Lịch sử Hoa Kỳ

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia

Hoa Kỳ được thành lập vào năm 1776, nhưng có một lịch sử lâu dài hơn, trải qua các thời kỳ từ lúc người Châu Âu chưa khám phá ra Châu Mỹ, thời thuộc địa, thời lập quốc, thời nội chiến, khủng hoảng kinh tế, cho đến nay.

Bài này là một phần của
loạt bài Lịch sử Hoa Kỳ.

1493 – 1776

1776 – 1789

1789 – 1861

1861 – 1865

1865 – 1918

1918 – 1945

1945 – nay

Sửa

[sửa] Trước thuộc địa (trước 1493)

Những người Mỹ bản xứ đã có mặt tại Hoa Kỳ từ 50.000 đến 11.000 năm trước đây. Phần lớn các nhà khảo cổ đồng ý với giả thuyết rằng họ đến Châu Mỹ qua một cầu băng tại eo biển Bering từ Châu Á. Khi những người Châu Âu đầu tiên đặt chân đến Châu Mỹ, họ (người bản xứ) đã hiện diện khắp lục địa.

Những người thổ dân da đỏ tại Hoa Kỳ không phải thuần nhất: họ nói bằng nhiều ngôn ngữ khác nhau và nhiều khi khiêu chiến với nhau. Thức ăn và nhà cửa của những người này khác nhau tùy theo từng vùng. Các bộ lạc gần biển thường ăn cá và các đồ biển khác, trong khi các bộ lạc ở các miền đồng bằng ăn cây cỏ và các thú hoang (đặc biệt là trâu Mỹ). Họ cũng trồng ngô, câu cá, săn bắn, và tận dụng các nguồn thực phẩm tại mỗi khu vực.

Khi ông Christopher Columbus đặt chân đến Châu Mỹ, có khoảng 1.500.000 người da đỏ tại Hoa Kỳ. Sau khi tiếp xúc với người Châu Âu, rất nhiều người da đỏ bị chết vì nhiễm các bệnh mà họ chưa có khả năng chống đỡ.

[sửa] Thời thuộc địa (1493-1776)

Xem Lịch sử Hoa Kỳ (1493-1776)

Trong thời thuộc địa Hoa Kỳ có nhiều cuộc chiến với người thổ dân da đỏ, sự thiếu lao động đã dẫn đến việc hình thành các kiểu lao động cưởng bách như nô lệ và tôi tớ giao kèo. Chính sách hờ hững của chính phủ Anh đã tạo ra một nền văn hóa và tinh thần khác với văn hóa của các người khai hoang châu Âu.

Bắt đầu từ thế kỷ 16, người Anh tiến hành chiếm các thuộc địa tại Bắc Mỹ. Các nỗ lực ban đầu đã thất bại, nhưng sau này các thuộc địa tồn tại dài lâu được thành lập. Những người nhập cư đầu tiên đến nơi này không phải là đồng nhất: họ gồm có nhiều nhóm người từ nhiều tín ngưỡng và tầng lớp xã hội khác nhau và đã định cư tại nhiều nơi vào bờ biển miền đông. Các tín đồ Quaker tại Pennsylvania, các tín đồ Thanh giáo tại thuộc địa Tân Anh, những người tìm vàng tại Jamestown và những người tù tại Georgia đến lục địa này vì nhiều lý do khác nhau. Họ tạo ra các thuộc địa có nhiều cấu trúc xã hội, tôn giáo, chính trị và kinh tế khác nhau.

Để tóm tắt các diễn biến tại Hoa Kỳ thời thuộc địa, các sử gia thường chia các khu vực sau này là miền đông Hoa Kỳ ra bốn miền. Từ bắc vào nam, các miền này là: Tân Anh (New England), các Thuộc địa miền trung, Vịnh Chesapeake và các thuộc địa miền nam. Một số sử gia thêm một miền thứ năm - miền biên giới. Đến cuối thế kỷ 18, các thuộc địa này đã đoàn kết hơn trước để chống lại chính phủ Anh trong các vấn đề thuế má và đại diện.

