Order Świętego Stanisława

Z Wikipedii

Order Świętego Stanisława – w latach 1765-1831 polski order rycerski, ustanowiony przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego jako order jednoklasowy. Następnie był to carski order rosyjski.

Istnieją także nawiązujące do jego nazwy i tradycji współczesne odznaczenia prywatne.

Spis treści 1 Order polski 2 Odznaczenie rosyjskie 3 Order prywatny 4 Zobacz też 5 Bibliografia 6 Linki zewnętrzne 7 Przypisy

[edytuj] Order polski

Order nadawany był corocznie podczas majowych uroczystości ku czci św. Stanisława 8 maja w kościele św. Krzyża w Warszawie.

Do otrzymania orderu należało m.in. udowodnić szlachectwo do przez podanie 4 herbów ze strony ojca (po mieczu) i 4 ze strony matki (po kądzieli). Pierwszym Wielkim Mistrzem Kapituły został król (założyciel). Po jego śmierci i kilkuletniej przerwie kapitułę przejął w 1807 monarcha Księstwa Warszawskiego, Fryderyk August I. Po odtworzeniu Królestwa Polskiego mistrzami do 1831 ^[1] byli królowie Polski z dynastii Romanowów, będący także carami Rosji. Kompletną listę nadań przedrozbiorowych i okresu Księstwa Warszawskiego opublikował w 1925 Stanisław Łoza: "Kawalerowie Orderu Świętego Stanisława 1765—1813." Warszawa 1925, zaś wizerunek Wanda Bigoszewska w książce "Ordery i odznaczenia", Warszawa 1989 ("Interpress").

[edytuj] Odznaczenie rosyjskie

Po upadku powstania listopadowego w 1831 order, podobnie jak Order Orła Białego i Order Virtuti Militari, włączono do grona odznaczeń rosyjskich jako najniższe z nich pod nazwą Królewsko-Carski Order Św. Stanisława - przyznawany był m.in. za zasługi w rusyfikacji. Zmieniony został wygląd insygniów: ze środkowego medalionu awersu usunięto malowaną na porcelanie figurę św.Stanisława i zastąpiono ją splecionymi literami SS (Sanctus Stanislaus), polskie białe orły między ramionami krzyża wymienione zostały na dwugłowe, koronowane orły carskie, leżące na ramionach krzyża, do ok. 1862 z rozpostartymi skrzydłami, później do 1917 roku w formie bardziej zaokrąglonej między ramionami krzyża.

Przez pewien czas (do ok. 1870) nadawany był również z koroną (na której był zawieszony krzyż) i mieczami (podłożonymi pod orły). Insygnia po śmierci odznaczonego podlegały zwrotowi do kasy kapituły. Do 1915 wykonywano je z czystego złota, po tej dacie z "metalu wojennego" (tombaku). Ok. r. 1870 powstała moda noszenia niezgodnych ze statutami oznak orderu pokrytych zamiast czerwonej czarną emalią, które niekiedy pojawiają się na rynku numizmatycznym.

Kawalerem carskiego orderu św. Stanisława I klasy (z posiadaniem którego związane było dziedziczne szlachectwo - Потомственное дворянство) - był m.in. Ilja Nikołajewicz Uljanow (1831-1886), ojciec Lenina.

Order - pozbawiony koron carskich na orłach rosyjskich między ramionami krzyża - nadawany był również (także z mieczami za zasługi wojenne) przez Rząd Tymczasowy Aleksandra Kiereńskiego do chwili wybuchu rewolucji bolszewickiej. Należy jednak zaznaczyć, że nadal (2005) w almanachach aktualnych i byłych domów panujących św. Stanisław wymieniony jest jako jeden z orderów dynastycznych cesarskiej rodziny Romanow-Holstein-Gottorp i że w.ks. Cyryl Włodzimierzowicz (1876 - 1938), pretendent do tronu carskiego w latach międzywojennych, podobno (w rzadkich przypadkach) go nadawał, co było dyskusyjne, gdyż car Mikołaj II zrezygnował z wszystkich praw do tronu polskiego i jego honorów 25 grudnia 1916, kiedy to za prawowitą władzę Królestwa Polskiego uznał Radę Regencyjną powstałą w 1917 roku.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, order nie został odnowiony. Noszenia rosyjskiego Królewsko-Carskiego Orderu św. Stanisława zabroniono^[2].

