Bazylika archikatedralna św. Stanisława i św. Wacława w Krakowie
Z Wikipedii
Bazylika archikatedralna św. Stanisława i św. Wacława w Krakowie | |
Katedra na Wawelu, widok od południowego zachodu |
|
Data budowy | 1322 - 1364 |
Wyznanie | Kościół rzymskokatolicki |
Rodzaj | katedra, bazylika mniejsza |
Wezwanie | św. Stanisława i św. Wacława |
Budulec | cegła, kamień |
Obecnie | istnieje |
Galeria zdjęć w Wikimedia Commons |
Bazylika archikatedralna św. Stanisława i św. Wacława w Krakowie – kościół katedralny, położony na Wzgórzu Wawelskim. Miejsce koronacji królów Polski oraz ich wiecznego spoczynku. Pochowani tu są św. Stanisław ze Szczepanowa i inni biskupi krakowscy aż po czasy współczesne, królowie od Władysława I Łokietka do Augusta II Mocnego (łącznie 19 królów) i członkowie rodzin królewskich oraz wielcy wodzowie i wieszcze narodowi.
Spis treści |
[edytuj] Historia
[edytuj] Średniowiecze
Na miejscu obecnego kościoła gotyckiego istniały dwie katedry romańskie. Najwcześniejsza, pierwsza katedra tzw. chrobrowska, była poświęcona św. Wacławowi. Budowę świątyni rozpoczęto w 1020 r. w związku z utworzeniem w 1000 r. biskupstwa na zjeździe gnieźnieńskim. Pozostałości kościoła św. Gereona (m.in. dolna część krypty), odkryte na początku XX w. przez prof. Adolfa Szyszko-Bohusza, aż do badań prowadzonych w latach 80., uważane były za relikty właśnie pierwszej katedry. Świątynia została zniszczona w 1038 r. przez najazd księcia czeskiego Brzetysława.
Drugą katedrę zaczęto budować za Bolesława II Śmiałego, budowę kontynuował Władysław Herman (od niego jest nazywana hermanowską), a dokończył Bolesław III Krzywousty. Konsekracja odbyła się w 1142. Budowla ta miała kształt trójnawowej, wieżowej bazyliki z dwoma chórami i kryptą zbudowaną pod zachodnim chórem. W XIII w. dobudowano do niej kaplice św. Mikołaja (od północy) i ŚŚ. Piotra i Pawła (od południa), zaś na środku wzniesiono grobowiec-ołtarz św. Stanisława ze Szczepanowa (biskupa i męczennika), którego szczątki sprowadzono w 1289 ze Skałki. Od tego czasu z katedrą związany jest kult tego świętego.
Katedra spłonęła w 1305 r. Do dzisiaj zachowała się z niej krypta św. Leonarda oraz dolna część wieży Srebrnych Dzwonów. W 1320 jeszcze w katedrze romańskiej (zniszczonej i wypalonej), arcybiskup gnieźnieński Janisław koronował Władysława Łokietka na króla Polski. Biskup krakowski Nanker wkrótce potem rozpoczął wznoszenie nowej, gotyckiej katedry.
Budowę zaczęto od kaplicy św. Małgorzaty (obecnie zakrystia). Prezbiterium było gotowe w 1346 r., a w 1364 reszta kościoła (nawa główna, transept i nawy boczne). Wtedy to, 28 marca 1364 r. w obecności króla Kazimierza Wielkiego arcybiskup gnieźnieński Jarosław Bogoria Skotnicki konsekrował katedrę. Ukończona z funduszów bpów Jana Grota i Bodzanty, to bazylika trójnawowa z transeptem, ambitem i trzema wieżami, otoczona wieńcem kaplic. W ciągu następnych stuleci ulegała zmianom. Królowie, biskupi i magnaci przebudowywali dawne i wznosili nowe kaplice z przeznaczeniem na mauzolea, wyposażali wnętrza w dzieła sztuki.
[edytuj] Nowożytność
W 1679 r. podniesiono północne skrzydło ambitu do wysokości prezbiterium, zaś w latach 1713-1715 z polecenia bpa Kazimierza Łubieńskiego podwyższono dwa pozostałe skrzydła, zapewne według planów Kacpra Bażanki. Katedrę grabiły kilkakrotnie wojska nieprzyjacielskie. I tak w latach 1655 - 1657 (w czasie potopu szwedzkiego) zniszczono wiele dzieł sztuki gromadzonych w świątyni. Sprawcy tej grabieży ponownie zdemolowali kościół w 1702 r.
