Irlanda - Éire
Na Galipedia, a wikipedia en galego.
| Éire / Poblacht na hÉireann Ireland / The Republic of Ireland Irlanda / República de Irlanda |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
A República de Irlanda (oficialmente, Irlanda) é un país europeo que se localiza na Illa de Irlanda. Limita ao norte e oeste co Océano Atlántico, ao norte e leste co Reino Unido (na súa parte de Irlanda do Norte), ao leste co Mar de Irlanda e ao sur co Mar Céltico. Capital: Dublín.
Índice |
[editar] Historia
- Vexa o artigo: Historia de Irlanda antes da partición
- Vexa o artigo principal: Historia da República de Irlanda
Irlanda estivo cuberta por xeo e unida a Gran Bretaña e Europa durante a derradeira glaciación. Estivo deshabitada até aproximadamente 9.000 anos. Os habitantes da Idade de Pedra chegaron algo despois do 8000 a.d.C, e a cultura progresou dende o mesolítico ó alto neolítico no curso de tres ou catro milenios aproximadamente. Coa Idade de Bronce, que comezou ó redor do 2500 a.C., trouxo a produción de elaboradas ferramentas e ornamentos de bronce e ouro. A Idade de Ferro en Irlanda está asociada ós celtas. Pénsase que colonizaron a illa nunha serie de oleadas entre os séculos VIII e I a.C., e que coa derradeira ola de celtas, foi conquistada a illa e dividida en cinco ou máis reinos. Os romanos chamaban a Irlanda Hibernia.[1] Ptolomeo no ano 100 fai un estudo da xeografia e as tribos de Irlanda.[2]. A relación exacta entre Roma e as tribos de Hibernia non está hoxe clara, xa que as únicas referencias atopámolas nuns poucos escritos romanos.
Os historiadores manteñen que no 432, San Patricio chegou á illa e, nos anos vindeiros, tratou de converter a Irlanda ó Cristianismo.[3] As tradicións druidas desapareceron ante a forza das novas crenzas. As artes da ilustración dos manuscritos, o traballo do metal e a escultura floreceron e produciron tesouros como o Libro de Kells, xoiería, e as traballadas cruces de pedra que cubren a illa. Isto foi interrompido no século IX por 200 anos de guerra contra os piratas viquingos que saqueaban monasterios e pobos. Eventualmente conseguían establecerse en Irlanda, formando pobos como as actuais cidades de Dublín, Cork, Limerick e Waterford.
En 1172, o rei Henrique II de Inglaterra conseguíu as terras irlandesas co visto bó do papa inglés Adrián IV, e sobre o século XIII, a lexislación inglesa comezou a ser apricada á illa. O dominio inglés estivo durante moito tempo limitado ó area ó redor de Dublín e Waterford, pero comezou a expandirse no século XVI co colapso final da superestrutura social e política gaélica; e no século XVII os Tudor reconquistaron Irlanda e comezou a colonización protestante das terras de Irlanda, sendo nesta época cando o dominio inglés esténdese por toda a illa. Trala rebelión irlandesa de 1641, ós católicos irlandeses negóuselles o voto e a presenza no Parlamento de Irlanda. O dominio da nova clase inglesa protestante foi coñecido como o ascendente protestante.
En 1800 o Parlamento de Irlanda aprobou o Acta de Unión que, en 1801, uniu o Reino de Irlanda e o Reino de Gran Bretaña para crear o Reino Unido de Gran Bretaña e Irlanda. A totalidade da illa formou parte do Reino Unido, directamente dirixido polo Parlamento do Reino Unido en Londres. O século XIX veu o Gran Fame dos anos corenta, durante o cal morreron preto dun millón de irlandeses e outro millón emigraron. A emigración continuou como resultado do fame e a poboación continuou descendendo até entrado o século XX. A poboación anterior á fambruna era de máis de oito millóns (recollidos no censo de 1841). A poboación non volveu a acadar dito nivel dende iso.
O século XIX e os inicios do XX viron o auxe do nacionalismo irlandés, especialmente entre a poboación católica máis humilde. Daniel O'Connell dirixiu unha exitosa campaña non violenta para a emancipación católica. A subseguinte campaña para revocar o Acta de Unión fallou. Máis tarde Charles Stewart Parnell e outros nacionalistas fixeron unha campaña para acadar unha certa autonomía dentro da Unión, que foi pouco exitosa. Isto provocou o paso do nacionalismo moderado ó separatismo armado.
