Z Wikipedii

Wolnomularstwo, inaczej masoneria lub sztuka królewska - ponadnarodowy, częściowo tajny ruch etyczny o swoistych strukturach organizacyjnych (m.in. trójkąty, loże, obediencje), który swe pryncypia i idee wyraża za pośrednictwem rozbudowanej symboliki i rytuałów. Masoneria to także zespół bractw o charakterze elitarnym i dyskretnym. Kolorytu masonerii dodaje wielka ilość legend i spiskowych teorii na jej temat. Nauka badająca historię wolnomularską i idee wolnomularskie nazywa się masonologią.

Wolnomularstwo nie jest jedną organizacją, lecz swoistym nurtem wyznającym pewne przekonania metafizyczne oraz dążącym do zmiany człowieka oraz społeczeństwa wg zasad uznawanych przez masonów za ważne. Wolnomularstwo jest wewnętrznie bardzo zróżnicowane: tworzą je zarówno organizacje umiarkowanie konserwatywno-tradycjonalistyczne, mistyczno-ezoteryczne, jak i liberalno-racjonalistyczne. Nie można wskazać uznawanego przez wszystkich wolnomularzy kierowniczego centrum, choć istnieją wspólne fora, federacje, które jednak na ogół skupiają organizacje najbardziej do siebie zbliżone. Wspólnym ideowym łącznikiem wszystkich organizacji masońskich jest przekonanie o konieczności pracy nad wewnętrznym rozwojem człowieka i społeczeństw - wg zasad bliskich temu ruchowi - oraz imperatyw braterstwa - łączenia ponad podziałami (zwłaszcza religijnymi i politycznymi).

Spis treści 1 Historia 1.1 Nazwa 1.2 Początki 1.3 XIX w. 1.4 XX w. 1.5 Wolnomularstwo a komunizm 1.6 Historia wolnomularstwa w Polsce 1.6.1 Kampanie antymasońskie 2 Wolnomularstwo od wewnątrz 2.1 Ryty i stopnie wtajemniczenia 2.2 Symbolika i tajemnice masońskie 2.3 Myśl wolnomularska 2.4 Przysięgi 2.5 Hasła 2.6 Działalność charytatywna 3 Wolnomularstwo liberalne a polityka 3.1 Wolnomularstwo a polska polityka 3.2 Wolnomularstwo a państwo 3.3 Wolnomularstwo a kobiety 4 Wolnomularstwo a religia 4.1 Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich (mormoni) 4.2 Wolnomularstwo a Kościół katolicki 4.2.1 Opis ogólny konfliktu 4.2.2 Stan prawny 4.2.2.1 Lista historycznych dokumentów papieskich dotyczących wolnomularstwa 4.2.2.2 Stan aktualny 4.3 Wolnomularstwo a ezoteryka 5 Na obrzeżach wolnomularstwa 6 Inspiracje w kulturze 7 Bibliografia 7.1 Cytowana 7.2 Pozostała 8 Zobacz też 9 Linki zewnętrzne

[edytuj] Historia

[edytuj] Nazwa

Współczesna nazwa wolnomularstwa powinna brzmieć "wolne murarstwo" lub "wolnomurarstwo", analogicznie do form występujących w językach zachodnich, gdzie "maçon", "mason", "Maurer" znaczą tyle co murarz. Słowo "murarz" i "mularz" były synonimami, to drugie słowo wyszło z użycia. Ponieważ jednak wolnomularstwo w Polsce nie istniało przez wiele lat, to nie zmieniono tej formy na bardziej współczesną. Słowo "masoneria" jest pochodzenia francuskiego (maçonnerie)^[1] i przyjęło się w Polsce wśród elit znających ten język, nie oddaje jednak fundamentalnego, zrozumiałego tylko dla osób znających francuski znaczenia. Człon "wolny" oznacza osobę niepodległą żadnemu panu, mogącą tym samym odbywać długie podróże, które poszerzają horyzonty. Określenie "sztuka królewska" dotyczy zaś w równym stopniu architektury i alchemii.

Ciekawostka: Niezbyt pochlebne w języku polskim określenie "farmazon", dotyczyło kiedyś właśnie wolnomularzy i jest kompilacją angielskich słów "free" i "mason" (cyt. za Jędrzejem Kitowiczem).

[edytuj] Początki

Początek pisanej i względnie pewnej historii wolnomularstwa wiąże się z epoką Oświecenia; istnieje jednak szereg wolnomularskich legend, które nadają historii wolnomularskiej nimb romantyczności i starożytnego pochodzenia. Patronem masonerii jest Hiram, budowniczy Świątyni Salomona, który został zamordowany przez nieuczciwych czeladników, ponieważ nie chciał wyjawić tajemnic swojego rzemiosła (zob. też Legenda o mistrzu Hiramie). Masoneria odwołuje się do podań o budowniczych piramid starożytnych i katedr gotyckich, nosicieli niezwykłej wiedzy i umiejętności architektonicznych, które pozwalały im wznosić potężne budowle w czasach, gdy większość społeczeństwa była niepiśmienna. Masoni uważają za masonów także Adama, pierwszego człowieka, i Noego, budowniczego biblijnej arki. Według tej tradycji razem z wiedzą geometryczno-architektoniczną przekazywana była także tajemna doktryna metafizyczno-etyczna o Wielkim Budowniczym Wszechświata (zwanym też Wielkim Geometrą). W średniowieczu nosicielami tej wiedzy miały być cechowe organizacje wolnych murarzy (stąd nazwa), później określane jako "wolnomularstwo operatywne", którego współczesnymi przedstawicielami byliby zwykli, wykwalifikowani architekci i murarze; cechy takie istniały w całej średniowiecznej Europie, w której budowano katedry gotyckie. Wolnomularstwo spekulatywne, czyli właściwa masoneria, miała powstać z zetknięcia wolnomularstwa operatywnego i nauki, takich jak Robert Fludd^[2], różokrzyżowców, których nauki mają początek w pismach Niemca Johanna Valentina Andreae, za sprawą tegoż ma ono związki także ze starożytną wiedzą tajemną, na przykład z pitagoreizmem. Pewne symbole i nauki wolnomularskie pochodzą także z filozoficznej alchemii. Niektóre legendy wskazują na związki wolnomularstwa z zakonem templariuszy. Historyk John Robinson w dziele Zrodzeni z krwi twierdzi jednak, że wolnomularstwo może wywodzić się faktycznie od tego zakonu, z którego część z zakonników przedostała się z Francji do Anglii, poprzysiągłszy zemstę papieżowi, i tam w ukryciu przekazywała swoje sekrety aż do XVIII wieku, kiedy mogła się wreszcie bez przeszkód objawić. Większość terminologii wolnomularskiej ma pochodzenie starofrancuskie i została przez angielszczyznę przejęta.

Pierwsze samodzielne loże powstały pod koniec XVII wieku w Szkocji i Anglii. Pierwsza Wielka Loża powstała w Wielkiej Brytanii w londyńskiej gospodzie "Pod Gęsią i Rusztem" przez unifikację czterech lóż 24 czerwca 1717. Od tego czasu 24 czerwca jest największym świętem wolnomularskim. Wkrótce potem James Anderson ułożył pierwszą konstytucję wolnomularską; ukazała się ona drukiem 17 stycznia 1723 roku. Masoneria skupiała wówczas przedstawicieli bogatego mieszczaństwa i arystokracji, głoszących moralne doskonalenie człowieka oraz braterstwo ludzi bez względu na pochodzenie, stan społeczny, religię i narodowość. Pierwsi wolnomularze byli urzędnikami i duchownymi, potem byli to królowie i filozofowie, w tym na przykład Monteskiusz, twórca klasycznego trójpodziału władzy. Spośród pierwszych członków lóż można wymienić Eliasa Ashmole'a i Christophera Wrena, budowniczego katedry św. Pawła w Londynie. Najstarszą w Europie kontynentalnej jurysdykcją jest założony w roku 1728 Grand Orient de France (Wielki Wschód Francji). Wolnomularstwo było prześladowane przez Inkwizycję w Portugalii, gdzie dotarło wraz z marynarzami angielskimi.

Wtedy istniały zantagonizowane ze sobą loże sprzyjające oranżystom i sprzyjające Stuartom.

W roku 1751 pod przywództwem Laurence'a Dermotta powstała kolejna Wielka Loża, nieuznająca konstytucji Andersona. Dermott opracował odrębną konstytucję. Te warsztaty nawiązywały do średniowiecznych cechów murarskich, określały się mianem "dawnych", loże Wielkiej Loży Londynu określały mianem "nowoczesnych".

W XVIII wieku znanymi wolnomularzami byli także Hrabia de Saint-Germain, Giacomo Casanova i Hrabia Cagliostro.

Idee wolnomularskie wywarły silny wpływ na Konstytucję Stanów Zjednoczonych^[3], francuską Deklarację Praw Człowieka i Obywatela i polską Konstytucję 3 maja^{[4] [5]}, ponieważ ich sygnatariuszami i osobami ustalającymi tekst było wielu masonów: ojcowie założyciele Stanów Zjednoczonych (między innymi Benjamin Franklin, George Washington), Georges Danton, Stanisław Kostka Potocki i król Stanisław August Poniatowski. Masonami byli także wszyscy marszałkowie Napoleona I, wśród nich książę Józef Poniatowski. Byli nimi także m. in. prymasi Polski Gabriel Podoski i Michał Jerzy Poniatowski oraz twórca konfederacji targowickiej Stanisław Szczęsny Potocki.

Król-mason Fryderyk II Wielki wprowadził w swoim państwie, jako drugi po królu Danii, powszechne nauczanie elementarne, co w późniejszym okresie przyczyniło się do gwałtownego rozwoju cywilizacyjnego Prus. Również polscy masoni przyczynili się do rozwoju edukacji na ziemiach polskich. W roku 1816 wielki mistrz Wielkiego Wschodu Polskiego Stanisław Kostka Potocki wystarał się o pozwolenie na założenie państwowego Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego.

[edytuj] XIX w.

