielskiego wydania Kazimierza Józefa Turowskiego, Sanok 1856, tom I, ks. II, s. 342.
- ↑ Pribika z Radenina receneho Pulkavy Kronika ceska, wyd. J. Emler, J. Gebauer, FRB, t. V, Praha, 1884, s. 171.
- ↑ Ottokars Osterreichische Reimchronik, wyd. J. Seemuller, MGH, Deustsche Chroniken, t. V, Hanoverae 1891, s. 283 – 287. Por. Grabski Feliks, Polska w opiniach obcych X – XIII w., Warszawa 1964, s. 249 – 252
- ↑ Zielonka Zbigniew, Henryk Prawy ... , s. 171 – 173, Zientara Benedykt, Henryk IV ... , s. 211, Boras Zygmunt, Książęta Piastowscy Śląska ... , s. 150 – 151, Waśko Anna, Henryk IV ... , s. 429 – 430, Dowiat Jerzy, Polska państwem średniowiecznej Europy, Warszawa 1968, s. 270, Jureczko Andrzej, Testament Krzywoustego, Kraków 1988, s. 70, Snoch Bogdan, Ilustrowany słownik dziejów Śląska, Katowice 1991, s. 47, Łowmiański Henryk, Początki Polski, polityczne, społeczne procesy kształtowania się narodu do początku XIV wieku, t. VI/2 , Warszawa 1985, s. 851, Semkowicz Aleksander, Walka o monarchię ... , s. 738, Sobaniec Stefan, Zabiegi Henryka IV ... , s. 246, Turoń Bronisław, Henryk IV Prawy, w: Ludzie dawnego Wrocławia , pod red. Romana Hecka , Wrocław 1958 , s. 17, Jurek Tomasz, Dziedzic królestwa ... , s. 14, Sadowski Tomasz, Poczet książąt ... , s. 124, Mitkowski Józef, Henryk IV Probus, w: PSB, t.IX, s. 405 – 408.
- ↑ Sadowski Tomasz, Poczet książąt ... , s. 124, Zielonka Zbigniew, Henryk Prawy ... , s. 171.
- ↑ Cetwiński Marek, Rycerstwo śląskie do końca XIII wieku, pochodzenie – gospodarka – polityka, Wrocław 1980, s. 189 – 191.
- ↑ Kodeks dyplomatyczny wielkopolski, t. II, nr 645. Dla Oswalda Balzera, Królestwo Polskie, t. I, Lwów 1919, s. 272-275, testament miał stanowić właśnie koronny dowód zawarcia I koalicji piastowskiej. Fakt udziału wojsk wielkopolskich w bitwie siewierskiej świadczy jednak o wrogich stosunkach Przemysła z Probusem także po 1287r. Część historyków por. Krzysztof Ożóg, Przemysł II, w: Piastowie, Leksykon biograficzny, Kraków 1999, s. 157 uważa ze Małopolskę książę wielkopolski otrzymał w zamian za poparcie w staraniach koronacyjnych Probusa. Wreszcie funkcjonuje hipoteza Tomasza Jurka, Testament Henryka Probusa. Autentyk czy falsyfikat?, Studia Źródłoznawcze, XXXV, s. 95. jakoby testament jest falsyfikatem. Prawdziwy dokument miał przekazywać prawa do Małopolski, księciu opolskiemu Bolkowi I.Większość historyków przyjmuje jednak, że dokument jest autentyczny, por. Aleksander Swieżawski, Przemysł II. Król Polski, s. 126-128.
- ↑ powinno być: Henrykowi III Głogowskiemu, gdyż Konrad nie żył już od 1273/1274 r.
- ↑ Długosz Jan, Roczniki ... , ks. VII, s. 329 – 330.
| Poprzednik Henryk III Biały |
 |
książę śląski (wrocławski) 1266-1290 samodzielnie od 1273 |
|
Następca Henryk V Brzuchaty |
| Poprzednik Przemysł II |
 |
Książę rudzki (wieluński) 1281-1287 |
|
Następca Przemysł II |
| Poprzednik Leszek Czarny |
 |
książę krakowski 1288-1290 |
|
Następca Przemysł II |
| Poprzednik Przemko |
 |
Książę ścinawski 1289-1290 |
|
Następca Henryk V Brzuchaty |