En 1921, trala Rebelíon de Pascua de 1916, e a subseguinte Guerra Anglo-Irlandesa, foi asinado un tratado entre o Goberno Británico e os líderes da República Irlandesa. O tratado adoptou a solución de dous estados separados. De Irlanda do Norte pensábase que ía formar un estado autónomo dentro do novo estado libre irlandés a menos que optase polo non. A poboación protestante de Irlanda do Norte temía converterse nunha minoría dentro dun estado maioritariamente católico. Como se esperaba, optou por permanecer como parte do Reino Unido. Formouse unha comisión para establecer as fronteiras entre os dous estados irlandeses, pero foi abandonada cando recomendou unha maior flexibilidade. Os desacordos sobre o tratado conlevaron un rexurdir do nacionalismo e consecuentemente á Guerra Civil, que rematou en 1923 coa derrota das forzas contrarias ó tratado.
O Tratado Anglo-Irlandés foi aprobado pola Dáil Éireann en decembro de 1921 pero foi rexeitado por unha gran minoría, o que levou á Guerra Civil Irlandesa que durou até 1923. En 1922, no medio desta guerra civil, o Estado Libre Irlandés comezou a existir. Nos seus primeiros anos o novo estado foi gobernado polos vencedores da guerra civil. De todos xeitos, nos anos 30 o Fianna Fáil, o partido dos oponentes ó tratado, foi elixido para formar goberno. O partido introduciu unha nova constitución en 1937 que renomeou o estado como "Éire ou, en inglés, Ireland" (prefacio á Constitución).
O estado permaneceu neutral durante a Segunda Guerra Mundial, pero ofreceu algún apoio ós aliados, especialmente en Irlanda do Norte. De todos xeitos, estímase que arredor de 50,000 voluntarios da república loitaron nas Forzas Armadas Británicas[1] durante a segunda guerra mundial. En 1949, o estado irlandés declarouse dende aquel momento unha república e que debería ser chamado República de Irlanda. A República veuse afectada pola pobreza e a emigración até mediados dos 70. Os anos 90 viron o comezo dun éxito económico sen precedentes, nun fenómeno coñecido como o "Tigre céltico". Para comezos do século XXI tíñase convertido nun dos países máis ricos (en termos de renda per cápita) na Unión Europea. En outubro de 2006, houbo conversacións entre Irlanda e os Estados Unidos para negociar unha nova política de inmigración entre os dous países, en resposta ó crecemento da economía irlandesa e o desexo de moitos cidadáns americanos que querían moverse a Irlanda en busca de traballo.[4]
[editar] Política
Irlanda é unha república cun sistema parlamentario de goberno. O Presidente de Irlanda, quen constitúe o xefe do estado, elíxese cada 7 anos e só pode ser reelixido unha vez. O presidente posúe unha alto grao de testaferro, aínda que posúe certos poderes e funcións constitucionais, asistido polo Consello do Estado, un órgano consultivo. O Taoiseach (primeiro ministro) é designado polo presidente na nominación do parlamento. O Taoiseach adoita ser o líder do partido político co maior número de escanos obtidos nas elecións lexislativas. É bastante común que se formen coalicións de goberno, polo que non exixte nengún goberno dun só partido dende o período de 1987-1989.
O parlamento bicameral, Oireachtas, consiste dun senado, Seanad Éireann, e unha cámara baixa, Dáil Éireann. O senado está composto por sesenta membros; once nomeados polo Taoiseach, seis elixidos por dúas universidades, e 43 elixidos por representantes públicos dos paneis de candidatos establecidos sobre unha base vocacional. O Dáil está formado por 166 membros, Teachtaí Dála, elixido para representar circunscripcións plurinominais baixo o sistema de representación proporcional mediante o voto único transferible. Segúndo a constitución, as eleccións parlamentarias deben ser levadas a cabo alo menos cada sete años, aínda que un límite menor pode ser establecido por lei. Legalmente na actualidade, tén unha duración de cinco anos.
