Koło (województwo wielkopolskie)

Z Wikipedii

Artykuł ten został zgłoszony do odebrania medalu. Weź udział w dyskusji na ten temat.

Współrzędne: 52°12' N 18°38' E52.2 18.6333333 (Koło (województwo wielkopolskie))

Koło
Herb Koła Flaga Koła
Województwo	wielkopolskie
Powiat	kolski
Gmina  - rodzaj	Koło miejska
Założono	XIII w.
Prawa miejskie	1362
Burmistrz	Mieczysław Drożdżewski
Powierzchnia	13,85 km²
Położenie	52° 12' N 18° 38' E
Wysokość	110 m n.p.m.
Liczba mieszkańców (2007)  - liczba ludności  - gęstość	23 022[1] 1 662[1] os./km²
Strefa numeracyjna (do 2005)	(+48) 63
Kod pocztowy	62-600 do 62-602
Tablice rejestracyjne	PKL
Położenie na mapie Polski Koło
TERC10 (TERYT)	4304109011
SIMC10	0949052
Miasta partnerskie	Reinbek Ładyżyn
Urząd miejski3 ul. Mickiewicza 12 62-600 Koło tel. (63) 272 23 11; (e-mail)
Galeria zdjęć w Wikimedia Commons
Strona internetowa miasta

Koło – miasto w województwie wielkopolskim, w powiecie kolskim, w Kotlinie Kolskiej, nad Wartą. Siedziba powiatu kolskiego i gminy miejskiej Koło. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa konińskiego. Według danych z 30 czerwca 2006²miasto miało 23 101 mieszkańców. Położone przy drodze krajowej nr 92 i linii kolejowej Poznań – Warszawa. Prawa miejskie od 1362 roku. Od XV w. do 1716 r. miejsce sejmików generalnych prowincji wielkopolskiej. Obecnie duży ośrodek przemysłu ceramicznego i spożywczego. Do najciekawszych^{[styl do poprawy]} zabytków zalicza się: ruiny zamku z XIV w., gotycki kościół farny z XV w. oraz kompleks kościoła i klasztoru bernardynów. Patronem miasta Koła jest błogosławiony Bogumił.

Spis treści 1 Geografia 1.1 Położenie i obszar 1.2 Klimat 2 Demografia 3 Toponimika nazwy 4 Historia 4.1 XIV-XVIII wiek 4.2 Pod zaborami 4.3 1918-1945 4.4 Po 1945 5 Architektura 5.1 Zabytki 5.2 Zamek 5.3 Kościół Podwyższenia Świętego Krzyża 5.4 Kościół i klasztor bernardynów 5.5 Ratusz 5.6 Kościół ewangelicko-augsburski 5.7 Spichlerz 5.8 Kaplica cmentarna 5.9 Dworzec kolejowy 5.10 Pomnik bojowników o wolność 5.11 Zabudowa Starego Miasta 5.12 Cmentarze 5.12.1 Cmentarz rzymskokatolicki 5.12.2 Cmentarz wojenny 5.12.3 Cmentarz żydowski 5.12.4 Cmentarz ewangelicki 5.13 Osiedla 6 Ochrona środowiska 7 Zieleń miejska 8 Kultura 9 Sport 10 Gospodarka 11 Transport 11.1 Koleje 11.2 Drogi 11.3 Komunikacja autobusowa 12 Oświata 13 Miasta partnerskie 14 Znane osoby związane z miastem 15 Przypisy 16 Bibliografia 17 Linki zewnętrzne

[edytuj] Geografia

[edytuj] Położenie i obszar

Koło położone jest we wschodniej części województwa wielkopolskiego nad rzeką Wartą, w granicach Kotliny Kolskiej, która wchodzi w skład makroregionu Niziny Południowowielkopolskiej. Miasto sąsiaduje z gminami: Koło, Kościelec oraz Osiek Mały. Położone jest na średniej wysokości 110 m n.p.m.^{[potrzebne źródło]}.

Miasto Koło leży w centrum Polski, w odległości ponad 300 km od granicy z Niemcami i Białorusią oraz wybrzeża Morza Bałtyckiego. Odległości do ważniejszych miast Polski^{[potrzebne źródło]}:

• Konin - 30 km
• Włocławek - 60 km
• Łódź - 80 km
• Poznań - 120 km
• Warszawa - 170 km
• Gdańsk - 280 km
• Kraków - 350 km.

Według danych z 2004 r.^{[potrzebne źródło]}, Koło ma obszar 13,85 km², w tym:

• użytki rolne: 48%
• użytki leśne: 5%
• grunty zabudowane i zurbanizowane: 41%
• wody: 2%

Miasto stanowi 1,37% powierzchni powiatu kolskiego.

[edytuj] Klimat

Klimat w rejonie Koła związany jest z ogólną cyrkulacją mas powierza napływającego głównie znad północnego Atlantyku i basenu Morza Śródziemnego. Według regionalizacji klimatycznej Wincentego Okołowicza miasto położone jest na pograniczu regionu środkowopolskiego i subregionu kujawskiego, reprezentujących obszar słabych wpływów Atlantyku i Bałtyku.

