Historia Stanów Zjednoczonych Ameryki

Z Wikipedii

Ten artykuł wymaga dopracowania zgodnie z zaleceniami edycyjnymi. Należy w nim poprawić: Od działu "Niewolnictwo" do "lat 70." włącznie, uzupełnić, poprawić styl. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdziesz na stronie dyskusji tego artykułu. Po naprawieniu wszystkich błędów można usunąć tę wiadomość.

Historia Stanów Zjednoczonych Ameryki jako państwa rozpoczęła się w zasadzie dopiero wraz z końcem XVIII wieku, gdy narastał opór lokalnych mieszkańców wobec rządów angielskich, jednak procesy narodotwórcze i państwowotwórcze miały swój początek o wiele wcześniej, bo już w roku 1492, gdy kontynent został odkryty przez Europejczyków. Był to moment zwrotny w dziejach całej ludzkości, a data ta umownie posłużyła nawet za początek nowej epoki – nowożytności.

Od XVI (a szczególnie w XVII i XVIII) trwał okres wzmożonej kolonizacji i rozwoju osadnictwa, zwłaszcza angielskiego, na terenach Ameryki Północnej. Koniec wieku XVIII przyniósł konflikt kolonistów ze swymi kontynentalnymi zwierzchnikami. W roku 1776, wraz z uchwaleniem Deklaracji Niepodległości powołano do życia nowy twór państwowy – Stany Zjednoczone Ameryki. Już w momencie swego powstania jego istnienie było zagrożone, lecz udało się je obronić drogą zbrojną.

Kolejny okres to czas szybkiego rozwoju terytorialnego oraz kształtowania się wyraźnego ustroju politycznego i modelu gospodarczego, które jednak różnicowały się względem siebie na północy i południu kraju. Skutkiem tego była wojna domowa w latach 1861-1865. Jej następstwem politycznym było zjednoczenie kraju i umocnienie struktur państwowych, a społecznym likwidacja niewolnictwa.

Następne dekady to okres umacniania się pozycji gospodarczej USA oraz prowadzenie polityki izolacjonizmu. Dopiero wybuch I wojny światowej i przyłączenie się Stanów do konfliktu spowodował chwilową zmianę w polityce zagranicznej. Przyczynienie się do zwycięstwa aliantów stało się znakomitą okazją do ingerencji w Europie. Postulaty amerykańskie znalazły swój wyraz w propozycji porozumienia pokojowego – 14 punktach Wilsona. Utworzenie Ligi Narodów również było skutkiem amerykańskiej ingerencji w Europie, jednak USA nie zadeklarowały chęci przystąpienia do nowej organizacji, co oznaczało ich powrót do izolacjonizmu. Wspomnieć jednak należy, że wychodząc zwycięsko z I wojny światowej Stany Zjednoczone stały się światowym mocarstwem i państwem niezwykle mocnym ekonomicznie.

Najważniejszym wydarzeniem dwudziestolecia międzywojennego w Stanach Zjednoczonych było niewątpliwie załamanie gospodarcze znane jako Wielki Kryzys. Miliony ludzi znalazło się w ubóstwie. Władze państwa, z prezydentem Rooseveltem na czele, pragnąc przeciwstawić się katastrofie zainicjowały politykę interwencjonizmu zwaną "New Deal". Z czasem udało się zażegnać kryzys, lecz jego skutki były widoczne jeszcze długo.
Kolejnym etapem w historii USA była II wojna światowa, do której przystąpiły w 1941 roku. Znów przyczyniły się do zwycięstwa w Europie i znów umocniły swą pozycję mocarstwową. Tym razem jednak przystąpiły do aktywnej polityki zagranicznej i zaangażowały się w walkę z nowym światowym zagrożeniem komunizmem. Do życia powołano NATO, organizację, która miała koordynować działania militarne w razie ataku ze strony ZSRR. Okres zimnej wojny trwał nieprzerwanie, aż do roku 1989, gdy długotrwały wyścig zbrojeń, którego element stanowił także wyścig kosmiczny doprowadził do załamania gospodarczego w ZSRR, z czym wiązała się tzw. Jesień Ludów. Oznaczało to koniec zimnej wojny. Stało się możliwe rozszerzenie NATO na wschód, co niewątpliwie zwiększyło wpływy USA w Europie.
Następnym przełomowym momentem w historii Stanów Zjednoczonych stał się zamach terrorystyczny z 2001 roku. Doprowadził on do licznych zmian w polityce USA. Ich wyrazem stało się zaangażowanie militarne w Afganistanie i Iraku.

Spis treści 1 Kalendarium najważniejszych wydarzeń 2 Okres do 1492 roku – epoka prekolumbijska 2.1 Zobacz też 3 Odkrycie Ameryki i sytuacja na kontynencie 3.1 Nowy Świat 3.2 Plemiona indiańskie w Ameryce Północnej 3.3 Zobacz też 4 Kolonie w Nowym Świecie 4.1 Wyprawy badawcze i początki osadnictwa 4.1.1 Działania angielskie 4.1.2 Działania hiszpańskie 4.1.3 Działania francuskie 4.1.4 Działania holenderskie 4.1.5 Działania szwedzkie 4.2 Rozwój kolonii brytyjskich 4.3 Zobacz też 5 Konflikty kolonistów z władzami Anglii 5.1 Zobacz też 6 Proklamacja niepodległości i wojna 6.1 Zobacz też 7 Uchwalenie konstytucji 7.1 Zobacz też 8 USA po wojnie 8.1 Rozwój terytorialny i polityka zagraniczna 8.1.1 Wojna brytyjsko-amerykańska 8.1.2 Dalsza ekspansja terytorialna i ogłoszenie izolacjonizmu 8.1.3 Zobacz też 8.2 Rozwój gospodarczy 8.3 Indianie 8.3.1 Zobacz też 8.4 Niewolnictwo 8.4.1 Zobacz też 9 Wojna secesyjna 9.1 Przyczyny 9.1.1 Wybuch walk 9.2 Skutki 10 Rekonstrukcja 11 Okres izolacjonizmu i kolonializmu amerykańskiego 11.1 Polityka zagraniczna 11.1.1 Zobacz też 11.2 Rozwój gospodarczy i terytorialny 11.3 Prezydentura McKinleya i Roosevelta 11.4 Zobacz też 12 I wojna światowa 12.1 Zobacz też 13 Lata międzywojenne 13.1 Wielki kryzys 13.2 New Deal 13.3 Potwierdzenie izolacjonizmu 13.3.1 Zobacz też 14 II wojna światowa 14.1 Zobacz też 15 Zimna wojna 15.1 Rozpad koalicji antyhitlerowskiej 15.1.1 Zobacz też 15.2 Polityka "powstrzymywania" i "maccartyzm" 15.2.1 Zobacz też 15.3 Prezydentura Eisenhowera 15.4 Prezydentura Kennedy'ego 15.5 Lata 60. 15.6 Lata 70. 15.6.1 Zobacz też 15.7 Lata 80. 15.7.1 Zobacz też 16 Lata 90. 17 Czasy współczesne 17.1 Wojna z terroryzmem 17.1.1 Zobacz też 18 Kluczowe postacie w historii Stanów Zjednoczonych 18.1 Polacy związani z historią Stanów Zjednoczonych 19 Ciekawostki 20 Zobacz też