W XIX w. katedra była wielokrotnie przerabiana w różnych partiach. Gruntownej restauracji dokonano ze składek społecznych w latach 1895-1910 za bpów Albina Dunajowskiego i Jana Puzyny, pod kierunkiem kolejno Sławomira Odrzywolskiego (do 1904 r.) i Zygmunta Hendela. W czasie zaboru austriackiego planowano zamienienie świątyni na kościół garnizonowy i przeniesienie grobów królewskich do kościoła śś. Piotra i Pawła.
W 1817 sprowadzono zwłoki księcia Józefa Poniatowskiego, a w 1818 gen. Tadeusz Kościuszko. Prochy Adama Mickiewicza sprowadzono z Francji w 1890, zaś Juliusza Słowackiego w 1927. marszałek Józef Piłsudski spoczął w podziemiach katedry 1935 r. W 1993 sprowadzono prochy gen. Władysława Sikorskiego.
W czasie ostatniej wojny (1939-1945) hitlerowcy zamknęli kościół, a wiele zabytków zniszczono i zagrabiono.
[edytuj] Katedra z zewnątrz
Katedra, wzniesiona z cegły i białego kamienia wapiennego, jest bazyliką trójnawową z transeptem, prezbiterium i ambitem. W XVIII w., na skutek podwyższenia naw bocznych oraz ambitu, świątynia zatraciła jednolity charakter bazyliki. W ciągu wieków wokół gotyckiego korpusu wzniesiono wieniec kaplic z różnych okresów stylowych. Katedrę od dziedzińca zewnętrznego oddziela mur z trzema barokowymi bramkami, które stworzył Jan Trevano w 1619 r. z fundacji bpa Piotra Tylickiego.
Katedrę otaczają trzy wieże. Na północy znajduje się Wieża Zygmuntowska, ze słynnym dzwonem "Zygmuntem". Wyższa jest od niej Wieża Zegarowa, zwieńczona barokowym hełmem autorstwa Kacpra Bażanki, natomiast od strony południowej znajduje się trzecia, zwana Wieżą Wikaryjską lub Srebrnych Dzwonów, ponieważ wiszące tam dzwony zawierają domieszkę srebra.
[edytuj] Fasada
Fasada katedry zachowała pierwotny wygląd głównie w części górnej, gdzie widnieje rozeta w oknie i posąg św. Stanisława – XIX-wieczna kopia pierwotnego (eksponowanego na wystawie "Wawel Zaginiony"), wykonana przez Zygmunta Langmana. W XV w. dobudowano do katedry dwie kaplice, które po obu stronach portalu, mają dwie wmurowane płaskorzeźby: św. Małgorzaty i św. Michała Archanioła w walce ze smokiem. Przy schodach do katedry, na ścianie kaplicy św. Trójcy zawieszono kości zwierząt dyluwialnych. Nad wejściem znajduje się barokowy baldachim z XVII w. W barokowym portalu z lat 1636-1639 zachowały się drzwi, obite blachą (XIV w.), z powtarzającym się inicjałem Kazimierza Wielkiego – literą K.
[edytuj] Elewacja północna
Od północy do katedry przylegają zabudowania, m.in. kapitularza, skarbca katedralnego i biblioteki kapitulnej. Kamienny późnogotycki budynek z białych ciosów wzniesiono w latach 1481 - 1500 na koszt bpa Jana Rzeszowskiego jako pomieszczenie skarbaca katedralnego. Do murów obronnych z XIV w. przylegają budynki kapitularza i biblioteki. Najstarszą ich część ufundowała na początku XV stulecia księżna ziębicka dla Kapituły jako budynek mieszkalny, który dopiero sto lat później przebudowano na kapitularz. W r. 1775 część wnętrz przekształcono na bibliotekę i archiwum.
[edytuj] Wieża Zygmuntowska
Druga co do wielkości z wież katedralnych, została wzniesiona w 2 połowie XIV wieku jako baszta obronna w obrębie fortyfikacji. W 1520 r. przekształcono ją na dzwonnicę zawieszając na niej dzwon Zygmunt, ufundowany przez króla Zygmunta I Starego. Inne dzwony wiszące na wieży, to: Kardynał (z 1445 r.), Urban (z 1460 r.), Półzygmunt (z 1463 r.) oraz Stanisław (z 1751 r.). Przykrywa ją hełm, zaprojektowany przez Sławomira Odrzywolskiego w latach 1897 - 1898.
[edytuj] Wieża Zegarowa
Zbudowano ją na początku XV stulecia na przyziemiu dawnej wieży romańskiej. Nakrywa ją obecnie barokowy hełm projektu architekta Kacpra Bażanki, wykonany na zamówienie bpa Kazimierza Łubieńskiego (1715 - 1716). W narożach widnieją posągi czterech świętych: Kazimierza, Wacława, Stanisława i Wojciecha.