Có hai sự kiện đáng chú ý trong thời kỳ này. Sự kiện thứ nhất là Cuộc Đại Tỉnh thức, một phong trào để làm thức tỉnh lại lòng mộ đạo trong các giáo phái Tin lành, thể hiện sự sùng đạo trong các thuộc địa và vẩn còn ảnh hưởng xã hội Hoa Kỳ đến ngày nay. Sự kiện thứ hai là Chiến tranh Pháp và Người da đỏ, kết quả khiến nhiều người định cư bất mãn với chính phủ tại Anh và cuối cùng dẫn đến cách mạng, tách rời thuộc địa này ra khỏi Đế quốc Anh.

[sửa] Thời lập quốc (1776-1789)

Xem Lịch sử Hoa Kỳ (1776-1789)

Trong thời kỳ này các thuộc địa Mỹ tuyên bố độc lập từ Anh, đấu tranh chống quân Anh trong Chiến tranh Cách Mạng và được công nhận làm một quốc gia có chủ quyền. Sau khi được độc lập những nhà lập quốc bàn luận về thể chế của quốc gia mới này. Sau một cuộc hội nghị có nhiều đại biểu từ mỗi tiểu bang, Hiến pháp Hoa Kỳ được soạn thảo và trở thành luật pháp tối cao tại quốc gia này.

Sau khi những thư cầu khuẩn của họ không được nhà vua Anh chú ý, các đại biểu thuộc địa viết Tuyên ngôn độc lập vào ngày 4 tháng 7 năm 1776. Trong một cuộc chiến kéo dài từ 1776 đến 1783, những người thuộc địa nhận sự giúp đỡ của Pháp. Chính quyền Anh công nhận chính quyền Hoa Kỳ trong Hiệp ước Paris 1783.

Trong khi giành độc lập, Hội nghị lục địa thứ nhì đã soạn thảo Các điều khoảng liên bang, lập lên một chính quyền liên bang yếu (hiểu đơn giản là quyền lực tập trung chủ yếu vào chính quyền bang hơn chính quyền Trung Ương). Sau khi độc lập, một số vấn đề này sinh giữa các bang (đặc biệt là vấn đề ngoại thương) đã khiến nhiều người tin rằng chính quyến này không đủ khả năng lãnh đạo quốc gia. Một hội nghị khác với đại biểu từ mọi cựu thuộc địa được dựng lên để sửa đổi các điều khoảng này. Trong một mùa hè oi bức, các đại biểu thương lượng với nhau và viết ra một hiến pháp mới, với một chính quyền cân bằng quyền lực giữa Trung Ương và chính quyền Bang. Sau một thời gian tranh luận, số bang phê chuẩn hiến pháp này thành 9, số cần để hiến pháp thành hiệu lực.

[sửa] Thời tiền chiến (1789-1861)

[sửa] Thời Nội chiến (1861-1865)

Xem Nội chiến Hoa Kỳ

Abraham Lincoln

Nội chiến Hoa Kỳ là cuộc tranh chấp quân sự giữa Chính phủ Liên bang và 11 tiểu bang phía nam Hoa Kỳ. Khi những tiểu bang miền nam muốn tiếp tục phát triển chế độ nô lệ và không được chính phủ chấp thuận, các đại diện miền nam quyết định thành lập chính phủ riêng. Tổng thống Hoa Kỳ Abraham Lincoln và Đảng Cộng Hòa từ chối công nhận chính phủ ly khai này. Các tiểu bang phía nam (confederate - Liên bang miền Nam) bầu cho mình một tổng thống là Jefferson Davis và khởi phát cuộc nội chiến vào ngày 12 tháng 4 năm 1861 bằng cuộc tấn công căn cứ quân sự của quân Liên Bang tại đồn Sumter, South Carolina. Cuộc phân tranh Nam-Bắc kéo dài 4 năm và chấm dứt khi quân miền Nam đầu hàng năm 1865.