[edytuj] Kalendarium najważniejszych wydarzeń

• 1492 – odkrycie Ameryki przez Kolumba
• 1585 – utworzenie pierwszych angielskich kolonii na Roanoke
• 1606 – utworzenie Kompanii Wirgińskiej
• 1620 - przybycie na statku Mayflower założycieli kolonii Plymouth (później stała się częścią Prowincji Massachusetts Bay)
• 1754 – Brytyjska wojna z Indianami i Francuzami
• 1775-1783 – wojna o niepodległość Stanów Zjednoczonych
• 1776 – uchwalenie Deklaracji Niepodległości Stanów Zjednoczonych
• 1787 – przyjęcie Konstytucji
• 1861-1865 – wojna secesyjna
• 1865-1867 – okres rekonstrukcji USA
• 1917-1918 – udział w I wojnie światowej
• 1929-1933 – Wielki Kryzys
• 1933-1939 – New Deal
• 1941-1945 – udział w II wojnie światowej
• 1947-1989 – zimna wojna
  • 1950-1953 – wojna koreańska
  • 1962 – kryzys kubański
  • 1960-1975 – zaangażowanie USA w wojnie wietnamskiej
  • 1974 – afera Watergate
• 1990-1992 – I wojna w Zatoce Perskiej
• 2001 – zamach na WTC i rozpoczęcie przez USA działań wojskowych w Afganistanie
• 2003 – początek akcji zbrojnej w Iraku

[edytuj] Okres do 1492 roku – epoka prekolumbijska

Prawdopodobnie pierwsi ludzie dotarli na kontynent amerykański z Azji przez cieśninę Beringa. Trwa spór zarówno o datowanie kolejnych fal tej migracji, jak i o inne możliwe teorie o zasiedleniu kontynentu. Nie ulega jednak wątpliwości fakt, że rdzenną ludność kontynentu stanowili Indianie, Aleuci i Inuici, natomiast pierwszymi Europejczykami, którzy dotarli do Ameryki Północnej byli Wikingowie, którzy ok. 1002 roku pod wodzą Leifa Erikssona dopłynęli do Zatoki Św. Wawrzyńca. Zbudowali oni niewielką osadę w kraju zwanym przez nich Vinland, co przypuszczalnie oznaczało dzisiejszą Nową Fundlandię. Osadnictwo skandynawskie jednak nie przetrwało.

W czasach przedkolumbijskich obecny obszar Stanów Zjednoczonych był zaludniony przez co najmniej kilkaset tysięcy ludzi różnego pochodzenia etnicznego, tworzących wspólnoty plemienne o różnych poziomach organizacji społecznej. Podstawą ich utrzymania było myślistwo, rybołówstwo, rolnictwo i zbieractwo. Na kontynencie nie występowały konie. Jeśli chodzi o rozwój państwowości do 1492 roku to główne organizmy państwowe wykształciły się na obszarze zwanym Mezoameryką – była to cywilizacja Majów, a także państwo Azteków – najliczniejszej grupy Indian tego obszaru, przewodzącej federacji państw w tym regionie

[edytuj] Zobacz też

• Mezoameryka
• Aztekowie
• cywilizacja Majów
• sztuka prekolumbijska

[edytuj] Odkrycie Ameryki i sytuacja na kontynencie

[edytuj] Nowy Świat

12 października 1492 roku do wybrzeży Ameryki dopłynęła europejska wyprawa pod przywództwem Krzysztofa Kolumba. Była to jedna z ekspedycji w ramach La Empresa de las Indias. Jej uczestnicy byli przekonani, że dotarli do Indii. Jednak wyprawy podejmowane w kolejnych latach, zwłaszcza przez Ameriga Vespucciego dowiodły, że jest to zupełnie nowy kontynent, nazywany początkowo przez europejczyków Nowym Światem, a później ku uczczeniu jednego z głównych odkrywców – Ameryką.

Początkowo władcy europejscy nie docenili wagi wielkiego odkrycia, gdyż rozczarował ich fakt, że nie odkryto nowego szlaku morskiego do Indii, jednak z czasem zaczęło się to zmieniać. Jednym z powodów był fakt buntu części żołnierzy, którzy pod wodzą Vasco de Balboa zorganizowali nielegalną eskapadę do "krainy złota", skutkiem czego było założenie pierwszej stałej kolonii na kontynencie amerykańskim.

[edytuj] Plemiona indiańskie w Ameryce Północnej

Do najbardziej rozwiniętych pod względem cywilizacyjnym plemion należeli Huronowie i Irokezi. Zamieszkiwali oni w rejonie Wielkich Jezior, utworzyli tam silne związki plemienne. Do ich głównych zajęć należało rolnictwo. Inne szczepy (Siuksowie, Apacze, Nawaho) nie wytworzyły tak trwałych struktur politycznych. Utrzymywali się przede wszystkim ze zbieractwa i polowań. Łączna liczebność Indian mogła dochodzić do ok. 10 mln, jednak nie stworzyli oni potęgi politycznej, gdyż waśnie plemienne uniemożliwiały im trwałą współpracę. Był to czynnik, który w przyszłości pozwolił białym osadnikom na względnie szybką ekspansję terytorialną. W XVI i XVII wieku część Indian przyjęła chrześcijaństwo i poddała się wpływom nowych zwyczajów i kultur, część trwała w dawnych przyzwyczajeniach, stanowiąc dla kolonistów poważne zagrożenie, część natomiast nie poradziła sobie z adaptacją nowych warunków i przestała istnieć.

[edytuj] Zobacz też

• wielkie odkrycia geograficzne
• odkrycie Ameryki
• Algonkinowie

[edytuj] Kolonie w Nowym Świecie

[edytuj] Wyprawy badawcze i początki osadnictwa

Większość kontynentu amerykańskiego znalazła się w rękach hiszpańskich, ale do wyścigu kolonialnego szybko dołączały kolejne europejskie mocarstwa.

[edytuj] Działania angielskie

W 1497 dopłynął do kontynentu John Cabot, (urodzony w Genui jako Giovanni Caboto), działający na rzecz angielskich handlarzy. Za cel obrał sobie odnalezienie tzw. Przejścia Północno-Zachodniego. Rejon, w który dotarł nazwał"new found land" (nowo odkryta ziemia) dzisiaj znany jako Nowa Fundlandia. Odkrycia Johna Cabota stały się w przyszłości podstawą do brytyjskich roszczeń terytorialnych na tych obszarach
Pierwszą brytyjską kolonią stało się Roanoke. Była to wyspa u wybrzeży Wirginii, na którą osadnicy dotarli w 1585 roku. 2 lata później urodziło się pierwsze na Nowym Świecie dziecko pochodzenia europejskiego. Osada jednak nie przetrwała, jej mieszkańcy zaginęli w niewyjaśnionych okolicznościach
W 1607, na terenie dzisiejszej Wirginii założono kolejną osadę – Jamestown. Była to kolejna już z rzędu próba, tym razem jednak uwieńczona sukcesem.

W roku 1620 grupa angielskich purytan, niezadowolona z życia w Europie osiedliła się w Plymouth, w okolicach dzisiejszego Massachusetts. Była to słynna wyprawa w liczbie 102 osób na statku Mayflower, w której wszyscy mężczyźni (41) zdecydowali się na podpisanie tzw. Mayflower compact. Była to umowa dotycząca zasad nowego ładu społecznego i zasad jakie przyjęli przestrzegać w Nowym Świecie. Z założonej wtedy osady wzięły źródło nowe, które dały początek istnieniu New Hampshire (1623), Maine (1623), Providence (1636), Rhode Island (1644) i Vermont (1724). Zajmowane tereny zaczęto nazywać Nową Anglią

[edytuj] Działania hiszpańskie

Hiszpania rościła sobie szczególne prawa do podboju nowych terenów z racji tego, że Kolumb dowodził wyprawą organizowaną przez monarchów tego właśnie kraju. Ponadto od roku 1494 obowiązywał już Traktat z Tordesillas nadający Hiszpanom olbrzymie posiadłości
W 1512 roku od południa w głąb kraju wdarła się ekspedycja pod wodzą Juana Ponce de León. Zdobyty obszar nazwano Florydą. Relacje Juana Ponce de León zachęciły kolejnych podróżników do odkrywania nowego kontynentu. W rezultacie w 1540 roku następna wyprawa udała się w górę Rio Grande i opanowała terytorium Nowego Meksyku. Na drodze natrafiono też na Indian Pueblo, którzy w przeciwieństwie do większości plemion trudnili się rolnictwem. W 1565 roku założono pierwszą stałą europejską osadę na kontynencie amerykańskim – St. Augustine. W przyszłości stała się ona politycznym i militarny centrum nowej prowincji Floryda. Kolejne wyprawy doprowadziły do uzyskania przez Hiszpanię terytoriów Teksasu, Kalifornii, Nevady, Utah, Kolorado i Arizony. Z czasem wszystkie te zdobycze zyskały miano Nowej Hiszpanii.