[edytuj] Elewacja południowa
Wśród wielu kaplic znajduje się przy niej kaplica Zygmuntowska, nakryta złoconą kopułą oraz kaplica Wazów, stanowiąca architektoniczną kopię Zygmuntowskiej. U podnóża wieży Srebrnych Dzwonów znajduje się wyjście z grobów królewskich, nakryte baldachimem z lat 30. XX wieku. Do wykonania baldachimu użyto m.in. nefrytowych kolumn z dawnego zboru prawosławnego w Warszawie. Na granitowej posadzce znajdują się herby ziem polskich.
[edytuj] Wieża Srebrnych Dzwonów
Zwana także Wikaryjską. Przyziemie (do 12 m wysokości) pochodzi z drugiej katedry (tzw. hermanowskiej) z XII w. Znajdują się na niej trzy dzwony: Maciek (1699 r.), Nowak (XVI w.) i Gaworek (1496 r.). W spiżu tych dzwonów znajduje się znaczna domieszka srebra (stąd nazwa Wieża Srebrnych Dzwonów).
[edytuj] Katedra wewnątrz
Wygląd wewnętrzny katedry różni się od pierwotnego stanu. Krótka nawa główna od czasu ustawienia w transepcie mauzoleum św. Stanisława w XVII w. tworzyły odrębną przestrzeń. Ambit, zbarokizowany w XVII i XVIII w., utracił średniowieczny charakter. Trzon architektury zachował jednak swe gotyckie cechy. Nawa główna i prezbiterium oddzielone od naw bocznych i ambitu ostrołukowymi arkadami, nakryte są sklepieniem krzyżowo-żebrowym. We wschodniej części prezbiterium występuje sklepienie trójdzielne (charakterystyczne dla polskiego gotyku). Oryginalnym zastosowaniem jest system tzw. filarowo szkarpowy (zwany również krakowskim).
[edytuj] Plan katedry
|
[edytuj] Nawa Główna
We wnętrzu katedry, nad filarami międzynawowymi stoją cztery drewniane posągi Ojców Kościoła, świętych: Hieronima , Ambrożego, Grzegorza (późnogotycki, w. XV/XVI) oraz Augustyna (1900 r.). Pomiędzy filarami nawy głównej, po obu jej stronach znajdują się sarkofagi królów Polski:
- Władysława III Warneńczyka (zm. 1444), wykonany przez Antoniego Madeyskiego w Rzymie na wzór nagrobków gotyckich w 1906 roku. Sarkofag jest pusty, ponieważ ciała młodego władcy, który zginął w bitwie pod Warną, nie odnaleziono. Jest to więc cenotaf (grób symboliczny).
- Władysława II Jagiełły (zm. 1434), wykonany z czerwonego marmuru węgierskiego w 1. połowie XV w. Renesansowy baldachim z piaskowca pochodzi z 1524 r.; ufundowany przez Zygmunta Starego, jest dziełem artystów zatrudnionych do budowy Kaplicy Zygmuntowskiej.
Brukselskie gobeliny z historią Jakuba, zdobiące wnętrze katedry, pochodzą z warsztatu Jakuba van Zeunen (z poł. XVII w.). Chór muzyczny, projektu Franciszka Placidiego, powstał w latach 1756-1759, a organy w r. 1785. Na ścianach zachowały się resztki XVII-wiecznej polichromii.
[edytuj] Transept
Pośrodku świątyni znajduje się barokowa konfesja św. Stanisława z lat 1626-1629, w której złożono relikwie św. Floriana, a w 1254 szczątki św. Stanisława ze Szczepanowa. Trumna-relikwiarz, autorstwa Piotra von der Rennen, zrobiona jest z drewna pokrytego srebrem i ozdobiona scenami z życia św. Stanisława. Jest tam m.in. scena bitwy pod Grunwaldem, ponieważ uważano, że św. Stanisław przyczynił się do zwycięstwa strony polskiej. Konfesja zwana jest Ara Patriae, czyli Ołtarz Ojczyzny. Tu przez wieki królowie składali wojenne trofea, np. król Władysław Jagiełło zawiesił chorągwie krzyżackie zdobyte pod Grunwaldem (1410). Ostatnią chorągiew złożył tu Jan III Sobieski po zwycięstwie nad Turkami pod Wiedniem (1683). Obok konfesji św. Stanisława można zobaczyć epitafia biskupów: Marcina Szyszkowskiego (projektu Giovanniego Trevano), Piotra Gembickiego, Jana Małachowskiego i Kazimierza Łubieńskiego (projektu Kacpra Bażanki).
