Oświecenie (okres)
Z Wikipedii
.jpg/100px-Jean-Jacques_Rousseau_(painted_portrait).jpg)
.jpg/100px-20061001_-_Mitad_del_Mundo_(busto_de_Antonio_de_Ulloa).jpg)
.jpg/100px-Immanuel_Kant_(painted_portrait).jpg)
Oświecenie – określane często jako Wiek Rozumu to prąd kulturalny oraz okres w historii Europy przypadający na lata 1688-1789. W rozumieniu szerszym: epoka w dziejach kultury europejskiej między barokiem a romantyzmem.
Ludzie oświecenia najbardziej cenili to, co można pojąć rozumem. Ważna cecha oświecenia to sekularyzacja państw europejskich oraz sformułowanie praw człowieka.
- Do najważniejszych wydarzeń związanych z oświeceniem należy rewolucja francuska. Idea republiki rządzonej przez wybrany w wolnych wyborach parlament stała się zaczynem zmian zachodzących w Europie. Nowy ustrój polityczny Amerykanie uczynili podstawą swojej konstytucji. Stany Zjednoczone były jednym z doskonalszych przykładów wprowadzenia pomysłów wieku rozumu w życie. Jednocześnie idee liberalizmu (łac. liberalis - dotyczący wolności) stały się podstawą ekonomicznego rozwoju tego kraju.
- Wielka Brytania mimo zachowania ustroju monarchii podążyła tą samą drogą, co doprowadziło do rewolucji przemysłowej w następnym stuleciu.
- W Prusach i Austrii udało się stworzyć zręby państwa rządzonego według rad filozofów zachowując silną władzę monarchy; wprowadzając absolutyzm oświecony, którego symbolem są władca Prus Fryderyk Wielki i Austrii Józef II Habsburg.
- W Polsce idee oświecenia doprowadziły do powstania Konstytucji 3 maja oraz do nieudanych prób budowy nowoczesnego państwa. Panował styl określany mianem klasycyzmu wszechpolskiego.
[edytuj] Oświecenie we Francji
W XVIII-wiecznej Francji istniały trzy skrzydła Oświecenia:
- Skrzydło pierwsze przychylne wobec ancien régime'u reprezentowali apolityczni zwykle lub monarchistyczni popularyzatorzy wiedzy i naukowcy: Élie Fréron, Louis de Jaucourt, Monteskiusz.
Monteskiusz wysunął myśl, aby zastosować trójpodział władz (ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza).
- Skrzydło drugie, filozofów przychylnych zwykle władzy i idei monarchii absolutnej i skupionych na walce z religią i przywilejami Kościoła, reprezentowali François-Marie Arouet, zwany Voltaire, Paul d'Holbach, Denis Diderot, Jean Le Rond d'Alembert. Po stronie tych myślicieli stanął królewski cenzor Guillaume-Chrétien de Lamoignon de Malesherbes (1721-1794).
- Skrzydło trzecie stanowili radykalni przeciwnicy zarówno monarchii jak i Kościoła; demokraci i proto-socjaliści: Jean-Jacques Rousseau i Gabriel Mably. Wczesnym ich reprezentantem mógłby być nieprzejednany Bernard le Bovier de Fontenelle.
[edytuj] Oświecenie w Wielkiej Brytanii
- Grunt pod angielskie oświecenie przygotował jeszcze pod koniec XVII wieku John Locke, a na samym początku wieku XVIII dziennikarze Joseph Addison i Richard Steele.
- Z myślicieli materialistyczno-antyidealistycznych trzeba wymienić Bernarda de Mandeville, autora słynnej Bajki o Pszczołach.
- Zmarły w roku 1751 polityk Henry St John, 1. wicehrabia Bolingbroke był również historykiem i filozofem, który m. in. wywarł znaczący wpływ na Woltera, będącego przez jakiś czas protegowanym angielskiego magnata.
- Od lat pięćdziesiątych ton londyńskiej myśli politycznej nadawał Dr. Samuel Johnson, choć generalnie druga połowa XVIII wieku należała do Szkotów takich jak Adam Smith i David Hume i Irlandczyka Edmunda Burke'a. Tak faktycznie było, to nie jest kuriozum.
- Na początku wieku krytycznie do nowych prądów umysłowych odnosili się duchowni irlandzcy: torys Jonathan Swift i idealista George Berkeley.
- Obok takich pisarzy radykalnych jak Joseph Priestley i Thomas Paine wyłoniła się pisarka polityczna Mary Wollstonecraft. Wykształcone kobiety interesujące się polityką zwano wówczas w Londynie Bluestockings.
- Istotnym autorem okresu był też polityk i dyplomata Philip Dormer Stanhope, 4. hrabia Chesterfield.
[edytuj] Oświecenie w Austrii
- Symbolem Oświecenia w Austrii był Józef II Habsburg, który nie niszcząc struktur kościelnych uczynił księży i biskupów wychowawcami, nauczycielami i urzędnikami państwowymi (jezuityzm).