[edytuj] Działania francuskie

Pierwszych odkryć w Ameryce na rzecz Francji dokonał Jacques Cartier, docierając do Nowej Fundlandii i ujścia Rzeki Świętego Wawrzyńca w latach 30. XVI wieku. Jego wyprawa miała jedynie charakter rekonesansowy i nie zdecydowano się na rozpoczęcie osadnictwa.
Dzieło Cartiera kontynuował Samuel de Champlain, wspierany przez Herman de Clermont de Chastes. Dodatkowo prowadził jednak intensywną akcję kolonizacyjną, czego rezultatem było m.in. założenie Quebecu w 1608 roku.
W 1682 roku, kolejny francuski badacz – René-Robert Cavelier de La Salle - założył kolonię w Luizjanie. W posiadanie francuskie dostały się także wszystkie ziemie leżące wzdłuż Missisipi. Niska gęstość zaludnienia tego obszaru przez kolonistów mogła być jednym z powodów dobrych relacji francusko-indiańskich w przyszłości. Nowo podbite tereny zaczęto nazywać Nową Francją. Z czasem kolonia ta rozpoczęła coraz ostrzejszą rywalizację z Nową Anglią, w rezultacie czego konfrontacja stała się nieunikniona

[edytuj] Działania holenderskie

Pierwszym terenem zajętym przez grupę Holendrów był obszar dzisiejszego Connecticut, gdzie w 1614 założono osadę. W tym samym roku na wyspie Manhattan Holendrzy założyli małą faktorię handlową, przemianowaną w roku 1625 na osadę – Nowy Amsterdam. Wykupu ziemi od Algonkinów podjął się Peter Minuit. Kolejny wyprawy holenderskie do Ameryki organizowała Kompania Zachodnioindyjska. Dzięki jej zabiegom w 1623 roku ok. 30 flamandzko-walońskich rodzin osiedliło się na nowo zajętych terenach nad rzeką Connecticut. Przejęty przez Holandię obszar zyskał miano Nowej Holandii. W 1655 roku drogą zbrojną rozszerzyła ona swoje panowanie na Nową Szwecję. Dokonał tego ówczesny gubernator – Peter Stuyvesant.
W połowie XVII wieku nad Nową Holandią zawisło widmo utraty pozycji, gdyż Anglicy zaczęli zgłaszać roszczenia wobec zajmowanych przez nią terytoriów. Za podstawę uchodził fakt odkrycia tych terenów przez Johna Cabota. Holandia, w obawie przed zagrożeniem, zaczęła szukać porozumienia z Francją, co stało się pretekstem do angielskiej napaści, która dokonała się w roku 1664. Cała kolonia wraz z Nowym Amsterdamem przemianowanym na Nowy Jork dostała się w posiadanie Anglii, ale powróciła jeszcze raz do Holendrów tylko tym razem na krótki okres czyli lata 1673-1674. Holendrzy oddali wszystko w zamian za uznanie praw do Surinamu.

[edytuj] Działania szwedzkie

W XVII wieku Szwecja jako potęga militarna zdecydowała się dołączyć do wyścigu kolonialnego. W 1637 roku grupa szwedzkich, niemieckich i holenderskich kupców doprowadziła do zorganizowania wyprawy pod wodzą Petera Minuita. W 1638 wyprawa dotarła do wybrzeży Ameryki i zajęła tereny u ujścia Delaware. Zbudowano osadę Fort Christina, dzisiejszy Wilmington. W kolejnych latach w rejon ten przybywały statki przywożące nowych osadników, w zdecydowanej większości z krajów skandynawskich. Kolonia stopniowo rozszerzała swoje terytorium, które zaczęto nazywać Nową Szwecją. Lata jej świetności przypadły na okres 1643-1653, czyli do czasu uwikłania w wojnę z Nową Holandią, której gubernator – Peter Stuyvesant – dokonał aneksji terenów kontrolowanych przez Nową Szwecję. Kolonizacja skandynawska trwała jednak na tym obszarze nadal, także po rewolucji amerykańskiej i również obecnie tereny te stanowią większe skupisko Amerykanów pochodzenie skandynawskiego

[edytuj] Rozwój kolonii brytyjskich

W Nowej Anglii w szybkim tempie wyrastały kolejne osady. W 1634 – Maryland, 1660 – Karolina, 1732 – Georgia. W połowie XVIII wieku liczba białych mieszkańców w trzynastu koloniach doszła do ok. 2,5 mln, natomiast czarnych niewolników było ok. 0,5 mln. W międzyczasie (1664) Anglicy wyparli Holendrów z ich posiadłości i przejęli Nowy Amsterdam. Ponadto w 1681 przejęta przez kwakra Williama Penna Pensylwania połączyła tereny zamieszkane na północy i południu.
Oba obszary różniły się jednak pod względem wyznaniowym, kulturalnym i gospodarczym. Północ była zaludniona przez osadników mieszczańskich (zwykle wyznawców różnych sekt) rozwijających przemysł i handel, na południu zaś przeważała anglikańska szlachta rozwijająca wielkie gospodarstwa rolne, posługując się czarnymi niewolnikami. Poczucie wspólnoty wyrosło dzięki wspólnej walce z Indianami i Francuzami.
Okazją do tego stała się wojna siedmioletnia. Co prawda główne działania mocarstwa prowadziły w Europie, lecz konflikt wybuchł również w koloniach. Przeszedł on do historii pod nazwą brytyjskiej wojny z Indianami i Francuzami. Bezpośrednią przyczyną jego zaistnienia stał się spór terytorialny między Anglią i Francją o posiadłości w dolinie rzeki Ohio. Oto najważniejsze wydarzenia tej wojny:

• bitwa pod Jumonville Glen
• bitwa pod Great Meadows
• bitwa pod Lake George
• deportacje Akadyjczyków
• bitwa na Równinie Abrahama

Ostatnia z tych bitew przeważyła szalę zwycięstwa na stronę Brytyjczyków. Ostatnie starcia z 1760 roku tylko ten wynik przypieczętowały. Podpisany w 1763 roku pokój paryski pozwolił Imperium Brytyjskiemu na przejęcie niemal całej Nowej Francji i części Luizjany oraz wymianę Hawany w zamian za hiszpańską Florydę. Doprowadziło to do poważnego wzmocnienia pozycji Anglików w Ameryce Północnej.
W tym okresie rozwój kultury był raczej skromny, życie kulturalne ograniczało się do objazdowych trup cyrkowo-aktorskich i wędrownych grajków. Kwitło jednak szkolnictwo – głównie nauki przyrodnicze i techniczne. Obok każdego kościoła budowano szkołę, powstało także pięć uniwersytetów. W społeczeństwie osadników przetrwał duch braterstwa, prostoty, równości i przedsiębiorczości, wraz z ideałami przybyszów z owianego legendą Mayflower. Wśród mieszkańców nadal też żyła wiara w stworzenie nowego, sprawiedliwego świata. Ideały te były zwłaszcza charakterystyczne dla mieszkańców północnej części trzynastu kolonii. Tam, przy względnej równości materialnej sporej części ludzi wykształcały się bardziej demokratyczne stosunki między kolonistami

[edytuj] Zobacz też

• ojcowie pielgrzymi
• kolonializm
• Nowa Szkocja
• Wojna królowej Anny
• pokój w Utrechcie
• powstanie Pontiaka

[edytuj] Konflikty kolonistów z władzami Anglii

Większością kolonii zarządzali wtedy specjalnie przysłani z Anglii gubernatorzy, przeważnie niezwiązani z lokalnymi społecznościami. Jednocześnie rozwijały się jednak lokalne samorządy, które dążyły do uzyskania większej niezależności od metropolii. Wyrazem tego był np. Kongres z Albany. Tymczasem Anglia traktowała swe zamorskie posiadłości jako rynek zbytu i źródło surowców. Nie było zgody na powstawanie manufaktur, co nie poprawiało nastrojów wśród kolonialistów. Akty Nawigacyjne, czyli ustawy mające za zadanie ochronę angielskich posiadłości przed konkurencją innych mocarstw kolonialnych dokładnie regulowały, które towary mogą być produkowane w koloniach, a które muszą być sprowadzane z kontynentu.