[edytuj] Order prywatny

Pierwszą próbą stworzenia nowego orderu św. Stanisława, stał się utworzony około 1950 we Włoszech Ordine di St.Stanislao, na którego czele miał stać książę Golicyn. Miał pięć klas, wygląd orderu stanisławowskiego (jednakowoż na wstędze typu rosyjskiego z dwoma białymi paskami. Działał prawie do 1970. Kawalerem zostawało się po uiszczeniu sowitych opłat.

W 1979 nieuznawany przez większość emigracji polskiej za Prezydenta Polski na wychodźstwie, Juliusz Nowina-Sokolnicki (nie potwierdzony także za prawowitego Prezydenta przez polski rząd po odzyskaniu suwerenności w 1989 roku), wydał dekret 9 czerwca 1979, przywracający Order św. Stanisława. Sam obwołał się jego VIII wielkim mistrzem, przedstawicielem w kraju miał być kanclerz kapituły. Sokolnicki używał tytułu VIII wielkiego mistrza orderu, bezpośrednio po carze Mikołaju II, co jest bezpodstawne, gdyż jeśli ktokolwiek był legalnym następcą ostatniego cara, to jako wielki mistrz rosyjskiego Królewsko-Carskiego św. Stanisława byliby nimi legalni pretendenci do tronu Rosji, aż do obecnej, w. ks. Marii Władimirowny, która uważa się za "Królową Rosyjskiego Królestwa Polskiego", choć w 1917 roku car Mikołaj II uznał legalność władzy Rady Regencyjnej w Królestwie Polskim co wyklucza pretendentów rosyjskich do jakichkolwiek roszczeń co do tytułu króla Polski.

Po odzyskaniu przez Polskę suwerenności, Juliusz Nowina-Sokolnicki swoim dekretem z 15 września 1990 wyłączył order ze swej "listy" polskich odznaczeń państwowych i przekształcił go w Niezależny Order Św. Stanisława (na wzór Zakonu Kawalerów Maltańskich), zachowując stanowisko samozwańczego dziedzicznego Księcia Wielkiego Mistrza Orderu i "dekretując" powrót do wyglądu orderu z czasów Stanisława Augusta (przy tym na wstędze typu rosyjskiego z dwoma białymi paskami). Dawny Order stał się prywatnym odznaczeniem międzynarodowym.

Narodowa Kapituła orderu 1 stycznia 1997 ogłosiła jednak dymisję Nowiny-Sokolnickiego i jako V Wielkiego Mistrza (następnego po IV Wielkim Mistrzu, zdetronizowanym przez Sejm Polski carze Mikołaju I i V Juliuszu Nowina-Sokolnickim) wybrała na VI Wielkiego Mistrza zamieszkałego w USA Zbigniewa Kazimierza Dworak-Biziel-Dworakowskiego, byłego wicepremiera i ministra informacji oraz następcę prezydenta w tzw. "rządzie" Sokolnickiego. Jednak w 2002 roku część działaczy, skupiona wokół Wielkiego Kanclerza Narodowej Kapituły Stanisława Iwańczaka (dawnego ministra w gabinetach obu konkurencyjnych rządów emigracyjnych), odwołała Z. Dworaka-Biziel-Dworakowskiego z urzędu Wielkiego Mistrza wybierając na to stanowisko Marka Kwiatkowskiego dyrektora Łazienek Królewskich w Warszawie, za którym stanęły prowincje orderowe (orderu Sokolnickiego): Finlandia, Malta i Niemcy i większa część kapituły Dworaka-Biziel-Dworakowskiego. W roku 2002 część hierarchi katolickiej zaangażowała się w promocję odnowionego orderu pod zwierzchnictwem Marka Kwiatkowskiego, ale jako odznaczenia Stowarzyszenia Kawalerów Św. Stanisława (m.in. Prymas Polski).