Przez wieki wolnomularstwo dzieliło się na różne odłamy: najważniejsza schizma nastąpiła, gdy Grand Orient de France w roku 1877 przestał wymagać od braci wiary w Wielkiego Budowniczego Wszechświata. Dlatego wolnomularstwo dzieli się na konserwatywne - anglosaskie i liberalne - francuskie; później powstało również wolnomularstwo mistyczne, mieszane i murzyńskie. We Francji jedyną uznawaną przez Wielką Zjednoczoną Lożę Anglii (UGLE) obediencją jest Wielka Loża Narodowa Francji (GLNF). Swoiste bezorganizacyjne wolnomularstwo głosił wolnomularz i utopijny socjalista Henri de Saint-Simon, którego dzieła wywarły silny wpływ na twórczość Adama Mickiewicza, zwłaszcza III część Dziadów. W młodości Mickiewicz zetknął się z przetłumaczonym wtedy na polski dziełem jezuity Augustina Barruela, organizacja filomatów była zorganizowana na wzór wolnomularski.

W XIX wieku we Francji i krajach katolickich wolnomularstwo związane było z ruchami liberalnymi, antyklerykalnymi i republikańskimi. We Francji wolnomularstwo sprzyjało zawsze sekularyzacji, doprowadzając w 1905 roku, poprzez wypowiedzenie konkordatu, do oddzielenia instytucji państwowych od kościelnych; dotyczy to przede wszystkim usunięcia wszystkich symboli religijnych z miejsc publicznych i ograniczenia czy wręcz wycofania nauczania religii w szkołach (obecnie ten zakaz objął także noszenia chust w urzędach państwowych i szkołach publicznych przez kobiety muzułmańskie). Wpływy masonerii spowodowały, że francuscy ministrowie spraw wewnętrznych i edukacji tradycyjnie są masonami. ^[6] We Włoszech wspierało ruch zjednoczeniowy (Risorgimento), co było sprzeczne z interesami papiestwa. Podobnie antyklerykalny i republikański charakter miała masoneria hiszpańska.

W Ameryce Południowej wolnomularze wspierali ruchy niepodległościowe. Wolnomularzem był m.in. Simon Bolivar ^[7].

W krajach katolickich i prawosławnych przynależność do masonerii była zakazana przez kościoły i często źle widziana przez państwo; loże były postrzegane jako potencjalne miejsca antyrządowych spisków i intryg, rozsiewające antypaństwowe doktryny światopoglądowego liberalizmu, antyklerykalizmu i relatywizmu etycznego. Często stowarzyszenia wolnomularskie skupiały reformatorów lub konspiratorów, którzy wykorzystywali formułę pracy wolnomularskiej do utrzymywania swojej działalności w tajemnicy; w innych wypadkach loże masońskie miały charakter miejsca spotkań towarzyskich. W tych warunkach powstawały spiskowe teorie na temat celów organizacji masońskich: według jednej z popularniejszych była to szatańska organizacja, zmierzająca do zniszczenia Kościoła katolickiego i przekazania władzy nad światem w ręce Antychrysta. Masonerię wiązano także z Żydami, gdyż działała ona na rzecz emancypacji ludności żydowskiej. W krajach protestanckich masoneria była ściśle związana z rządzącymi elitami: należeli do niej członkowie rodzin panujących, dostojnicy kościelni, wysocy urzędnicy, a przynależność do masonerii ułatwiała karierę; w tych krajach też przynależność do masonerii stała się zjawiskiem masowym.

[edytuj] XX w.

W większości krajów Europy Środkowo-Wschodniej loże narodowe zaczęły powstawać dopiero w XX wieku, wcześniej bowiem te kraje znajdowały się w strefie wpływów tureckich i rosyjskich, gdzie działalność masonerii była zakazana. Swoje struktury rozwijało tam przede wszystkim od lat dziewięćdziesiątych wolnomularstwo regularne o rodowodzie anglosaskim. W Rosji działało wiele lóż "dzikich" (nieregularnych).

Masoneria na początku XX wieku przyczyniła się do europeizacji Turcji: wprowadzenia alfabetu łacińskiego zamiast arabskiego, wprowadzenia kalendarza gregoriańskiego, ograniczenia wpływu duchownych muzułmańskich na politykę państwa. Masonem był sam prezydent Kemal Atatürk - "Ojciec narodu tureckiego".

W systemach totalitarnych (komunizm, faszyzm i nazizm) działalność masonerii była zakazana.

Dzisiaj na świecie najwięcej wolnomularzy żyje w Stanach Zjednoczonych (ok. 2 mln), Wielkiej Brytanii (ok. 500 tys.), Francji (ok. 120 tys.). Proporcjonalnie do liczby mieszkańców stosunkowo dużo masonów jest w krajach skandynawskich (w czteromilionowej Norwegii ok. 14 tys., w trzystutysięcznej Islandii ponad 3 tys., podczas gdy w osiemdziesięciomilionowych Niemczech tylko ok. 13 tys.). Liczba wolnomularzy współcześnie maleje, zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych, gdzie do niedawna był to ruch masowy. Do czasów zakazania przez III Rzeszę działalności wszelkich lóż liczna i silna była masoneria niemiecka. W Holandii, Włoszech i Hiszpanii jest ich kilka tysięcy. Masoneria istnieje także w Japonii. W Quebecu działa zaledwie kilka lóż powiązanych z Wielkim Wschodem Francji, działają natomiast francuskojęzyczne loże regularne i loże Rytu Memphis-Misraim^[8].

[edytuj] Wolnomularstwo a komunizm

IV Międzynarodówka (trockiści) zakazała swoim członkom wstępowania do wolnomularstwa uważając, że jest ono związane z warstwami posiadającymi. Loże nie mogły działać oficjalnie w krajach bloku wschodniego. Jednak w zachodniej Europie zdarzali się wśród komunistów masoni, zwłaszcza w PCF, Gilles Marcel Cachin redaktor naczelny pisma tej partii (L'Humanité - pl. Humanizm) był masonem. Wiele partii komunistycznych i socjalistycznych wydało własne zakazy przystępowania do lóż swoim członkom. Karol Marks i Fryderyk Engels zachęcali robotników do czytania dzieł masona Voltaire'a, był on także jednym z najwyżej cenionych filozofów w Związku Radzieckim. W rozdziale dziesiątym tomu III Kapitału Karol Marks porównuje solidarność kapitalistów w wyzyskiwaniu klasy robotniczej do solidarności masonów. Eugène Pottier (autor socjalistycznej Międzynarodówki) był masonem i jego pieśń była od 1917 do 1944 roku hymnem Rosji Sowieckiej i Związku Sowieckiego. Wielu masonów było jednak kapitalistami, wielkimi przedsiębiorcami itd.

[edytuj] Historia wolnomularstwa w Polsce

Pierwszą polską lożą masońską było założone w 1721 w Warszawie Czerwone Bractwo (fr. la Confrérie Rouge), pozostające pod wpływem wolnomularstwa jakobickiego, loża ta jednak szybko się rozpadła. 18 stycznia 1767 z inicjatywy Augusta Fryderyka Moszyńskiego powstała loża Cnotliwy Sarmata, przekształcona we wrześniu 1768 w Wielką Lożę Cnotliwy Sarmata w Warszawie. W 1780 loże polskie i litewskie połączyły się w lożę Katarzyny pod Gwiazdą Północną, która w roku 1781 weszła w skład utworzonej na podstawie konstytucji Jamesa Andersona Wielkiej Loży Narodowej Wielkiego Wschodu Polski.

26 lutego 1784 został ogłoszony Akt ogłoszenia i ustawy Wielkiego Wschodu Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego - pierwsza konstytucja polskiej masonerii, obowiązującą do 1821 roku.

W 1781 wielkim mistrzem Wielkiego Wschodu Polski został Ignacy Potocki. Loże gromadziły wówczas liczne przedstawicielstwo arystokracji. Do loży wolnomularskiej należał nawet król Stanisław August Poniatowski. W latach 1784-1788 wielkim mistrzem Wielkiego Wschodu Polski był późniejszy targowiczanin Stanisław Szczęsny Potocki.

Na ogólną liczbę 359 posłów na Sejm Czteroletni, aż 74 było masonami (20%). 12 stycznia 1789 wielkim mistrzem został Kazimierz Nestor Sapieha. 8 maja 1788 loża Katarzyny pod Gwiazdą Północną zmieniła nazwę na Stanisława Augusta pod Gwiazdą Północną ^[9]. Masoni brali aktywny udział w pisaniu konstytucji 3 maja 1791 roku i w przeprowadzeniu przewrotu parlamentarnego, który doprowadził do jej uchwalenia. Zgromadzenie Przyjaciół Konstytucji Rządowej znajdowało się pod kontrolą loży. W czasie insurekcji kościuszkowskiej w 1794 z inicjatywy masonerii powstał radykalny klub jakobinów, którego członkiem był m.in. Józef Zajączek. Polska była najdalej wysuniętym na wschód krajem, gdzie tak wcześnie powstawały loże wolnomularskie.

Za czasów Księstwa Warszawskiego wolnomularstwo znajdowało się pod opieką Napoleona I, zaś w czasach Królestwa Polskiego pod opieką Aleksandra I. Masoni przyczynili się wówczas - z jednej strony - do rozwoju oświaty, ale także do likwidacji wielu zakonów, co spowodowało wzmocnienie antymasońskich resentymentów. Czołowym działaczem wolnomularskim był Stanisław Kostka Potocki. W 1821 masoneria w zaborze rosyjskim została rozwiązana. Obecny hymn Polski Mazurek Dąbrowskiego zawiera w nazwie nazwisko wolnomularza Henryka Dąbrowskiego ^[10].

Jednym ze zwolenników odzyskania przez Polskę niepodległości był wolnomularz i prezydent Stanów Zjednoczonych Woodrow Wilson. W dwudziestoleciu międzywojennym masoneria skupiała część polskiej inteligencji. Pierwszy prezydent Polski Gabriel Narutowicz był wolnomularzem. Mimo to, w 1938 r. rozpętała się kampania antymasońska w której zasłynął m.in. były premier i ex-wolnomularz Leon Kozłowski^[11]. Ostatecznie jesienią tego roku dekretem prezydenta RP Ignacego Mościckiego, nastąpiło rozwiązanie wszystkich stowarzyszeń masońskich w Polsce ^[12]. Pojedyncze loże działały jednak w konspiracji.