Amplitudy temperatur są tutaj nieco mniejsze od przeciętnych w Polsce, zima jest dosyć chłodna (średnia temperatura -2,4°C), ale niezbyt długa (około 85 dni), z nietrwałą szatą śnieżną. Dłuższe (około 98 dni) i ciepłe jest lato (+18,0°C w lipcu). Charakterystyczna dla tej części Polski jest niezbyt duża liczba dni pochmurnych (ok. 120). Długość trwania okresu wegetacyjnego wynosi niespełna 220 dni. Roczna suma opadów sięga 500-550 mm. Podobnie jak na większości terytorium kraju, również w rejonie Koła przeważają wiatry zachodnie, stanowiące blisko połowę ogółu wiatrów wiejących w ciągu roku. Wiosną i jesienią wzrasta udział wiatrów wschodnich. Nadto, stacja IMGW w Kole odnotowuje dużą (7,3%) ilość cisz. Średnia ważona wiatrów (bez rozbicia na kierunki) sięga 4,2 m/s , a wiatry wiejące z prędkością 3-7 m/s stanowią prawie 60% ogólnego udziału wiatrów w ciągu roku. Na mniej zurbanizowanych terenach takie prędkości wiatrów stwarzają dosyć dogodne warunki dla lokalizacji elektrowni wiatrowych.^{[potrzebne źródło]}

Warunki klimatu lokalnego, chociaż zbliżone do przedstawionej wyżej specyfiki makroklimatu, są jednak dosyć zróżnicowane. Największy, modyfikujący wpływ na klimat lokalny ma obecność szerokiej doliny Warty z dużymi powierzchniami wilgotnych i podmokłych łąk oraz urozmaicona rzeźba terenów zainwestowanych.

[edytuj] Demografia

Ludność Koła
Rok	Ludność	Rok	Ludność
II poł. XIV w.	500	1921	11 450
1549	750	1928	12 400
kon. XVI w.	1 000	1938	13 000
1616	1 800	1945	7 085
1793	1 400	1947	11 261
1817	2 166	1959	10 906
1836	3 175	1970	13 200
1854	4 637	1980	19 900
1865	5 703	1986	21 500
1870	6 449	1990	22 500
1909	9 397	2000	24 518
1914	10 854	2005	23 251

Dane z 30 czerwca 2005²:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	23 251	100	12 308	52,9	10 943	47,1
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	1678,8		888,7		790,1

Według danych z roku 2002⁶, średni dochód na mieszkańca wynosił 1387,01 zł.

Koło liczy niewiele ponad 23 tysiące mieszkańców, plasuje się na 17. miejscu pod tym względem wśród miast województwa wielkopolskiego. W ostatnich latach ludności zaczęło ubywać. Tendencja spadkowa charakteryzuje procesy migracji z miasta do większych miast i zagranicę, spowodowane głównie dużym bezrobociem i brakiem wyższych uczelni.

[edytuj] Toponimika nazwy

Nazwa Koła wywodzi się prawdopodobnie od położenia w zakolu Warty, która w tym miejscu zmienia kierunek z północnego na zachodni i tworząc szeroki łuk oblewa dwiema odnogami przestrzeń, gdzie usadowiła się znana już sprzed lokacji wieś królewska. Miłośnicy tradycji przypisują jednak powstanie tej nazwy raczej czynnikom historycznym niż geograficznym, utrzymując, że jest to etymologiczną pozostałością wieców starszyzny rodowej, tzw. kół. Byłoby to w prostej linii prehistorią dawnych sejmików kolskich.

Natknąć można się także na podanie, iż jeden z władców (musiał to być Kazimierz Wielki, bo to on lokował tu miasto) przejeżdżając tędy doświadczył uprzejmości mieszkańców w chwili, gdy od powozu, którym podróżował odpadło koło. Zdarzenie to i jego konsekwencje w postaci lokacji miasta i nadania mu nazwy stosownej do przyczyny, to jednak tylko legenda, bowiem miasto powstało na gruntach istniejącej tu wcześniej wsi Koło.

W roku 1939 władze niemieckie zmieniły nazwę na Wartbrücken, a następnie na Warthbrücken. Nazwa oznaczała: Mosty na Warcie. W styczniu 1945 przywrócono historyczną nazwę – Koło.

[edytuj] Historia

[edytuj] XIV-XVIII wiek

Miasto zostało lokowane 18 lipca 1362 r. na prawie magdeburskim na wyspie rzecznej przez Kazimierza Wielkiego. Było własnością królewską. Ze względu na swe położenie nie posiadało murów, tylko przy wlotach głównych dróg stały dwie bramy: Kaliska i Toruńska. Od początku XV w. w mieście odbywały się sejmiki generalne prowincji wielkopolskiej. Zjazdy szlachty sprzyjały rozwojowi rzemiosła i handlu. Ostatni sejmik zebrał się w 1716 r.

Za panowania Władysława Jagiełły i Kazmierza Jagiellończyka na zjazdach szlacheckich zapadały decyzje w sprawach zakonu krzyżackiego. Ci dwaj królowie często gościli w zamku i ratuszu kolskim. Przykładem szlachty także duchowieństwo odbyło w Kole kilka synodów prowincjonalnych. W 1409 roku poświęcono i konsekrowano kościół farny. Dziesięć lat później abp Mikołaj Trąba erygował kościół Świętego Ducha. W latach 1476-1482 miasto znajdowało się pod bezpośrednimi rządami księżnej Anny Sochaczewskiej. W 1552 do kolskiej parafii przyłączono parafię w Kościelcu. Położone na prawym brzegu Warty przedmieście Zduny otrzymało w 1559 r. od Zygmunta Augusta prawo wyboru własnego samorządu. W mieście już w XVI wieku liczna była społeczność żydowska, o której mówił kolejny przywilej Zygmunta Augusta z 1564: ...iż oni pod względem handlu i zarobku porówni są z innymi mieszkańcami tego miasta, ponoszą zarówne ciężary i podatki.