Działania zbrojne w czasie brytyjskiej wojny z Indianami i Francuzami spowodowały dodatkowe chęci władz do nowego rodzaju opodatkowania ludności. W 1765 roku wprowadzono tak zwaną opłatę stemplową. Wywołało to wzburzenie mieszkańców, gdyż uważali oni za niesprawiedliwy obowiązek płacenia podatków do wspólnej kasy, przy jednoczesnym braku swej reprezentacji w parlamencie. Ogłoszono nawet bojkot angielskich towarów, co spowodowało chwilowe ustępstwa rządu, jednak stało się jasne, że bez radykalnej zmiany obecnego stanu, ponowny konflikt pozostawał kwestią czasu.
W 1770 przeciwko nowym cłom zaprotestowali mieszkańcy Bostonu. Protestujący tłum został ostrzelany przez wojsko, a całe wydarzenie przeszło do świadomości kolonistów jako masakra bostońska. W 1773 roku Brytyjska Kompania Wschodnioindyjska otrzymała od rządu prawo do sprzedaży herbaty amerykańskim koloniom z pominięciem ceł i podatków, co wyraźnie uderzało w lokalnych importerów tego produktu. W odpowiedzi kilkudziesięciu członków konspiracyjnej organizacji Synowie Wolności, tuż po przypłynięciu transportu herbaty do portu w Bostonie wdarło się na pokłady statków (w przebraniach Indian) i cały ładunek zniszczono. Zajście nazwano z czasem bostońskim piciem herbatki. Reakcją brytyjską było zamknięcie bostońskiego portu, co spowodowało zakłócenia handlu w regionie. Nastroje społeczne uległy radykalizacji, a zwołany w 1774 I Kongres Kontynentalny podjął decyzję do przygotowania zbrojnego wystąpienia, usiłując jednak nadal prowadzić rokowania ze stroną brytyjską.
Polityka prowadzona przez Wielką Brytanię, zwłaszcza w latach 60. i 70. XVIII wieku oraz szerzące się idee oświeceniowe dokonały gruntownej zmiany w społeczeństwie kolonistów. Przestawali być już poddanymi brytyjskimi i jawnie zaczęli dążyć do niezależności. Zachodzące w tym czasie procesy i wydarzenia tego okresu zwane są rewolucją amerykańską. 19 kwietnia 1775 roku doszło do pierwszej konfrontacji zbrojnej sił kolonistów z armią brytyjską – bitwy pod Lexington

[edytuj] Zobacz też

• Ustawa o pieczęciach
• Synowie Wolności
• Masakra bostońska
• Herbatka bostońska
• Akty Nawigacyjne
• Kongres Kontynentalny
• Flaga Synów Wolności

[edytuj] Proklamacja niepodległości i wojna

Walki rozgorzały na większym obszarze. Dowództwo sił kolonialnych zostało powierzona Jerzemu Waszyngtonowi. W wojnie tej wyróżnili się Thomas Jefferson, Benjamin Franklin, John Adams, James Monroe, Tadeusz Kościuszko, Kazimierz Pułaski, Marie Joseph de La Fayette.
Obradujący od 1775 roku II Kongres Kontynentalny w dniu 4 lipca 1776 ogłosił Deklarację Niepodległości Stanów Zjednoczonych. Oznaczało to formalne zerwanie związków angielskich kolonii w Ameryce Północnej z Wielką Brytanią. Twórcą deklaracji był Thomas Jefferson, a jej sygnatariuszy nazwano Ojcami-Założycielami. Oto najważniejsze wydarzenia wojny o niepodległość USA:

• bitwa pod Lexington i Concord
• bitwa pod Quebecem
• oblężenie Bostonu
  • bitwa pod Bunker Hill
• deklaracja niepodległości
• bitwa pod Pell's Point
• bitwa pod Princeton
• bitwa pod Oriskany
• bitwa pod Savannah
• bitwa pod Saratogą
• traktat paryski, zwany pokojem wersalskim

Pokój z 1783 roku zakończył wojnę i uznał istnienie nowego państwa Stanów Zjednoczonych Ameryki z Missisipi jako zachodnią granicą. Koloniści wyrwali się spod panowania Jerzego III.

[edytuj] Zobacz też

• Deklaracja Niepodległości Stanów Zjednoczonych

[edytuj] Uchwalenie konstytucji

Ustrój powstającego państwa tworzył się w duchu oświeceniowym. Zdecydowano się na monteskiuszowską zasadę trójpodziału władz. W 1787 roku obowiązujące do tej pory artykuły konfederacji i wieczystej unii zastąpiła pierwsza w świecie konstytucja, której pierwotną wersję przygotowywał James Madison. Nowa ustawa zasadnicza regulowała relacje pomiędzy władzą centralną a stanami. Powstałe państwo było republiką federalną z prezydentem jako głową państwa i Kongresem jako władzą ustawodawczą. Pod względem sposobu sprawowania władzy USA stały się typowym przykładem państwa, w którym występuje system prezydencki – głowa państwa stała jednocześnie na czele gabinetu.

Pierwszym prezydentem został Jerzy Waszyngton. Początkowo nowe państwo borykało się z licznymi problemami natury polityczno-społecznej i finansowej. Trwała walka pomiędzy dwoma obozami: Federalistów (późniejszych Republikanów) pragnących silnej władzy centralnej i Antyfederalistów (którzy przekształcili się później w Demokratycznych Republikanów, a następnie w Demokratów) dążących do zachowania odrębności poszczególnych stanów.

Drugą kwestią sporną stało się niewolnictwo: na północy Murzyni byli ludźmi wolnymi, natomiast na południu niewolnikami. Różnice te miały stać się w przyszłości głównym źródłem konfliktów pomiędzy amerykańskimi stanami.

Sytuację finansową nadzorował minister skarbu w gabinecie Washingtona – Alexander Hamilton – przywódca Federalistów i twórca nowej waluty – amerykańskiego dolara

[edytuj] Zobacz też

• Konstytucja Stanów Zjednoczonych
• Kolegium Elektorów Stanów Zjednoczonych
• Bunt Whiskey

[edytuj] USA po wojnie

[edytuj] Rozwój terytorialny i polityka zagraniczna

Pomimo licznych kłopotów wewnętrznych, Stany Zjednoczone z powodzeniem rozszerzały swoje terytorium – w 1803 roku Thomas Jefferson odkupił francuską Luizjanę od Napoleona, co niemal dwukrotnie zwiększyło terytorium kraju. Ponadto w roku 1818 udało się uzyskać terytorium Dakoty

[edytuj] Wojna brytyjsko-amerykańska

W roku 1812 wybuchł kolejny spór brytyjsko-amerykański. Zarzewiem konfliktu stało się pogranicze kanadyjskie oraz spór związany z blokadą handlową stosowaną przez Brytyjczyków wobec napoleońskiej Francji. Anglia wykorzystała pretekst, by podjąć zbrojną próbę przywrócenia statusu kolonialnego Stanów Zjednoczonych, ale bez skutku. Wojna brytyjsko-amerykańska zakończyła się pokojem gandawskim z 1814 roku, w zasadzie nie przynosząc wymiernych korzyści żadnej ze stron. W końcowej fazie jednak przewaga militarna była po stronie amerykańskiej, co zapoczątkowało budowę mitu o niezwyciężonej armii. Było to także dodatkowym czynnikiem w procesie formowania się narodu amerykańskiego. Konsekwencją konfliktu było także podpisanie ugody Rush-Bagota z 1817, dotyczącej demilitaryzacji strefy nadgranicznej oraz konwencja z 1818 dotycząca regulacji granic.

