Sejm Czteroletni
Z Wikipedii
Sejm Czteroletni (także Sejm Wielki) – sejm zwołany 6 października 1788 za zgodą cesarzowej Rosji Katarzyny II w Warszawie, obradujący do 29 maja 1792 pod węzłem konfederacji pod laską marszałka konfederacji koronnej Stanisława Małachowskiego i marszałka konfederacji Wielkiego Księstwa Litewskiego Kazimierza Nestora Sapiehy mający na celu, w zamyśle organizatorów, przywrócenie pełnej suwerenności i przyśpieszenie rozwoju gospodarczego Rzeczypospolitej. Od grudnia 1790 obradował w podwojonym składzie. Na ogólną liczbę 359 posłów na Sejm Czteroletni, aż 74 było masonami (20 %)[1].
Spis treści |
[edytuj] Tło międzynarodowe
Od 1768 Rzeczpospolita była nieprzerwanie protektoratem Rosji, która mocą odnowionego w 1775 traktatu gwarancyjnego zapewniała nienaruszalność ustroju państwa polskiego. W 1787 Rosja została zaatakowana przez imperium osmańskie, wybuchła wojna rosyjsko-turecka. U jej boku przeciwko Turcji wystąpiła Austria. Jednocześnie w lutym 1788 na Rosję uderzyła Szwecja, wykorzystując fakt zaangażowania wojsk rosyjskich na południu. Wojna rosyjsko-szwedzka (1788-1790) osłabiła i tak nie przygotowaną do prowadzenia działań militarnych na dwóch frontach Rosję. Katarzyna II rozpoczęła starania o pomoc zbrojną Rzeczypospolitej, formalnie zgadzając się na zwiększenie liczby wojsk polskich do 100 000. Te działania spotkały się z ostrym sprzeciwem Prus i wspierającej je Wielkiej Brytanii, zagrożonej opanowaniem przez Rosję cieśnin czarnomorskich.
[edytuj] Tło wewnętrzne
Od początku sejmowi towarzyszyła powódź publicystyki i emocje społeczne, m.in. odbyła się tzw. czarna procesja mieszczan, żądających większych praw. Niewątpliwy wpływ na nastroje w sejmie, i w ogóle w Polsce, miała Wielka Rewolucja Francuska, która w 1789 podważyła władzę króla Ludwika XVI. Głosząc hasła wolności, równości i braterstwa obywatelskiego stanowiła ona wielkie zagrożenie dla wszystkich monarchii absolutystycznych w Europie. Ich społeczna treść była niebezpieczną także dla trzech sąsiadów Rzeczypospolitej, tj. Prus, Austrii i Rosji, jak również dla polskich magnatów i bogatej szlachty, którzy też głosili konieczność wytępienia "zarazy paryskiej".
Nastąpił wtedy szybki wzrost opozycji do króla, grupującej się wokół Stronnictwa Patriotycznego, złożonego zarówno z konserwatywnych magnatów jak i części dotychczasowego obozu reformatorskiego tzw. Familii, związanej z królem Stanisławem Augustem Poniatowskim.
[edytuj] Prace
Chwilowe wzmocnienie militarne Rzeczypospolitej leżało w interesie Rosji. Rosjanie nie przewidzieli jedynie, że zgadzając się na zmianę stanu liczebnego wojsk polskich, obniżonego jeszcze decyzją sejmu niemego w 1717, spowodują próbę zniesienia rosyjskiego protektoratu nad państwem polskim.
Król Stanisław August Poniatowski, działając w porozumieniu z ambasadorem rosyjskim Otto Magnusem von Stackelbergiem przedłożył na sejmie projekt sojuszu polsko-rosyjskiego skierowanego przeciwko Turcji.
13 października 1788 odczytano na posiedzeniu sejmu deklarację posła pruskiego Ludwiga Heinricha Buchholtza, w której przestrzegał on zgromadzonych przed wiązaniem się sojuszem wojskowym z Rosją przeciwko Turcji, ofiarując w zamian przymierze polsko-pruskie, gwarantujące całość i niepodległość Rzeczypospolitej, pozostawiając Polakom wolną rękę w dziele reform wewnętrznych kraju. Wywołało to piorunujące wrażenie na posłach, a król natychmiast wycofał swój projekt.
20 października wojewoda sieradzki Michał Walewski zgłosił projekt aukcji wojska do 100 000, który został przyjęty przez aklamację.
3 listopada sejm skasował Departament Wojskowy Rady Nieustającej i powołał w jego miejsce Komisję Wojskową Obojga Narodów.
9 grudnia skasowano Departament Interesów Cudzoziemskich Rady Nieustającej, który był instrumentem kontroli polityki zagranicznej Rzeczypospolitej przez Rosję i w jego miejsce wprowadzono niezależną sejmową Deputację Spraw Zagranicznych.
19 stycznia 1789 sejm zniósł samą Radę Nieustającą, która w ręku ambasadora rosyjskiego stała się de facto władzą nadrzędną nad królem. W wyniku czego na trzy lata władzą naczelną stał się wyłącznie Sejm, co było równoznaczne z odzyskaniem przez Rzeczpospolitą niezależności i likwidacją protektoratu rosyjskiego.