W 1622 r. Koło zostało spalone przez oddział lisowczyków. W połowie XVII w. miasto zaczęło podupadać. Poważnych zniszczeń doznało podczas potopu szwedzkiego w 1655 r. Pod Kołem stacjonowało wówczas 34 000 żołnierzy, dowodzonych przez króla Szwecji Karola Gustawa, który przyjął tutaj posła polskiego Krzysztofa Przyjemskiego. W 1716 r. zebrał się tutaj ostatni sejmik prowincjonalny. W II połowie XVIII w. było największym miastem ówczesnego powiatu konińskiego i liczyło 1400 mieszkańców.

[edytuj] Pod zaborami

Po rozbiorach Koło znalazło się początkowo pod zaborem pruskim, później w granicach Księstwa Warszawskiego, aby po jego upadku znaleźć się w Królestwie Kongresowym i ostatecznie w zaborze rosyjskim. Wyraźny rozwój gospodarczy nastąpił w XIX w., kiedy powstał kalisko-mazowiecki okręg przemysłowy. W latach 1832–1833 w mieście znajdowały się 22 przędzalnie i 43 warsztaty tkackie. W 1842 r. kupiec poznański Józef Freudenreich założył pierwszą fabrykę fajansu i majoliki. W 1846 r. rozebrano kościół Świętego Ducha. W 1876 r. pracowały w mieście już cztery fabryki ceramiczne. Gwałtownie wzrastała liczba mieszkańców; w 1836 r. mieszkało w Kole ok. 3 200 osób, w 1876 r. już ponad 6 800. W 1867 r. miasto zostało stolicą nowo utworzonego powiatu. W 1902 r. założone zostało Towarzystwo Śpiewacze "Lutnia". Rok później utworzono w mieście pierwszy bank – Kolskie Towarzystwo Pożyczkowo-Oszczędnościowe.

[edytuj] 1918-1945

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości Koło znalazło się w województwie łódzkim. W 1920 r. założono klub sportowy Olimpia Koło. W 1921 miasto liczyło 11 450 mieszkańców. 1 listopada tego roku otwarto linię kolejową z Kutna do Strzałkowa przez Koło. W roku 1924 w granice miasta włączono wsie Blizna i Nagórna. W roku 1926 burmistrzem Koła wybrany został Władysław Krzycki, ojciec Stanisławy Fleszarowej-Muskat, pisarki. 1 kwietnia 1938 r. powiat kolski przyłączono administracyjnie do województwa poznańskiego.

Nalot bombowców niemieckich na Koło miał miejsce 2 września 1939 r. Władze niemieckie po zakończeniu działań wojennych zmieniły nazwę miasta na Warthbrücken. W czasie okupacji hitlerowskiej, od grudnia 1940 r. do końca 1941 r., istniało w mieście getto dla Żydów. Podczas jego likwidacji ok. 2000 osób wywieziono do pobliskiego ośrodka zagłady w Chełmnie nad Nerem. W walkach o zdobycie Koła w 1945 r. zginęło 132 żołnierzy radzieckich. 20 stycznia 1945 do Koła wkroczyli żołnierze 1. Frontu Białoruskiego marszałka Gieorgija Żukowa.

[edytuj] Po 1945

24 stycznia 1945 r. starostą kolskim wybrano Jana Oliskiewicza. 15 marca tego roku odbyły się formalnie wybory burmistrza miasta Koła, którym został Piotr Wojciechowski. W tym samym roku miasto włączono w skład województwa poznańskiego. We wrześniu 1962 roku zorganizowano obchody 600-lecia miasta. W 1962 r. otwarto Fabrykę Materiałów i Wyrobów Ściernych "Korund", w której pracowało w okresie jej największego rozwoju ok. 1200 pracowników. Na przełomie lat 60. i 70. w mieście rozpoczęto budowę bloków wielorodzinnych, w których mieszka obecnie ponad 60% mieszkańców. W 1975 r. Koło przyłączono do województwa konińskiego. W 1980 r. w pobliżu budowanego osiedla Nowa Kolejowa, bp Jan Zaręba poświęcił nowy kościół MB Częstochowskiej. 25 maja 1987 roku miała miejsce katastrofa budowlana ratusza; zniszczeniu uległa wieża oraz południowe skrzydła. Bardzo szybko wzrastała liczba ludności; 1960 r. – 11 000; 1980 r. – 19 000; 1990 r. – 22 500; 2000 r. – 25 000.

20 maja 1990 r. odbyły się pierwsze wybory powszechne do rady miejskiej w III Rzeczypospolitej. Po 1989 r. zaczęto likwidować duże zakłady pracy: Korund, Zremb. Inne zakłady po fuzjach z większymi zwalniały swych pracowników. Równolegle jednak wiele nowych miejsc pracy powstało w prywatnych firmach. Po reformie administracyjnej w 1999 r. Koło włączono do województwa wielkopolskiego. 16 czerwca 1999 r. oficjalnie ogłoszono Błogosławionego Bogumiła na patrona miasta. 1 listopada 2005 r. bp włocławski Wiesław Mering na osiedlu Płaszczyzna, erygował nowa parafię pod wezwaniem Świętego Bogumiła. 25 lipca 2006 w obecności władz samorządowych otwarto węzeł drogowy Koło, będący zjazdem z autostrady A2 do Koła, dzień później premier Jarosław Kaczyński uroczyście otworzył fragment autostrady A2 z Konina do Strykowa. 19 października 2007 r. otwarto pierwszą w mieście halę widowiskowo-sportową.