O goberno está constitucionalmente limitado a quince membros. Non máis que dous membros do goberno poden ser elixidos polo senado, e o Taoiseach, Tánaiste (vice-primeiro ministro) e ministro de finanzas deben ser membros do Dáil. O actual goberno atópase conformado por unha coalición entre dous partidos: Fianna Fáil (Fundado por Eamon de Valera) do Taoiseach Bertie Ahern e os Demócratas Progresistas da Tánaiste Mary Harney.
A principal oposición no actual Dáil está conformada por Fine Gael e o Partido Laborista. Outros partidos que tamén posúen representación no Dáil, son o Partido Verde, o Sinn Féin e o Partido Socialista
Irlanda uniuse á Unión Europea en 1973 aínda que elixiu permanecer fóra do Tratado de Schengen. Os cidadáns do Reino Unido poden entrar na Irlanda sen pasaporte grazas á Common Travel Area.
[editar] Divisións administrativas
A República de Irlanda subdivídese en 26 condados. Estas divisións son utilitzadas en contextos políticos, culturais e deportivos.
Vexa: Condados de Irlanda
 |
República de Irlanda
|
Irlanda do Norte (Reino Unido):
|
[editar] Xeografía
A illa da Irlanda ten unha extensión de máis de 84.421 km², dos cales cinco sextos pertencen á República, constituindo o restante a Irlanda do Norte (Reino Unido). Está bañada ao oeste polo oceano Atlántico, ao nordeste polo canal do Norte, ao leste polo mar da Irlanda e ao sudeste e ao sur polo canal de San Xurxo e polo mar Céltico. A costa occidental da Irlanda consiste principalmente de colinas e montañas baixas (o ponto máis elevado é o Carrauntoohil, con 1.041 m). O interior do país está predominantemente composto por terras agrícolas relativamente chas, atravesadas por ríos como o Shannon e ponteado por varios lagos grandes, os "loughs". O centro do país forma parte da bacía hidrográfica do río Shannon, e contén grandes áreas de pao, usados para a produción de trufa.
O clima tempado da illa é modificado pola corrente do Atlántico Norte e é relativamente suave. Os veráns raramente son moi quentes, mais é raro que faga moito frío no inverno. As precipitacións son moi comúns, con ata 275 días de choiva por ano nalgunhas partes do país. As cidades principais son a capital, Dublín, na costa oriental, Cork no sur, Gaillimh e Limerick na costa occidental e Waterford na costa sueste (ver cidades da Irlanda).
[editar] Economía
A República da Irlanda ten unha economía pequena, moderna e dependente do comercio, cun crecemento medio de 9% entre 1995 e 2001. A agricultura, en tempos o sector máis importante, ten hoxe moi pouca importancia ao compararse ca industria, que é responsábel cun 38% do Produto Interno Bruto.
[editar] Demografía
[editar] Etnografía e immigración
O pobo irlandés é maioritariamente de orixe celta, cunha importante influencia viquinga , anglo-normanda, escocesa e gaélica. Nas últimas décadas Irlanda experimentou un importante influxo de inmigrantes dos novos estados da Unión Europea. Estímase que uns 210.000 immigrantes chegaron de Polonia, Lituania, Letonia e Estonia. A comunidade asiática estímase nunhas 22.000 persoas e a nixeriana en 9.000.
[editar] Lingua
O irlandés ou gaélico irlandés (Gaeilge) é unha lingua céltica da rama goidélica falada na illa de Irlanda. Conta, segundo o Goberno de Irlanda, cuns 1.6 millóns de falantes na República de Irlanda, dos que 350.000 son falantes habituais, aínda que estas cifras son controvertidas. Tamén a fala un número indeterminado de inmigrantes noutros países (Reino Unido, Canadá, Estados Unidos e Australia). É lingua oficial da Unión Europea por selo da República de Irlanda.
