Ватыкан

З Вікіпедыя.

герб	сцяг
Status Civitatis Vaticanæ Stato della Citta del Vaticano Ватыкан

дэвіз: няма
геаграфічнае месцазнаходжанне

дата ўтварэння
дзяржаўная мова:	Лаціна
сталіца:	Ватыкан
прадстаўнік дзяржавы:
кіраўнік дзяржавы:
плошча:	0,44 км²
насельніцтва:	821 2007
шчыльнасць насельніцтва:	2093 жых./км²
грашовая адзінка:	Еўра
часавы пояс:
гімн:	Inno e Marcia Pontificale
нумарныя знакі аўтамабіляў:	V
дамен у Інтэрнеце:	.va
міжнародны тэлефонны код:	39
карта

ВАТЫКАН, Святы Прастол — незалежная дзяржава–горад і цэнтр Рымска-каталіцкай царквы, рэзідэнцыя яе главы — папы рымскага. Находзіцца ў заходняй частцы г. Рыма. Тэрыторыя — 0,44 км². У Рыме і яго ваколіцах Ватыкану таксама належаць тры саборы (у імя найсв. Панны Марыі, св. Іаана Латэранскага і св. Паўла па-за Сценамі), шэраг палацаў і віл агульнай плошчай 0,7 км². Паблізу Рыма ў замку Кастэль–Гандольфа находзіцца летняя загарадная рэзідэнцыя папы рымскага.

шырата: 41°54'N даўгата: 12°27'E

Ватыкан, па сутнасці, не мае свайго сталага насельніцтва. На яго тэрыторыі пражывае Папа, кіраўнікі Рымскай курыі, службоўцы ватыканскіх устаноў, вайскоўцы Папскай швейцарскай гвардыі. Па дадзеных на 2004, у ватыканскіх установах працуе каля трох тысяч супрацоўнікаў, з якіх маюць рэлігійны сан 1300 чалавек. Ватыканскае грамадзянства носіць адміністрацыйны характар. У перыяд свайго знаходжання на службе ватыканскім супрацоўнікам падаецца падданства Святога Прастолу, а ў выпадках паездак за мяжу (за межы Італіі) выдаюцца службовыя або дыпламатычныя пашпарты Святога Прастолу. Афіцыйныя мовы — лаціна (у паўсядзённым жыцці на ёй амаль ніхто не гаворыць і яна выкарыстоўваецца выключна ў афіцыйных друкаваных дакументах Ватыкана і падчас набажэнстваў). У дыпламатычнай перапісцы выкарыстоўваецца французская. Паўсядзённымі і гутарковымі па частаце ўжывання з'яўляюцца італьянская, іспанская, англійская, нямецкая і французская мовы. Грашовая адзінка — еўра. Папская дзяржава па дагаворы з урадам Італіі ў абмежаваных маштабах чаканіць таксама ўласную манету – ватыканскі еўра, прызначаны ў асноўным для нумізматаў.

Галоўнымі афіцыйнымі святамі з'яўляюцца — дзень абрання актуальнага Папы, Каляды і Вялікдзень.

[правіць] Гісторыя

Гістарычна цяперашні Ватыкан стаў спадчыннікам Папскай вобласці. У 756 франкскі кароль Піпін Кароткі (бацька Карла Вялікага) у выніку супрацьборства з лангабардамі і візантыйцамі падарыў Папе Стэфану II Рым і некалькі правінцый у цэнтральнай Італіі, што склала гістарычнае ядро Папскай дзяржавы, так званай “спадчыны св. Пятра”. Ватыкан на сённяшні дзень з'яўляецца самым старым дзяржаўным утварэннем. Інстытуты яго дзяржаўна-царкоўнай улады наўпрост ўзыходзяць да Рымскай імперыі. Папская дзяржава спыніла сваё існаванне 20 верасня 1870, калі войскі караля Эмануіла II Савойскага падчас завяршэння аб'яднання краіны ўвайшлі ў "вечны горад" і абвясцілі яго сталіцай Італіі. Папа катэгарычна не пагадзіўся з гвалтоўным захопам Рыма і не прызнаў яго анексію. Паўстала “рымскае пытанне”.