[edytuj] Prezbiterium
Na zwornikach wizerunki: Chrystus Zbawiciel adorowany przez anioły, Św. Stanisław, św. Wacław oraz herb Rawicz, zaliczane do najstarszych okazów gotyckiej rzeźby w Krakowie. Na ścianach zachowały się resztki polichromii z 1616 r. Poniżej gobeliny krajobrazowe z herbem Łabędź (bpa Andrzeja Trzebickiego), wykonane we Flandrii w 2. połowie XVII w. Stalle kanonicze wykonane zostały w r. 1620 przez snycerza, Jana Szamburę. Zaplecki i ambonę zrekonstruowano w 1901 wg projektu S. Odrzywolskiego, z wykorzystaniem starych elementów.
Ołtarz główny pochodzi z fundacji bpa Piotra Gembickiego. Przed nim odbywały się koronacje królewskie. Ołtarz obecny jest dziełem barokowym (ok. 1650 r.), a zaprojektował go Giovanni Battista Gisleni. W jego centralnym miejscu umieszczono obraz Ukrzyżowanie. Na podium prezbiterium ustawiono tron biskupi Piotra Gembickiego, ozdobiony jego herbem (Nałęcz). Nad tronem umieszczony jest baldachim sprawiony na koronację Augusta III i jego żony Marii Józefy (1734). Za ołtarzem widoczne są fragmenty polichromii z II poł. XIV w. W środkowym występie schodów prowadzących do ołtarza znajduje się brązowy nagrobek kardynała Fryderyka Jegiellończyka (na lewo od jego grobu spoczywała w latach 1399-1949 królowa Jadwiga). Po prawej stronie schodów widoczny jest nagrobek fundatora odnowionego ołtarza głównego – biskupa Piotra Gembickiego (zm. 1657).
Po obu stronach prezbiterium, pomiędzy filarami, znajdują się kolejne sarkofagi:
- Władysława Łokietka (zm. 1333) ufundowany przez jego syna Kazimierza Wielkiego, jest pierwszym nagrobkiem tumbowym w katedrze. Wykonany z piaskowca przez kamieniarzy heskich. Neogotycki baldachim projektu Odrzywolskiego, pochodzący z lat 1900-1903, stoi na miejscu pierwotnego (usuniętego w XVII w.).
- Kazimierza Wielkiego (zm. 1370) pochodzący z fundacji jego siostrzeńca Ludwika (króla Polski i Węgier), wykonany jest z czerwonego marmuru (tumba i kolumny) i piaskowca (baldachim). Jest jednym z niewielu nagrobków tumbowo - baldachimowych znajdujących się w Europie.
[edytuj] Ambit
Do ambitu z prezbiterium wiodą dwie wczesnobarokowe bramki wykonane przez Macieja Świętka w 1601 r., a przerobione w 1605 przez Samuela Świętkowicza. Brązowe płaskorzeźby obok bramek są dłuta Alfreda Dauna (1903).
[edytuj] Wschodnie ramię ambitu
Obok zakrystii znajduje się tu barokowy ołtarz z czarnego marmuru, wykonany według projektu Franciszka Placidiego w latach 1743 - 1745. W nim ustawiono krucyfiks pochodzący z końca XIV w., którego tło stanowi srebrna trybowana blacha z połowy XVII w. Okrywa go ciemna tiulowa krepa. Jest to słynny z cudów krzyż świętej królowej Jadwigi. Przed nim modliła się św. Jadwiga i według legendy przemówił do niej ukrzyżowany Chrystus. W związku z tym w 1987 relikwie królowej umieszczono w mensie ołtarza przed krucyfiksem. Tutaj 17 września 1912 r. mszę św. odprawił Angelo Giuseppe Roncalli, późniejszy papież Jan XXIII. W pobliżu znajdują się pomniki nagrobne projektu Placidiego, wykonane przez Mrowińskiego w latach 1753-1760: Michała Korybuta Wiśniowieckiego (zm. 1673) i jego żony Eleonory (zm. 1697) oraz Jana III Sobieskiego (zm. 1696) i jego żony Marii Kazimiery (zm. 1716). Naprzeciw ołtarze z 1747: św. Wacława (pośrodku), św. Jacka (na prawo) i św. Józefa (na lewo). W nich obrazy z postaciami patronów, pędzla Tadeusza Konicza (XVIII w.).