[edytuj] Architektura

Ruiny zamku

Kościół farny Podwyższenia Świętego Krzyża

Kościół i klasztor bernardynów

Ratusz

Spichlerz

Zabudowa Starego Miasta

[edytuj] Zabytki

Wpisane do rejestru zabytków KOBiDZ obiekty na terenie miasta Koła:^[2]

• dzielnica staromiejska, nr rej.: 384 z 26.07.1951
• kościół par. p.w. Świętego Krzyża, ul. Kościelna, XIV-XV, nr rej.: 232 z 17.01.1953
• zespół klasztorny bernardynów, ul. Klasztorna, nr rej.: 263 z 17.01.1953: kościół p.w. Nawiedzenia NMP, 1773-82 i klasztor, 1755-64
• kościół ewangelicki, ul. Sienkiewicza 5, 1884, nr rej.: 450/191 z 17.10.1990 i pastorówka, nr rej.: j.w.
• kaplica cmentarna, ul. Poniatowskiego, ok. 1900-10, nr rej.: 460/201 z 7.05.1991
• cmentarz ewangelicki, ul. Dąbrowskiego, 1 poł. XIX, nr rej.: A-536/277 z 23.11.1998
• ratusz, k. XIV, 1815, nr rej.: 376 z 17.01.1953
• dom, ul. Grodzka 2, poł. XIX, nr rej.: A-533/274 z 14.10.1998
• starostwo, ob. bank, ul. Mickiewicza 12, 1883, nr rej.: 458/199 z 7.05.1991
• willa „Sejmik”, ul. Mickiewicza 27,1880-90, nr rej.: 459/200 z 7.05.1991
• dom, ul. Sienkiewicza 7, 1912, nr rej.: A-536/277 z 21.12.1998
• hotel, ob. dom, ul. Stary Rynek 26, 1887, nr rej.: 470/211 z 17.02.1992
• spichlerz, ul. Żelazna, drewn., XVIII, nr rej.: 342 z 22.09.1950
• zespół d. Fabryki Fajansu i Porcelany, 1 poł. XIX, nr rej.: A-484/225 z 15.03.1993: piecownia, malarnia, przerobownia mas i piec ceramiczny nr 7, nr rej.: 1518 z 29.05.1974
• Koło - Gozdów: ruiny zamku, XIV, nr rej.: 30/380 z 17.01.1953

[edytuj] Zamek

Kolski^[3] zamek został wybudowany w ostatnich latach panowania króla Kazimierza Wielkiego, jeszcze przed 1362 rokiem. Był typową gotycką fortecą, ale też siedzibą starostów kolskich. Zamek był odwiedzany przez królów polskich, a od 1433 r. odbywały się w nim zjazdy wielkopolskiej szlachty. Warownia podupadła już w XVI wieku. Do naszych czasów dotrwały jedynie ruiny budowli – fragmenty zewnętrznych murów, fundamenty wieży bramnej i dolna część drugiej wieży. Położone nad Wartą ruiny są dziś celem letnich wycieczek nie tylko turystów, ale również mieszkańców miasta i okolic.

[edytuj] Kościół Podwyższenia Świętego Krzyża

Gotycki, sięgający swymi początkami XIII wieku. Zachowany do naszych czasów pochodzi z początków XV wieku. Gmach świątyni jest z zewnątrz oszkarpowany. Fasada od strony prezbiterium posiada zdobione szczyty schodkowe ze sterczynami. Okna i wyposażenie wnętrza są neogotyckie. Kościół wyróżnia się polichromią oraz cennymi działami sztuki. Wewnątrz na szczególną uwagę zasługują: oryginalna gotycka ambona, późnorenesansowe sakramentarium z piaskowca oraz gotycka płyta nagrobna Jana z Garbowa.

[edytuj] Kościół i klasztor bernardynów

Wzniesiony w drugiej połowie XV wieku. (klasztor ufundowano w 1456 r.). Zniszczony wylewami Warty, odbudowany został w II połowie XVIII wieku. Późnobarokowy kościół powstał w latach 1773-1782. Bogate rokokowe wyposażenie wnętrza, m.in.: siedem ołtarzy architektonicznych, cztery konfesjonały, ambona, stalle zakonne. Późnorenesansowy nagrobek Stanisława Ruszkowskiego (zm. 1597), ostatniego rządcy zamku kolskiego, z leżącą postacią rycerza w zbroi. Epitafium Bartłomieja Wilczyńskiego (zm. 1591) z popiersiem zmarłego. Klasztor – w zrębie gotycki – przebudowany w latach 1755-1764. Od XV wieku kościołem i klasztorem opiekują się ojcowie bernardyni.

[edytuj] Ratusz

Wzniesiony około 1390 roku przez pierwszego wójta kolskiego – Henryka, pierwotnie gotycki. Budynek był restaurowany w 1782 roku i gruntownie przebudowany w latach 1835-1837, autorem projektu przebudowy był architekt polski włoskiego pochodzenia – Henryk Marconi. Zmieniono wtedy całkowicie elewacje, dobudowano dwa nierównej długości skrzydła, a utworzony w ten sposób od strony dziedziniec zamknięto murem. Ratusz jest jednopiętrowym gmachem klasycystycznym, z czterokolumnowym portykiem w fasadzie wschodniej. Jedyną widoczną pozostałością architektury gotyckiej była ceglana wieża o podstawie kwadratu, przechodząca w górnych kondygnacjach w ośmiobok – która w roku 1987 runęła w katastrofie budowlanej kolskiego ratusza. Aktualnie ratusz jest w odbudowie. W 2003 roku oddano do użytku wieżę, z której rozciąga się widok na miasto i okolicę, sięgający przy ładnej pogodzie do 30 km.

[edytuj] Kościół ewangelicko-augsburski

Budowę neogotyckiej świątyni pod wezwaniem Opatrzności Bożej zakończono w 1883 r. Wówczas także kościół został konsekrowany. Parafię ewangelicką erygowano w 1923 r. Doszczętnie zniszczona przez okupanta niemieckiego w czasie II wojny światowej. Wysiłkiem niewielkiego grona wyznawców przeprowadzono remonty zabezpieczające kościół. Dopiero od 1998 r. rozpoczęto gruntowne prace renowacyjne. W 2001 r. miała miejsce rekonsekracja świątyni. Przy kościele znajduje się wybudowana w stylu klasycystycznym pastorówka (obecnie siedziba Miejskiej i Powiatowej Biblioteki Publicznej). Oba budynki są własnością parafii ewangelicko-augsburskiej w Koninie.