Пасля працяглага перыяду непаразумення паміж урадам Італіі і Святым Прастолам бакі пайшлі на ўрэгуляванне адносін. 11 лютага 1929 былі падпісаныя т.зв. Латэранскія дагаворы (Канкардат), паводле якіх прызнавалася суверэннасць ватыканскай дзяржавы. У 1984 Італія і Ватыкан падпісалі новы Канкардат. У адрозненне ад папярэдняга, паводле яго каталіцызм афіцыйна аб'яўляўся дзяржаўнай рэлігіяй, новы канкардат надае італьянцам фармальна поўную волю выбару рэлігіі.

[правіць] Дзяржаўны лад

З пункта погляду дзяржаўнага ладу Ватыкан — абсалютная тэакратычная манархія. Глава дзяржавы - Папа рымскі. У выпадку яго адсутнасці або смерці бягучымі справамі Ватыкана кіруе камерленг Святой Рымскай царквы, выконваючы роля месцаназіральніка ў папярэдні выбарам новага Паты перыяд. Папе належыць вярхоўная заканадаўчая, выканаўчая і судовая ўлада. У яго кампетэнцыю ўваходзіць прэзентацыя Ватыкана ў міжнародных адносінах, заключэнне, ратыфікацыя і дэнансацыя міжнародных дагавораў і канкардатаў, прыём дыпламатычных прадстаўнікоў і прызначэнне прадстаўнікоў Ватыкана ў іншых краінах. Папа абіраецца пажыццёва калегіяй кардыналаў. Абранне здзяйсняецца на канклаве (лац. “пад ключом”) з ліку кардыналаў шляхам таемнага галасавання большасцю не меней 2/3 галасоў.

Вышэйшыя кансультатыўныя органы: Сусветны сабор Рымска-каталіцкай царквы, Калегія кардыналаў і Біскупскі сінод.

Сусветны (або Ватыканскі) сабор склікаецца перыядычна раз у некалькі дзесяткаў гадоў для абмеркавання найболей важных царкоўных праблем. Апошні сабор склікаўся ў 1962-1965 (21 Сусветны або Ватыканскі сабор).

Калегія кардыналаў — дарадчы орган пры Папе — збіраецца для абмеркавання найболей важных царкоўных спраў і для выбараў Паты. Падчас абрання пантыфіка ў калегіі (канклаве) могуць удзельнічаць толькі кардыналы маладзей 80 гадоў, прызначаныя Патам пажыццёва. Так, з цяперашніх 189 кардыналаў 174 прызначаныя Янам Паўлам. Каля 1/3 кардыналаў уваходзяць у склад Рымскай курыі (урад Ватыкана), дзе засяроджанае практычнае кіраўніцтва рэлігійнай, палітычнай і эканамічнай дзейнасцю Ватыкана. У склад Рымскай курыі ўваходзяць Дзяржаўны сакратарыят, 9 кангрэгацый (духоўныя ведамствы), 3 трыбунала, 12 папскіх рад і камісій, інш. ведамствы. Дзяржсакратаром (прэм'ер-міністрам) са снежня 1990 з'яўляецца кардынал, італьянец па нацыянальнасці А. Садана.

[правіць] Знешняя палітыка

Святы Прастол падтрымлівае дыпламатычныя адносіны з 178 дзяржавамі. Роля Ватыкана ў міжнароднай палітыцы, яго ўплыў у свеце грунтуюцца на вялізнай колькасці вызнаўцаў-каталікоў — 1 млрд.100 тыс. чал. Правадыром яго палітыкі з'яўляецца каталіцкае духавенства (1,9 млн. манахаў і каля 0,5 млн. святароў), каля 2 тыс. манаскіх ордэнаў, найболей буйнымі з якіх з'яўляюцца ордэна езуітаў (26 тыс.), францысканцаў (45 тыс.), салезіянцаў, капуцынаў, бенедыктынцаў, дамініканцаў.

Ватыкан дзейнічае таксама праз т. зв. свецкія каталіцкія арганізацыі: прафсаюзныя, культурныя, моладзевыя, жаночыя і інш. Значная колькасць з гэтых арганізацый уваходзяць у канферэнцыю міжнародных каталіцкіх арганізацый, праца якіх каардынуецца Дзяржаўным сакратарыятам Ватыкана. Пад пэўным уплывам Ватыкана находзяцца клерыкальныя палітычныя партыі ў розных краінах свету.