W okresie powojennym loże praktycznie nie istniały. Pojedyncze osoby, spotykające się konspiracyjnie i sympatyzujące z ideami masońskimi, nie miały żadnego wpływu na rozwój wydarzeń. Idee masońskie nie znajdowały żadnego poparcia ani w ideologii komunistycznej, ani w kręgach opozycji katolickiej, ani w bardziej lewicowych kręgach opozycji. Nie miały też żadnego wpływu na dzieje "Solidarności" oraz wydarzeń 1989 roku.

Obecnie najważniejszymi działającymi w Polsce organizacjami wolnomularskimi są działająca wcześniej w konspiracji i zarejestrowana w 1991 Wielka Loża Narodowa Polski, Wielki Wschód Polski i Międzynarodowy Mieszany Zakon Wolnomularski "Le Droit Humain". W pierwszej połowie lat 90. XX w. we Wrocławiu działała loża Horus, podporządkowana obediencjom niemieckim^[13][14].

W Polsce ukazują się dwa pisma wolnomularskie: Ars Regia i Wolnomularz Polski. W Polsce żyje dzisiaj ok. 500 wolnomularzy różnych obediencji. Najwięcej lóż działa w Warszawie, w innych miastach pojedyncze (w Poznaniu, Krakowie, Toruniu i Gdańsku). Polscy masoni to przeważnie drobni przedsiębiorcy i przedstawiciele szeroko pojętej inteligencji.

Jeden z największych w Europie zbiorów książek masońskich, które przywieźli do Polski Niemcy podczas II wojny światowej z terenu III Rzeszy i Belgii, posiada Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu ^[15].

[edytuj] Kampanie antymasońskie

6 lutego 1997 poseł Jan Skrobisz zwrócił się do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji Leszka Millera z prośbą o wyjaśnienie sytuacji prawnej działających w Polsce lóż masońskich podporządkowanych Wielkiemu Wschodowi Francji^[16].

[edytuj] Wolnomularstwo od wewnątrz

[edytuj] Ryty i stopnie wtajemniczenia

Pokrewny artykuł: Loża wolnomularska

Masoneria stworzyła system wtajemniczeń (stopni), których przejście wiąże się z alegorycznym poznawaniem prawd metafizycznych i moralnych. Podstawowe stopnie inicjacji masońskiej (tzw. masonerii błękitnej) to uczeń, czeladnik i mistrz.

Ponadto istnieją systemy wyższych wtajemniczeń (tzw. masoneria czerwona, czarna, biała), z których można wymienić Ryt Szkocki Dawny i Uznany, Ryt Francuski Nowoczesny, Ryt York, Ryt Szwedzki, Ryt Memphis-Misraim etc.

Rozróżnia się stopnie uniwersalne (masoneria błękitna, od 1. do 3.) i stopnie wyższe, których liczba zależy od Rytu.

Masoneria wykształciła skomplikowane obrządki wywodzące się ze stosowanego w lożach średniowiecznych wolnomularzy operatywnych, wzbogacony o współczesne elementy.

Należą do nich:

• otwarcie i zamknięcie loży
• podniesienia kandydata do odpowiedniego poziomu wtajemniczenia. W czasie wypełniania tego obrządku adeptowi zdradzane są pewne tajemnice oraz przekazywane słowa konieczne do komunikacji między braćmi oraz gesty pozwalające ich rozpoznać. W czasie inicjacji adept składa także przysięgę, w której zobowiązuje się zachować w tajemnicy wszelkie informacje uzyskane w loży. W czasie przysięgi opisuje się także rodzaj kary, jaki ma go spotkać w wypadku naruszenia tajemnicy. Wykonanie kar ma się wiązać z torturami i z wyjątkiem pierwszego stopnia wtajemniczenia kara jest śmiertelna. Dziś jest to bardziej element tradycji niż realnych zasad.

Rytuały masońskie mają umacniać braterską więź, poczucie wspólnoty i tożsamości, a także wprowadzać odpowiednią podniosłą atmosferę sprzyjającą refleksji. Podczas prac wolnomularze noszą białe rękawiczki i fartuszki (kobiety - suknie).

Językiem prac lożowych w Polsce jest język polski. W XVIII i XIX wieku bardzo często na całym świecie używano francuskiego, na początku XX wieku eksperymentalnie w Szwajcarii wprowadzano esperanto podczas spotkań międzynarodowych.

[edytuj] Symbolika i tajemnice masońskie

Symbolika masonerii odwołuje się do "budowania" jako obowiązku i zadania masona, stąd symboliczne znaczenie mają instrumenty dawnych murarzy: węgielnica, kielnia, fartuch, pion i młotek. Jednocześnie mason uważa się za kamień, który wymaga obróbki i uszlachetnienia. Symbolika masońska czerpie także z tradycji różokrzyżowców, a za ich pośrednictwem z symboliki alchemicznej. Jeszcze inne symbole pochodzą ze starożytnych misteriów inicjacyjnych, zwłaszcza egipskich i eleuzyjskich oraz mitów solarnych i pitagorejskich. Duża część symboliki ma pochodzenie chrześcijańskie i gnostyczne; wreszcie niektóre symbole są zapożyczeniami z symboliki rycerskiej.

Symbole w masonerii są pojmowane jako znaki w wymiarze intelektualno-duchowym, a nie religijno-okultystycznym. Symbolika wolnomularska nie jest jednoznaczna i może podlegać interpretacjom samych wolnomularzy.

Do stałych symboli większości rytów masońskich należą:

• Cyrkiel - symbol mądrości, wiedzy, rozumu, twórczych i aktywnych sił Boga i człowieka. Łącząc w sobie okrąg, czyli nieskończoność i punkt - początek, symbolizuje absolut. Obok węgielnicy i Biblii jest jednym z tzw. Wielkich Świateł w loży.
• Węgielnica - symbolizuje równowagę i szczerość, w rycie szkockim w połączeniu z cyrklem symbolizuje siły pasywne (podczas gdy cyrkiel ma symbolizować siły aktywne).
• Świątynia Salomona - symbol dążenia do zjednoczenia ludzkości. Jej zadaniem jest przygotowanie całej ludzkości, symbolizuje doskonałość, całą masonerię.
• Trzy kolumny architektoniczne (również liczba trzy) - symbolizują zasadę trzech wartości: wiedzy, piękna i siły.
• Wschód (Orient) - święty kierunek masonerii - nawiązanie do miejsca występowania Erec Izrael . W masonerii wszystkie wydarzenia dzieją się na Wschodzie czegoś: stąd - Wschód Polski, Wschód Warszawy, Wschód Krakowa.
• Zachód - symboliczny kierunek, z którego przybywają profani do loży.
• Południe - symboliczna godzina rozpoczęcia prac lożowych. Chodzi tu o astronomiczne południe, gdy słońce stoi w zenicie. W rzeczywistości loże zwykle otwierane są wieczorem, by umożliwić uczestnictwo osobom pracującym. Wymóg otwarcia loży w południe obchodzi się, tłumacząc, że skoro ziemia jest okrągła i obraca się wokół swej osi, w każdej chwili w jakimś punkcie globu słońce stoi w zenicie.
• Północ - symboliczna godzina zakończenia prac lożowych
• Kamień nieociosany - nowo przyjęty do loży wolnomularz.
• Kamień ociosany - osoba, która przeszła proces duchowego doskonalenia.
• Słońce - symbol rozumu, światła.
• Gwiazda - symbol światła, wiedzy, doskonałości.
• trójkąt - symbol nauki.
• oko - symbol świadomości, mądrości, Wielkiego Architekta.
• Litera G - umieszczana często w centrum płonącej pięcio- bądź sześcioramiennej gwiazdy, jest interpretowana jako odniesienie do wyrazów "Grande", "Grand" znaczących "Wielki", nawiązanie do geometrii, oraz greckiego "gnosis" - wiedza.
• Akacja - symbol nieśmiertelności i dążenia ku światłu. Akację posadzono na grobie zabitego Hirama.
• Kolumny Boaz i Jakin - miejsce "pobierania płacy" czyli nabywania wiedzy wolnomularskiej. Symbole sił męskich (J) i żeńskich (B). Na kolumnie Boaz uwidaczniany jest często świat, zaś na Jakin - niebo (sfera wyższa).
• Kolumny Enocha - według legendy, Enoch stworzył 2 kolumny - z marmuru i z brązu, by nic - ani powódź, ani ogień, nie zniszczyło uniwersalnych prawd, jakie Enoch postanowił zapisać na kolumnach. Na fartuszku masońskim George'a Washingtona ukazano cztery kolumny - dwie na pierwszym planie to właśnie kolumny Enocha, zaś dwie na dalszym - Boaz (po lewej) i Jakin (po prawej).

Dokładne informacje o symbolice i obrządkach masońskich stanowią rodzaj tajemnicy, którą członkowie lóż mają obowiązek zachowywać. Wolnomularstwo posiada własny kalendarz.

Pojęcie tajemnicy jest podstawowym elementem wolnomularstwa, podobnie jak podstawowy jest podział ludzi na wtajemniczonych (braci) oraz profanów (światowych). Prawdziwe lub rzekome tajemnice masońskie są częścią jego legendy. W zasadzie w masonerii otoczone jest tajemnicą wszystko co dzieje się w loży od chwili jej otwarcia do zamknięcia. W lożach wygłasza się tak zwane deski, czyli krótkie referaty na jakiś dowolny temat. W szczególności tajemnicami są informacje przekazywane adeptowi w czasie podniesienia do któregokolwiek stopnia wtajemniczenia.

Te "tajemnice" można podzielić na kilka grup:

• słowa (hasła) używane w loży - zwykle wypowiadane szeptem lub literowane oraz gesty pozwalające rozpoznać braci
• nauki moralne i historyczne zwykle oparte na wątkach biblijnych
• symbolikę architektoniczną opartą na, jak się wierzy, budowie Świątyni Salomona
• symbolika narzędzi murarskich i kamieniarskich oraz czynności nimi wykonywanych
• treść przysięgi składanej przez adepta i rodzaj kary grożącej za zdradę tajemnic.