[edytuj] Spichlerz

Położony nad brzegiem rzeki Warty, drewniany, o konstrukcji sumikowo-łątkowej, pochodzi z pierwszej połowy XIX wieku. Niegdyś służył do magazynowania zboża, które spławiano rzeką do Prus. W tamtym czasie w Kole było 20 podobnych spichlerzy. Obecnie jest to cenny zabytek świeckiej architektury drewnianej.

[edytuj] Kaplica cmentarna

Kaplica Przemienienia Pańskiego znajduje się na cmentarzu rzymskokatolickim w miejscu rozebranej w XVIII wieku budowli gotyckiej. Została wybudowana na początku XX wieku. Jest to budynek z wysoką, strzelistą wieżyczką wyróżnia się ciekawą architekturą. W podziemiach kaplicy znajdują się krypty grobowe tutejszych duchownych z początków XX wieku.

[edytuj] Dworzec kolejowy

Wybudowany w latach 1921-1922 przy linii kolejowej Kutno – Strzałkowo wraz z wieżą ciśnień. Na jego ścianie znajduje się tablica ku czci ofiar bombardowania dokonanego 2 września 1939 r. przez lotnictwo niemieckie. Przed dworcem znajduje się głaz upamiętniający ok. 80 tys. Żydów transportowanych tędy z getta łódzkiego do ośrodka zagłady w Chełmnie nad Nerem. Tu odbywała się przesiadka Żydów jadących do Kulmhof na wagony kolejki wąskotorowej.

[edytuj] Pomnik bojowników o wolność

Położony nad odnogą Warty. Symboliczną mogiłę usypali w tym miejscu w 1905 r. weterani powstania styczniowego. 26 sierpnia 1924 r. na kopcu ustawiono betonowy pomnik w kształcie obelisku z orłem na szczycie. Zniszczony w 1940 r. przez hitlerowców pomnik, wzniesiono ponownie w 1962 r. – 600-lecie założenia miasta.

[edytuj] Zabudowa Starego Miasta

Budynek sejmiku zbudowany został pod koniec XIX wieku jako willa. W latach 1918-1939 znajdowała się tutaj siedziba sejmiku ziemskiego prowincjonalnego. Obecnie pełni funkcję internatu Ośrodka Szkolno-Wychowawczego. Budynek urzędu miasta zbudowano w 1883 r. między farą a klasztorem. Jest to dwupiętrowy budynek z cegły nieotynkowanej. Przez całe lata mieściła się w nim siedziba naczelnika powiatu, a po 1918 r. starostwo kolskie i urząd ziemski. W czasie zaboru rosyjskiego w jednej z sal na piętrze mieściła się kaplica prawosławna i odbywały się nabożeństwa dla Rosjan. Od kilku lat jest siedzibą urzędu miejskiego. Na kolskim Nowym Rynku, zamieszkałym przed wojną głównie przez ludność żydowską znajdowały się dwie synagogi. Większą hitlerowcy zburzyli 20 września 1939 r., mniejszą zamienili na punkt wysiedleń. Dla upamiętnienia istnienia synagogi, w 1989 r. usytuowano na Nowym Rynku pomnik.

[edytuj] Cmentarze

[edytuj] Cmentarz rzymskokatolicki

Dokładna data założenia cmentarza parafialnego w Kole jest trudna do ustalenia. Nie podaje jej żadne źródło archiwalne pochodzenia kościelnego. Także w materiałach drukowanych cmentarz jest wzmiankowany sporadycznie. W sposób encyklopedyczny wspominają o nim jedynie kolejne Roczniki Diecezji Włocławskiej. Dokumenty z 1811 roku informują, że pochówki zmarłych odbywają się na cmentarzu przy kościółku św. Wawrzyńca (znajdującego się w okolicach dzisiejszej kaplicy cmentarnej). W roku 1874 cmentarz otoczono parkanem, dzięki staraniom ks. Ignacego Górskiego. 9 sierpnia 1908 roku na cmentarzu ks. Edward Narkiewicz poświęcił kaplicę pw. Przemienienia Pańskiego.

W sobotę 2 września 1939 r. lotnictwo niemieckie zbombardowało okolice kolskiego dworca kolejowego, na którym znajdował się pociąg ewakuacyjny z ludnością cywilną z południowej Wielkopolski. Zginęło ponad 200 osób. Ofiary nalotu pochowano w zbiorowej mogile. Znajduje się tutaj także symboliczna mogiła poświęcona żołnierzom Wojska Polskiego poległym podczas II wojny światowej. Obecnie cmentarz zajmuje powierzchnię 3,46 ha. Jego właścicielem jest Kuria Diecezjalna we Włocławku, a użytkownikiem parafia Podwyższenia Krzyża Świętego w Kole.

[edytuj] Cmentarz wojenny

Pochowani są tu polscy lotnicy z 1939 r. oraz żołnierze Armii Radzieckiej, którzy polegli w walce o Koło i okolice w styczniu 1945 r. W związku z tym usytuowano tu dwa pomniki. Pierwszy dotyczy walki powietrznej nad Kołem 5 września 1939 r., w której zginęli dwaj młodzi polscy lotnicy. Drugi obiekt to pomnik – obelisk ze symbolem ówczesnego ZSRR – sierpem i młotem, oraz napisem: Cześć i chwała bohaterom Armii Radzieckiej, poległym w wyzwolenie miasta Koła i okolic w dniach 19-21 stycznia 1945 roku. W kilkunastu kwaterach spoczywa tu 132 żołnierzy, których nazwiska są widoczne na tablicach wokół dolnej części obelisku. W lutym 1997 r. pochowano tu także 13 ekshumowanych zwłok żołnierzy radzieckich ze Słupcy. Znajdują się tu także zabytkowe nagrobki z XIX wieku.