[edytuj] Południowe ramię ambitu
Na prawo od sarkofagu Kazimierza Wielkiego wmurowano w ścianę brązową płytę, przedstawiającą kardynała Zbigniewa Oleśnickiego (zm. 1455). Wykonano ją w Wiedniu w warsztacie Kacpra Klemensa Zumbuscha, a wprawiono na obecnym miejscu w 1900 r. Znajduje się tu również nagrobek królowej Jadwigi (zm. 1399), wykonany w białym marmurze w 1902 przez Antoniego Madeyskiego. Tutaj spoczywały szczątki królowej, wydobyte z grobowca pod ołtarzem głównym. Obecnie sarkofag jest pusty, ponieważ kości błogosławionej wtedy Jadwigi przeniesiono do tegoż ołtarza (1949). Nieopodal, w szklanej gablocie, znajdującej się nad komorą grobową Anny Cylejskiej, umieszczono drewniane regalia (berło i jabłko) wyjęte z grobu królowej. Naprzeciwko znajduje się brązowa płyta z podobizną Pawła Szydłowieckiego, sekretarza królewskiego (zm. 1506), wykonana przez warsztat Piotra Vischera. Obok płyty nagrobek kardynała Albina Dunajewskiego (zm. 1894), z popiersiem zmarłego, dłuta Mieczysława Leona Zawiejskiego z 1900 r.
[edytuj] Północne ramię ambitu
Naprzeciw wejścia do zakrystii znajduje się płyta nagrobna dziekana krakowskiego Stanisława Borka (zm. 1556), odlana w 1558 r. Niedaleko kolejna płyta, ze srebra, przedstawiająca Jana III Sobieskiego po bitwie pod Wiedniem w 1683 r., wykonana w 1888 r. przez Józefa Hakowskiego według obrazu Jana Matejki w Pinakotece watykańskiej. Środkowe miejsce zajmuje wejście do Krypta Wieszczów Narodowych.
[edytuj] Nawy boczne
[edytuj] Nawa północna
Po lewej stronie kaplicy Czartoryskich ustawiono renesansowy pomnik lekarza królewskiego, dra Bartłomieja Sabinka (zm. 1556). Obok wejścia do sieni kapitularza znajduje się nagrobek bpa Andrzeja Trzebickiego (zm. 1673), barokowy, z czarnego marmuru i złoconego brązu. Niedaleko umieszczono klasycystyczny nagrobek - Stanisława Ankwicza (zm. 1840), wykonany z białego marmuru kararyjskiego przez Franciszka Pozziego we Florencji. Powyżej owalna płyta poświęcona twórcy Legionów Polskich, gen. Janowi Henrykowi Dąbrowskiemu.
[edytuj] Nawa południowa
Obok wejścia nagrobek Piotra Kmity st., wojewody krakowskiego (zm. 1553), stanowiący renesansowy posąg marmurowy z nieistniejącego już mauzoleum Kmitów, obecnie w XIX-wiecznej niszy. Na ścianie obok kaplicy umieszczono płytę nagrobną Piotra Kmity mł., wojewody krakowskiego (zm. 1505), wykonanej w norymberskiej pracowni Piotra Vischera. Obok znajduje się nagrobek Piotra Boratyńskiego, kasztelana bełskiego (zm. 1558), sprawiony w r. 1559 przez żonę Barbarę z Dzieduszyckich, wykonany z piaskowca, zapewne przez któregoś z włoskich współpracowników Berrecciego. Na tablicy nagrobkowej widnieje napis:
- Petro Boratinsky castellano Belsin et capitaneo Sambor un nobili ac bellica lande insigni Familia imprimis Patre clarissima procreato, prudentia, eloquentia, animima quitudine ac caeteris omnibus animi ingenisae vertntibus Domi et militiae Publicis et privatis rebus, ac abenadis adexteras nationes legationibus proestanti. Barbara Dzieduszycka marita bene macrenti moeraus - posuit. Vixit annos 49. Obijt anno 1558.
[edytuj] Kaplice
[edytuj] Nawa południowa
- Kaplica Świętokrzyska, zw. także Nosalitów, pw. św. Krzyża i św. Ducha. Zbudowana w latach 1447 - 1492 na mauzoleum króla Kazimierza Jagiellończyka i jego żony. Nagrobek władcy dłuta Wita Stwosza (1492), a nagrobek bpa Kajetana Sołtyka - Chrystiana Piotra Aignera (1788).
- Kaplica Potockich, zw. także Różyców oraz bpa Padniewskiego, pw. Oczyszczenia NMP. Ufundowana przez bpa Zawieszę z Kurowęzek w r. 1381. W latach 1572 - 1575 przebudowana na mauzoleum bpa Filipa Padniewskiedo, a w latach 1832 - 1840przebudowana w duchu klasycyzmu przez wiedeńskiego architekta Piotra Nobile. Znajduje się tutaj posąg Chrystusa oraz popiersia Artura Potockiego i jego żono Julii z Lubomirskich dłuta Bertela Thorvaldsena.