W przeszłości tajemnica była pojmowana bardzo szeroko: tajemnicą była budowa i układ loży, jej lokalizacja, a nawet istnienie, cały obrządek, skład personalny loży oraz wszelkie sprawy w niej dyskutowane. Obecnie "tajemnica masońska" stanowi przede wszystkim element tradycji. Takie tajemnice dotyczące masonerii, jak rytuały czy symbolika, zostały opisane i są upublicznione. Niektóre rytuały zostały sfilmowane i są dostępne w sieci.

[edytuj] Myśl wolnomularska

Wolnomularstwo nie posiada jednolitej filozofii.

[edytuj] Przysięgi

Masoni zobowiązani są do składania przysiąg. Oto jedna z możliwych wersji: "Przysięgam w imię Najwyższego Architekta Wszystkich Światów nie ujawniać nigdy sekretów, znaków, sposobów dotykania, słów i nauk używanych przez wolnomularzy i zachowywać co do tego wieczne milczenie. Ślubuję i przysięgam na Boga nie wyjawiać nigdy żadnej rzeczy z tych, które mi powierzono do chwili obecnej i które powierzy mi się w przyszłości. Zobowiązuję się i poddaję się następującej karze, jeśli złamię swoje słowo: niech mi spalą wargi rozpalonym żelazem, niech mi utną rękę i przetną szyję, i wyrwą język, a mój trup niech wisi w loży w czasie przyjmowania nowego brata, aby służył za odrażający dowód mojej niewierności i był przestrogą dla innych. Niech zostanie potem spalony, a popioły rzucone na wiatr, aby nie został żaden ślad po mojej zdradzie. Tak mi dopomóż Bóg i jego święta Ewangelia. Niech się tak stanie." (Eckert, I, 33-34). Jest to przysięga masonów konserwatywnych.

[edytuj] Hasła

• "Deszcz pada" - hasło ostrzegające wolnomularzy, że w ich gronie znajduje się profan (światowy), przy którym nie należy mówić o sprawach zakonu.
• "Deszcz pada na świątynię" - hasło oznaczające, że świątynia może być narażona na niedyskrecję profanów (światowych).
• "Dzieci Wdowy, do mnie !" - trwoga, wezwanie o pomoc.

[edytuj] Działalność charytatywna

[edytuj] Wolnomularstwo liberalne a polityka

Wolnomularstwo nie jest ani ponadnarodową organizacją polityczną, ani partią polityczną w jakimkolwiek kraju, co nie znaczy, że polityk nie może zostać wolnomularzem. W lożach obowiązuje zakaz prowadzenia rozmów na tematy religijne i polityczne aby nie wprowadzać niepokojów spowodowanych różnicami światopoglądowymi. Jedynie w lożach francuskich już po zakończeniu prac podczas agapy dopuszczalne są rozmowy o polityce. Ponieważ jednak postęp społeczny jest jednym z celów masonerii, zaangażowanie masonów w życie społeczne i polityczne jest wspierane. Prawie wszystkie Wielkie Wschody wymagają od braci przynależności do organizacji wolnomyślicielskich, dawniej zamieszczały one w swoich statutach informacje, że są otwarte na wszystkich ludzi pragnących postępu i walki z klerykalizmem.

We Francji wolnomularzem może zostać członek każdej umiarkowanej demokratycznej partii, szanującej ideały republikańskie. Wielu wolnomularzy należy do różnych organizacji feministycznych, promujących idee pacyfistyczne, walczących o prawa mniejszości narodowych, seksualnych i światopoglądowych, a także partii prospołecznych (np. do bardzo silnej Partii Socjalistycznej)^[17], które w swoim programie zawarły walkę o prawa wszystkich mniejszości, a także finansowane z podatków wsparcie ze strony państwa dla kultury, edukacji itd., lub przynajmniej z nimi prywatnie sympatyzuje.

Znani wolnomularze związani z Partią Socjalistyczną to:

• Jacques Mitterand, były wielki mistrz Wielkiego Wschodu, brat Francois Mitteranda,
• Philippe Guglielmi, były wielki mistrz WWF, członek PS,
• Guy Worms, były minister spraw społecznych w rządzie Pierre'a Bérégovoy,
• Alain Bauer, doradca do spraw bezpieczeństwa premiera Michela Rocarda, wykładowca kryminologii na Sorbonie, były wielki mistrz Wielkiego Wschodu,
• Jean-Robert Ragache, doradca mera Rouen w sprawach kultury z nadania Partii Socjalistycznej, były wielki mistrz Wielkiego Wschodu,
• Michel Charasse, były socjalistyczny minister budżetu, który ostro sprzeciwiał się odwołaniom do Boga w preambule do traktatu konstytucyjnego dla Europy,
• socjalistyczny mer Paryża Bertrand Delanoë,

a także wielu innych ministrów i doradców.

Francuskie wolnomularstwo liberalne silnie akcentuje poza tym swoją sympatię dla idei solidarnej Unii Europejskiej^[18] . Grand Orient de France opowiada się za laickością państwa^[19]. Tradycyjnie wrogo do wolnomularstwa nastawiona jest skrajna prawica (obecnie przede wszystkim Front Narodowy).

Francuskie wolnomularstwo, zwłaszcza Wielki Wschód, wywiera silny wpływ na tamtejszą rzeczywistość poprzez swoich członków: w mediach publicznych, prasie, administracji publicznej i szkolnictwie; większość członków Wielkiego Wschodu to lokalni i krajowi politycy oraz pracownicy sfery budżetowej: nauczyciele, urzędnicy, lekarze, pracownicy państwowych przedsiębiorstw, których jest tam bardzo dużo; dlatego osoby o poglądach tradycjonalistycznych, monarchistycznych, prokapitalistycznych i prawicowych czują się dyskryminowane i uważają, że są niedopuszczane do publicznej debaty, w której mogłyby przedstawić swoje poglądy niezgodne z poglądami masońskimi, i że tym samym trudniej jest im zrobić karierę i zaistnieć na scenie politycznej, podczas gdy stałymi gośćmi różnych programów są przedstawiciele pozostałych opcji politycznych.

Poprzez szkolnictwo wolnomularstwo może kształtować zachowania i poglądy młodych ludzi zgodnie ze swoją linią, co jest sprzeczne z założeniami konserwatyzmu, według którego rodzice powinni decydować o wychowaniu swoich dzieci; mason Georges Danton powiedział pod koniec XVIII wieku: "Dzieci należą najpierw do Republiki, a dopiero potem do rodziców". W publicznych mediach nie nadaje się programów o charakterze religijnym, w prawie francuskim nie ma zapisów zakazujących obrażania uczuć religijnych, a są zakazujące eksponowania symboli religijnych w przestrzeni publicznej.

Ponieważ podczas inicjacji wolnomularze przysięgają, że już nigdy przed nikim nie uklękną, to prezydent czy król, będący masonem, nie mógłby już uklęknąć na przykład przed papieżem. Aktywne na scenie politycznej są także masonki z lóż żeńskich i Le Droit Humain.

Podobne działania podejmuje wolnomularstwo hiszpańskie. W Hiszpanii wielu masonów jest w PSOE^[20], w tym wielki mistrz Wielkiej Loży Hiszpanii, Josep Corominas - dawniej senator z ramienia PSOE, kilku jest w kierownictwie tej partii.

W Austrii politykami związanymi z masonerią byli należący do SPÖ kanclerz Austrii Fred Sinowatz i burmistrz Wiednia Helmut Zilk.

W innych krajach europejskich należą do partii lewicowych, centrowych oraz umiarkowanie prawicowych, nie są to raczej partie ultraliberalne i ultrakonserwatywne, przeważnie socjalistyczne lub reprezentujące lewicowych liberałów. Np. w Niemczech FDP, która określa swój program jako socjalliberalny: postuluje bowiem podatki dochodowe progresywne, niepełne poddanie rynkowi służby zdrowia i szkolnictwa. Zdecydowanie odrzuca się partie nacjonalistyczne i populistyczne; założenia masonerii zgadzają się najbardziej z poglądami reprezentowanymi przez partie centrum i lewicy.

Historycznie Wielki Wschód można wiązać się z lewicą rozumianą jako wszystkie ruchy antykonserwatywne, ponieważ w XIX wieku jego członkowie wiązali się z ruchami propagującymi "obowiązek szkolny" w szkołach publicznych przy jednoczesnym zakazie pracy nieletnich, co w XIX wieku było powszechne, obniżenie kar za przestępstwa, których najczęściej dopuszczali się ludzie ubodzy zmuszeni do tego koniecznością (wtedy skazywano za kradzież na galery), wprowadzenie praw pracowniczych, odpłatnych urlopów, kontroli urodzin (wtedy Francja miała przyrost naturalny na poziomie najbiedniejszych dzisiaj krajów azjatyckich, jak Bangladesz i Indie) i zerwanie więzi państwa i Kościoła (w 1816-84 państwo nie udzielało rozwodów).

Te postulaty stały się w XX wieku podstawowymi założeniami wszystkich dużych partii francuskich i także europejskich. We Francji partie polityczne różnią się najczęściej wyłącznie stopniem swojej lewicowości w sensie XIX-wiecznym, nie ma tam poza pewnymi elementami we Froncie Narodowym partii prawicowej w znaczeniu XIX-wiecznym. Osoby związane w tamtym okresie z Wielkim Wschodem to Eugène Pottier (autor socjalistycznej Międzynarodówki), Pierre Joseph Proudhon, Michał Bakunin, Leon Gambetta i inni komunardzi. Wszyscy oni rozczytywali się w dziełach Augusta Comta.

Skandynawskie wolnomularstwo regularne bywa atakowane przez środowiska lewicowe, feministyczne za swój konserwatyzm: niechęć do przyjmowania kobiet i niechrześcijan. Bardziej liberalny nurt reprezentują tam niezbyt liczne mieszane loże Le Droit Humain.

Masoneria w krajach anglosaskich jest związana z dominującymi mieszczańskimi partiami. W 2000 roku powstał pomysł w łonie brytyjskiej Partii Pracy, aby wszyscy członkowie masonerii zajmujący wysokie stanowiska państwowe w Wielkiej Brytanii byli zmuszeni ujawnić swoją przynależność do lóż, motywując to jawnością życia publicznego. W wyniku dyskusji uznano ten pomysł za niezgodny z prawami człowieka.