Kolejny rozłam w strukturach Orderu Św. Stanisława związany jest z działalnością Wielkiego Przeora na Polskę tego orderu - Stanisława Pagacza, który został usunięty z kapituły w 2001 roku przez Sokolnickiego. W następnym roku w prasie polskiej ukazały się liczne artykuły naukowe napisane przez polskich historyków, którzy ukazali działalność Juliusza Sokolnickiego w latach 1972-1990 w krytyczny sposób. Wielu działaczy orderu odeszło wówczas od Sokolnickiego, ale nieliczni pozostali przy nim licząc na nowe nadania w postaci tytułów komandorów i przeorów orderu. Po wielu secesjach, Sokolnicki związał się z kolejnymi partiami monarchistycznymi w Polsce. Najpierw w połowie lat 90. współpracował z Polskim Ruchem Monarchistycznym Leszka Wierzchowskiego, któremu w 1995 roku nadał Wielki Krzyż Orderu Sw. Stanisława. Potem po rozłamie w PRM Sokolnicki rozpoczął w 1996 współpracę z Polską Ligą Monarchistyczną. Jej działacz Zdzisław Czajkowski został mianowany przez Sokolnickeigo Wielkim Przeorem na Polskę.

W roku 2004 odłączyła się od Sokolnickiego grupa ukraińskich działaczy wybierając na swojego zwierzchnika Yavlova, który ogłosił się wielkim mistrzem Międzynarodowego Orderu Św. Stanisława. Obecnie ukraiński "order" jest uznany tam jako najmocniejsza organizacja masońska i syjonistyczna (sic!). Każdy kawaler orderu musi wpłacić 4 000 dolarów amerykańskich na cele charytatywne.

We wrześniu 2006 roku Leszek Wierzchowski dokonał w imieniu Polskiego Ruchu Monarchistycznego prawnego wskrzeszenia Orderu Św. Stanisława , powołując się na statutowe i programowe dziedzictwo swej partii - Polskiego Ruchu Monarchistycznego z ideami króla Polski Stanisława Augusta Poniatowskiego. Rozpoczęto nadawanie orderu z ramienia Rady Regencyjnej PRM, a pierwsze ordery nadano przedstawicielom ukraińskiej arystokracji i kozactwa podczas zjazdu delegatów PRM w Krakowie, gdzie byli zaproszeni jako honorowi goście / zob. aktualności na stronie www.monarchia.org.pl /.Regentowi Polski i Polskiego Ruchu Monarchistycznego Leszkowi W.Ks.Wierzchowskiemu wszystkie odznaczenia nadawane przez PRM przysługują z urzędu.

Latem 2007 w orderze kierowanym przez Juliusza Nowina-Sokolnickiego doszło do kolejnego rozłamu^[3]. W jego następstwie Bogusław Jerzy Tarnawa-Zajączkowski utworzył Konfraternię Generalną Królewskiego Rycerskiego Krzyża Orderu Świętego Stanisława Korporacji Honorowej Szlachty Sodalicji Rycerskiej w Polsce

[edytuj] Zobacz też

• Kawalerowie Orderu Świętego Stanisława w latach 1765-1813
• Stanisław ze Szczepanowa
• Order Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny
• Order Orła Białego

• Konfraternia Orderu Świętego Stanisława w Warszawie

[edytuj] Bibliografia

• Łoza S., Kawalerowie Orderu Świętego Stanisława 1765–1813, Warszawa 1925
• Wójtowicz N., Praemiando Incitat. Order Świętego Stanisława, Warszawa 2007, ISBN 978-83-925702-0-2
• Bończa-Tomaszewski W., Kodeks orderowy, Warszawa 1939

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Strony internetowe Orderu św. Stanisława

Przypisy