[edytuj] Dalsza ekspansja terytorialna i ogłoszenie izolacjonizmu

W 1821 roku kolejny prezydent USA, James Monroe, doprowadził do uzyskania hiszpańskiej Florydy, co było kolejnym krokiem w umacnianiu pozycji państwa jako najsilniejszego gracza na kontynencie. W 1823 prezydent Monroe ogłosił opracowaną przez ówczesnego sekretarza stanu, Johna Quincy'ego Adamsa, tzw. Doktrynę Monroe'a zakładającą dążenie do powstrzymania europejskiej ekspansji na całym kontynencie amerykańskim w zamian za brak ingerencji USA w sprawy Europy. Oznaczało to początek długiej epoki w dziejach amerykańskiej polityki zagranicznej – okresu izolacjonizmu.
W tym czasie koloniści osiedlali się także na terenach niepodległego od 1821 roku Meksyku, szczególnie na terenie Teksasu. Władze tego kraju odmawiały jednak przyznania praw politycznych mieszkańcom tej prowincji, co doprowadziło do formowania się ruchu oporu. Mieszkańcy wykorzystując anarchię i wojny domowe nękające Meksyk proklamowali w 1836 roku Republikę Teksasu, a w 1845 roku ogłosili przyłączenie do USA jako 28. stan. Spowodowało to wybuch wojny amerykańsko-meksykańskiej, trwającej w latach 1846-1848. W jej wyniku Meksyk utracił także Nowy Meksyk i Kalifornię, które łącznie z Teksasem stanowiły przed wojną połowę jego obszaru.
Tymczasem w 1846 USA uzyskały brytyjski Oregon, a w 1867 dokonały ostatniego nabytku na kontynencie kupując rosyjską Alaskę. Ogółem powierzchnia USA wzrosła w XIX wieku sześciokrotnie.

[edytuj] Zobacz też

• traktat Florydy
• doktryna Monroe'a
• koncepcja "Boskiego Przeznaczenia"
• izolacjonizm
• Republika Teksasu
• wojna amerykańsko-meksykańska
• traktat Webstera-Ashburtona
• traktat oregoński

[edytuj] Rozwój gospodarczy

Liberalne zasady rządzące gospodarką amerykańską skutkowały jej gwałtownym rozwojem. Powszechne prawo wyborcze dla białych i liczne wolności polityczne przyczyniały się do wzmożonego napływu osadników z Europy. Zakładali oni dynamicznie rozwijające się przedsiębiorstwa, zachowując przy tym etos pracy, wytrwałości i oszczędności. Udział USA w produkcji światowej wzrósł z poziomu 7% w 1840 do 23,3% w 1870 roku. Powszechnie wprowadzano nowe urządzenia, np. kombajny. Jednak coraz bardziej uwidaczniał się podział na dwie strefy gospodarcze – przemysłową i zurbanizowaną Północ oraz rolnicze Południe, gdzie na plantacjach masowo wykorzystywano pracę niewolników

[edytuj] Indianie

Na początku XIX wieku w Ameryce Północnej żyło ok. 1 mln Indian, utrzymujących się głównie z łowiectwa, zbieractwa i rybołówstwa. Postępujący jednak proces osadnictwa białych oznaczał dla autochtonów groźbę utraty macierzystych terenów. Podzieleni na liczne plemiona stopniowo ulegali cywilizacyjnej przewadze europejskich kolonizatorów. Ekspansja osadnicza na zachód doprowadziła do szybkiego skurczenia się indiańskich terenów łowieckich, dodatkowo wytępiono stada bizonów, będących dotychczas podstawą utrzymania dla wielu plemion. Kolejnym zagrożeniem dla Indian były choroby takiej jak ospa oraz częste przypadki popadania w uzależnienie od alkoholu dostarczanego przez osadników. Część autochtonów decydowała się na podjęcie walki zbrojnej, lecz nie miała ona szansy powodzenia w walce z regularną i dobrze uzbrojoną armią. Wielu poległo też w wojnach międzyplemiennych. Ocalałych Indian zdecydowano się przesiedlić do specjalnie wydzielonych rezerwatów. Konflikty władz państwowych z Indianami przeszły do historii pod nazwą Wojen Indian

[edytuj] Zobacz też

• Terytorium Indiańskie
• Masakra nad Wounded Knee
• Pięć Cywilizowanych Narodów
• Decyzje Sądu Najwyższego USA w sprawach Indian
• Proklamacja do Wielkiego Białego Ojca i wszystkich jego ludzi

[edytuj] Niewolnictwo

Niewolnictwo

[edytuj] Zobacz też

• abolicjonizm
• John Brown

[edytuj] Wojna secesyjna

[edytuj] Przyczyny

W tym czasie zaostrzyły się przeciwieństwa pomiędzy Północą, a Południem, które zogniskowały się na kwestii murzyńskiej. Wywoływało to kryzysy polityczne, powstał ruch abolicjonistyczny. Próbowano zawierać różne ugody (m.in. kompromis Missouri 1820, kompromis 1850, ustawa Kansas-Nebraska 1854) jednak nie przynosiły one rezultatów. Przeciwnicy niewolnictwa skonsolidowali się po skazaniu na śmierć i straceniu w 1859 abolicjonisty Johna Browna, który próbował wywołać powstanie murzyńskie.

Wybór przeciwnika niewolnictwa Abrahama Lincolna na prezydenta w 1860 roku spowodował wystąpienie 11 stanów południowych (pod przewodnictwem Karoliny) z Unii (24 pozostały lojalne wobec Waszyngtonu). Stany te utworzyły następnie Skonfederowane Stany Ameryki, zwane Konfederacją, w odróżnieniu od Unii.

[edytuj] Wybuch walk

Rozpoczęła się wojna domowa zwana wojną secesyjną, trwała od 1861 do 1865.

Rozpoczął ją 12 kwietnia 1861 roku atak sił Konfederacji na Fort Sumter w Charleston, w Karolinie Południowej. Mimo ekonomicznej, politycznej i militarnej przewagi Unii, Konfederacja pod dowództwem generałów T.J. Jacksona, J.E. Johnstona i R.E. Lee odnosiła do połowy roku 1862 sukcesy na wszystkich frontach. Nawet wprowadzona w roku 1861 przez Unię blokada wybrzeży Konfederacji okazała się nieefektywna.

20 maja 1862 roku Kongres Unii przyjął ustawę o osadnictwie, która miała przyciągnąć ochotników do walki po stronie Unii. Wkrótce potem nierozstrzygnięta bitwa pod Antietam (17 września 1862), uznana za sukces Unii, skłoniła ją do ofensywy, jednocześnie powodując wycofanie się Wielkiej Brytanii i Francji z mediacji. Przekreśliło to nadzieję Konfederacji na uzyskanie uznania międzynarodowego i pomocy ze strony mocarstw europejskich. W takiej sytuacji prezydent Lincoln postanowił przyspieszyć decyzję o zniesieniu niewolnictwa, wydając proklamację emancypacji, na mocy której zniesiono bez odszkodowań niewolnictwo na obszarze Skonfederowanych Stanów Ameryki.

Decydująca bitwa pod Gettysburgiem (1-3 lipca 1863) zapoczątkowała serię zwycięstw wojsk Unii pod dowództwem generała Ulissesa Granta oraz W.T. Shermana na wszystkich frontach. W drugiej połowie 1863 roku przejęły one kontrolę nad rzeką Missisipi, zdobywając Vicksburg i zajęły stan Tennessee, a w 1864 – Georgię, dzieląc Konfederację na kilka części. Ponowny wybór Lincolna na prezydenta umocnił Unię.