[edytuj] Wolnomularstwo a polska polityka

W Polsce masoneria jest nieliczna i niewielu wolnomularzy uczestniczy w życiu politycznym^[21]. Polscy wolnomularze przed wojną i tuż po niej związani byli głównie z Polską Partią Socjalistyczną i Stronnictwem Demokratycznym. Wolnomularzami byli m.in. działacz opozycji demokratycznej i socjalista Jan Józef Lipski oraz wicemarszałek Sejmu Aleksander Małachowski, członek Unii Pracy, która przez pewien czas znajdowała się w koalicji wyborczej z Sojuszem Lewicy Demokratycznej.

W bliskich stosunkach z polskimi wolnomularzami liberalnymi pozostaje Maria Szyszkowska - m.in. współredaguje Wolnomularza Polskiego, nie należy jednak do żadnej loży. Wszyscy dotychczasowi wielcy mistrzowie Wielkiego Wschodu Polski są osobami o poglądach centrolewicowych: Andrzej Nowicki, Zbigniew Gertych i Piotr Kuncewicz.

Bardziej konserwatywny charakter ma Wielka Loża Narodowa Polski, afiliowana przy Wielkiej Zjednoczonej Loży Anglii. Należało do niej kilku polityków zaliczanych do prawej strony sceny politycznej. Od swojej przynależności do masonerii odciął się związany po 1989 roku z narodowo-katolickimi partiami Jan Olszewski^[22]. Bronisław Wildstein był aktywnym wolnomularzem, związanym początkowo z paryską lożą "Kopernik", skupiającą osoby o polskich korzeniach w ramach Wielkiej Loży Narodowej Francji, a następnie z Warszawską lożą-matką "Kopernik" Wielkiej Loży Narodowej Polski oraz z Krakowską lożą "Przesąd Wyzwolony", której był Wielkim Mistrzem. Oprócz tego pełnił funkcję Wielkiego Dozorcy Wielkiej Loży Narodowej Polski.^[23]. Obecnie twierdzi, że nie jest już związany z wolnomularstwem.

[edytuj] Wolnomularstwo a państwo

Dla wolnomularzy istotne znaczenie ma legalizm, patriotyzm oraz poszanowanie władz. Tym samym rewolucja czy ruch oporu zdają się sprzeczne z ideą wolnomularską. Konstytucja Andersona, która obowiązuje wszystkich wolnomularzy jako "stare prawo", głosi:

Wolnomularz jest spokojnym poddanym Władz cywilnych gdziekolwiek by nie mieszkał czy pracował. Nie bierze nigdy udziału w spiskach i sprzysiężeniach, które mogłyby godzić w pokój i dobro narodu. Jest posłuszny niższym władzom administracyjnym. Ponieważ wojna, rozlew krwi i zamieszki zawsze szkodziły Wolnomularstwu, dawni królowie i książęta tym bardziej byli skorzy do popierania ludzi przynależących do Wolnomularstwa z racji na ich spokojne usposobienie i wierność. (...) Dlatego też, gdyby się zdarzyło Bratu zbuntować przeciwko Państwu, nie powinien on być wspierany w tym swoim buncie. Niemniej jednak można by mu współczuć jako nieszczęśliwemu człowiekowi.

Szczególnie ten element w swojej konstytucji podkreślają "narodowcy":

Wolnomularze uczą się w lożach kochać Ojczyznę, podporządkować się jej prawu, szanować konstytucyjne władze - głosi statut WLNP.

Chociaż wolnomularze głoszą solidarność ponadnarodową ludzi i uniwersalistyczne ideały braterstwa, to nie tylko nie kwestionują organizmów państwowych (nie głoszą czegoś takiego, jak internacjonalistyczny komunizm), ale podkreślają konieczność poszanowania władz i praw krajowych. Z uwagi na duży stopień legalizmu wolnomularzy, w przeszłości w niektórych krajach organizacje wolnomularskie były chronione przez władze państwowe. Zdarzało się, że do wolnomularstwa należeli w tych krajach politycy, królowie, cesarze, prezydenci, ministrowie, urzędnicy, prawnicy itp.

Jednakże nie zawsze w dziejach tak toczyły się losy masonerii. Niektórzy masoni (m.in. Georges Danton) uczestniczyli w organach kierowniczych Rewolucji Francuskiej, podczas której wzniecali działania przeciwko Kościołowi katolickiemu (z olbrzymimi pogromami w Wandei włącznie). Znamiennym przykładem działalności francuskich rewolucyjnych masonów było zamienienie Katedry Notre-Dame w Paryżu w Świątynię Rozumu. Masoni byli również zaangażowani czynnie po stronie republikanów w wojnę domową w Hiszpanii, podczas której palono katolickie kościoły. Wspomina się również oskarżoną o planowanie obalenia monarchii europejskich organizację Iluminatów bawarskich, która jednak organizacją masońską nie była. Wolnomularze byli często także ofiarami rewolucji, wielu z nich straciło życie z rąk nie-masonów.

Z drugiej strony przy głoszeniu ideałów braterstwa i ludzkiej ponadnarodowej solidarności duża część lóż długo zwlekała z akceptacją równości między rasami ludzkimi, co odbijało się w szczególności na sytuacji względem osób pochodzenia afrykańskiego w Ameryce południowej i północnej, wzmacniając praktyki niewolnicze.

Wolnomularze bywają oskarżani o kumoterstwo i prowadzenie wspólnych nielegalnych interesów. Za przykład podaje się włoską lożę P2 ^[24], .

[edytuj] Wolnomularstwo a kobiety

Masoneria jest organizacja tradycyjnie męską. Wraz ze społeczną aktywizacją i emancypacją kobiet, już od czasów oświecenia, część wolnomularzy dostrzegła potrzebę dopuszczenia kobiet do masonerii. Jest to jeden z punktów spornych i przyczyna rozłamów w łonie wolnomularstwa (podobnie jak w chrześcijaństwie święcenia kapłańskie kobiet). Już od Oświecenia powstawały loże kobiece (adopcyjne), przy czym za mniej kontrowersyjny pomysł uznaje się loże kobiece niż mieszane (ze względu na odmienny sposób przeżywania rytuału przez mężczyzn i kobiety).

W Polsce tradycje lóż kobiecych sięgają czasów Oświecenia, natomiast lóż mieszanych - dwudziestolecia międzywojennego. Aktualnie w Polsce istnieją zarówno loże mieszane, jak i kobieca. Loże mieszane mają niezależną polską obediencję (Le Droit Humain), natomiast jedyna loża kobieca - Prometea - podlega organizacyjnie obediencji francuskiej, Wielkiej Żeńskiej Loży Francuskiej, od której otrzymała patent, co miało miejsce w dniu 4 listopada 2000 r.

Polskie masonki, które utworzyły Prometeę, swe wolnomularskie początki mają w roku 1993 i wywodzą się z paryskiej loży "Róża Wiatrów". W 1998 r. utworzyły one tzw. Trójkąt na Wschodzie Warszawy skupiający 12 sióstr, a dwa lata później powstała loża. Do krajowej niezależności dużo jednak brakuje. Loża ta liczy obecnie ok. 30 kobiet, należy do niej m.in. dr Mirosława Dołęga-Wysocka (redaktor naczelna i wydawca "Gazety Ubezpieczeniowej").

[edytuj] Wolnomularstwo a religia

Wolnomularstwo samo w sobie nie uważa się za religię i akceptuje jako członków wyznawców wszystkich wyznań (włączając w to chrześcijaństwo, judaizm, buddyzm, islam i wszystkie pozostałe). Dokładne zasady przystąpienia (inicjacji) zależą od loży. Niektóre tradycyjne loże nie przyjmują członków niemonoteistycznych odłamów hinduizmu i buddyzmu. Loże rytu szwedzkiego przyjmują wyłącznie mężczyzn, wyznających wiarę w Jezusa Chrystusa, przy czym te loże mają charakter gnostycki. Najszerzej rozpowszechniona masoneria anglosaska wymaga jedynie wiary w Wielkiego Budowniczego Wszechświata, nie przyjmuje jednak - w przeciwieństwie do masonerii francuskiej - zdeklarowanych ateistów.

Wielu duchownych protestanckich należy do wolnomularstwa. Stosunek różnych kościołów i grup religijnych do wolnomularstwa jest bardzo różny: począwszy od symbiozy, a skończywszy na restrykcyjnych zakazach. W wielu krajach islamskich przynależność do masonerii jest zabroniona przez fundamentalistów religijnych (m.in. przez Hamas) pod groźbą kary śmierci. Do wolnomularstwa nie mogą należeć ortodoksyjni Żydzi, którzy starają się ograniczyć swoje kontakty ze światem żydów nieortodoksyjnych i nieżydów, wyznawcy niektórych fundamentalistycznych denominacji protestanckich i większości Kościołów wschodnich.

Przyczyny tych zakazów są różne: przede wszystkim metafizyka wolnomularstwa tradycyjnie postrzegana jest jako trudna lub niemożliwa do pogodzenia z wiarą. Muzułmanie często utożsamiają masonów z kulturą zachodnią i z dziewiętnastowiecznymi kolonistami francuskimi i angielskimi, z żydowsko-amerykańskimi elitami oraz dążeniem do laicyzacji państwa na wzór Turcji. We Francji wolnomularze starają się nie tylko ograniczyć wpływy Kościoła katolickiego, ale także organizacji muzułmańskich, sprzeciwiając się państwowym dotacjom dla muzułmańskich domów modlitwy. Ortodoksyjni żydzi obawiają się dążeń masonów do rozdzielenia religii od Państwa w Izraelu. Wielu wyznawców nie akceptuje wiary w Wielkiego Budowniczego Wszechświata, uważając, że jest to deizm, który ma zastąpić wiarę w Boga objawionego przez tradycje religijne. Obawy budzi także obecność w lożach ateistów i agnostyków (w Wielkich Wschodach Francji i Belgii nie ma prawie wcale chrześcijan). Katolicy doświadczyli ponadto już od przełomu XVIII i XIX wieku wrogości wolnomularzy do hierarchicznego Kościoła katolickiego - w szczególności na terenie Francji oraz południa Europy. Nieufność budzi także kult rozwiązanego przez Kościół zakonu templariuszy (organizacja dla dzieci masonów DeMolay nosi nazwisko ostatniego wielkiego mistrza spalonego na stosie za zgodą papieża). Istnieje wreszcie teoria spiskowa głosząca, że masoni tajnie czczą Szatana ^[25].