- Kaplica Szafrańców, zw. także Doktorów oraz Radziwiłła, pw. Ofiarowania NMP i św. Szczepana. Mieści się w przyziemu romańskiej wieży Srebrnych Dzwonów. Od 1420 r. mauzoleum Szafrańców, od XVII w. własność Kolegium Prawników Uniwersytetu Krakowskiego, zaś od 1902 własność kardynała Radzowiłła. Polichromię oraz witraż wykonał Józef Mehoffer w r. 1908.
- Kaplica Wazów, zw. także Psałterzystów oraz Pradocińska, pw. Niepokalanego Poczęcia NMP. Wzniesiona w latach 1664 - 1666 z przeznaczeniem na mauzoleum dynastii Wazów. Zachowana w stylu baroku. Znajdują się w niej epitafia owej dynastii. Ściany wyłożone są czarnym marmurem dębnickim. Od reszty katedry oddzielona jest kratą.
[edytuj] Południowe ramię ambitu
- Kaplica Zygmuntowska, zw. także Królewską, Jagiellońską oraz Rorantystów, pw. Wniebowzięcia NMP. Wykonał ją Bartłomiej Berecci. Konsekrowana w 1533. Kaplica postawiona jest na planie kwadratu, nakryta kopułą ze złotą łuską. Naprzeciw ołtarza znajdują się nagrobki króla Zygmunta I Starego i króla Zygmunta II Augusta. Na wprost wejścia, przy stallach, mieści się nagrobek Anny Jagiellonki.
- Kaplica bpa Jana Konarskiego, zw. także bpa Szaniawskiego, pw. Niepokalanego Poczęcia NMP. Ufundowana w 1351 r. przez bpa Jana Bodzantę. W latach 1520 - 1521 przebudowana na mauzoleum bpa Jana Konarskiego, a w latach 1722 - 1728 na mauzoleum bpa Szaniewskiego.
- Kaplica bpa Jakuba Zadzika, zw. także Kościeleckich, pw. św. Jana Chrzciciela. Wzniesiona w 1350 r. Przerobiona na pocz. XVI w. na mauzoleum Andrzeja Kościelickiego, a w latach 1645 - 1650 na mauzoleum bpa Jakuba Zadzika.
- Kaplica Jana Olbrachta, p.w. Bożego Ciała i św. Andrzeja. Powstała w 1501 z podzielenia na dwie części gotyckiej kaplicy św. Jana. Znajduje się tu grobowiec króla Jana Olbrachta. Nisza, w której umieszczono grobowiec, jest dziełem Franciszka Florentczyka z lat 1502 - 1505.
- Kaplica bpa Andrzeja Załuskiego, zw. także bpa Grota i Ożarowskich, pw. św. Jana Ewangelisty. Ufundowana w 1344 r. przez bpa Grota, przebudowana w latach 1758 - 1766 na koszt bpa Załuskiego. W kaplicy znajduje się późnorenesansowy nagrobek Walentego Dembińskiego (zm. 1584).
[edytuj] Wschodnie ramię ambitu
- Kaplica bpa Piotra Tomickiego, pw. Tomasza Kantuaryjskiego. Przebudowana w latach 1526 - 1535, z pierwotnej gotyckiej, na mauzoleum bpa Tomickiego. Na ołtarzu znajdują się relikwie polskiego kronikarza biskupa krakowskiego bł. Wincentego Kadłubka.
- Kaplica Mariacka, zw. także Batorego, Cyborialną, Mansjonarzy, pw. Narodzenia NMP. Tutaj przechowuje się Najświętszy Sakrament. Znajduje się tu nagrobek króla Stefana Batorego. Pochowana jest w tej kaplicy królowa Elżbieta Pilecka, trzecia żona Władysława Jagiełły.
- Kaplica bpa Piotra Gamrata, zw. także Grochowskiego, pw. św. Katarzyny. Wzniesiona w 1 połowie XIV w. W latach 1545 - 1547 przebudowano ją na mauzoleum dla bpa Gamrata. Powtórnie przebudowana w XVII w. przez kanonika Jerzego Grochowskiego.
[edytuj] Północne ramię ambitu
- Kaplica bpa Andrzeja Zebrzydowskiego, pw. św. św. Kosmy i Damiana. Wybudowana w 1355 r. Przebudowana w latach 1562 - 1563na mauzoleum bpa Andrzeja Zebrzydowskiego.
- Kaplica Skotnickich, zw. także Skarszewskiego, pw. św. Wawrzyńca. Wzniesiona w 1339 r. przez Jarosława Bogorię Skotnickiego. W XVII w. przebudowana dla Stanisława Skarszewskiego.