[edytuj] Skutki

W wojnie secesyjnej, zakończonej bitwą pod Appomattox wzięło udział po stronie Unii około 2 mln żołnierzy (z czego ponad 350 tys. zginęło), zaś po stronie Konfederacji – ok. 1,5 mln (ponad 320 tys. zginęło), obie strony poniosły znaczne straty materialne. W ostatnich jej dniach zginął w zamachu z ręki fanatyka Południa Abraham Lincoln. W 1865 r. uchwalono trzy poprawki do amerykańskiej konstytucji, dzięki którym Murzyni w obrębie całego państwa uzyskali pełnię praw obywatelskich, m.in. prawa wyborcze.

Rezultatem wojny było stworzenie silnej więzi państwowej, która pozwoliła Stanom Zjednoczonym na ekspansję polityczną i olbrzymi rozwój gospodarczy.

W 1862 wszedł w życie Homestead Act (ustawa przyznająca każdemu obywatelowi prawo do uzyskania z ziem niezamieszkanych na zachodzie działki o pow. 160 akrów), przyśpieszyło to osadnictwo na zachodnim obszarze Stanów Zjednoczonych.

[edytuj] Rekonstrukcja

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

[edytuj] Okres izolacjonizmu i kolonializmu amerykańskiego

[edytuj] Polityka zagraniczna

Kolejni prezydenci wzorem Monroe uważali, że należy zamknąć Amerykę przed wpływami Europy i wynieść Stany Zjednoczone do roli arbitra pomiędzy wszystkimi krajami Nowego Świata. Praktyczną realizacją tej doktryny było sprzeciwianie się utworzeniu Cesarstwa Meksykańskiego przez Napoleona III, odkupienie od Rosji w 1867 Alaski, arbitraż prezydenta Grovera Clevelanda w sporze pomiędzy Wenezuelą i Gujaną Brytyjską. Stany Zjednoczone zaczęły prowadzić politykę imperialną w stosunku do mniejszych krajów kontynentu amerykańskiego. Za prezydentury Williama McKinleya, Stany Zjednoczone stoczyły wojnę kolonialną z Hiszpanią, w wyniku której zdobyły w 1898 Kubę, Guam, Portoryko i Filipiny.

[edytuj] Zobacz też

• traktat waszyngtoński

[edytuj] Rozwój gospodarczy i terytorialny

W ciągu kilkudziesięciu kolejnych lat po zakończeniu wojny domowej, USA rozwinęły się w największą potęgę przemysłową świata. Przyjęto 17 nowych stanów. Rozwinięto połączenia kolejowe; dzięki nim połączono brzegi obu oceanów. W gospodarce zaczęto stosować na szeroką skalę energię elektryczną i silniki spalinowe. Szybko zaczęła rozwijać się motoryzacja, m.in. dzięki zakładom Henry Forda, przyczyniając się do rozwoju kraju. Powstały pierwsze gigantyczne korporacje produkujące m.in. stal, maszyny, okręty. Rozwinął się przemysł naftowy, chemiczny, bawełniany, rozwinęło się górnictwo węgla kamiennego. Dzięki szybkiemu rozwojowi powstały wielkie fortuny: Johna Morgana, Johna Rockefellera, Andrew Carnegiego. Wzrost gospodarczy w tym okresie przekraczał 10%. Korzystając z kłopotów Wielkiej Brytanii w Wojnie Burskiej Stany Zjednoczone zmonopolizowały budowę Kanału Panamskiego (układ Clayton-Bulwer). Budowę rozpoczęto 1850, zakończono w 1914.

[edytuj] Prezydentura McKinleya i Roosevelta

Przez pośrednictwo w wojnie rosyjsko-japońskiej i udział w konferencji w Algeciras weszły Stany Zjednoczone do polityki międzynarodowej jako równorzędny partner mocarstw europejskich. W polityce wewnętrznej wykrystalizował się podział na Republikanów i Demokratów. Dojście do władzy jednego ze stronnictw powodowało zazwyczaj zmianę całej polityki państwowej, oraz zmianę personelu na stanowiskach od najwyższych do najniższych. Ważniejszymi momentami w rozwoju wewnętrznym było wprowadzenie ceł ochronnych na wyroby przemysłowe przez Williama McKinleya w 1890, wysiłki Theodore Roosevelta w kierunku zwalczania korupcji i rządów bogaczy, a także prawo wprowadzone przez Wilsona dotyczące reformy celnej, prawa wyborczego kobiet i prohibicji alkoholowej (która wbrew zamierzeniu pomysłodawców spowodowała rozwój przestępczości).

[edytuj] Zobacz też

• wojna amerykańsko-hiszpańska

[edytuj] I wojna światowa

Silna pozycja polityczna i gospodarcza Stanów Zjednoczonych zapewniła im decydujący udział w I wojnie światowej. W pierwszych jej latach prezydent Wilson przestrzegał zasady nieinterweniowania w konflikt europejski i próbował pogodzić zwaśnione strony, jednak gdy Niemcy ogłosiły nieograniczoną wojnę podwodną, USA wypowiedziały im wojnę 6 kwietnia 1917. Szybko zmobilizowano około 4 milionów żołnierzy i wybudowano flotę. Wysłanie korpusu interwencyjnego do Francji spowodowało wygraną ententy.

Wilson miał duży wkład w opracowanie traktatu pokojowego. Ogłosił tzw. 14 punktów Wilsona, które stały się podstawą traktatu wersalskiego. Jednak Kongres nie ratyfikował traktatu wersalskiego i nie wyraził zgody na przystąpienie Stanów Zjednoczonych do Ligi Narodów. Nie uznano też Rosji Sowieckiej powstałej po wojnie. Następni prezydenci uprawiali politykę powrotu do izolacjonizmu.

[edytuj] Zobacz też

• 14 punktów Wilsona
• Udział USA w I wojnie światowej

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

[edytuj] Lata międzywojenne

Pierwsze dziesięciolecie powojenne stanowiło okres świetności Stanów Zjednoczonych. Zarobiwszy krocie na sprzedaży broni przemysł amerykański przeżywał rozkwit. Eksport i inwestycje zagraniczne wzrosły kilkakrotnie, dolar amerykański zyskał status głównej waluty świata. Rząd stosował taktykę tzw. małego rządu (jak najmniej interwencji państwa w gospodarkę). Rozkwit gospodarczy spowodował wielką falę imigrantów, ludność USA wzrosła o kilkanaście milionów osób. W 1924 roku przyznano też obywatelstwo amerykańskie wszystkim Tubylczym Amerykanom żyjącym w granicach Stanów Zjednoczonych.

[edytuj] Wielki kryzys

24 października 1929, nazywanego potem "czarnym czwartkiem" nastąpił krach na giełdzie w Nowym Jorku. Był to początek wielkiego kryzysu światowego. Produkcja w USA zmalała o 50%; w 1932 bezrobocie osiągnęło 25%; co czwarty farmer stracił ziemię na skutek zadłużenia. Środki podjęte przez prezydenta Herberta Hoovera dla ratowania gospodarki okazały się niewystarczające.

[edytuj] New Deal

Jego następca, Franklin Delano Roosevelt wprowadził politykę określaną mianem Nowego Ładu Ekonomicznego (New Deal). Było to odejście od liberalizmu, banki poddano kontroli rządowej, wdrożono program robót publicznych, upadające przedsiębiorstwa wzmocniono przez udzielanie pożyczek, powstały dopłaty dla rolników; wprowadzono pierwszy w historii system ubezpieczeń emerytalnych, ustanowiono 40 godzinny tydzień pracy, zwiększono zasiłki dla bezrobotnych, zakazano zatrudniania dzieci, ustalono minimalne płace, zalegalizowano związki zawodowe. Mimo tych antyrynkowych działań pojawił się wzrost gospodarczy. Jednak prawdziwy przełom w gospodarce spowodował wybuch II wojny światowej i zamówienia na broń.