[edytuj] Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich (mormoni)

Istnieje pogląd, że z obrządków masonerii czerpał inspirację Joseph Smith, który krótko należał do nieregularnej loży w stanie Illinois. Także kilku kolejnych prezydentów Kościoła Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich było wolnomularzami. Mormoni często zaprzeczają wpływom masońskim tłumacząc zbieżność w niektórych ceremoniach ich wspólnym pochodzeniem od kultu sprawowanego w świątyni jerozolimskiej.

[edytuj] Wolnomularstwo a Kościół katolicki

[edytuj] Opis ogólny konfliktu

Już 28 kwietnia 1738 papież Klemens XII wydał konstytucję apostolską In Eminenti, w której zabronił katolikom przynależności do lóż masońskich pod karą ekskomuniki. W zasadzie aż do czasów współczesnych kolejni papieże podtrzymują ten zakaz.

Konflikt między Kościołem katolickim a masonerią rozpoczął się - w warstwie ideowej - już w pierwszej połowie XVIII wieku, jednak w obliczu Wielkiej Rewolucji Francuskiej i niespotykanej wcześniej w Europie fali zamierzonej, zorganizowanej sekularyzacji która jej towarzyszyła, ówczesne jawnie antykościelne postawy masonów stworzyły nowe bardzo trwałe podstawy antagonizmu. W szczególności rola masonów w licznych pogromach kleru oraz nacjonalizacja dóbr kościelnych (w tym wszystkich kościołów i domów zakonnych sprzed Rewolucji) postawiła Kościół katolicki w trwałej defensywie i nieufności względem wprowadzania w życie idei masońskich.

Działalność polityczna masonów faktycznie w wielu krajach dążyła do ograniczania swobód organizacji kościelnych, bądź poddawania ich ścisłej kontroli państwowej. Niektórzy masoni - w szczególności w krajach tradycyjnie katolickich - chcieli uczynić z masonerii coś w rodzaju antykościoła, za swojego duchowego przewodnika przyjmując znajdującego się na Indeksie ksiąg zakazanych Woltera. Masoni z czasów Komuny Paryskiej planowali zamknąć wszystkie zakony i szkoły katolickie, kościoły przekształcić w publiczne biblioteki, muzea i sale koncertowe, wprowadzić zakazy chodzenia w sutannach przez księży, uniemożliwiali odprawianie mszy świętych, podobnie w Hiszpanii i Portugalii na początku XX wieku. Rewolucja meksykańska w 1910 roku miała charakter antyklerykalny i była sterowana przez masonów. Dziennikarze-masoni w swoich artykułach oczerniali Kościół i księży, popierali rozwody i laicyzm: likwidację dotacji dla szkół kościelnych. Papież Leon XIII pisał w Humanum Genus, że masoneria, wyznając ideały powszechnej równości i laicyzmu, może torować drogę komunizmowi. Pomimo tego, według części masonologów to właśnie rosnący nieprzychylny stosunek Kościoła katolickiego do masonerii przyczynił się do jej popularności i do tego, że do lóż zaczęli przystępować antyklerykałowie, szczególnie we Francji i krajach łacińskich.

Klasycznym przykładem konfliktu jest tradycyjna ingerencja systemu edukacji francuskiej w prywatne szkolnictwo katolickie w tym kraju - umożliwiające państwu podejmowanie decyzji o ilości szkół, ilości klas oraz liczby nauczycieli, pomimo że od dekad zapotrzebowanie na takie szkoły przewyższa możliwości. Na te i inne konflikty nałożyła się również w Europie postawa niektórych środowisk masońskich skupiających chrześcijan niekatolików.

Walki ideowe zaistniałe w politycznej rzeczywistości poszczególnych państw bądź w ostatnich dziesięcioleciach w realiach Unii Europejskiej, przeciwstawiające często polityków będących pod wpływem masonerii politykom chadeckim, nieraz sympatyzującym z Opus Dei, nadal bardzo mocno antagonizują katolicyzm z masonerią.

Pierwszą bullę przeciwko wolnomularstwu wydał papież Klemens XII, ponieważ wśród masonów dominowali protestanci. Uznał także, że katolik nie powinien zapisywać się do organizacji, której cele są niejasne. Od tamtej pory podobne akty prawne były wydawane przez różnych papieży aż do końca XIX wieku. Podkreślano w nich coraz mocniej rolę masonerii jako organizacji atakującej Kościół. W wielu z nich masoneria była określana mianem "sekty" ^[26].

W XX wieku kilkakrotnie niektórzy katolicy i wolnomularze chcieli podjąć dialog, w którego powodzenie nie wierzy jednak większość obserwatorów i analityków sytuacji. Kilka poglądów tradycyjnie przypisywanych wolnomularstwu, takich jak deizm, dążenie do świeckości państwa, zwalczanie pewnych przekonań głęboko zakorzenionych w katolicyzmie, które bywały i nadal bywają nazywane przez wolnomularzy "przesądami", kłócą się z teologią i doktryną Kościoła katolickiego. Jedną z przyczyn niechęci była odmowa przez wolnomularzy ujawnienia opisów wszystkich stopni wtajemniczenia.

Wśród masowych organizacji katolickich zainteresowanych tą problematyką na szczególną uwagę zasługuje "Rycerstwo Niepokalanej", którego założyciel Maksymilian Maria Kolbe gorąco zachęcał do modlitwy za członków lóż wolnomularskich. Statut tej organizacji jako podstawowy cel działalności wskazywał "staranie się o nawrócenie grzeszników, heretyków, schizmatyków itd., a najbardziej masonów, oraz uświęcenie wszystkich pod opieką i za pośrednictwem Najświętszej Maryi Panny Niepokalanej". Jako taktykę walki "Milicji" na tych polach wskazywano "przede wszystkim modlitwę" ^[27][28].

[edytuj] Stan prawny

[edytuj] Lista historycznych dokumentów papieskich dotyczących wolnomularstwa

Papież	Akt	Data
Klemens XII	Constitutia In Eminenti	28 kwietnia 1738
Benedykt XIV	Constitutia Providas	18 maja 1751
Pius VII	Constitutia Ecclesiam a Jesu Christo	13 września 1821
Leon XII	Constitutia Quo graviora	13 marca 1825
Pius VIII	Enciclica Traditi	24 maja 1829
Grzegorz XVI	Enciclica Mirari vos	15 sierpnia. 1832
Pius IX	Enciclica Qui pluribus	9 listopada 1846
Pius IX	Enciclica Quantacura	8 grudnia 1864
Pius IX	Syllabus errorum	8 grudnia 1864
Pius IX	Multiplices inter	25 września 1865
Pius IX	Constitutia Apostolicae Sedis	12 października 1869
Leon XIII	Enciclica Humanum Genus	20 kwietnia 1884

[edytuj] Stan aktualny

W kodeksie prawa kanonicznego z 1917 istniał kanon 2335, który jednoznacznie stwierdzał:

"Kto się zapisuje do sekty masońskiej lub stowarzyszeń działających przeciwko Kościołowi podlega ekskomunice wiążącej mocą samego prawa, zarezerwowanej Stolicy Apostolskiej."

Zapis ten obowiązywał niezmiennie aż do czasu wydania nowego kodeksu prawa kanonicznego w 1983^[29].

W ramach przygotowań do wprowadzenia nowego kodeksu prawa kanonicznego, trwały w Kongregacji Nauki Wiary liczne dyskusje nad wykreśleniem bądź pozostawieniem kanonu 2335. Ostatecznie kanon ten został wykreślony i zastąpiony kanonem 1374, który ogólnie sformułował zakaz należenia do wszelkich organizacji działających przeciw Kościołowi, bez wyraźnego wskazania sankcji jakie za to grożą oraz wyszczególnienia tych organizacji^[30].

Jednocześnie 26 listopada 1983 - w przeddzień ogłoszenia nowego kodeksu - ukazała się deklaracja Kongregacji Nauki Wiary (którą podówczas kierował kardynał Joseph Ratzinger), która jasno stwierdziła, że wszystkie formy ruchu masońskiego zaliczają się do kategorii "stowarzyszeń działających przeciw Kościołowi" i w związku z tym:

"Wierni, którzy należą do stowarzyszeń masońskich, są w stanie grzechu ciężkiego i nie mogą przystępować do Komunii Świętej."^[31]

W czasie audiencji udzielonej kardynałowi Ratzingerowi Jan Paweł II zatwierdził tę deklarację i nakazał jej opublikowanie. Obowiązuje ona do dzisiaj. W praktyce oznacza to, że katolicy nie mogą być wolnomularzami bez ryzyka poważnego konfliktu sumienia^[32].

Dokument z 26 listopada był wynikiem wcześniejszej deklaracji (z 17 lutego 1981), w której zapisano między innymi:

"1. Dotychczasowa praktyka dyscyplinarna Prawa Kanonicznego nie została w niczym zmodyfikowana i obowiązuje w całej pełni.