У апошні час роля, якую гуляе Ватыкан у міжнародных адносінах стала значней, асабліва на фоне росту ліку глабальных праблем, якія закранаюць інтарэсы ўсяго чалавецтва. Гэтаму шмат у чым спрыяў Ян Павел II, усталяваныя ім асабістыя кантакты са шматлікімі значнымі дзяржаўнымі дзеячамі. Ён з прыкметным палітычным рэзанансам рабіў рэгулярныя паездкі па свеце -- падлічана, што Ян Павел II за гады свайго пантыфікату падчас падарожжаў праехаў агульную адлегласць роўную чатыром адлегласцям ад Зямлі да Месяца.

Кіраўніцтва Ватыкана ўдзельнічае ў рашэнні ключавых міжнародных праблем, уключаючы ліквідацыю зброі масавага знішчэння, урэгуляванне рэгіянальных канфліктаў, ахове навакольнага асяроддзя. У цэнтры ўвагі Ватыкана — праблемы свету, які развіваецца (адсталасць, бедната, голад і галеча, беспрацоўе). Таму не выпадкова,што большасць сваіх паездак Ян Павел II здзейсніў у Азію, Афрыку і Лацінскую Амерыку. Ватыкан унёс значны ўклад у пачатак і паступальнае развіццё агульнаеўрапейскага працэсу. Ён выяўляе значную цікавасць да блізкаўсходняга мірнага працэсу, да пытання аб статусе Іерусаліма, а таксама да ўрэгулявання сітуацыі ў Іраку і ў іншых канфліктных зонах планеты.

[правіць] Эканоміка

Ватыкан мае тры асноўных крыніцы прыбыткаў: Інстытут рэлігійных спраў (ІОР - фактычна, ватыканскі банк, бюджэт якога складае штогод некалькі млрд. долараў ЗША), ахвяраванні вызнаўцоў і фінансавая і эканамічная дзейнасць уласных прадпрыемстваў (у папскай загараднай рэзідэнцыі, напрыклад, наладжана вытворчасць шырокай гамы малочных прадуктаў пад маркай “Фаторыя Пантыфічыя”).

Святы Пасад здзяйсняе шырокую прадпрымальніцкую дзейнасць, у т.л. фінансавую. Валодае значнай нерухомасцю ў Еўропе, Лацінскай Амерыцы, супрацоўнічае з міжнароднымі банкамі і манаполіямі. Каля 3/4 капіталаў Ватыкана ўкладзена ў Італіі. Толькі ў Італіі яму належыць 482 тыс. га апрацоўваемых плошчаў, уключаючы некалькі тысяч гектараў у раёне Рыма. Значная частка нерухомасці “вечнага горада” таксама належыць Ватыкану праз шэраг страхавых кампаній.

Групы паломнікаў, якія прыбываюць у Ватыкан з розных краін свету і турысты ўносяць свой ўклад (т.зв. "грош св. Пятра") у бюджэт Святога Прастола. Штогод яго сума ў сярэднім складае каля 90 млн. долараў ЗША.

[правіць] Культура

Пры Ватыкане дзейнічаюць Папская акадэмія навук (створаная ў 1603), якая падпарадкоўваецца непасрэдна Папе і мае сваёй мэтай садзейнічаць даследаванням у вобласці фізікі, матэматыкі і прыродазнаўства, а таксама Папская акадэмія сацыяльных навук. Папскія акадэмікі прызначаюцца Папам з ліку вядомых навукоўцаў у вобласці матэматычных і прыродазнаўчых навук (Папская акадэмія навук – 78 членаў, Папская акадэмія сацыяльных навук – 40 членаў).

Ватыкан выдае сотні газет і часопісаў у розных краінах. Афіцыёз Ватыкана — штодзённая газета "Асерваторэ рамана" (тыр. каля 50 тыс. экз.). У Святога Прастола маецца сваё агенцтва друку — Аджэнцыя Інтэрнацыянале Фідэс (АІФ). Радыё Ватыкана вядзе свае перадачы на 41 мовах, у т.л. і на беларускай мове на большасць краін свету, у т.л. і на краіны СНД. Пры Ватыкане маецца "Ватыканскі тэлевізійны цэнтр" ("Тэлепачэ"). З 1996 Ватыкан падключаны да сеткі Інтэрнэт.