[edytuj] Potwierdzenie izolacjonizmu

W 1933 Roosevelt ogłosił politykę dobrego sąsiedztwa wobec Ameryki Łacińskiej. W tym samym roku Stany Zjednoczone nawiązały stosunki dyplomatyczne z ZSRR. Kongres nadal podtrzymywał izolacjonizm i uchwalał kolejne ustawy o neutralności (1935, 1936,1937), w których deklarowano nie mieszanie się USA do konfliktów europejskich.

[edytuj] Zobacz też

• czarny czwartek
• keynesizm

[edytuj] II wojna światowa

W pierwszym okresie II wojny światowej Stany Zjednoczone nie były zaangażowane zbrojnie w konflikt, wspierając jednak Wielką Brytanię i jej sojuszników (1939 przegłosowano ustawę Lend-Lease Act, uprawniającą prezydenta do udzielania kredytów państwom zaprzyjaźnionym i sprzedaży broni po preferencyjnej cenie). 12 sierpnia 1941 Roosevelt i Winston Churchill podpisali Kartę Atlantycką, definiującą cele i zasady polityki obu państw w trakcie i po II wojnie światowej.

Dopiero 7 grudnia 1941 niespodziewany atak Japończyków na bazę wojskową Pearl Harbor na Hawajach i wypowiedzenie wojny przez Niemcy i Włochy w dwa dni po japońskiej napaści, zmusiły USA do przystąpienia do wojny. Udział militarny około 15 milionów żołnierzy amerykańskich i zaangażowanie potencjału produkcyjnego i finansowego USA, przesądziły o zwycięstwie. Wojska amerykańskie walczyły równocześnie przeciwko Niemcom w Europie zachodniej i przeciw Japonii na Oceanie Spokojnym. Doprowadziły Japonię do bezwarunkowej kapitulacji po zrzuceniu bomb atomowych na Hirosimę i Nagasaki (6 i 9 sierpnia 1945). Istotny był też udział w lądowaniu w Normandii i zmuszeniu do kapitulacji Niemiec. Prezydent Roosevelt aktywnie działał politycznie biorąc udział w międzynarodowych konferencjach w Casablance, Waszyngtonie, Kairze, Teheranie i Jałcie. Dzięki temu USA miało duży wpływ na kształt międzynarodowego ładu w powojennej Europie i na Dalekim Wschodzie oraz utworzenie ONZ.

[edytuj] Zobacz też

• Lend-Lease Act
• Karta Atlantycka
• Wojna na Pacyfiku

[edytuj] Zimna wojna

[edytuj] Rozpad koalicji antyhitlerowskiej

Koniec wojny Stany Zjednoczone witały jako największa potęga polityczna i przemysłowa na świecie; kolejni prezydenci starali się tę pozycję utrzymać. Prezydenturę objął Harry Truman, zmniejszył armię do pół miliona w 1950. Ogłosił program Sprawiedliwy Ład (Fair Deal), którego celem było objęcie opieką państwową najsłabszych społecznie i ekonomicznie obywateli, jednak nie udało mu się go zrealizować. Przeciwstawiał się rosnącej agresywności ZSRR ogłaszając w 1947 tzw. doktrynę Trumana – politykę powstrzymywania komunizmu. Stany Zjednoczone postanowiły udzielić w 1947 pomocy finansowej odbudowującej się ze zniszczeń Europie (plan Marshalla). Jednak ZSRR, a wraz z nim pozostałe kraje komunistyczne, nie przyjął tej pomocy. Zaczęła się tzw. zimna wojna. W 1949 z inspiracji USA zawiązano pakty wojskowe NATO w Europie, w 1951 ANZUS na Pacyfiku i w 1954 SEATO w Azji Południowo-Wschodniej .

[edytuj] Zobacz też

• Plan Marshalla
• North Atlantic Treaty Organization

[edytuj] Polityka "powstrzymywania" i "maccartyzm"

Z obaw przed komunizmem zrodziły się wypaczenia zainicjowane przez senatora J.R. McCarthy'ego polegające na szykanowaniu osób o poglądach lewicowych, w tym wielu wybitnych artystów. Również w celu zneutralizowania ekspansji komunistycznej USA dwukrotnie angażowały się militarnie w konflikty wojskowe na kontynencie azjatyckim, w 1950 w Korei (wojna koreańska) i 1964 w Wietnamie (wojna wietnamska).

[edytuj] Zobacz też

• czerwona panika

[edytuj] Prezydentura Eisenhowera

W 1952 wybory wygrał republikanin Dwight Eisenhower. Prowadził on politykę odprężenia w stosunkach z ZSRR (czemu sprzyjała śmierć Stalina). Eisenhower prowadził aktywną działalność dyplomatyczną: odwiedził między innymi Wielką Brytanię, Niemcy, Francję, a nawet zaprosił do USA Nikitę Chruszczowa, z którym uzgodnili spotkanie na szczycie (zerwane z powodu incydentu z zestrzeleniem przez Rosjan samolotu U2). Eisenhower położył też kres maccartyzmowi; a w 1954 z jego poparciem Sąd Najwyższy zniósł segregację rasową w szkołach.

[edytuj] Prezydentura Kennedy'ego

Kontynuacją reform była prezydentura Johna Kennedy'ego (1960-1963), podczas której doszło do tak zwanego kryzysu kubańskiego związanego rosyjską próbą zainstalowania rakiet jądrowych na Kubie.

Kennedy doprowadził do podpisania 5 sierpnia 1963 w Moskwie układu o zakazie doświadczeń z bronią jądrową w atmosferze, przestrzeni kosmicznej i pod wodą (jego bezpośrednim skutkiem było położenie kresu skażeniom promieniotwórczym); próbował przenieść rywalizację z ZSRR na dziedzinę podboju kosmosu.

[edytuj] Lata 60.

Kennedy został zamordowany 1963 w Dallas; okoliczności jego śmierci, badane przez tzw. komisję Warrena, do dzisiaj nie są w pełni jasne.

W kolejnych latach wzmaga się walka o prawa murzynów. W 1968 zostaje zamordowany pastor Martin Luther King.

Lata sześćdziesiąte w kulturze są okresem tzw. dzieci kwiatów, symbolem tego okresu staje się festiwal w Woodstock i wykonawcy tam występujący, między innymi Janis Joplin i Jimi Hendrix.

W 1969 prezydentem został Richard Nixon.

[edytuj] Lata 70.

Lata siedemdziesiąte zaczęły się interwencją zbrojną w Laosie i Kambodży w 1970, będącą kolejnym aktem wojny wietnamskiej, pochłaniającej życie żołnierzy amerykańskich. Z powodu malejącej popularności wojny w społeczeństwie, USA zostały zmuszone do wycofania się z Wietnamu i Indochin. Stany Zjednoczone udzieliły nadto poparcia politycznego Izraelowi w wojnie z państwami arabskimi. Od 1969 rozpoczęły negocjacje z ZSRR w sprawie ograniczenia zbrojeń strategicznych SALT. W 1972 zakończono wojnę w Wietnamie i w 1973 podpisano w Paryżu układ pokojowy.

Administracja Nixona ożywiła kontakty z ZSRR oraz krajami Układu Warszawskiego. Poprawiono również stosunki z Chinami, a w 1972 Nixon złożył tam wizytę. Kres prezydenturze Nixona położyło jego uwikłanie w aferę polityczną Watergate, po raz pierwszy w historii USA prezydent musiał złożyć urząd.