- Oświecenie katolickie w Austrii reprezentowali: jezuita Michael Denis (1729-1800), profesor prawa Paul Joseph Riegger (1705-1775), inny prawnik Karl Anton Martini (1726-1800) i znakomity filozof Joseph von Sonnenfels.
- Czołowym przedstawicielem węgierskiego (a także słowackiego) Oświecenia był ewangelicki kaznodzieja, polihistor, pisarz i pedagog Matej Bel (1684-1749).
[edytuj] Oświecenie w Hiszpanii
- Oświecenie katolickie w Hiszpanii reprezentowali, tzw. ilustrados dla których złotym okresem były lata 1759-1788 kiedy państwem władał oświecony Karol III Burbon. Najbardziej znani ilustrados, to: Gaspar Melchor de Jovellanos, Jorge Juan y Santacilia, Antonio de Ulloa, Leandro Fernández de Moratín, Eugenio Espejo, Benito Jerónimo Feijóo e Montenegro i Martín Sarmiento.
Hiszpania był przez Francuzów uważana za kraj zacofany, o czym świadczy artykuł o tym państwie jaki dostarcza nam dziś Wielka Encyklopedia Francuska, lecz opinia ta nie jest do końca słuszna.
[edytuj] Oświecenie w Portugalii
Portugalskie oświecenie reprezentuje przede wszystkim "wróg kościoła" Markiz de Pombal.
[edytuj] Oświecenie w Niemczech
- Podwaliny pod niemieckie oświecenie położyli Leibniz i Christian Thomasius. Wielkie zasługi na polu myśli edukacyjnej miał Christian Wolff. Symbolem niemieckiego oświecenia jest dziś Immanuel Kant, który dokonał syntezy myśli Hume'a i innych filozofów europejskiego oświecenia. Warto tu wspomnieć choćby jego broszurę pt: Czym jest Oświecenie? z 1784 roku.
- Oświecenie północnoniemieckie wspierał mocno król Prus Fryderyk Wielki.
[edytuj] Oświecenie we Włoszech
Italia nie była w wieku XVIII centrum europejskiego życia intelektualnego, jak to miało miejsce w wiekach poprzednich, niemniej jednak włoskie oświecenie wydało kilku wybitnych prawników (Cesare Beccaria) i filozofów historycznych (Giambattista Vico, Ludovico Antonio Muratori). W Toskanii reformy w duchu Oświecenia przeprowadzał Bernardo Tanucci.
[edytuj] Oświecenie w Danii
Fundamentem duńskiego Oświecenia był pietyzm i odnowa religijna. Do pietystów-ludzi Oświecenia należeli min: Johannes Bartholomaeus Bluhme (1681-1753), Erik Pontoppidan (1698-1764) czy Hans Adolph Brorson (1694-1764).
[edytuj] Oświecenie w Polsce
Zobacz więcej w osobnym artykule: Oświecenie w Polsce.Prócz kilku radykałów takich jak Hugo Kołłątaj polskie Oświecenie zachowało do III rozbioru dość łagodne oblicze, jakie nadali mu biskupi; Ignacy Krasicki, Adam Naruszewicz. Oświecenie w Polsce dzieli się na trzy okresy: 1733-1764 - faza wstępna 1764-1795 - faza dojrzała inaczej "czasy stanisławowskie" 1795-1822 - faza schyłkowa
[edytuj] Oświecenie w Rosji
Kulminacyjnym momentem i punktem rosyjskiego Oświecenia jest krytyka władzy carskiej i feudalizmu, jaką rozpoczął Aleksander Radiszczew.
[edytuj] Konserwatyzm kontra oświecenie
- Więcej informacji w artykule: Konserwatyzm.
W opozycji do oświecenia pojawiła się ideologia konserwatywna. Konserwatyści odrzucali indywidualizm stawiając znaczenie wspólnoty wyżej niż prawa jednostki. Podkreślali rolę emocji w życiu człowieka podważając znaczenie racjonalizmu. Jednak największa rozbieżność dotyczyła natury człowieka. Konserwatyści uznawali, że ludzie są skażeni grzechem pierworodnym. W praktyce oznacza to naturalną skłonność do czynienia zła, której nie da się usunąć dzięki wychowaniu czy poprawie warunków życia. Konserwatyści jako jedyne lekarstwo na wady ludzkiej natury uznawali przywiązanie do tradycji oraz religii postrzeganej jako źródło wartości. Władza opierająca się na takich ideałach miała bronić obywateli przed ich własną odpowiedzialnością.
Masakra, jaką była niewątpliwie Wielka Rewolucja Francuska, mocno zaciążyła na zwolennikach Oświecenia, co wykorzystywali myśliciele konserwatywni, zwłaszcza Edmund Burke i Joseph de Maistre.
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Linki zewnętrzne