2. Nie została więc skasowana ani ekskomunika, ani inne przewidziane kary."^[33]

[edytuj] Wolnomularstwo a ezoteryka

Wolnomularstwo ma charakter ezoteryczny. Wśród masonów zdarzają się zwolennicy humanistycznej astrologii, antropozofii (sam jej twórca Rudolf Steiner należał do loży rytu Memphis-Misraim), teozofii i gnozy. Do lóż należeli magowie (Eliphas Lévi) i okultyści. Większość lóż ma jednak nastawienie racjonalistyczne. Jedną z mitycznych postaci wolnomularstwa jest Hermes Trismegistos. Szczególnie ezoteryczny charakter mają nieliczne już loże Le Droit Humain, dawniej - zwłaszcza w Federacji Angielskiej, Holenderskiej, Hinduskiej, Amerykańskiej i Polskiej - silnie związane z teozofią. Obecnie jednak mają one w większości krajów (także w Polsce) charakter liberalny, adogmatyczny i racjonalistyczny, a występujące niegdyś w nich - poza środowiskiem francuskim i belgijskim - wątki teozoficzne zostały zaniechane. Ezoteryczny charakter mają również szczególnie popularne w krajach francuskojęzycznych loże rytu Memphis-Misraim; w Polsce pojawiły się one w dwudziestoleciu międzywojennym, teraz działają tylko loże niezarejestrowane^[34]. Niektórzy wolnomularze doceniający wkład Kościoła w rozwój cywilizacji europejskiej, dostrzegający jednak jego negatywne cechy, współtworzyli zreformowane kościoły liberalno-katolickie, które odrzucają wiele nauk Kościoła rzymskokatolickiego: pozwalają na małżeństwa księży, kapłaństwo kobiet, stosowanie antykoncepcji zawieranie związków przez homoseksualistów, ponieważ jakoby nie potępiał ich Jezus, tylko Stary Testament, i na rozwody, odrzucają dogmat o nieomylności papieża, dogmat o grzechach śmiertelnych, a także o tym, że jedynie Kościół katolicki głosi prawdę, dodatkowo zachęcają swoich wiernych do studiowania innych religii, Marię traktują jako żeński aspekt bóstwa, odrzucali również obowiązujący do lat sześćdziesiątych XX wieku Indeks ksiąg zakazanych, na którym znajdowały się dzieła Goethego, Kanta, Kopernika, Pascala, Adama Mickiewicza itd.^[35] Katolicy-masoni dążą do reform w łonie Kościoła rzymskokatolickiego.

Wolnomularze nie czczą szatana. Zostali oni z nim utożsamieni, ponieważ do wolnomularstwa należało bardzo wiele znanych osobistości, które cynicznie odnosiły się do chrześcijaństwa. Prawdą jest również, że włoski poeta Giosue Carducci, należący do loży wolnomularskiej, napisał Hymn do Szatana. Wiersz ten miał jednak charakter gnostycki, a nie satanistyczny. Pod koniec XIX wieku o kontakty z diabłem oskarżył wolnomularzy ex-mason Leo Taxil^[36]. Prędko został jednak zdemaskowany jako oszust.

[edytuj] Na obrzeżach wolnomularstwa

Na całym świecie istnieje również szereg organizacji paramasońskich i pseudomasońskich, nieuznawanych przez loże "regularne" i "liberalne" za masońskie. W krajach wysoko rozwiniętych istnieją organizacje wzorowane na wolnomularskich dla dzieci masonów i młodzieży ("młodzieżówki masońskie" - np. Zakon DeMolay dla chłopców w wieku 12-21 lat) czy dziewczęcy Order of the Rainbow Girls oraz rodzin masonów (loże adopcyjne).

Z organizacji paramasońskich działają w Polsce m.in.:

• Niezależny Zakon Odd Fellows albo Stowarzyszenie Bratniej Pomocy Odd Fellows - o charakterze filantropijno-towarzyskim, członkowie winni wierzyć w najwyższą istotę, stworzyciela i organizatora wszechświata oraz braterstwo ludzi. Stowarzyszenie propaguje wolność myśli i sumienia, zwalczanie przesądów, zabobonów, zazdrości i zawiści. Propaguje doskonalenie siebie poprzez sprawiedliwe działanie, okazywanie cierpliwości oraz ludzkiej miłości.
• Ordo Templi Orientis Antiqua & La Couleuvre Noire (O.T.O.A. & L.C.N.) Kwatera Europejska - nurt gnostycko-magiczny - od 2002 r.
• Międzynarodowy Święty Zakon Ra-Hoor-Khuit'a (H.O.O.R.) oraz Świątynia Mentu - od 2004 r., tradycja thelemiczna.
• Hermetic Mystic Order of Red Mountain Pass of Babylon - nurt mistyczno-gnostycko-kabalistyczny - od 2003 r.
• Suwerenny Order Świętego Stanisława - organizacja założona w 1979 przez Juliusza Nowinę Sokolnickiego, od 1990 działa jako umiędzynarodowiona struktura niezależna z przymiotnikiem "Suwerenny" w nazwie. W swoich szeregach ma znaczący odsetek wolnomularzy (w Polsce m.in. Tadeusz Cegielski). Początkowo było to stowarzyszenie charytatywne, od lat 90. niektóre struktury narodowe ewoluowały w stronę "paramasonerii" rozbudowując swoje ceremonie i przekształcając pięć klas orderu w namiastkę pięciu kolejnych stopni. Na Ukrainie Order został uznany za jedną z najbardziej wpływowych organizacji masońskich.

Poprzez organizację paramasońską nie należy rozumieć takiej, która aspiruje czy rości sobie miano masońskiej (to dotyczy organizacji pseudomasońskich), przeciwnie nawet, często organizacje te nie tylko nie są za wolnomularskie uznawane przez zakony masońskie, ale i same wyraźnie się od takich związków odcinają (np. rotarianie, Odd Fellows czy Fundacja Batorego). Organizacje paramasońskie łączy z masońskimi szereg podobieństw, zwłaszcza w aspekcie organizacyjnym, czasami ideowym.

[edytuj] Inspiracje w kulturze

• W Wojnie i pokoju Lwa Tołstoja jedna z postaci przystępuje do loży. Rytuał inicjacji jest w całości opisany.
• W Lochach Watykanu francuskiego noblisty Andre Gide'a w sposób prześmiewczy opisane jest nawrócenie się na katolicyzm pod wpływem wizji wolnomularza, który wcześniej rzucił kamieniem w figurkę Matki Boskiej.
• W Czarodziejskiej górze Tomasza Manna Lodovico Settembrini, jedna z ważniejszych postaci, która reprezentuje światopogląd humanistyczny, jest wolnomularzem.
• Andrzej Strug w powieści Wyspa zapomnienia w sposób alegoryczny zarysował ideę i cele wolnomularstwa.
• W Wahadle Foucaulta Umberta Eco bohaterowie próbują rozwikłać zagadkę tajnych stowarzyszeń: masonerii, różokrzyżowców, templariuszy i ich tajemniczych powiązań.
• W książce "Frabato" Franza Bardona, główny bohater walczy z masonami w względzie magicznym.
• W powieści Józef Balsamo Aleksandra Dumasa będącej pierwszą częścią cyklu powieściowego "Pamiętniki lekarza", opisany jest dokładnie rytuał wolnomularski. Cały cykl oparty jest na tezie, że rewolucja francuska była masońskim spiskiem zaplanowanym już w 1770 r.
• W księdze IV Pana Tadeusza Adama Mickiewicza pojawiają się "hiramscy cieśle".
• W Popiołach Stefana Żeromskiego Olbromski przystępuje do loży. Elementy barwnie opisanego rytuału są bliskie rzeczywistemu, co może wskazywać, że sam Żeromski był masonem lub miał dobrych informatorów. W tym opisie rytuał podniesienia do trzech podstawowych stopni wtajemniczenia skondensowany jest w jeden.
• Wielki Kofta i Wilhelm Mistrz - Johanna Wolfganga Goethego.
• O wolnomularzach wspomina także James Joyce w Ulissesie i Edgar Allan Poe w opowiadaniu Beczka amontillada.
• Stanisław Przybyszewski w Moich współczesnych przytacza anegdotę, jak katolicy-chłopi z Wielkopolski postrzegali masonów-mieszczan, i wspomina o Polaku-masonie, którego poznał w Norwegii.
• W powieści W poszukiwaniu straconego czasu Marcela Prousta kilkakrotnie pada słowo masoneria i Wielki Wschód.
• W powieści Człowiek bez właściwości Roberta Musila masoni zostają dwukrotnie wspomniani.
• W opowiadaniu Republika marzeń Brunona Schulza pojawiają się "bracia spod znaku kielni".^[37]
• Same słowa "mason" i "masoneria" pojawią się także w Dziennikach Witolda Gombrowicza i w Kalendarzu i klepsydrze Tadeusza Konwickiego
• Słowo "frankmason" pojawia się w Fantazym Juliusza Słowackiego.
• Słowo "wolnomularstwo" pojawia się w powieści Esther Stefana Chwina.
• Pewne informacje na temat masonerii zawarte są wybitnym dziele Legenda Europy Piotra Kuncewicza.
• O masonerii wspomina kilkakrotnie w swoich dziełach Jerzy Prokopiuk.
• Juliusz Verne w powieściach Dzieci kapitana Granta i Robur Zdobywca wspomina o loży masońskiej. Te dzieła nie zawierają jednak wielu informacji o wolnomularstwie.
• W opartej o kabałę powieści Golem Gustava Meyrinka pojawia się słowo "wolnomularz".
• W powieści Johna Steinbecka Na wschód od Edenu jeden z bohaterów zostaje masonem.
• Holenderski pisarz Harry Mulisch wspomina o masonach w powieści Odkrycie nieba w odniesieniu do Arki Przymierza.
• W rodziale III rozprawy filozoficznej O podstawie moralności Artur Schopenhauer posługuje się wyrażeniem "niebezpieczeństwo wygnania z wielkiej loży masońskiej uczciwych ludzi".
• Wolnomularski charakter ma opera Wolfganga Amadeusza Mozarta Czarodziejski flet.
• Problem Wolnomularstwa zostaje obszernie podjęty w książce Za błękitną kurtyną. Polski wywiad na tropie masonów autorstwa Romana Bertowskiego, wydanej w 1996 roku. Jednakże najprawdopodobnie za tym pseudonimem kryje się były Minister Edukacji Narodowej Roman Giertych.
• Już pierwsze słowa opery Ça Ira Rogera Watersa do libretta Nadine i Étienna Roda-Gila, której prapremiera odbyła się 25 sierpnia 2006 r., o godzinie 21.00 w Poznaniu, odwołują się do wolnomularskich idei Chcąc cieszyć się życiem, musisz zrozumieć, że wiedza to niezbędny klucz do wolności. Pojawia się symbolika wolnomularska: trójkąt z okiem wieńczący piramidę, cyrkiel, węgielnica i inne. Cała opera przepojona jest duchem masońskim, zaś dominującym elementem scenografii są 4 reflektory, których snopy światła nad sceną układają się we wspomniane wyżej: cyrkiel i węgielnicę. Nie jest niczym dziwnym, bowiem opera oparta jest o historię Rewolucji Francuskiej.
• Zbigniew Nienacki w swojej książce z serii "Pan Samochodzik" pt.: "Niesamowity dwór" opisuje historię dworku szlacheckiego, który był, jak się okazało, lożą masońską.