Kolejny przełom w polityce nastąpił za sprawą Jimmy Cartera (1977-1981), który wprowadził do niej zasady obrony praw człowieka. Do jego osiągnięć należy podpisanie w Wiedniu układu SALT II, nawiązanie stosunków dyplomatycznych z Chinami, a także podpisanie układu w sprawie Kanału Panamskiego. W 1979 podpisano w Waszyngtonie wynegocjowany w Camp David układ pokojowy między Egiptem i Izraelem. Jednocześnie zaostrzeniu uległy stosunki z ZSRR w związku z interwencją radziecką w Afganistanie. Rządy Cartera przypadły na okres światowego kryzysu energetycznego wdrożono program uniezależnienia Stanów Zjednoczonych od importu ropy.

[edytuj] Zobacz też

• afera watergate
• kryzys naftowy
• doktryna Cartera

[edytuj] Lata 80.

Kolejny prezydent, Ronald Reagan (republikanin), dokonał szeregu zmian w polityce państwa. Zapowiedział rozszerzenie swobód wolnorynkowych i przeprowadził radykalne reformy mające na celu ożywienie gospodarki. Obniżono podatki, zmniejszono inflację. Nastąpiła znaczna poprawa wyników ekonomicznych kraju i spadek bezrobocia.
W polityce zagranicznej Reagan przyjął twardy kurs wobec ZSRR. Stany Zjednoczone zaczęły bardziej angażować się na świecie wspierając różnymi środkami opozycję antykomunistyczną w różnych państwach. W 1983 podjął decyzję o interwencji zbrojnej w Grenadzie. W 1986, w odpowiedzi na finansowanie przez Libię zamachów na amerykańskie cele, nakazał przeprowadzenie nalotów na libijskie miasta. W 1981 potępił wprowadzenie stanu wojennego w Polsce.
W przeciwieństwie do polityków lewicowych nie wierzył w dobrą kondycję gospodarczą ZSRR. W jej ewentualnym kryzysie widział szansę na zakończenie zimnej wojny. Podjął decyzję o wzmożeniu wyścigu zbrojeń. ZSRR podjął wyzwanie i zaangażował olbrzymią część swego potencjału gospodarczego w produkcję militarną, jednak wyzwanie mogło okazać się ponad jego siły. Tymczasem Reagan prowadził dalsze działania w tym kierunku. Dzięki jego zabiegom RPA obniżyło ceny złota, co sprawiło, że ZSRR nie mógł sprostać konkurencji sprzedając surowiec ze swych zasobów. Podobnie stało się z benzyną, po tym jak Stany Zjednoczone zaoferowały licznym państwo arabskim umowy na handel bronią w zamian za obniżenie cen ropy naftowej.
Ponadto w tym okresie USA cały czas udzielały wszechstronnej pomocy mudżahedinom w Afganistanie, Contras w Nikaragui, UNITA w Angoli i wielu innym. Wobec powyższych działań gospodarka ZSRR uległa załamaniu i państwo to zostało zmuszone do demokratyzacji. Położyło to kres zimnej wojnie i dało szansę na wyzwolenie licznych państw spod hegemonii radzieckiej

[edytuj] Zobacz też

• ekonomia podaży
• afera Iran-Contras
• reaganomika

[edytuj] Lata 90.

Następca Reagana, George H. W. Bush, (wiceprezydent w rządzie swego poprzednika), za prezydentury którego USA interweniowały w Iraku w ramach I wojny w Zatoce Perskiej przeciwko siłom Saddama Husajna po jego agresji na Kuwejt). George H. W. Bush także doprowadził do podpisania z ZSRR układów rozbrojeniowych START i utworzenia strefy wolnego handlu w Ameryce Północnej w ramach nowej organizacji – NAFTA. Dwukrotnie odwiedził Polskę.
Po Bushu urząd prezydencki objął kandydat Partii Demokratycznej – Bill Clinton.

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

[edytuj] Czasy współczesne

[edytuj] Wojna z terroryzmem

Kolejnym prezydentem znów został republikanin, syn Georga H. W. Busha – George W. Bush. W tym samym roku, w którym został wybrany (2001), USA stały się celem ataku terrorystycznego. Samoloty pasażerskie kierowane przez porywaczy-samobójców z al Kaidy uderzyły w wieże World Trade Center w Nowym Jorku oraz gmach Pentagonu w Waszyngtonie. Kolejny samolot, który prawdopodobnie miał uderzyć w Biały Dom rozbił się w Pensylwanii. W zamachach z 11 września zginęło najprawdopodobniej 2752 ludzi. Ataki spotkały się ze zdecydowaną reakcją prezydenta, który rozpoczął formowanie międzynarodowej koalicji antyterrorystycznej. Jej pierwszym poważnym zadaniem stała się wojna w Afganistanie i obalenie reżimu Talibów. Obecnie w Afganistanie władze sprawuje nowy rząd, wybrany w demokratycznych wyborach. Kolejną fazę w wojnie z terroryzmem stanowić miała demokratyzacja Iraku. USA ponownie zaangażowały się militarnie na Bliskim Wschodzie przyczyniając się do ataku na Irak. Krok ten wywołał olbrzymie kontrowersje na całym świecie i w kraju, jednak Bush został wybrany na drugą kadencję

[edytuj] Zobacz też

• Wojna z terroryzmem
• Talibowie
• Stabilizacja Iraku (2003-2006)

[edytuj] Kluczowe postacie w historii Stanów Zjednoczonych

• odkrywcy, badacze i konkwistadorzy
  • Krzysztof Kolumb
  • Amerigo Vespucci
  • Vasco Núñez de Balboa
  • Giovanni Caboto
  • Juan Ponce de León
  • Samuel de Champlain
• Ojcowie Założyciele

• • John Adams
  • Benjamin Franklin
  • Jerzy Waszyngton
  • Alexander Hamilton
  • Thomas Jefferson
  • Thomas Paine
• najważniejsi prezydenci
  • James Madison
  • James Monroe
  • Abraham Lincoln
  • Theodore Roosevelt
  • Thomas Woodrow Wilson
  • Franklin Delano Roosevelt
  • Harry Truman
  • Dwight D. Eisenhower
  • John Kennedy
  • Lyndon Johnson
  • Richard Nixon
  • Gerald Ford
  • Jimmy Carter
  • Ronald Reagan
  • George H. W. Bush
• wojskowi
  • George Marshall
  • George Patton
  • Douglas MacArthur

[edytuj] Polacy związani z historią Stanów Zjednoczonych

• Tadeusz Kościuszko
• Kazimierz Pułaski
• Zbigniew Brzeziński
• Ryszard Kukliński

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

[edytuj] Ciekawostki

• Nazwa amerykańskiego stanu Wirginia pochodzi od przydomka królowej Elżbiety I zwanej Królową-Dziewicą (eng. the Queen-Virgin)
• Stany Zjednoczone są pierwszym krajem na świecie, w którym uchwalono konstytucję. Właściwie były też pierwszym państwem, które w tak dużym stopniu zrealizował oświeceniowe idee trójpodziału władzy, umowy społecznej oraz suwerenności narodu
• Benjamin Franklin, jeden z ojców założycieli, był także wynalazcą piorunochronu, fotela bujanego i okularów dwuogniskowych. Opisał też prąd Golfsztrom. Był także pierwszą osobą, która postulowała wprowadzenie czasu letniego
• USA były jedynym krajem w historii, w którym zdecydowano się na uchwalenie pełnej prohibicji. Obowiązywała ona w latach 1920-1933
• Czarny czwartek był dniem, w którym odnotowano najwięcej samobójstw w dziejach ludzkości
• Liczba białych gwiazdek na fladze Stanów Zjednoczonych wynosi 50, czyli odpowiada ilości stanów. Obecna wersja obowiązuje od 1960 roku, czyli od czasu przyłączenia Hawajów

[edytuj] Zobacz też

• Unia
• Konfederacja
• prezydenci USA
• system dwupartyjny
• dolar amerykański
• flaga USA
• Siły Zbrojne Stanów Zjednoczonych