[edytuj] Cmentarz żydowski

Nie zachowany do dzisiaj, mający kilkuwiekową tradycję. Znajdował się między rzeką Wartą a ulicą 3 Maja. Obecnie jest to teren za domem kultury. W 1993 r. na pamiątkę istnienia usytuowano pomnik w postaci fragmentu muru z cegieł z umieszczoną na nim tablicą (obecnie zniszczoną).

Zasadniczego zniszczenia cmentarza dokonali hitlerowcy; natomiast po 1945 r. dewastacja była spowodowana brakiem należytej opieki. W roku 1970 oddano do użytku, wybudowany na terenie graniczącym z cmentarzem, decyzją ówczesnych władz powiatowych – dom kultury. Kilka lat później zlokalizowano na tym terenie basen kąpielowy – co było profanacją cmentarza. Obecnie basen jest zasypany, a teren byłego cmentarza ogrodzony.

[edytuj] Cmentarz ewangelicki

Został założony wraz z powstaniem kościoła ewangelickiego w Kole (1882). W dużej mierze jest miejscem spoczynku tutejszych luterańskich Niemców, choć parafia ewangelicka, która zarządza cmentarzem jest otwarta na pochówek osób każdego wyznania. Mimo stosunkowo niewielkiego obszaru jaki zajmuje można tu spotkać ciekawe, różnorodne nagrobki.

[edytuj] Osiedla

Koło zwyczajowo podzielone jest na cztery osiedla: Kaliskie, Płaszczyzna, Stare Miasto oraz Warszawskie. Najstarsze jest Stare Miasto, na terenie którego założona została osada Koło już w XIII w. Szczegółowy opis osiedli znajduje się w osobnych artykułach.

[edytuj] Ochrona środowiska

Koło jest miastem o uporządkowanej gospodarce wodno-ściekowej i odpadowej. Posiada jedną z lepszych w regionie mechaniczno-biologiczno-chemiczną oczyszczalnię ścieków^{[potrzebne źródło]}. Posiada również nowoczesną stację uzdatniania wody. Miasto jest też zaawansowane w utylizacji osadów pościekowych dla potrzeb rolnictwa^{[potrzebne źródło]}. Ilość ścieków przemysłowych przyjmowanych przez oczyszczalnię miejską od kilku lat maleje, ponieważ przy najbardziej uciążliwych dla miasta zakładach funkcjonują minioczyszczalnie ścieków. W ostatnich latach ograniczono w Kole emisję zanieczyszczeń do atmosfery^{[potrzebne źródło]}. Zmodernizowano także kotłownię miejską i kilka kotłowni lokalnych, czyniąc je mniej uciążliwymi dla środowiska.

[edytuj] Zieleń miejska

Tereny zielone zajmują w Kole 62 ha. W mieście znajdują się cztery parki:

• Park im. Stanisława Moniuszki
• Park im. Juliusza Słowackiego
• Park 600-lecia
• Lasek miejski przy ul. Poniatowskiego

[edytuj] Kultura

W Kole działa wiele organizacji kulturalnych. Niektóre z nich posiadają ponadstuletnią tradycję. Miłośnicy książek^{[styl do poprawy]} mogą korzystać z bogatych zbiorów Miejskiej i Powiatowej Biblioteki Publicznej oraz księgozbioru filii Wojewódzkiej Biblioteki Pedagogicznej. W kolskim Muzeum Technik Ceramicznych – jedynym tego typu w kraju – można podziwiać bogate zbiory fajansu i ceramiki.

Koło posiada długie tradycje muzyczne. Od ponad 100 lat istnieje tu chór mieszany Towarzystwa Śpiewaczo-Muzycznego Lutnia. Przy klasztorze oo. Bernardynów działa Chór Męski św. Cecylii. Ponad 30 lat działa Manufaktura Piosenki Harcerskiej Wartaki – Reprezentacyjny Zespół Wielkopolskiej Chorągwi Związku Harcerstwa Polskiego. Od wielu lat uświetnia kolskie uroczystości Miejska Orkiestra Dęta. W zagospodarowaniu wolnego czasu pomaga Miejski Dom Kultury, pod którego patronatem działa "Kino nad Wartą". Od wiosny 1989 r. istnieje w Kole Telewizja Kablowa Spółdzielni Mieszkaniowej. Jest to najstarsza po warszawskiej sieć kablowa w Polsce. TVK nadaje informacyjny program lokalny oraz jest organizatorem wielu imprez rozrywkowych, sportowych i rekreacyjnych.

W Kole istnieje tygodnik Przegląd Kolski. Miłośników Ziemi Kolskiej skupia Stowarzyszenie Przyjaciół Miasta Koła nad Wartą.

Od 2005 r. organizowana jest cykliczna impreza muzyczna "Koło Bluesa Festival", odbywająca się we wrześniu na nadwarciańskich błoniach.