W maju Rosja, znajdując się pod stałą i silną presją Prus zmuszona była wypełnić uchwałę Sejmu Czteroletniego o ewakuacji wojsk rosyjskich i ich magazynów z terytorium Rzeczypospolitej.
7 września 1789 sejm wyłonił Deputację do Formy Rządu, kierowaną przez biskupa kamienieckiego Adama Stanisława Krasińskiego, do zadań której należało opracowanie projektu zmiany ustroju Rzeczypospolitej. [2]
Od 1790 główną rolę w sejmie sprawował król i powiązany z nim obóz reformatorski. Powołał on liczne komisje, które zajęły się sprawami finansowymi, gospodarki i wojskowości. W grudniu 1790 wybrano kolejny komplet posłów i odtąd sejm obradował w podwojonym składzie.
26 marca 1790 sejm uchwalił tzw. podatek dochodowy dziesiątego grosza na utrzymanie armii, płacony z dóbr szlacheckich i w podwójnej wysokości z dóbr kościelnych. Jego wysokość pozwoliła jedynie na utrzymanie 46 000 wojska. Był to jednak niewątpliwy postęp wobec stałego oporu szlachty do nakładania na siebie kolejnych obciążeń fiskalnych.
[edytuj] Przymierze polsko-pruskie
29 marca 1790 podpisano sojusz zaczepno-odporny z Prusami, które zobowiązywały się przyjść z pomocą Rzeczypospolitej w razie jej zaatakowania przez Rosję. Oznaczało to formalne uniezależnienie się polityki polskiej od wpływu Rosji.
6 września 1790 Sejm podjął uchwałę zakazującą jakiejkolwiek cesji terytotium Rzeczypospolitej, przekreślając tym samym możliwość odstąpienia miast pomorskich Prusom i unicestwiając plan zamienny Ewalda Friedricha von Hertzberga. [3]
[edytuj] Prawo o miastach
18 kwietnia 1791 sejm uchwalił prawo o miastach, przyznające prawa publiczne mieszkańcom miast królewskich.
[edytuj] Konstytucja 3 Maja
Głównym jednak dziełem Sejmu Wielkiego było uchwalenie w dniu 3 maja 1791 nowej Konstytucji ustrojowej. Zniosła ona podział państwa na Koronę i Litwę, wprowadzała podział władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą, zwiększyła uprawnienia mieszczan, zapowiadała poprawę doli warstwy chłopskiej, zlikwidowała konfederacje i liberum veto w Sejmie, ograniczyła prawa polityczne gołoty szlacheckiej. Ustalała też, że po Stanisławie Auguście Poniatowskim, dziedzicznym królem Polski miał zostać elektor saski Fryderyk August, wnuk Augusta III.
Nowa konstytucja zmieniła ustrój Rzeczypospolitej z monarchii parlamentarnej na monarchię konstytucyjną. 2 maja dla poparcia reform, wprowadzonych przez nową konstytucję, powstało Zgromadzenie Przyjaciół Konstytucji Rządowej, które zajęło się przeprowadzaniem w sejmie wielu przepisów szczegółowych, uzupełniających dokonaną zmianę ustroju. Ostatecznie Sejm Wielki trwał do 29 maja 1792, a Konstytucja 3 Maja utrzymała się 14 miesięcy i 3 tygodnie. Obalona została przez konfederację targowicką i zbrojną interwencję Rosji w czasie wojny polsko-rosyjskiej w 1792 roku.
[edytuj] Zaręczenie Wzajemne Obojga Narodów
20 października 1791 sejm uchwalił przepisy szczegółowe do konstytucji 3 maja pod nazwą Zaręczenia Wzajemnego Obojga Narodów. Mocą tego aktu ustanowiono wspólny zarząd nad wojskiem i skarbem Korony Polskiej i Wielkiego Księstwa Litewskiego, zapewniając Litwinom równy udział w organach władzy centralnej.
Przypisy
[edytuj] Bibliografia
- Walerian Kalinka Sejm Czteroletni t. I-II, Warszawa 1991 ISBN 83-85218-30-0
- Bogusław Leśniodorski Dzieło Sejmu Czteroletniego (1788-1792). Studium historyczno-prawne, Wrocław 1951
- Jerzy Michalski Opozycja magnacka i jej cele w początkach Sejmu Czteroletniego, w: Sejm Czteroletni i jego tradycje, pod red. J. Koweckiego, Warszawa 1991
- Emanuel Rostworowski Ostatni król Rzeczypospolitej. Geneza i upadek Konstytucji 3 Maja, Warszawa 1966
- Władysław Smoleński Ostatni rok Sejmu Wielkiego, Kraków 1897
[edytuj] Zobacz też
- posłowie Sejmu Czteroletniego
- przymierze polsko-pruskie 1790
- prawo o miastach
- konstytucja 3 maja
- Stanisława Augusta pod Gwiazdą Północną
- kalendarium historii Polski
[edytuj] Linki zewnętrzne
- potomkowie uczestników Sejmu Wielkiego - lista uczestników oraz drzewa genealogiczne posłów na Sejm Wielki
