Mistycyzm

Z Wikipedii

Mistycyzm - dziedzina religii teologiczna badająca mistykę, hipotetyczne zjawiska religijne polegające na bezpośredniej łączności z Bogiem lub inną formą absolutu. W sensie bardziej ogólnym mistycyzm, to kierunek religijno-filozoficzny zakładający możliwość bezpośredniej łączności z Bogiem.

Mistycy, którzy starali się również słowem przekazać to, co w ich doświadczeniu mistycznym jest niewyrażalne, uważali, że do tych prawd powinno się docierać bezpośrednio przez wsparcie Łaską, modlitwę, kontemplację, medytację, uczucie, a nie tylko przez poznanie rozumowe, jak głosi to scholastyka. Głównymi mistykami średniowiecza byli: św. Bernard z Clairvaux, Hugon od św. Wiktora, (ten ostatni łączył mistykę Bernarda i scholastykę św. Anzelma).

Spis treści

1 Mistyka a literatura
2 Mistyka a filozofia
3 Niektórzy mistycy
- 3.1 Mistycy polscy
- 3.2 Mistycy judaizmu
4 Przypisy

[edytuj] Mistyka a literatura

Zapisy doświadczenia mistycznego niejednokrotnie cechują się znaczną wartością literacką. Przyjmują wtedy często postać poetycką, funkcjonuje nawet termin poezja mistyczna. Wiele takich zapisów nie ma jednak wartości literackiej i należy do twórczości religijnej rozumianej raczej jako dział literatury dydaktycznej niż literatury pięknej. James Joyce w swojej anlizie stosunku mistyki do literatury w dziele Williama Blake'a stawia tezę, że między wartościami literackimi zapisu doświadczenia mistycznego a wartością duchową tego doświadczenia nie zachodzi ścisły związek:

Cytat:

Pełne przestudiowanie osobowości Blake'a powinno być podzielone na trzy fazy - patologiczną, teozoficzną i artystyczną. Pierwszą, jak sądzę, możemy odrzucić bez skrupułów. Mówienie, że wielki geniusz jest obłąkany, przy równoczesnym uznaniu jego wartości artystycznej, jest jest równoznaczne z twierdzeniem, że był chory na cukrzycę albo na reumatyzm. [...] Jeśli każdego wielkiego geniusza, który nie wierzy w bedący teraz w modzie zdawkowy materializm, będziemy z miną pyszałkowatego absolwenta nauk ścisłych oskarżali o szaleństwo, niewiele pozostanie dla sztuki i uniwersalnej fiolozofii. [...] Ustalenie, jaką pozycję zajmuje Blake w hierarchii zachodnich mistyków, przekracza zasięg tego odczytu. [...] Blake oczywiście należy do innej kategorii, kategorii artystów. Na przykład, święty Jan od Krzyża, jeden z niewielu artystów-idealistów godnych porównania z Blake'm nigdy nie ujawnia ani wrodzonego poczucia formy, ani koordynującej siły intelektu w swej książce Ciemna noc duszy, która nawołuje i omdlewa z tak ekstatyczną namiętnością.^[1]

[edytuj] Mistyka a filozofia

Nie wszystkie doświadczenia mistyczne mają znaczenie dla filozofii - częścią filozofii są jedynie próby racjonalnego ujęcia lub przynajmniej teoretycznego opracowania doświadczeń tego rodzaju. Na filozofię wywierały wpływ jednak także pewne formy mistycyzmu, które opracowania teoretycznego nigdy się nie doczekały - widoczne jest to np. we wpływie orfizmu na filozofię grecką.

Już w filozofii greckiej okresu klasycznego zaznacza się rozumienie niedyskursywnych form poznania jako form poznania ostatecznych i najwyższych. Za ostateczny cel filozofii niedyskursywne poznanie Boga zostały uznane jednak przede wszystkim w późnej filozofii greckiej, w neoplatonizmie. Do rozpowszechnienia się filozofii mistycznej w filozofii średniowiecznej przyczynili się zwłaszcza św. Augustyn i Pseudo-Dionizy Areopagita - pierwszy formując wpływową teorię połączenia się człowieka z Bogiem przez miłość, drugi jako jeden z pierwszych przedstawiając systematycznie mistyczną drogę człowieka do Boga. Samo zjednoczenie człowieka i Boga uznawane jest przez większość filozofów mistycznych za niewyrażalne, dlatego też koncentrują się oni najczęściej na analizie samej drogi do takiego zjednoczenia.

Największe znaczenie dla filozofii ma filozofia mistyczna Zachodu w okresie dojrzałego średniowiecza, przeważnie zgodnie współistniejąca z filozofią scholastyczną. Większość filozofów mistycznych średniowiecza (np. Bernard z Clairvaux, Hugo od św. Wiktora, Johannes Eckhart, Henryk Suzo) koncentrowało się na opisie kolejnych form poznania Boga i drogi mistycznej. Późniejsza mistyka katolicka i protestancka ma mniejsze znaczenie filozoficzne.

Filozofia mistyczna istnieje także w islamskim kręgu kulturowym, gdzie zaznaczyły się silnie wpływy neoplatonizmu, a także w filozofii indyjskiej, zwłaszcza w systemie jogi klasycznej.

Filozofia mistyczna znalazła wielu przeciwników na gruncie racjonalizmu (antyirracjonalizmu), zwłaszcza we współczesnej filozofii analitycznej. Typowym krytykiem mistycyzmu był np. Kazimierz Ajdukiewicz, który pisze w Zagadnieniach i kierunkach filozofii:

Cytat:

Przeciwników racjonalizmu nazywa się irracjonalistami. [...]. Byli nimi przede wszystkim mistycy wszystkich odcieni. Mistykami nazywamy ludzi mających przeżycia osobliwego rodzaju, zwane ekstazą mistyczną. W tych przeżyciach doznają oni olśnienia, w którym (nie na drodze rozumowania ani skrupulatnej obserwacji) uzyskują subiektywną pewność, najczęściej pewność istnienia bóstwa, przeżywają jak gdyby naoczne, bezpośrednie z nim obcowanie [...]. Ludzie posiadający podobne przeżycia nie dadzą sobie wyperswadować zdobytej w stanach ekstazy pewności żadnymi argumentami [...]. Zbyt wielka jest dla nich ta pewność i zbyt wielką cenę ma dla nich ta pełnia życia, te nowe horyzonty, to nowe na świat spojrzenie, które dzięki niej uzyskują. Nie dadzą sobie też wyperswadować, że skoro swej tezy nie potrafią w sposób dla każdego dostępny uzasadnić, powinni się wstrzymać od jej głoszenia. Daremnie więc usiłują racjonaliści przekonać mistyka i powstrzymać go od spełniania misji apostolskiej. Niemniej głos racjonalisty jest zdrowym odruchem społecznym, jest aktem samoobrony społeczeństwa przed niebezpieczeństwem opanowania go przez niekontrolowane czynniki, wśród których może znajdować się zarówno święty, głoszący objawienie, jak również obłąkaniec, głoszący wytwory swej chorobliwej umysłowości, jak wreszcie i oszust [...]. Lepiej jest pożywać pewną, choć skromną strawę rozumu niż w obawie, by nie przeoczyć głosu Prawdy, pozwolić na pożywanie wszelkiej nie skontrolowanej strawy, która może częściej jest trucizną niż zdrowym i zbawiennym pokarmem.