- Kaplica Lipskich, pw. św. św. Macieja Apostoła i Mateusza Ewangelisty. Zbudowana w 1 połowie XIV w. Około 1643 przebudowana na kaplicę grobową Andrzeja Lipskiego, zaś w latach 1743 - 1746 na mauzoleum kardynała Jana Aleksandra Lipskiego.
[edytuj] Nawa północna
- Kaplica bpa Samuela Maciejowskiego, pw. św. Tomasza Apostoła i Matki Boskiej Śnieżnej. Wzniesiona ok. połowy XVI w., na miejscu gotyckiej, na mauzoleum bpa Samuela Maciejowskiego (zm. 1550).
- Kaplica Czartoryskich, pw. Męki Pańskiej. Znajduje się w przyziemiu wieży Zegarowej. Pierwotnie kapitularz, w XIX w. przebudowany dla księcia Władysława Czartoryskiego. Obecnie przechodzi się z niej do grobów królewskich.
- Kaplica św. Trójcy, zw. także Seminaryjską oraz Królowej Zofii, pw. św. Trójcy. Zbudowana w 1431 r. dla królowej Zofii. Na początku XX w. polichromię w tej kaplicy wykonał Włodzimierz Tetmajer. Znajduje się w niej klasycystyczny nagrobek Włodzimierza Potockiego dłuta Bertela Thorvaldsena.
- Sień, pierwotnie kaplica św. Mikołaja, wybudowana w 3 ćwierci XIII w. Obecnie służy za przejście do kapitularza i biblioteki.
[edytuj] Krypty
- Krypta Wieszczów Narodowych znajduje się pod posadzką lewej nawy bocznej. W krypcie znajdują się dwa sarkofagi (spoczywają w nich poeci Adam Mickiewicz i Juliusz Słowacki) oraz dwie urny z ziemią z grobów: Norwida i matki Słowackiego -Salomei Słowackiej.
- Krypta św. Leonarda stanowi podziemny fragment drugiej romańskiej katedry. W apsydzie znajduje się ołtarz z 1873 r. Na środku krypty, w posadzce jest grób bpa Maura (zm. 1118). W krypcie spoczywają: Jan III Sobieski, Maria Kazimiera, Michał Korybut Wiśniowiecki, Tadeusz Kościuszko, książę Józef Poniatowski oraz generał Władysław Sikorski.
- Groby Królewskie na Wawelu to siedem krypt, połączonych ze sobą korytarzami. Spoczywają w nich królowie polscy (od Zygmunta Starego po Augusta II Mocnego), ich rodziny oraz wielcy bohaterowie polscy.
[edytuj] Zakrystia
Wzniesiona w 1322 r. jako kaplica św. Małgorzaty. W 2 połowie XV w. przebudowano i przeznaczono ją na zakrystię katedralną. Z nawy wiedzie do niej barokowy portal, wykonany przez Franciszka Placidiego w 1767 r. Sklepienie krzyżowo-żebrowe posiada na zwornikach najstarsze płaskorzeźby w Krakowie. Na ścianach barokowe obrazy.
[edytuj] Skarbiec Katedralny
Zbudowana w latach 1481-1500 przez muratora Hanusza Blatfusa z Koszyc. Polichromię ścian i sklepienia wykonał Józef Mehoffer wraz z Janem Talagą (1900-1902).
W ciągu stuleci nagromadzono w skarbcu katedralnym wiele paramentów liturgicznych, regaliów i pamiątek historycznych. Wśród nich znajdują się m.in.: włócznia św. Maurycego, krzyż utworzony z dwóch diademów (księcia Bolesława Wstydliwego i jego żony św. Kingi), infuła z XIII w. tzw. św. Stanisława, racjonał z XV w. fundacji królowej Jadwigi, relikwiarz na głowę św. Stanisława z 1504 (dzieło Marcina Marcińca), ornat z haftowanymi scenami z życia św. Stanisława (podkład haftu stanowią figurki, rzeźbione przez Stanisława Stwosza), płaszcz koronacyjny Stanisława Augusta, kapa koronacyjna (wykonana na koronacje Michała Korybuta Wiśniowieckiego oraz jego żonę Eleonorę) oraz zabytkowe kielichy, monstrancje, krzyże, pierścienie biskupie, szaty liturgiczne, a także insygnia monarsze.
Niektóre z nich można oglądać w Muzeum Katedralnym.
[edytuj] Kapitularz
Budynek pochodzi z XV w. fundacji księżnej ziębickiej. Początkowo pomieszczenia zajmowały mieszkania. Sto lat później Kapituła przebudowała go. W 1775 r. część wnętrz przekształcono na bibliotekę i archiwum. Kapitularz pokrywa polichromia z 1904 r. pędzla Henryka Uzięby.