[edytuj] Sport

Najstarszym klubem sportowym w mieście jest Miejski Klub Sportowy "Olimpia" Koło, który powstał w 1920 r. W przeszłości klub prowadził wiele sekcji, m.in.: piłki ręcznej, boksu, lekkoatletyki i oczywiście^{[styl do poprawy]} piłkarską, której największym sukcesem były występy w III lidze. Obecnie drużyna piłkarska w sezonie 2007/08 występuje w konińskiej klasie okręgowej. Klub korzysta ze stadionu sportowego Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji z dwoma boiskami do piłki nożnej oraz kortami tenisowymi i trybunami na 600 miejsc siedzących. W ramach MOSiR czynna jest także hala sportowo-widowiskowa z 300-osobową widownią.

Ognisko Statutowe Towarzystwa Krzewienia Kultury Fizycznej "Sokół" jest stowarzyszeniem wyższej użyteczności – działające społecznie na rzecz osób nie kwalifikujących się do uprawiania sportu wyczynowego. Stowarzyszenie jest organizatorem wielu imprez o charakterze ogólnopolskim, regionalnym i imprez własnych. Do wyróżniających się należy wymienić: Międzynarodowy Bieg Warciański oraz ogólnopolskie biegi Krokus i Kolska Patera. Działacze TKKF Sokół od lat współpracują i mają uznanie Polskiego Komitetu Olimpijskiego i Polskiego Związku Lekkiej Atletyki.

W Kole działa także wiele innych mniejszych klubów sportowych:

• MLUKS Triathlon - prowadzi sekcje triathlonu, duatlonu, crossduatlonu oraz lekkoatletyki
• UKS Maratończyk - drużyna korfballu, której zawodnicy wielokrotnie zdobywali tytuły młodzieżowych mistrzów Polski
• UKS Przystań - zawodnicy uczestniczą w zawodach wioślarskich i kajakowych
• OKS Jedność - prowadzi młodzieżowe drużyny piłkarskie

Od kilkunastu lat w salach gimnastycznych powiatu kolskiego - a ostatnio na kolskiej hali MOSiR - odbywają się amatorskie rozgrywki Kolskiej Ligi Piłki Siatkowej. W meczach tych uczestniczą zespoły reprezentujące głównie zakłady pracy, szkoły i okoliczne miejscowości.

[edytuj] Gospodarka

Koło należy do większych i najbardziej uprzemysłowionych ośrodków gospodarczych w województwie. Rozwojowi miasta sprzyja jego dogodne położenie w centrum Polski. Korzystna jest również bliskość najpotężniejszych ośrodków przemysłowych i handlowych: Warszawy, Poznania i Łodzi, a także położenie zaledwie kilka kilometrów od Autostrady A2.

Branżą, która ma w Kole wieloletnią tradycję jest przemysł ceramiczny. Pierwsza fabryka wyrobów fajansowych, założona przez kupca Czesława Freudenreicha, powstała w 1842 roku. Dziś ręcznie malowane naczynia i ozdoby dostarcza na rynek Zakład Fajansu.

Ton życiu gospodarczemu miasta nadają duże zakłady przemysłowe. Uznaniem w kraju i za granicą cieszą się^{[potrzebne źródło]} produkty Zakładów Wyrobów Sanitarnych "Koło", których właścicielem jest fińska firma Sanitec. Kolski zakład posiada także filie we Włocławku, Ozorkowie, Mińsku Mazowieckim i ukraińskiej Sławucie.

Do poważniejszych zakładów w mieście należy również "Saint Gobain Abrasives" firma o zasięgu globalnym - producent szerokiej gamy wyrobów ściernych. W 1987 r. powstał i bardzo szybko się rozwija Zakład Wytwarzania Artykułów Ściernych "Andre Abrasive Articles" – drugi pod względem wielkości produkcji oraz oferowanego asortymentu wyrobów producent wyrobów ściernych w Polsce^{[potrzebne źródło]}.

Koło jest prężnym ośrodkiem przemysłu spożywczego^{[potrzebne źródło]}. Tutejsze Zakłady Mięsne "Sokołów" oddział Koło, zaliczane są do największych w kraju. Kolska "Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska" to jeden z dziesięciu największych zakładów mleczarskich w Polsce, czołowy producent mleka odtłuszczonego w proszku, a także galanterii mleczarskiej^{[potrzebne źródło]}.

Na początku lat 90. zaczęły inwestować w mieście zagraniczne firmy, jak: "Wood-Mizer" – producent przewoźnych traków tartacznych. Także niemiecka Fabryka Materacy "M&K Foam GmbH". Obecnie na terenie Koła skupiony jest największy kapitał zagraniczny we wschodniej Wielkopolsce^{[potrzebne źródło]}. W rankingu sporządzonym przez Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, miasto zostało uznane za atrakcyjne dla inwestorów w grupie polskich miast średniej wielkości^{[potrzebne źródło]}.

[edytuj] Transport

[edytuj] Koleje

Przez Koło przebiega linia kolejowa Frankfurt nad Odrą – Poznań – Koło – Kutno – Warszawa. Dworzec kolejowy znajduje się w północnej części miasta, przy ulicy Kolejowej. Obecnie z kolskiego dworca można dostać się bezpośrednio do wielu polskich miast (m.in. Poznań, Kutno, Warszawa, Łódź, Szczecin, Białystok, Lublin). W Kole rozpoczynała się, zlikwidowana obecnie, linia wąskotorowa Dąbie – Koło – Sompolno.

Dworce kolejowe na linii wąskotorowej: (już nieistniejącej)

• Koło Miasto
• Koło Wąskotorowe (budynek dworca rozebrany w lipcu 2006 r.)