Znani pisarze i filozofowie, którzy byli wolnomularzami, to: Johann Wolfgang von Goethe, Adam Mickiewicz^[38], Aleksander Puszkin, Lord Byron, Heinrich Heine, Monteskiusz, Joseph de Maistre, Karl Philipp Moritz, Arthur Conan Doyle, Rudyard Kipling, Alexander Pope, Giacomo Casanova, Walter Scott, Jonathan Swift, Anthony Trollope, Voltaire, Stendhal, Oscar Wilde, Johann Gottlieb Fichte, Gotthold Ephraim Lessing, Lew Tołstoj, Rudolf Steiner, Giosue Carducci, Christian Jacq, Piotr Kuncewicz, Andrzej Nowicki. W przypadku wielu innych pisarzy brakuje dokumentów lożowych, które by to potwierdzały.

Polski magazyn wolnomularski "Wolnomularz Polski" od 2004 corocznie przyznaje najlepszym autorom publikacji poświęconych wolnomularstwu nagrodę "Złotego Pióra".

[edytuj] Bibliografia

[edytuj] Cytowana

1. ↑ Wymowa maçonnerie
2. ↑ Wolny mularz - gnosis
3. ↑ Tadeusz Cegielski, "Ars Regia", Kamienie węgielne Stanów Zjednoczonych
4. ↑ Karol Serini, "Ars Regia", "Konstytucja 3 maja była w niemałym stopniu dziełem wolnomularskim"
5. ↑ KONSTYTUCJA 3 MAJA, (w:) N. Wójtowicz, Masoneria. Mały słownik, Warszawa 2006, s. 206-207.
6. ↑ Wywiad z Tadeuszem Cegielskim z Najwyższego Czasu, Ministrowie spraw wewnętrznych i edukacji
7. ↑ Przynależność Bolivara potwierdza wiele źródeł
8. ↑ Strona kanadyjskich lóż Memphis-Misraim
9. ↑ Stanisław Małachowski-Łempicki, Wykaz polskich lóż wolnomularskich oraz ich członków w latach 1738 - 1821 poprzedzony zarysem historji wolnomularstwa polskiego i ustroju Wielkiego Wschodu Narodowego Polskiego, Kraków 1929, s. 52-53
10. ↑ Henryk Dąbrowski - wolnomularz, tekst ze strony wolnomularstwo.pl
11. ↑ "Kozioł" wskaże masona, Polska ze śmiechu kona
12. ↑ Antymasońska kampania 1938 roku
13. ↑ Wrocław pełen masonów
14. ↑ S. L. Hoffmann, N. Wójtowicz, Wolnomularstwo, (w:) Encyklopedia Wrocławia, red. J.Harasimowicz, Wrocław, Wydawnictwo Dolnośląskie, 2001, wyd. 2, s. 909.
15. ↑ Masonica UAM w Internecie
16. ↑ Tekst interpelacji oraz uzyskane odpowiedzi w artykule: Norbert Wójtowicz, Posłowie interpelują, Rząd odpowiada, „Rojalista – Pro Patria”, R. 1997, nr 4 (24), s. 2–4.
17. ↑ Wywiad z byłym wielkim mistrzem Wielkiego Wschodu Francji Alainem Bauerem
18. ↑ DEKLARACJA „EME" Z ISTAMBUŁU
19. ↑ Franc-masońska manifa za laickością
20. ↑ Loże dla członków PSOE
21. ↑ zob. N. Wójtowicz, Freemasonry in Poland, formely and today, "La Heroldo" (Organe Officiel de la Ligue Universelle de Francs-Maçon), Septembre 2003, s. 22-26.
22. ↑ zob. J.Olszewski, Prosto w oczy, Warszawa 1997, s. 119-122, ISBN 83-87538-35-3.
23. ↑ „Incontro" 1992, nr 3, s. 16; A. Kop." Ludwik Hass, "Wolnomularze polscy w kraju i na świecie 1821-1999. Słownik biograficzny", Warszawa, 1999 s. 533-534
24. ↑ P-2, (w:) N. Wójtowicz, Masoneria. Mały słownik, Warszawa 2006, s. 292.
25. ↑ Norbert Wójtowicz "Szatan w loży" - artykuł poświęcony pojawiającym się w historii oskarżeniom wolnomularzy o satanizm
26. ↑ Norbert Wójtowicz "Kościół i masoni" - artykuł poświęcony wzajemnym relacjom między Kościołem katolickim a wolnomularstwem
27. ↑ Maksymilian Kolbe i zorganizowane zło
28. ↑ Ojciec Kolbe nie demonizował
29. ↑ Zbigniew Suchecki, "Kościół a masoneria", Źródła kanonu 2335 Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1917 roku
30. ↑ Zbigniew Suchecki, "Kościół a masoneria", Dyskusja nad kanonem 2335 Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1917 roku
31. ↑ Archiwum watykańskie: AAS 76 (1984) 300; DOCUMENTA 54; polski tekst dokumentu: [1]
32. ↑ Zbigniew Suchecki, "Kościół a masoneria", Deklaracja o stowarzyszeniach masońskich.
33. ↑ Dichiarazione circa l’appartenenza dei cattolici ad associazioni massoniche, w arch. watykańskim: AAS 73 (1981) 240-241; DOCUMENTA 44.; treść deklaracji po polsku: [2]
34. ↑ Wolnomularstwo egipskie w Polsce
35. ↑ Mariusz Agnosiewicz, Kościół w służbie ciemnoty
36. ↑ Szatan w loży
37. ↑ Joanna Salamon, Gnosis nr 8. i 9., Schulz hermetyczny
38. ↑ Ludwik Hass Wolnomularstwo w Europie Środkowo-Wschodniej XVIII i XIX wieku Wrocław 1982 s. 284

[edytuj] Pozostała

• Tadeusz Cegielski, Ordo ex chao: wolnomularstwo i światopoglądowe kryzysy XVII i XVIII wieku, Warszawa 1994 ISBN 83-85408-29-0
• Tadeusz Cegielski, Sekrety masonów. Pierwszy stopień wtajemniczenia, Warszawa 1992 ISBN 83-85028-25-0
• Adam Doboszyński, Konspiracje, Krzeszowice 2004 ISBN 83-88020-79-X
• Albin Dunajewski, Pełen apostolskiej troskliwości... (list apostolski w sprawie masonerii), Krzeszowice 2005 ISBN 83-60048-05-3
• Roberto Gervaso, Bracia przeklęci. Historia masonerii, przeł. Katarzyna Kościelak, Warszawa 2005 ISBN 3-7163-231-2
• Ludwik Hass, Masoneria polska XX wieku: losy, loże, ludzie, Warszawa 1993 ISBN 83-85272-13-5
• Ludwik Hass, Sekta farmazoni warszawskiej. Pierwsze stulecie wolnomularstwa w Warszawie (1721-1821), Warszawa 1980 ISBN 83-06-00239-3
• Andrzej Nowicki, Filozofia masonerii u progu Siódmego Tysiąclecia, Gdynia 1997 ISBN 83-86748-17-6
• Józef Sebastian Pelczar, Masoneria. Jej istota, zasady, dążności, początki, rozwój, organizacja, ceremoniał i działanie., Krzeszowice 2004 ISBN 83-88020-24-2
• Rozmowy o masonerii. Z Norbertem Wójtowiczem o masonerii w Polsce i na świecie rozmawia Natalia Dueholm, Krzeszowice 2005 ISBN 83-60048-21-5
• Jerzy Siewierski, Dzieci Wdowy czyli opowieści masońskie, Milanówek 1992 ISBN 83-900551-7-1
• Maciej Stępień, Poszukiwcze Prawdy. Wolnomularstwo i jego tradycja, Lublin 2000 ISBN 83-7306-008-1
• Sztuka królewska. Historia i myśl wolnomularstwa na przestrzeni dziejów - red. Norbert Wójtowicz, Wrocław 1997 ISBN 83-900696-3-6
• Jerzy Wójtowicz, Masoneria - wielka niewiadoma? Studium z dziejów tzw. tajnych towarzystw w Europie nowożytnej (XVIII-XX w.), Toruń 1992 ISBN 83-85263-57-8
• Norbert Wójtowicz, Antymasońska kampania 1938 roku (z dołączeniem wybranych dokumentów), Krzeszowice 2005 ISBN 83-60048-10-X
• Norbert Wójtowicz, Masoneria. Mały słownik, Wyd. Verbinum, Warszawa 2006 ISBN 978-83-7192-307-4
• Norbert Wójtowicz, Wielki Architekt Wszechświata. Teologiczna krytyka masońskich wizji Boga, Warszawa 1999 ISBN 83-910542-5-X
• Załęski Stanisław, O masonii w Polsce od roku 1742 do 1822 na źródłach wyłącznie masońskich, Kraków 1908

[edytuj] Zobacz też

• Wolnomularze
• Polscy wolnomularze
• Okultyzm
• Oświecenie
• Kalendarz wolnomularski
• Leksykon masoński
• Złote Pióro "Wolnomularza Polskiego"
• Order Karola XIII
• Order of the Rainbow Girls
• Abraxas

[edytuj] Linki zewnętrzne

Strony wolnomularskie

• Wielka Loża Narodowa Polski
• Ars Regia - nowa strona pisma wolnomularskiego
• Wolnomularz Polski
• Wirtualny Wschód Wolnomularski

Strony niezależne

• Synthesis
• Masonica Norberta Wójtowicza

Strony wyraźnie antywolnomularskie

• Tekst encykliki "Humanum Genus"
• Kościół a masoneria
• Szkice o masonerii Krajskiego
• Fronda