[edytuj] Biblioteka kapitulna
Założona w XI w., należy do najstarszych w Polsce. Obejmuje 230 kodeksów rękopiśmiennych, m.in. Roczniki i Kalendarze Kapituły Krakowskiej z XIII-XV w., pisma kronikarzy polskich z w. XVI-XVII, kazania postne z XVIII w., bogato iluminowane pisma liturgiczne (wśród nich trzytomowy Graduał Olbrachta oraz Mszał i Ewangeliarz bpa Tomickiego -XVI w.), ponadto 170 inkunabułów i ok 500 starodruków.
[edytuj] Duszpasterze
[edytuj] Proboszcz parafii wawelskiej
[edytuj] Rezydenci
[edytuj] Bibliografia
- Skowron Ryszard Wawel. Kronika dziejów; Kraków: Zamek Królewski na Wawelu, 2001, ISBN 83-88476-05-X.
- Michał Rożek Katedra Wawelska w XVII wieku, Wydawnictwo Literackie; Kraków 1980, ISBN 83-08-00198-X.
- Kazimierz Kuczman, Wzgórze Wawelskie : Przewodnik; [Państwowe Zbiory Sztuki na Wawelu, Ministerstwo Kultury i Sztuki, Zarząd Muzeów i Ochrony Zabytków], Kraków 1988, wyd. drugie.
- Michał Rożek, Krakowska katedra na Wawelu. Przewodnik dla zwiedzających; Wydawnictwo św. Stanisława BM Archidiecezji Krakowskiej, Kraków 1989.
- Leszek Ludwikowski, Kraków i okolice. Przewodnik; Wydawnictwo Sport i Turystyka, Warszawa 1991, wyd. trzecie, ISBN 83-217-2823-5.
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Katedra św. Stanisława i św. Wacława - oficjalna strona parafii archikatedralnej na Wawelu
- Katedra Wawelska
- Nagranie cymbału zegarowego z Wieży Zegarowej
Bazylika archikatedralna w Poznaniu • Bazylika katedralna w Płocku • Kościół św. Jakuba w Zbrasławiu • Katedra w Székesfehérvár • Bazylika archikatedralna na Wawelu w Krakowie • Katedra św. Stanisława w Wilnie • Bazylika Saint-Denis • Kościół Notre-Dame de Bon Secours w Nancy • Katedra Świętej Trójcy w Dreźnie • Bazylika archikatedralna w Warszawie
Kaplice |
Kaplica Czartoryskich • Kaplica Olbrachta • Kaplica Lipskich • Kaplica Mariacka • Kaplica Potockich • Kaplica Skotnickich • Kaplica Szafrańców • Kaplica Wazów • Kaplica Zygmuntowska • Kaplica Załuskiego • Kaplica Zebrzydowskiego • Kaplica Zadzika • Kaplica Konarskiego • Kaplica Gamrata • Kaplica Tomickiego • Kaplica Maciejowskiego • Kaplica Świętokrzyska • Kaplica św. Trójcy • Kaplica ŚŚ. Młodzianków • Kaplica św. Mikołaja |
Groby Królewskie |
Krypta św. Leonarda • Krypta Stefana Batorego • Krypta rodziny Władysława IV • Krypta Zygmuntowska • Krypta Zygmunta Starego • Krypta Wazów • Krypta pod Wieżą Srebrnych Dzwonów |
Inne |
Dzwon Zygmunta • Krypta Wieszczów • Nagrobek Kazimierza Jagiellończyka |
Fortyfikacje |
Baszta Senatorska • Baszta Sandomierska • Baszta Złodziejska • Baszta Tęczyńska • Baszta Szlachecka • Baszta Kobieca • Brama Wazów • Brama Herbowa • Bastion Władysława IV • Brama Bernardyńska |
Budynki |
Budynek Seminarium Duchownego • Wikarówka • Kuchnie Królewskie • Rotunda Najświętszej Marii Panny • Centrum Wystawowo-Konferencyjne • Dom Katedralny • Budynek administracji |
Relikty |
Kościół św. Gereona • Kościół św. Jerzego • Kościół św. Michała • Kościół przy Baszcie Sandomierskiej • Kościół przy Smoczej Jamie • Kościół przy bastionie Władysława IV • Kościół B • Sala o 24 słupach • Dom Stanisława Borka |
Inne |
Smok Wawelski • Pomnik Tadeusza Kościuszki na Wawelu • Konflikt wawelski • Koronacje królewskie na Wawelu |