[edytuj] Drogi

Koło jest znacznym węzłem drogowym. Krzyżują się tu drogi krajowe i wojewódzkie:

• 92 — Warszawa 2 - Łowicz – Koło – Konin - Poznań
• 270 — Koło – Izbica Kujawska – Brześć Kujawski
• 473 — Koło – Dąbie – Uniejów – Łask

oraz drogi lokalne

• Koło – zjazd na autostradę A2 – Turek
• Koło – Brudzew
• Koło – Sompolno - Inowrocław
• Koło – Kramsk – Konin
• Koło - Grzegorzew - Grabów - Łęczyca

[edytuj] Komunikacja autobusowa

Kolski dworzec autobusowy zlokalizowany jest przy ulicy Toruńskiej. Bezpośrednimi połączeniami autobusowymi można dojechać do m.in. Warszawy, Poznania, Łodzi, Płocka, Wrocławia, Jeleniej Góry i Katowic^{[potrzebne źródło]}. W kolskim PKS-ie działają linie podmiejskie, m.in. do Ponętowa, Kościelca, Dobrowa i Osieka Małego.

[edytuj] Oświata

Szkoły podstawowe

• Szkoła Podstawowa nr 1 im. Stanisława Konarskiego
• Szkoła Podstawowa nr 2 im. Adama Mickiewicza
• Szkoła Podstawowa nr 3 im. Marii Konopnickiej
• Szkoła Podstawowa nr 4
• Szkoła Podstawowa nr 5 im. Arkadego Fiedlera

Gimnazja

• Gimnazjum nr 1 im. Stanisławy Fleszarowej-Muskat
• Gimnazjum nr 2 im. Polskich Olimpijczyków
• Gimnazjum nr 3 im. Papieża Jana Pawła II

Szkoły ponadgimnazjalne

• Liceum Ogólnokształcące im. Kazimierza III Wielkiego
• Zespół Szkół Technicznych
• Zespół Szkół Ekonomiczno-Administracyjnych im. Stanisława i Władysława Grabskich
• Zespół Szkół Plastycznych

Szkoły wyższe

• Społeczna Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania w Łodzi, filia

Inne placówki

• Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia im. Karola Szymanowskiego
• Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy im. Świętego Mikołaja
• 4 przedszkola publiczne
• Żłobek Miejski

[edytuj] Miasta partnerskie

W 1999 r. ustanowiono partnerstwo między miastami Koło i Reinbek. Koło zawarło również umowę partnerską z ukraińskim miastem Ładyżyn. Uroczysty akt podpisania umowy miał miejsce 23 maja 2003 w Ładyżynie.

Miasto	Kraj	Data podpisania umowy
Reinbek	Niemcy	29 maja 1999
Ładyżyn	Ukraina	23 maja 2003

[edytuj] Znane osoby związane z miastem

• Bogumił Piotr – błogosławiony kościoła katolickiego, arcybiskup gnieźnieński, patron miasta
• Czesław Cieślak - poseł na sejm II, III i IV kadencji z ramienia PSL
• Franciszek Ksawery Dmochowski - pijar, działacz polityczny, publicysta, poeta i tłumacz, proboszcz kolski
• Stanisława Fleszarowa-Muskat – powieściopisarka, poetka, publicystka i dramaturg
• Janusz Kapusta – rysownik, malarz, scenograf, twórca figury K-dron
• Tomasz Kos – piłkarz, reprezentant Polski, mistrz Polski
• Maciej Kowalewski - aktor teatralny, telewizyjny i filmowy, scenarzysta, pisarz i reżyser teatralny
• Czesław Lewandowski – duchowny katolicki, biskup senior diecezji włocławskiej
• Włodzimierz Wyganowski – minister sprawiedliwości w rządzie Władysława Grabskiego (II Rzeczpospolita)

Przypisy

[edytuj] Bibliografia

• Michał Rawita-Witanowski, Wielkopolskie miasto Koło, Piotrków 1912
• Józef Burszta, 600 lat miasta Koła, Poznań 1963
• Piotr Maluśkiewicz: Ziemia konińska: przewodnik turystyczny. Konin: Żychlin: "Apeks", 1997. ISBN 83-86139-28-5. 
• Józef Stanisław Mujta, Miasto Koło w 625-lecie nadania praw miejskich, Koło 1987
• Józef Stanisław Mujta: 635 lat miasta Koła. Koło: Muzeum Technik Ceramicznych : Kolskie Towarzystwo Kulturalne, 1997. ISBN 83-86139-34-X. 
• Paweł Anders: 155 x Wielkopolska. Poznań: WBP, 2000. ISBN 83-85811-76-1. 
• Józef Stanisław Mujta: Parafia Rzymskokatolicka pod wezwaniem Podwyższenia Świętego Krzyża w Kole : zarys dziejów. Koło: Muzeum Technik Ceramicznych, 2003. ISBN 83-919609-0-0. 
• Kazimierz Kasperkiewicz: Miejsca i obiekty walki i pamięci z lat wojny i okupacji 1939-1945 w Kole i powiecie kolskim. Koło: Towarzystwo Przyjaciół Miasta Koła, 2004. ISBN 8390903091. 
• Jan Stępiński, Ryszard Lenartowicz, Katarzyna Banasiak: Honorowi obywatele miasta Koła. Konin: "Przegląd Koniński", 2004. ISBN 83-920863-1-7. 
• Krzysztof Gorczyca, Krzysztof (historia) Witkowski: Najdawniejsze dzieje Koła : (do lat 20. XVI stulecia). Koło: Muzeum Technik Ceramicznych, 2007. ISBN 978-83-919609-2-9. 
• Liczne informatory wydawane przez Urząd Miasta, Starostwo Powiatowe w Kole i Towarzystwo Przyjaciół Miasta Koła

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Miasto Koło:
  • Strona miasta Koła
  • Biuletyn Informacji Publicznej gminy miejskiej Koło

• Mapy: Autopilot • Google Maps • Szukacz • Targeo • Zumi

• Zdjęcia satelitarne: Google Maps • Wikimapia • Zumi