[editar] Deportes
O fútbol gaélico e o hurling son os deportes máis populares en Irlanda.[5] Estes dous, xunto co Camogie, o fútbol gaélico feminino, o pelota-man e o cuairtean, conforman os deportes nacionais de Irlanda, coñecidos colectivamente como xogos gaélicos. Tódolos xogos gaélicos están dirixidos pola Gaelic Athletic Association (GAA), coa excepción do fútbol gaélico feminino, que está rexido por outra organización. A GAA organízase en base a toda Irlanda con tódolos 32 condados podendo competir; tradicionalmente, os condados primeiro compiten na súa provincia, nos campionatos provinciais, e entón os gañadores compiten nun campionato de hurling ou de fútbol a nivel de tódala illa. As oficiñas da GAA están localizadas no estadio con capacidade para 82,500[6] espectadores en Croke Park no norte de Dublín. Os principais xogos da GAA dispútanse alí, incluíndo as semifinais e finais dos campionatos de tódala illa. Durante o desenvolvemento do estadio de Lansdowne Road, a competición internacional de rugby foi xogada alí, cun grande éxito. Tódolos xogadores da GAA, incluso os dos niveis máis altos, son amateurs e non reciben pagas. O rugby tamén é un dos predilectos da república, cuxa selección nacional conseguiu destacar en torneos como no prestixioso Torneo da Seis Nacións.
[editar] Cultura
A illa de Irlanda é famosa polo Libro de Kells, música tradicional irlandesa e escritores como Jonathan Swift, Brendan Behan, Douglas Hyde, Flann O'Brien, Sheridan Le Fanu, Sean O'Casey, George Berkeley, James Joyce, George Bernard Shaw, Richard Brinsley Sheridan, Oliver Goldsmith, Oscar Wilde, Bram Stoker, W.B. Yeats, Samuel Beckett, Seamus Heaney, Herminie T. Kavanagh entre outros. Shaw, Yeats, Beckett e Heaney foron Premios Nobel de Literatura. Ernest Walton compartiu o Premio Nobel de Física de 1951 por "partires o átomo".
Figuras culturalis irlandesas de finais do século XX inclúen a Crhisty Moore, Pat Ingolsbhy, Shane MacGowan e Sinéad O'Connor. No tocante ó espectáculo destacan a banda de rock U2, Bob Geldof, Thin Lizzy, Horslips, Rory Gallagher, The Corrs, The Cranberries, Westlife, Chris De Burgh e Van Morrison, no tocante á música tradicional destacan Enya, The Dubliners e The Chieftains entre outros e o espectáculo de danza Riverdance.
O primeiro médico con titulación nobiliaria que existiu, Sir Hans Sloane, era un médico irlandés cuxa afición era a botánica e cuxa colección é o núcleo do Museo Británico.
[editar] Referencias
- ↑ Os Romanos e Irlanda www.irishclans.com
- ↑ A Xeografía de Ptolomeo www.roman-britain.org
- ↑ BBC Online - Christianity - Features - St Patrick www.bbc.co.uk/religion
- ↑ Ireland considering immigration deal with U.S, Reuters, 25 de outubro de 2006
- ↑ Irish Government Website Culture and Sport Information http://www.irlgov.ie
- ↑ CROKE PARK REDEVELOPMENT. Consultado o 2007-01-12.
[editar] Véxase tamén
[editar] Ligazón externa
- Informacións sobre o Estado de Irlanda (en inglés)
 Unión Europea |
|
 Alemaña |  Austria |  Bélxica | Chequia |  Chipre |  Dinamarca | Eslovaquia | Eslovenia |  España |  Estonia |  Finlandia |  Francia |  Grecia |  Hungría |  Irlanda |  Italia |  Letonia |  Lituania |  Luxemburgo |  Malta |  Países Baixos |  Polonia |  Portugal |  Reino Unido | Suecia |
|
| Membros desde o 1 de xaneiro de 2007: | |
 Bulgaria |  Romanía |
|
| Países candidatos: | |
 Croacia | Macedonia | Turquía |
|
| Países do mundo | Europa |
| Albania | Alemaña | Andorra | ARI Macedonia | Austria | Bielorrusia | Bélxica | Bosnia - Hercegovina | Bulgaria | Chequia | Chipre | Croacia | Dinamarca | Eslovaquia | Eslovenia | España | Estonia | Finlandia | Francia | Grecia | Hungría | Irlanda | Islandia | Italia | Letonia | Liechtenstein | Lituania | Luxemburgo | Malta | Moldova | Mónaco | Montenegro | Noruega | Países Baixos | Polonia | Portugal | Reino Unido | Romanía | San Mariño | Serbia | Suecia | Suíza | Ucraína | Cidade do Vaticano |
| Países con parte do seu territorio en Europa |
